| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
੩. ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
3. Cakkavattisuttavaṇṇanā
ਅਤ੍ਤਦੀਪਸਰਣਤਾવਣ੍ਣਨਾ
Attadīpasaraṇatāvaṇṇanā
੮੦. ਉਤ੍ਤਾਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਾਕਟਂ, ਤਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਅਨੁਤ੍ਤਾਨਂ ਅਪਾਕਟਂ, ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ, ਅਪਚੁਰਂ, ਦੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਞ੍ਚ। ਅਨੁਤ੍ਤਾਨਾਨਂ ਪਦਾਨਂ વਣ੍ਣਨਾ ਅਨੁਤ੍ਤਾਨਪਦવਣ੍ਣਨਾ। ਉਤ੍ਤਾਨਪਦવਣ੍ਣਨਾਯ ਪਯੋਜਨਾਭਾવਤੋ ਅਨੁਤ੍ਤਾਨਗ੍ਗਹਣਂ। ‘‘ਮਾਤੁਲਾ’’ਤਿ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ ਏਕੋ ਰੁਕ੍ਖੋ, ਤਸ੍ਸਾ ਆਸਨ੍ਨਪ੍ਪਦੇਸੇ ਮਾਪਿਤਤ੍ਤਾ ਨਗਰਮ੍ਪਿ ‘‘ਮਾਤੁਲਾ’’ ਤ੍વੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮਾਤੁਲਾਯਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨਾਮਕੇ ਨਗਰੇ’’ਤਿ। ਅવਿਦੂਰੇਤਿ ਤਸ੍ਸ ਨਗਰਸ੍ਸ ਅવਿਦੂਰੇ।
80.Uttānaṃ vuccati pākaṭaṃ, tappaṭikkhepena anuttānaṃ apākaṭaṃ, paṭicchannaṃ, apacuraṃ, duviññeyyañca. Anuttānānaṃ padānaṃ vaṇṇanā anuttānapadavaṇṇanā. Uttānapadavaṇṇanāya payojanābhāvato anuttānaggahaṇaṃ. ‘‘Mātulā’’ti itthiliṅgavasena laddhanāmo eko rukkho, tassā āsannappadese māpitattā nagarampi ‘‘mātulā’’ tveva paññāyittha. Tena vuttaṃ ‘‘mātulāyanti evaṃ nāmake nagare’’ti. Avidūreti tassa nagarassa avidūre.
ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਸੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰਾਜਾ ਦਲ਼੍ਹਨੇਮਿ ਨਾਮ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤੀਤવਂਸਦੀਪਿਕਾ ਕਥਾ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਆਗਤਾ, ‘‘ਅਡ੍ਢਤੇਯ੍ਯવਸ੍ਸਸਤਾਯੁਕਾਨਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ વਸ੍ਸਸਤਾਯੁਕਾ ਪੁਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ ਸવਿਸੇਸਂ ਅਨਾਗਤਤ੍ਥਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਕਥਾ ਆਗਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਨਾਗਤવਂਸਦੀਪਿਕਾਯ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਕਥਾਯਾ’’ਤਿ। ਅਨਾਗਤਤ੍ਥਦੀਪਨਞ੍ਹਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਅਨਾਗਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕਿਤ੍ਤਨਂ ਅਚ੍ਛਰਿਯਤਮਂ। ਸਮਾਗਮੇਨਾਤਿ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇਨ।
Kāmañcettha sutte ‘‘bhūtapubbaṃ, bhikkhave, rājā daḷhanemi nāma ahosī’’tiādinā atītavaṃsadīpikā kathā ādito paṭṭhāya āgatā, ‘‘aḍḍhateyyavassasatāyukānaṃ manussānaṃ vassasatāyukā puttā bhavissantī’’tiādinā pana savisesaṃ anāgatatthapaṭisaṃyuttā kathā āgatāti vuttaṃ ‘‘anāgatavaṃsadīpikāya suttantakathāyā’’ti. Anāgatatthadīpanañhi acchariyaṃ, tatthāpi anāgatassa sammāsambuddhassa paṭipattikittanaṃ acchariyatamaṃ. Samāgamenāti sannipātena.
‘‘ਭਤ੍ਤਗ੍ਗਂ ਅਮਨਾਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਕੇવਲਂ ਤੇਸਂ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਮਤ੍ਤਂ। ਅਮਨਾਪਨ੍ਤਿ ਅਮਨੁਞ੍ਞਂ। ਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤੋ ਅਪ੍ਪਕੋਪਿ ਅਪਰਾਧੋ ਅਪ੍ਪਕੋ ਕਾਰੋ વਿਯ ਗਰੁਤਰવਿਪਾਕੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ…ਪੇ॰… ਸਦਿਸਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਮਾਤੁਲਨਗਰਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇ, ਤਸ੍ਸਂ વਾ ਪਰਿਸਾਯਂ।
‘‘Bhattaggaṃ amanāpa’’ntiādi kevalaṃ tesaṃ parivitakkamattaṃ. Amanāpanti amanuññaṃ. Buddhesu kato appakopi aparādho appako kāro viya garutaravipākoti āha ‘‘buddhehi saddhiṃ…pe… sadisaṃ hotī’’ti. Tatrāti tasmiṃ mātulanagarassa samīpe, tassaṃ vā parisāyaṃ.
ਅਤ੍ਤਦੀਪਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਮਂ ਯੋ ਪਰੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਸਸਨ੍ਤਾਨੋ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਹਿਤਸੁਖੇਸਿਭਾવੇਨ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨਿਬ੍ਬਿਸੇਸਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮੋ ਇਧ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ। ਦ੍વਿਧਾ ਆਪੋ ਗਤੋ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਦੀਪੋ, ਓਘੇਨ ਅਨਜ੍ਝੋਤ੍ਥਤੋ ਭੂਮਿਭਾਗੋ। ਇਧ ਪਨ ਕਾਮੋਘਾਦੀਹਿ ਅਨਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਣੀਯਤ੍ਤਾ ਦੀਪੋ વਿਯਾਤਿ ਦੀਪੋ, ਅਤ੍ਤਾ ਦੀਪੋ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਦੀਪਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦੀਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਦੀਪਭਾવੋ ਚੇਤ੍ਥ ਪਟਿਸਰਣਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਦਂ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞਸਰਣਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਸਰਣਭਾવਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਂ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਨ ਅਞ੍ਞਂ ਸਰਣਂ ਕਤ੍વਾ વਿਹਰਣਸ੍ਸੇવ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਂ, ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਰਣਸਭਾવਸ੍ਸੇવ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਂ ਤਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇ ਚ ਤੇਨ ਇਤਰਸ੍ਸਾਪਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਸਿਦ੍ਧਿਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇਨ ਸਾਧੇਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਯਦਿ ਏਤ੍ਥ ਪਾਕਤਿਕੋ ਅਤ੍ਤਾ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਕਥਂ ਤਸ੍ਸ ਦੀਪਸਰਣਭਾવੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਿਕੋ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਾ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ‘‘ਕੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। ਇਤਰੋ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯવਾਰੋਪਿ ਪਠਮવਾਰਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਯਾਯਭਾવੇਨ ਦੇਸਿਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤੇਨਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Attadīpāti ettha kāmaṃ yo paro na hoti, so attāti sasantāno ‘‘attā’’ti vuccati, hitasukhesibhāvena pana attanibbisesattā dhammo idha ‘‘attā’’ti adhippeto. Tenāha ‘‘attā nāma lokiyalokuttaro dhammo’’ti. Dvidhā āpo gato etthāti dīpo, oghena anajjhotthato bhūmibhāgo. Idha pana kāmoghādīhi anajjhottharaṇīyattā dīpo viyāti dīpo, attā dīpo patiṭṭhā etesanti attadīpā. Tenāha ‘‘attānaṃ dīpa’’ntiādi. Dīpabhāvo cettha paṭisaraṇatāti āha ‘‘idaṃ tasseva vevacana’’nti. Aññasaraṇapaṭikkhepavacananti aññasaraṇabhāvapaṭikkhepavacanaṃ. Idañhi na aññaṃ saraṇaṃ katvā viharaṇasseva paṭikkhepavacanaṃ, atha kho aññassa saraṇasabhāvasseva paṭikkhepavacanaṃ tappaṭikkhepe ca tena itarassāpi paṭikkhepasiddhito. Tenāha ‘‘na hī’’tiādi. Idāni tamevatthaṃ suttantarena sādhetuṃ ‘‘vuttampi ceta’’ntiādi. Yadi ettha pākatiko attā icchito, kathaṃ tassa dīpasaraṇabhāvo, tasmā adhippāyiko ettha attā bhaveyyāti pucchati ‘‘ko panettha attā nāmā’’ti. Itaro yathādhippetaṃ attānaṃ dassento ‘‘lokiyalokuttaro dhammo’’ti. Dutiyavāropi paṭhamavārasseva pariyāyabhāvena desitoti dassetuṃ ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ.
ਗੋਚਰੇਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਗੋਚਰਟ੍ਠਾਨਭੂਤੇ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚਰਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ’’ਤਿ। ਸਕੇਤਿ ਕਥਂ ਪਨਾਯਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਕੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੇਤ੍ਤਿਕੇ વਿਸਯੇ’’ਤਿ। ਪਿਤਿਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤੋ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਯਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਗੋਚਰੋ’’ਤਿ ਤੇਨ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਪੇਤ੍ਤਿਕੇ વਿਸਯੇਤਿ। ਚਰਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋ’’ਤਿ, ਚਰਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਚ ਅਤ੍ਥੋ, ਤੇਨਾਯਂ વਿਭਤ੍ਤਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨਪਿ વਚਨવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਿਲੇਸਮਾਰਸ੍ਸ ਓਤਾਰਾਲਾਭੇਨੇવ ਇਤਰਮਾਰਾਨਮ੍ਪਿ ਓਤਾਰਾਲਾਭੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਂ ਪਨਤ੍ਥੋਤਿ ਗੋਚਰੇ ਚਰਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ, વਤ੍ਥੁ ਪਨ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ ਆਗਤਂ।
Gocareti bhikkhūnaṃ gocaraṭṭhānabhūte. Tenāha ‘‘carituṃ yuttaṭṭhāne’’ti. Saketi kathaṃ panāyaṃ bhikkhūnaṃ sakoti āha ‘‘pettike visaye’’ti. Pitito sammāsambuddhato āgatattā ‘‘ayaṃ tumhākaṃ gocaro’’ti tena uddiṭṭhattā pettike visayeti. Carantanti sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘ayamevattho’’ti, carantānanti ca attho, tenāyaṃ vibhattivipallāsenapi vacanavipallāsenapīti dasseti. Kilesamārassa otārālābheneva itaramārānampi otārālābho veditabbo. Ayaṃ panatthoti gocare caraṇaṃ sandhāyāha, vatthu pana byatirekamukhena āgataṃ.
ਸਕੁਣੇ ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਸਕੁਣਗ੍ਘਿ, ਮਹਾਸੇਨਸਕੁਣੋ। ਅਜ੍ਝਪ੍ਪਤ੍ਤਾਤਿ ਅਭਿਭવਨવਸੇਨ ਪਤ੍ਤਾ ਉਪਗਤਾ। ਨ ਮ੍ਯਾਯਨ੍ਤਿ ਮੇ ਅਯਂ ਸਕੁਣਗ੍ਘਿ ਨਾਲਂ ਅਭવਿਸ੍ਸ। ਨਙ੍ਗਲਕਟ੍ਠਕਰਣਨ੍ਤਿ ਨਙ੍ਗਲੇਨ ਕਸਿਤਪ੍ਪਦੇਸੋ। ਲੇਡ੍ਡੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਲੇਡ੍ਡੂਨਂ ਉਟ੍ਠਪਿਤਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਕੇ ਬਲੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬਲਹੇਤੁ। ਅਪਤ੍ਥਦ੍ਧਾਤਿ ਅવਗਾਲ਼੍ਹਤ੍ਥਮ੍ਭਾ ਸਞ੍ਜਾਤਤ੍ਥਮ੍ਭਾ। ਅਸ੍ਸਰਮਾਨਾਤਿ ਅવ੍ਹਾਯਨ੍ਤੀ।
Sakuṇe hantīti sakuṇagghi, mahāsenasakuṇo. Ajjhappattāti abhibhavanavasena pattā upagatā. Na myāyanti me ayaṃ sakuṇagghi nālaṃ abhavissa. Naṅgalakaṭṭhakaraṇanti naṅgalena kasitappadeso. Leḍḍuṭṭhānanti leḍḍūnaṃ uṭṭhapitaṭṭhānaṃ. Sake baleti attano balahetu. Apatthaddhāti avagāḷhatthambhā sañjātatthambhā. Assaramānāti avhāyantī.
ਮਹਨ੍ਤਂ ਲੇਡ੍ਡੁਨ੍ਤਿ ਨਙ੍ਗਲੇਨ ਭਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇ ਸੁਕ੍ਖਤਾਯ ਤਿਖਿਣਸਿਙ੍ਗਅਯੋਘਨਸਦਿਸਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਲੇਡ੍ਡੁਂ। ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਧੋਭਾਗੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਲੀਨਯੋਗ੍ਗਪ੍ਪਦੇਸਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸੁਪਰਿ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਅਸ੍ਸਰਮਾਨੋ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ‘‘ਏਹਿ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿ ਤਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਰਮਾਨਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ। ਸਨ੍ਨਯ੍ਹਾਤਿ વਾਤਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਉਭੋ ਪਕ੍ਖੇ ਸਮਂ ਠਪੇਤ੍વਾ। ਪਚ੍ਚੁਪਾਦੀਤਿ ਪਾવਿਸਿ। ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਯਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬੇ ਲਾਪੋ ਠਿਤੋ, ਤਤ੍ਥੇવ ਲੇਡ੍ਡੁਮ੍ਹਿ । ਉਰਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਰਪ੍ਪਦੇਸਂ। ਪਚ੍ਚਤਾਲ਼ੇਸੀਤਿ ਪਤਿ ਅਤਾਲ਼ੇਸਿ ਸਾਰਮ੍ਭવਸੇਨ વੇਗੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਹਰਣਤੋ વਿਧਾਰੇਨ੍ਤੀ ਪਤਾਲ਼ੇਸਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਂ। ‘‘ਅવਸਰ’’ਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ।
Mahantaṃ leḍḍunti naṅgalena bhinnaṭṭhāne sukkhatāya tikhiṇasiṅgaayoghanasadisaṃ mahantaṃ leḍḍuṃ. Abhiruhitvāti tassa adhobhāgena attanā pavisitvā nilīnayoggappadesaṃ sallakkhetvā tassupari caṅkamanto assaramāno aṭṭhāsi. ‘‘Ehi kho’’tiādi tassa assaramānākāradassanaṃ. Sannayhāti vātaggahaṇavasena ubho pakkhe samaṃ ṭhapetvā. Paccupādīti pāvisi. Tatthevāti yattha pubbe lāpo ṭhito, tattheva leḍḍumhi . Uranti attano urappadesaṃ. Paccatāḷesīti pati atāḷesi sārambhavasena vegena gantvā paharaṇato vidhārentī patāḷesi. Ārammaṇanti paccayaṃ. ‘‘Avasara’’nti keci.
‘‘ਕੁਸਲਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਕੋ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿ? ਯਥਾਅਨੁਸਨ੍ਧਿ ਏવ। ਆਦਿਤੋ ਹਿ ‘‘ਅਤ੍ਤਦੀਪਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਹਰਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੦) ਯੇવ ਅਤ੍ਤਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯੇਨ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾ ਗਹਿਤਾ, ਤੇ ਯੇવੇਤ੍ਥ ਕੁਸਲਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾਤਿ। ਅਨવਜ੍ਜਲਕ੍ਖਣਾਨਨ੍ਤਿ ਅવਜ੍ਜਪਟਿਪਕ੍ਖਸਭਾવਾਨਂ। ‘‘ਅવਜ੍ਜਰਹਿਤਸਭਾવਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮੇ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਧਮ੍ਮਾ ਏવ ਗਹਿਤਾ, ਦੁਤਿਯੇ ਪਨ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਾਪਿ। ਯਦਿ ਏવਂ, ਕਥਂ ਤੇਸਂ ਸਮਾਦਾਯ વਤ੍ਤਨਨ੍ਤਿ? ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ‘‘વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਾ ਸੀਲਾਦਿ વਿਯ ਸਮਾਦਾਯ વਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਸਮਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਮ੍ਮਾ ਆਦਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿ ਯੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਾ ਹਿ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸੇਹਿ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਆਹਿਤਾ ਆਯੁਆਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿવਿਸੇਸਭੂਤਾ ਉਪਰੂਪਰਿਕੁਸਲવਿਸੇਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਪੁਞ੍ਞਂ ਪવਡ੍ਢਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨਾਯਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਞ੍ਞਫਲਂ વਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿ। ਪੁਞ੍ਞਫਲਨ੍ਤਿ ਚ ਏਕਦੇਸਸਰੂਪੇਕਸੇਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪੁਞ੍ਞਞ੍ਚ ਪੁਞ੍ਞਫਲਞ੍ਚ ਪੁਞ੍ਞਫਲ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪਰੂਪਰਿ ਪੁਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਪੁਞ੍ਞવਿਪਾਕੋਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ।
‘‘Kusalāna’’nti evaṃ pavattāya desanāya ko anusandhi? Yathāanusandhi eva. Ādito hi ‘‘attadīpā, bhikkhave, viharathā’’tiādinā (dī. ni. 3.80) yeva attadhammapariyāyena lokiyalokuttaradhammā gahitā, te yevettha kusalaggahaṇena gahitāti. Anavajjalakkhaṇānanti avajjapaṭipakkhasabhāvānaṃ. ‘‘Avajjarahitasabhāvāna’’nti keci. Tattha purime atthavikappe vipākadhammadhammā eva gahitā, dutiye pana vipākadhammāpi. Yadi evaṃ, kathaṃ tesaṃ samādāya vattananti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘vipākadhammā sīlādi viya samādāya vattitabbā’’ti. Samādānanti pana attano santāne sammā ādānaṃ paccayavasena pavatti yevāti daṭṭhabbaṃ. Vipākadhammā hi paccayavisesehi sattasantāne sammadeva āhitā āyuādisampattivisesabhūtā uparūparikusalavisesuppattiyā upanissayā hontīti vadanti. Puññaṃ pavaḍḍhatīti ettha puññanti uttarapadalopenāyaṃ niddesoti āha ‘‘puññaphalaṃ vaḍḍhatī’’ti. Puññaphalanti ca ekadesasarūpekasesena vuttaṃ ‘‘puññañca puññaphalañca puññaphala’’nti āha ‘‘uparūpari puññampi puññavipākopi veditabbo’’ti.
‘‘ਮਾਤਾਪਿਤੂਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਏવਰੂਪਂ ਹੇਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਕੁਸਲਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸਿਨੇਹવਸੇਨਾਤਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਸ੍ਸ ਸਿਨੇਹਸ੍ਸ વਸੇਨ, ਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਨ ਹਿ ਸਿਨੇਹਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਕੁਸਲਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਮੁਦੁਮਦ੍ਦવਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾવਸੇਨ ਅਤਿવਿਯ ਮਦ੍ਦવਨ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਂ વਟ੍ਟਗਾਮਿਕੁਸਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ …ਪੇ॰… ਮੁਦੁਮਦ੍ਦવਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਮੇવ વਿવਟ੍ਟਗਾਮਿਕੁਸਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿ…ਪੇ॰… ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਦਞ੍ਞੇਪਿ ਪਨ ਦਾਨਸੀਲਾਦਿਧਮ੍ਮਾ વਟ੍ਟਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾ વਟ੍ਟਗਾਮਿਕੁਸਲਂ વਿવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾ વਿવਟ੍ਟਗਾਮਿਕੁਸਲਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਰਿਯੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਫਲવਿਸੇਸਾવਹਤਾਯ ਫਲਦਾਯ ਕੋਟਿ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਦੇવਲੋਕੇ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਸਿਰਿવਿਭવੋਤਿ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ’’ਤਿ વਿਸੇਸਿਤਂ, ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕવਸੇਨੇવ ਚਾਯਂ ਦੇਸਨਾ ਆਗਤਾਤਿ। ਮਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪਰਿਯੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। વਿવਟ੍ਟਗਾਮਿਕੁਸਲਸ੍ਸ વਿਪਾਕਂ ਸੁਤ੍ਤਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਦਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤਿ ‘‘ਅਥ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੮)।
‘‘Mātāpitūna’’ntiādi nidassanamattaṃ, tasmā aññampi evarūpaṃ hetūpanissayaṃ kusalaṃ daṭṭhabbaṃ. Sinehavasenāti upanissayabhūtassa sinehassa vasena, na sampayuttassa. Na hi sinehasampayuttaṃ nāma kusalaṃ atthi. Mudumaddavacittanti mettāvasena ativiya maddavantaṃ cittaṃ. Yathā matthakappattaṃ vaṭṭagāmikusalaṃ dassetuṃ ‘‘mātāpitūnaṃ …pe… mudumaddavacitta’’nti vuttaṃ, evaṃ matthakappattameva vivaṭṭagāmikusalaṃ dassetuṃ ‘‘cattāro sati…pe… bodhipakkhiyadhammā’’ti vuttaṃ. Tadaññepi pana dānasīlādidhammā vaṭṭassa upanissayabhūtā vaṭṭagāmikusalaṃ vivaṭṭassa upanissayabhūtā vivaṭṭagāmikusalanti veditabbā. Pariyosānanti phalavisesāvahatāya phaladāya koṭi sikhāppatti, devaloke ca pavattisirivibhavoti pariyosānaṃ ‘‘manussaloke’’ti visesitaṃ, manussalokavaseneva cāyaṃ desanā āgatāti. Maggaphalanibbānasampatti pariyosānanti yojanā. Vivaṭṭagāmikusalassa vipākaṃ suttapariyosāne dassissati ‘‘atha kho, bhikkhave, saṅkho nāma rājā’’tiādinā (dī. ni. 3.108).
ਦਲ਼੍ਹਨੇਮਿਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਾਜਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Daḷhanemicakkavattirājakathāvaṇṇanā
੮੧. ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ‘‘ਕੁਸਲਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੧੦) ਸੁਤ੍ਤਦੇਸਨਾਯ ਆਰਦ੍ਧਟ੍ਠਾਨੇ વਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਗਾਮਿਭਾવੇਨ ਸਾਧਾਰਣੇ ਕੁਸਲਗ੍ਗਹਣੇ। ਤਤ੍ਥ વਟ੍ਟਗਾਮਿਕੁਸਲਾਨੁਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ‘‘ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿ ਦੇਸਨਂ ਆਰਭਿ, ਆਰਭਨ੍ਤੋ ਚ ਦੇਸਿਯਮਾਨਮਤ੍ਤਂ । ਧਮ੍ਮਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਏવਂ ਦੀਪੇਤ੍વਾ ਆਰਭੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਠਮਂ ਤਥਾ ਅਦੀਪੇਨ੍ਤੋਪਿ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਦੀਪੇਤਿ વਿਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
81.Idhāti imasmiṃ ‘‘kusalānaṃ, bhikkhave, dhammāna’’ntiādinā (dī. ni. 3.110) suttadesanāya āraddhaṭṭhāne vaṭṭavivaṭṭagāmibhāvena sādhāraṇe kusalaggahaṇe. Tattha vaṭṭagāmikusalānusandhivasena ‘‘bhūtapubbaṃ bhikkhave’’ti desanaṃ ārabhi, ārabhanto ca desiyamānamattaṃ . Dhammapaṭiggāhakānaṃ bhikkhūnaṃ saṅkhepato evaṃ dīpetvā ārabhīti dassetuṃ ‘‘bhikkhave’’tiādi vuttaṃ, paṭhamaṃ tathā adīpentopi bhagavā atthato dīpeti viyāti adhippāyo.
੮੨. ਈਸਕਮ੍ਪੀਤਿ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ। ਅવਸਕ੍ਕਿਤਨ੍ਤਿ ਓਗਤਭਟ੍ਠਂ। ਨੇਮਿਅਭਿਮੁਖਨ੍ਤਿ ਨੇਮਿਪ੍ਪਦੇਸਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਖਾ। ਬਨ੍ਧਿਂਸੁ ਚਕ੍ਕਰਤਨਸ੍ਸ ਓਸਕ੍ਕਿਤਾਨੋਸਕ੍ਕਿਤਭਾવਂ ਜਾਨਿਤੁਂ। ਤਦੇਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਾ ਚવਨਂ। ਅਤਿਬਲવਦੋਸੇਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਬਲવਤਿ ਅਨਤ੍ਥੇ ਉਪਟ੍ਠਿਤੇ ਸਤਿ।
82.Īsakampīti appamattakampi. Avasakkitanti ogatabhaṭṭhaṃ. Nemiabhimukhanti nemippadesassa sammukhā. Bandhiṃsu cakkaratanassa osakkitānosakkitabhāvaṃ jānituṃ. Tadetanti yathāvuttaṭṭhānā cavanaṃ. Atibalavadoseti rañño balavati anatthe upaṭṭhite sati.
ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਆਣਾਯ ਪਮਾਦਂ ਅਕਰੋਨ੍ਤੋ।
Appamattoti rañño āṇāya pamādaṃ akaronto.
ਏਕਸਮੁਦ੍ਦਪਰਿਯਨ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਸੋ ਉਤ੍ਤਰਤੋ ਅਸ੍ਸਕਣ੍ਣਪਬ੍ਬਤੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਠਿਤਏਕਸਮੁਦ੍ਦਪਰਿਯਨ੍ਤੋ। ਪੁਞ੍ਞਿਦ੍ਧਿવਸੇਨਾਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਭਾવਾવਹਾਯ ਪੁਞ੍ਞਿਦ੍ਧਿਯਾ વਸੇਨ।
Ekasamuddapariyantamevāti jambudīpameva sandhāya vadati. So uttarato assakaṇṇapabbatena paricchinnaṃ hutvā attānaṃ parikkhipitvā ṭhitaekasamuddapariyanto. Puññiddhivasenāti cakkavattibhāvāvahāya puññiddhiyā vasena.
੮੩. ਏવਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਕਾਸਾਯਾਨਿ વਤ੍ਥਾਨਿ ਅਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ। ਸੁਕਤਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਦਸਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਮੇવ વਦਤਿ।
83.Evaṃ katvāti kāsāyāni vatthāni acchādetvā. Sukataṃ kammanti dasakusalakammapathameva vadati.
‘‘ਦਸવਿਧਂ, ਦ੍વਾਦਸવਿਧ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤવਿਭਾਗੋ ਪਰਤੋ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ। ਪੂਰੇਨ੍ਤੇਨੇવਾਤਿ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤੇਨੇવ। ਨਿਦ੍ਦੋਸੇਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਾਨਂ ਦੋਸਾਨਂ ਅਪਗਮਨੇ ਨਿਦ੍ਦੋਸੇ। ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀਨਂ વਤ੍ਤੇਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਾਜੂਹਿ વਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬવਤ੍ਤੇ। ਭਾવਿਨਿ ਭੂਤੇ વਿਯ ਹਿ ਉਪਚਾਰੋ ਯਥਾ ‘‘ਅਗਮਾ ਰਾਜਗਹਂ ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੪੧੦)। ਅਧਿਗਤਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਭਾવਾਪਿ ਹਿ ਤੇ ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਤਨ੍ਤੇવਾਤਿ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ।
‘‘Dasavidhaṃ, dvādasavidha’’nti ca vuttavibhāgo parato āgamissati. Pūrentenevāti pūretvā ṭhiteneva. Niddoseti cakkavattivattassa paṭipakkhabhūtānaṃ dosānaṃ apagamane niddose. Cakkavattīnaṃ vatteti cakkavattirājūhi vattitabbavatte. Bhāvini bhūte viya hi upacāro yathā ‘‘agamā rājagahaṃ buddho’’ti (su. ni. 410). Adhigatacakkavattibhāvāpi hi te tattha vattantevāti tathā vuttaṃ.
ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਅਰਿਯવਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
Cakkavattiariyavattavaṇṇanā
੮੪. ਅਞ੍ਞਥਾ વਤ੍ਤਿਤੁਂ ਅਦੇਨ੍ਤੋ ਸੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਦਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਤੇਨ ਤਦਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਚੇਤਸਾ। ਸਕ੍ਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ ਆਦਰਕਿਰਿਯਾવਸੇਨ ਕਰੋਨ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਥਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਗਰੁਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ ਪਾਸਾਣਚ੍ਛਤ੍ਤਂ વਿਯ ਗਰੁਕਰਣવਸੇਨ ਗਰੁਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਾਰવੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ। ਮਾਨੇਨ੍ਤੋਤਿ ਸਮ੍ਭਾવਨਾવਸੇਨ ਮਨੇਨ ਪਿਯਾਯਨ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਮੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਏવਂ ਪੂਜਯਤੋ ਅਪਚਾਯਤੋ ਏવਞ੍ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਕ੍ਕਾਰਾਦਿਸਮ੍ਭવੋਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਂ ਅਪਦਿਸਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਧਮ੍ਮਾਧਿਪਤਿਭੂਤੋ ਆਗਤਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਜੇਟ੍ਠਕਭਾવੇਨ ਪੁਰਿਮਪੁਰਿਮਤਰਅਤ੍ਤਭਾવੇਸੁ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚ ਸਮੁਪਚਿਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਧਮ੍ਮવਸੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਾਨਂ ਕਰਣੇਨਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਠਾਨਨਿਸਜ੍ਜਾਦੀਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਨਿਨ੍ਨਪੋਣਪਬ੍ਭਾਰਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਰਕ੍ਖਾવਰਣਗੁਤ੍ਤਿਯਾ। ਪਰਂ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾਦਿਅਨਤ੍ਥਤੋ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਤੇਨੇવ ਪਰਤ੍ਥਸਾਧਨੇਨ ਖਨ੍ਤਿਆਦਿਗੁਣੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਤਤੋ ਏવ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਤਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਤਾਯ। ਨਿવਾਸਨਪਾਰੁਪਨਗੇਹਾਦੀਨਂ ਸੀਤੁਣ੍ਹਾਦਿਪਟਿਬਾਹਨੇਨ ਆવਰਣਂ। ਅਨ੍ਤੋ ਜਨਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਭੂਤੇ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਾਦਿਜਨੇ।
84. Aññathā vattituṃ adento so dhammo adhiṭṭhānaṃ etassāti tadadhiṭṭhānaṃ, tena tadadhiṭṭhānena cetasā. Sakkarontoti ādarakiriyāvasena karonto. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Garuṃ karontoti pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇavasena garuṃ karonto. Tenevāha ‘‘tasmiṃ gāravuppattiyā’’ti. Mānentoti sambhāvanāvasena manena piyāyanto. Tenāha ‘‘tamevā’’tiādi. Evaṃ pūjayato apacāyato evañca yathāvuttasakkārādisambhavoti taṃ dassetuṃ ‘‘taṃ apadisitvā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Dhammādhipatibhūto āgatabhāvenā’’ti iminā yathāvuttadhammassa jeṭṭhakabhāvena purimapurimataraattabhāvesu sakkacca samupacitabhāvaṃ dasseti. ‘‘Dhammavaseneva sabbakiriyānaṃ karaṇenā’’ti etena ṭhānanisajjādīsu yathāvuttadhammaninnapoṇapabbhārabhāvaṃ dasseti. Assāti rakkhāvaraṇaguttiyā. Paraṃ rakkhanto aññaṃ diṭṭhadhammikādianatthato rakkhanto teneva paratthasādhanena khantiādiguṇena attānaṃ tato eva rakkhati. Mettacittatāti mettacittatāya. Nivāsanapārupanagehādīnaṃ sītuṇhādipaṭibāhanena āvaraṇaṃ. Anto janasminti abbhantarabhūte puttadārādijane.
‘‘ਸੀਲਸਂવਰੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਹੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਰਕ੍ਖਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ‘‘વਤ੍ਥਗਨ੍ਧਮਾਲਾਦੀਨਿ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆવਰਣਂ, ਇਤਰੇਨ ਗੁਤ੍ਤਿਂ। ਭਤ੍ਤવੇਤਨਸਮ੍ਪਦਾਨੇਨਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸੀਲਸਂવਰੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਾਦੀਨਿ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤਿ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣੇਸੁ। ਨਿਗਮੋ ਨਿવਾਸੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਨੇਗਮਾ, ਏવਂ ਜਾਨਪਦਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਗਮવਾਸਿਨੋ’’ਤਿਆਦਿ।
‘‘Sīlasaṃvare patiṭṭhāpehī’’ti iminā rakkhaṃ dasseti, ‘‘vatthagandhamālādīni dehī’’ti iminā āvaraṇaṃ, itarena guttiṃ. Bhattavetanasampadānenapīti pi-saddena sīlasaṃvare patiṭṭhāpanādīni sampiṇḍeti. Eseva nayo ito paresupi pi-saddaggahaṇesu. Nigamo nivāso etesanti negamā, evaṃ jānapadāti āha ‘‘nigamavāsino’’tiādi.
ਨવવਿਧਾ ਮਾਨਮਦਾਤਿ ‘‘ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੦੮; ਧ॰ ਸ॰ ੧੧੨੧; વਿਭ॰ ੮੬੬; ਮਹਾਨਿ॰ ੨੧, ੧੭੮) ਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਨવવਿਧਾ ਮਾਨਸਙ੍ਖਾਤਾ ਮਦਾ। ਮਾਨੋ ਏવ ਹੇਤ੍ਥ ਪਮਜ੍ਜਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਮਾਨਮਦੋ। ਸੋਭਨੇ ਕਾਯਿਕવਾਚਸਿਕਕਮ੍ਮੇ ਰਤੋਤਿ ਸੂਰਤੋ ਉ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਦੀਘਂ ਕਤ੍વਾ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਸੋਰਚ੍ਚਂ, ਕਾਯਿਕવਾਚਸਿਕੋ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ, ਸਬ੍ਬਂ વਾ ਕਾਯવਚੀਸੁਚਰਿਤਂ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਓਰਤੋਤਿ ਸੋਰਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਸੋਰਚ੍ਚਂ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮੇવ ਸੁਚਰਿਤਂ। ਰਾਗਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਮਾਨਾਦੀਨਂ। ਦਮਨਾਦੀਹੀਤਿ ਦਮਨਸਮਨਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਪਨੇਹਿ। ਏਕਮਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਏਕਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰਾਗਾਦੀਨਞ੍ਹਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਿਯਂ ਦਮਨਾਦਿਪਚ੍ਚੇਕਂ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ વਿਯ ਏਕਜ੍ਝਂ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਮੁਖੇਨ ਪਜਹਨਤੋ। ਏਕਮਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ વਾ વਿવੇਕવਸੇਨ ਏਕਂ ਏਕਾਕਿਨਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਕਾਲੇ ਕਾਲੇਤਿ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬੇ ਕਾਲੇ ਕਾਲੇ।
Navavidhā mānamadāti ‘‘seyyohamasmī’’tiādi (saṃ. ni. 4.108; dha. sa. 1121; vibha. 866; mahāni. 21, 178) nayappavattiyā navavidhā mānasaṅkhātā madā. Māno eva hettha pamajjanākārena pavattiyā mānamado. Sobhane kāyikavācasikakamme ratoti sūrato u-kārassa dīghaṃ katvā, tassa bhāvo soraccaṃ, kāyikavācasiko avītikkamo, sabbaṃ vā kāyavacīsucaritaṃ. Suṭṭhu oratoti sorato, tassa bhāvo soraccaṃ, yathāvuttameva sucaritaṃ. Rāgādīnanti rāgadosamohamānādīnaṃ. Damanādīhīti damanasamanaparinibbāpanehi. Ekamattānanti ekaṃ cittaṃ, ekaccaṃ attano cittanti attho. Rāgādīnañhi pubbabhāgiyaṃ damanādipaccekaṃ icchitabbaṃ, na maggakkhaṇe viya ekajjhaṃ paṭisaṅkhānamukhena pajahanato. Ekamattānanti vā vivekavasena ekaṃ ekākinaṃ attānaṃ. Kāle kāleti tesaṃ santikaṃ upasaṅkamitabbe kāle kāle.
ਇਧ ਠਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਖੋ, ਤਾਤ, ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਠਤ੍વਾ। વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿવਤ੍ਤਂ। ਸਮਾਨੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ‘‘ਦਸવਿਧਂ, ਦ੍વਾਦਸવਿਧ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਗਣਨਾਯ ਚ ਸਮਾਨਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਅਨੂਨਂ ਅਨਧਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਧਮ੍ਮਰਾਗਸ੍ਸਾਤਿ ਅਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਰਾਗਸ੍ਸ। વਿਸਮਲੋਭਸ੍ਸਾਤਿ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇਪਿ ਅਤਿવਿਯ ਬਲવਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਲੋਭਸ੍ਸ।
Idha ṭhatvāti ‘‘idaṃ kho, tāta, ta’’nti evaṃ nigamanavasena vuttaṭṭhāne ṭhatvā. Vattanti ariyacakkavattivattaṃ. Samānetabbanti ‘‘dasavidhaṃ, dvādasavidha’’nti ca heṭṭhā vuttagaṇanāya ca samānaṃ kātabbaṃ anūnaṃ anadhikaṃ katvā dassetabbaṃ. Adhammarāgassāti ayuttaṭṭhāne rāgassa. Visamalobhassāti yuttaṭṭhānepi ativiya balavabhāvena pavattalobhassa.
ਚਕ੍ਕਰਤਨਪਾਤੁਭਾવવਣ੍ਣਨਾ
Cakkaratanapātubhāvavaṇṇanā
੮੫. વਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੇ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿવਤ੍ਤੇ વਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ, ਨੋ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣੇਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੂਰੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਪਨਸ੍ਸ ਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤੀਤਿ? ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕਤਾਧਿਕਾਰਸ੍ਸ ਤਾવ ਹੇਟ੍ਠਿਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਦ੍વਾਦਸਹਿਪਿ ਸਂવਚ੍ਛਰੇਹਿ ਪੂਰਤਿ, ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿਯਾ, ਪਞ੍ਞਾਸਾਯ વਾ ਸਂવਚ੍ਛਰੇਹਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਭੇਦੋ ਧਮ੍ਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸਪਿ ਤਿਕ੍ਖਮਜ੍ਝਮੁਦੁਤਾવਸੇਨ, ਇਤਰਸ੍ਸ ਤਤੋ ਭਿਯ੍ਯੋਪੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
85.Vattamānassāti paripuṇṇe cakkavattivatte vattamānassa, no aparipuṇṇeti āha ‘‘pūretvā vattamānassā’’ti. Kittāvatā panassa pāripūrī hotīti? Tattha ‘‘katādhikārassa tāva heṭṭhimaparicchedena dvādasahipi saṃvaccharehi pūrati, pañcavīsatiyā, paññāsāya vā saṃvaccharehi. Ayañca bhedo dhammacchandassapi tikkhamajjhamudutāvasena, itarassa tato bhiyyopī’’ti vadanti.
ਦੁਤਿਯਾਦਿਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Dutiyādicakkavattikathāvaṇṇanā
੯੦. ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਤਿਯਾਤਿ ਪਰਮ੍ਪਰਾਗਤਂ ਪੁਰਾਣਂ ਤਨ੍ਤਿਂ ਪવੇਣਿਂ ਲਙ੍ਘਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਇਚ੍ਛਿਤਾਕਾਰੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੋਰਾਣਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ।
90.Attano matiyāti paramparāgataṃ purāṇaṃ tantiṃ paveṇiṃ laṅghitvā attano icchitākārena. Tenāha ‘‘porāṇaka’’ntiādi.
ਨ ਪਬ੍ਬਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮਿਦ੍ਧਿਯਾ ਨ ਪੂਰੇਨ੍ਤਿ, ਫੀਤਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ વਡ੍ਢਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਚਾਹ ‘‘ਕਤ੍ਥਚਿ ਸੁਞ੍ਞਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਰਾਜਕਿਚ੍ਚੇ ਰਞ੍ਞਾ ਅਮਾ ਸਹ વਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਮਚ੍ਚਾ, ਯੇਹਿ વਿਨਾ ਰਾਜਕਿਚ੍ਚਂ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਪਰਮ੍ਪਰਾਗਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਪਰਿਸਾਯ ਭવਾਤਿ ਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਰਿਸਾવਚਰਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨਨ੍ਤਰੇ ਠਪਿਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਯਂ, વਯਞ੍ਚ ਯਾਥਾવਤੋ ਗਣੇਨ੍ਤੀਤਿ ਗਣਕਾ। ਜਾਤਿਕੁਲਸੁਤਾਚਾਰਾਦਿવਸੇਨ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ ਗਤਤ੍ਤਾ ਮਹਤੀ ਮਤ੍ਤਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਮਹਾਮਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਪਨ ਮਹਾਨੁਭਾવਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਹਾਅਮਚ੍ਚਾ’’ਤਿ। ਯੇ ਰਞ੍ਞੋ ਹਤ੍ਥਾਨੀਕਾਦੀਸੁ ਅવਟ੍ਠਿਤਾ, ਤੇ ਅਨੀਕਟ੍ਠਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਹਤ੍ਥਿਆਚਰਿਯਾਦਯੋ’’ਤਿ । ਮਨ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਂ ਅਸਿਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਜੀવਨ੍ਤੀਤਿ ਮਨ੍ਤਸ੍ਸਾਜੀવਿਨੋ, ਮਤਿਸਜੀવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਯੇ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਰਾਜਕਿਚ੍ਚੇ ਉਪਦੇਸਦਾਯਿਨੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਨ੍ਤਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Napabbantīti samiddhiyā na pūrenti, phītā na hontīti attho. Tenāha ‘‘na vaḍḍhantī’’ti. Tathā cāha ‘‘katthaci suññā hontī’’ti. Tattha tattha rājakicce raññā amā saha vattantīti amaccā, yehi vinā rājakiccaṃ nappavattati. Paramparāgatā hutvā rañño parisāya bhavāti pārisajjā. Tenāha ‘‘parisāvacarā’’ti. Tasmiṃ ṭhānantare ṭhapitā hutvā rañño āyaṃ, vayañca yāthāvato gaṇentīti gaṇakā. Jātikulasutācārādivasena puthuttaṃ gatattā mahatī mattā etesanti mahāmattā, te pana mahānubhāvā amaccā evāti āha ‘‘mahāamaccā’’ti. Ye rañño hatthānīkādīsu avaṭṭhitā, te anīkaṭṭhāti āha ‘‘hatthiācariyādayo’’ti . Mantaṃ paññaṃ asitā hutvā jīvantīti mantassājīvino, matisajīvāti attho, ye tattha tattha rājakicce upadesadāyino. Tenāha ‘‘mantā vuccati paññā’’tiādi.
ਆਯੁવਣ੍ਣਾਦਿਪਰਿਹਾਨਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Āyuvaṇṇādiparihānikathāvaṇṇanā
੯੧. ਬਲવਲੋਭਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ ਇਦਾਨਿ ਦਲਿਦ੍ਦਮਨੁਸ੍ਸਾ ਨਾਮ ਬਹੂ, ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਧਨੇ ਅਨੁਪ੍ਪਦਿਯਮਾਨੇ ਮਯ੍ਹਂ ਕੋਸਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਬਲવਲੋਭਤ੍ਤਾ। ਉਪਰੂਪਰਿਭੂਮੀਸੂਤਿ ਛਕਾਮਸਗ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤਾਸੁ ਉਪਰੂਪਰਿਕਾਮਭੂਮੀਸੁ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਫਲਂ ਅਗ੍ਗਂ ਨਾਮ, ਤਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਉਦ੍ਧਗਾਮੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਦ੍ਧਂ ਅਗ੍ਗਂ ਅਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਸਗ੍ਗੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾ, ਸਗ੍ਗਪ੍ਪਯੋਜਨਾਤਿ વਾ ਸੋવਗ੍ਗਿਕਾ। ਦਸਨ੍ਨਂ વਿਸੇਸਾਨਨ੍ਤਿ ਦਿਬ੍ਬਆਯੁવਣ੍ਣਯਸਸੁਖਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾਨਞ੍ਚੇવ ਦਿਬ੍ਬਰੂਪਾਦੀਨਞ੍ਚ ਫਲવਿਸੇਸਾਨਂ । વਣ੍ਣਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਸਕੋ ਅਤ੍ਤਭਾવવਣ੍ਣੋ ਗਹਿਤੋ, ਰੂਪਗ੍ਗਹਣੇਨ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ।
91.Balavalobhattāti ‘‘imasmiṃ loke idāni daliddamanussā nāma bahū, tesaṃ sabbesaṃ dhane anuppadiyamāne mayhaṃ kosassa parikkhayo hotī’’ti evaṃ uppannabalavalobhattā. Uparūparibhūmīsūti chakāmasaggasaṅkhātāsu uparūparikāmabhūmīsu. Kammassa phalaṃ aggaṃ nāma, taṃ panettha uddhagāmīti āha ‘‘uddhaṃ aggaṃ assā’’ti. Sagge niyuttā, saggappayojanāti vā sovaggikā. Dasannaṃ visesānanti dibbaāyuvaṇṇayasasukhaādhipateyyānañceva dibbarūpādīnañca phalavisesānaṃ . Vaṇṇaggahaṇena cettha sako attabhāvavaṇṇo gahito, rūpaggahaṇena bahiddhā rūpārammaṇaṃ.
੯੨. ਸੁਟ੍ਠੁ ਨਿਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਯਥਾਯਂ ਇਮਿਨਾ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਅਦਿਨ੍ਨਂ ਆਦਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਏવਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਤਤੋ ਨਿਸੇਧਿਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਮੂਲਹਤਨ੍ਤਿ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪਨੇਨ ਮੂਲੇ ਏવ ਹਤਂ।
92.Suṭṭhunisiddhanti yathāyaṃ iminā attabhāvena adinnaṃ ādātuṃ na sakkoti, evaṃ sammadeva tato nisedhitaṃ katvā. Mūlahatanti jīvitā voropanena mūle eva hataṃ.
੯੬. ਰਾਗવਸੇਨ ਚਰਣਂ ਚਰਿਤ੍ਤਂ, ਚਰਿਤ੍ਤਮੇવ ਚਾਰਿਤ੍ਤਂ, ਮੇਥੁਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ, ਤਂ ਪਨ ‘‘ਪਰੇਸਂ ਦਾਰੇਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ।
96. Rāgavasena caraṇaṃ carittaṃ, carittameva cārittaṃ, methunanti adhippāyo, taṃ pana ‘‘paresaṃ dāresū’’ti vuttattā ‘‘micchācāra’’nti āha.
੧੦੦. ਪਚ੍ਚਨੀਕਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਾਯ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੪੧; ੨.੯੪; વਿਭ॰ ੭੯੩) ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ।
100.Paccanīkadiṭṭhīti ‘‘atthi dinna’’ntiādikāya (ma. ni. 1.441; 2.94; vibha. 793) sammādiṭṭhiyā paṭipakkhabhūtā diṭṭhi.
੧੦੧. ਮਾਤੁਚ੍ਛਾਦਿਕਾ ਉਪਰਿ ਸਯਮੇવ વਕ੍ਖਤਿ। ਅਤਿਬਲવਲੋਭੋਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਬਲવਾ ਬਹਲਕਿਲੇਸੋ, ਯੇਨ ਅਕਾਲੇ, ਅਦੇਸੇ ਚ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਮਿਚ੍ਛਾਧਮ੍ਮੋਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾ વਿਪਰੀਤੋ ਅવਿਸਭਾਗવਤ੍ਥੁਕੋ ਲੋਭਧਮ੍ਮੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੁਰਿਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ।
101.Mātucchādikā upari sayameva vakkhati. Atibalavalobhoti ativiya balavā bahalakileso, yena akāle, adese ca pavattati. Micchādhammoti micchā viparīto avisabhāgavatthuko lobhadhammo. Tenāha ‘‘purisāna’’ntiādi.
ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋਤਿ ਯੇਨ ਮੇਤ੍ਤਾਕਰੁਣਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ‘‘ਮਤ੍ਤੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਚ ਕਿਰਿਯਾ ਮਤ੍ਤੇਯ੍ਯਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਾਤਰਿ ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏਤਂ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ । ਯਾ ਸਮ੍ਮਾ ਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬੇ ਸਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਸੋਪਿ ਦੋਸੋ ਅਗਾਰવਕਿਰਿਯਾਦਿਭਾવਤੋ। વਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਸ੍ਸਾ ਅਭਾવੋ ਚੇવ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾ ਚ ਅਮਤ੍ਤੇਯ੍ਯਤਾ’’ਤਿ। ਕੁਲੇ ਜੇਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕੁਲੇ વੁਦ੍ਧਾਨਂ ਮਹਾਪਿਤੁਚੂਲ਼ਪਿਤੁਜੇਟ੍ਠਕਭਾਤਿਕਾਦੀਨਂ।
Tassa bhāvoti yena mettākaruṇāpubbaṅgamena cittena puggalo ‘‘matteyyo’’ti vuccati, so tassa yathāvuttacittuppādo, taṃsamuṭṭhānā ca kiriyā matteyyatā. Tenāha ‘‘mātari sammā paṭipattiyā etaṃ nāma’’nti . Yā sammā pajjitabbe sammā appaṭipatti, sopi doso agāravakiriyādibhāvato. Vippaṭipattiyaṃ pana vattabbameva natthīti āha ‘‘tassā abhāvo ceva tappaṭipakkhatā ca amatteyyatā’’ti. Kule jeṭṭhānanti attano kule vuddhānaṃ mahāpitucūḷapitujeṭṭhakabhātikādīnaṃ.
ਦਸવਸ੍ਸਾਯੁਕਸਮਯવਣ੍ਣਨਾ
Dasavassāyukasamayavaṇṇanā
੧੦੩. ‘‘ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮਯੋ ਆਮਟ੍ਠੋ, ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਚੇਤਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ’’ਤਿ। ਅਲਂ ਪਤਿਨੋਤਿ ਅਲਂਪਤੇਯ੍ਯਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਤਾ ਭਰਿਯਾਭਾવੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਦਾਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਅਗ੍ਗਰਸਾਨੀਤਿ ਮਧੁਰਭਾવੇਨ, ਭੇਸਜ੍ਜਭਾવੇਨ ਚ ਅਗ੍ਗਭੂਤਰਸਾਨਿ।
103.‘‘Ya’’nti iminā samayo āmaṭṭho, bhummatthe cetaṃ paccattavacananti āha ‘‘yasmiṃ samaye’’ti. Alaṃ patinoti alaṃpateyyā. Tassā pariyattatā bhariyābhāvenāti āha ‘‘dātuṃ yuttā’’ti. Aggarasānīti madhurabhāvena, bhesajjabhāvena ca aggabhūtarasāni.
ਦਿਪ੍ਪਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવੇਨ ਸਮੁਜ੍ਜਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕੁਸਲਨ੍ਤਿਪਿ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ । ਅਹੋ ਪੁਰਿਸੋਤਿ ਮਾਤਾਦੀਸੁਪਿ ਈਦਿਸੋ, ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਕੇਸਂ ਕਿਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸ੍ਸਤਿ, ਅਹੋ ਤੇਜવਪੁਰਿਸੋਤਿ।
Dippissantīti paṭipakkhabhāvena samujjalissanti. Tenāha ‘‘kusalantipi na bhavissatī’’ti . Aho purisoti mātādīsupi īdiso, aññesaṃ kesaṃ kiṃ vissajjessati, aho tejavapurisoti.
ਗੇਹੇ ਮਾਤੁਗਾਮਂ વਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੇਹੇ ਦਾਸਿਭਰਿਯਾਭੂਤਮਾਤੁਗਾਮਂ વਿਯ। ਮਿਸ੍ਸੀਭਾવਨ੍ਤਿ ਮਾਤਾਦੀਸੁ ਭਰਿਯਾਯ વਿਯ ਚਾਰਿਤ੍ਤਸਙ੍ਕਰਂ।
Gehe mātugāmaṃ viyāti attano gehe dāsibhariyābhūtamātugāmaṃ viya. Missībhāvanti mātādīsu bhariyāya viya cārittasaṅkaraṃ.
ਬਲવਕੋਪੋਤਿ ਹਨ੍ਤੁਕਾਮਤਾવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਬਲવਕੋਪੋ। ਆਘਾਤੇਤੀਤਿ ਆਹਨਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਕ੍ਖਲ਼ਫਰੁਸਭਾવੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਬਾਧਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਸ੍ਸਯਦਹਨਰਸੋ ਹਿ ਦੋਸੋ। ਬ੍ਯਾਪਾਦੇਤੀਤਿ વਿਨਾਸੇਤਿ, ਮਨੋਪਦੂਸਨਤੋ ਮਨਸ੍ਸ ਪਕੋਪਨਤੋ। ਤਿਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤਿਕ੍ਖਂ, ਸਾ ਪਨਸ੍ਸ ਤਿਕ੍ਖਤਾ ਸਰੀਰੇ ਅવਹਨ੍ਤੇਪਿ ਸਿਨੇਹવਤ੍ਥੁਂ ਲਙ੍ਘਿਤ੍વਾਪਿ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਿਯਮਾਨਸ੍ਸਪੀ’’ਤਿਆਦਿ।
Balavakopoti hantukāmatāvasena uppattiyā balavakopo. Āghātetīti āhanati, attano kakkhaḷapharusabhāvena cittaṃ vibādhatīti attho. Nissayadahanaraso hi doso. Byāpādetīti vināseti, manopadūsanato manassa pakopanato. Tibbanti tikkhaṃ, sā panassa tikkhatā sarīre avahantepi sinehavatthuṃ laṅghitvāpi pavattiyā veditabbāti āha ‘‘piyamānassapī’’tiādi.
੧੦੪. ਕਪ੍ਪવਿਨਾਸੋ ਕਪ੍ਪੋ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ, ਅਨ੍ਤਰਾવ ਕਪ੍ਪੋ ਅਨ੍ਤਰਕਪ੍ਪੋ। ਤਣ੍ਹਾਦਿਭੇਦੋ ਕਪ੍ਪੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਕਪ੍ਪੋ, ਸਤ੍ਤਲੋਕੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਾવ ਲੋਕવਿਨਾਸੋ’’ਤਿ। ਸ੍વਾਯਂ ਅਨ੍ਤਰਕਪ੍ਪੋ ਕਤਿવਿਧੋ, ਕਥਞ੍ਚਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ, ਕਿਂ ਗਤਿਕੋਤਿ ਅਨ੍ਤੋਗਧਂ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਕਪ੍ਪੋ ਚ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਲੋਭੁਸ੍ਸਦਾਯਾਤਿ ਲੋਭਾਧਿਕਾਯ ਪਜਾਯ વਤ੍ਤਮਾਨਾਯ।
104. Kappavināso kappo uttarapadalopena, antarāva kappo antarakappo. Taṇhādibhedo kappo etassa atthīti kappo, sattalokoti āha ‘‘antarāva lokavināso’’ti. Svāyaṃ antarakappo katividho, kathañcassa sambhavo, kiṃ gatikoti antogadhaṃ codanaṃ sandhāyāha ‘‘antarakappo ca nāmā’’tiādi. Lobhussadāyāti lobhādhikāya pajāya vattamānāya.
ਏવਂ ਚਿਨ੍ਤਯਿਂਸੂਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਯਥਾਨੁਸ੍ਸવਾਨੁਸ੍ਸਰਣੇਨ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਆਯੁવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਲਭਨਤੋ। ਗੁਮ੍ਬਲਤਾਦੀਹਿ ਗਹਨਂ ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਗੁਮ੍ਬਲਤਾਦੀਹਿ ਸਞ੍ਛਨ੍ਨਤਾਯ ਗਹਨਭੂਤਂ ਠਾਨਂ। ਰੁਕ੍ਖੇਹਿ ਗਹਨਨ੍ਤਿ ਰੁਕ੍ਖੇਹਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਨਿਚਿਤੇਹਿ ਗਹਨਭੂਤਂ । ਨਦੀવਿਦੁਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਛਿਨ੍ਨਤਟਾਹਿ ਨਦੀਹਿ ਓਰਤੋ, ਪਾਰਤੋ ਚ વਿਦੁਗ੍ਗਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਪਬ੍ਬਤੇਹਿ વਿਸਮਂ ਪਬ੍ਬਤਨ੍ਤਰਂ। ਪਬ੍ਬਤੇਸੁ વਾ ਛਿਨ੍ਨਤਟੇਸੁ ਦੁਰਾਰੋਹਂ વਿਸਮਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਭਾਗੇਤਿ ਜੀવਨવਸੇਨ ਸਮਾਨਭਾਗੇ ਸਦਿਸੇ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।
Evaṃ cintayiṃsūti pubbe yathānussavānussaraṇena, attano ca āyuvisesassa labhanato. Gumbalatādīhi gahanaṃ ṭhānanti gumbalatādīhi sañchannatāya gahanabhūtaṃ ṭhānaṃ. Rukkhehigahananti rukkhehi nirantaranicitehi gahanabhūtaṃ . Nadīvidugganti chinnataṭāhi nadīhi orato, pārato ca viduggaṃ. Tenāha ‘‘nadīna’’ntiādi. Pabbatehi visamaṃ pabbatantaraṃ. Pabbatesu vā chinnataṭesu durārohaṃ visamaṭṭhānaṃ. Sabhāgeti jīvanavasena samānabhāge sadise karissanti.
ਆਯੁવਣ੍ਣਾਦਿવਡ੍ਢਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Āyuvaṇṇādivaḍḍhanakathāvaṇṇanā
੧੦੫. ਆਯਤਨ੍ਤਿ વਾ ਦੀਘਂ ਚਿਰਕਾਲਿਕਂ। ਮਰਣવਸੇਨ ਹਿ ਞਾਤਿਕ੍ਖਯੋ ਆਯਤੋ ਅਪੁਨਰਾવਤ੍ਤਨਤੋ, ਨ ਰਾਜਭਯਾਦਿਨਾ ਉਕ੍ਕਮਨવਸੇਨ ਪੁਨਰਾવਤ੍ਤਿਯਾਪਿ ਤਸ੍ਸ ਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਓਸਕ੍ਕੇਯ੍ਯਾਮਾਤਿ ਓਰਮੇਯ੍ਯਾਮ। વਿਰਮਣਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਜਹਨਮੇવ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਜਹੇਯ੍ਯਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਸੀਲਗਬ੍ਭੇ વਡ੍ਢਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਮਾਤੁ, ਪਿਤੁ ਚ ਸੀਲવਨ੍ਤਤਾਯ ਤਦવਯવਭੂਤੇ ਗਬ੍ਭੇ વਡ੍ਢਿ ‘‘ਸੀਲਗਬ੍ਭੇ વਡ੍ਢਿਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਏਤੇਨ ਉਤੁਆਹਾਰਸ੍ਸ વਿਯ ਤਦਞ੍ਞਸ੍ਸਾਪਿ ਬਾਹਿਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ વਸੇਨ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ વਿਸੇਸਾਧਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਜਾਲਟੀਕਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੭) વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਖੇਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤવਤ੍ਥੁવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ। ਨਨੁ ਚ ਤਂ વਿਸੇਸਾਧਾਨਂ ਜਾਯਮਾਨਂ ਰੂਪਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਏવ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਰੂਪਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਪਨ ਤਥਾ ਆਹਿਤવਿਸੇਸਾਯ ਅਰੂਪਸਨ੍ਤਤਿਪਿ ਲਦ੍ਧੂਪਕਾਰਾ ਏવ ਹੋਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ। ਯਥਾ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰੇਨ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਤੇ ਰੂਪਕਾਯੇ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤੋ ਏવ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਯਥਾ ਪਨ ਰਞ੍ਞੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ ਪੁਞ੍ਞવਿਸੇਸਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤਸ੍ਸ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਾਦੀਨਂ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾ ਤੇ ਤੇ વਿਸੇਸਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਤਬ੍ਭਾવੇ ਭਾવਤੋ, ਤਦਭਾવੇ ਚ ਅਭਾવਤੋ, ਏવਮੇવ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪੁਞ੍ਞવਿਸੇਸਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤੇਸਂ ਪੁਤ੍ਤਾਨਂ ਜਾਯਮਾਨਾਨਂ ਦੀਘਾਯੁਕਤਾ ਖੇਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾવ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ਸਂવੇਗਧਮ੍ਮਛਨ੍ਦਾਦਿਸਮੁਪਬ੍ਰੂਹਿਤਾਯ ਤਦਾ ਤੇਸਂ ਕੁਸਲਚੇਤਨਾਯ ਤਥਾ ਉਲ਼ਾਰਭਾવੇਨ ਸਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ, ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਂ ਸਮਾਦਾਯ વਤ੍ਤਮਾਨੇ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ। ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ। ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋવ ਸੀਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ વਿਸੇਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ। ਖੇਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਪਿ ਪਨ ਇਧਾਪਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ।
105.Āyatanti vā dīghaṃ cirakālikaṃ. Maraṇavasena hi ñātikkhayo āyato apunarāvattanato, na rājabhayādinā ukkamanavasena punarāvattiyāpi tassa labbhanato. Osakkeyyāmāti orameyyāma. Viramaṇampi atthato pajahanameva pariccajanabhāvatoti āha ‘‘pajaheyyāmāti attho’’ti. Sīlagabbhe vaḍḍhitattāti mātu, pitu ca sīlavantatāya tadavayavabhūte gabbhe vaḍḍhi ‘‘sīlagabbhe vaḍḍhitā’’ti vuttā, etena utuāhārassa viya tadaññassāpi bāhirassa paccayassa vasena sattasantānassa visesādhānaṃ hotīti dasseti. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ brahmajālaṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.7) vuttameva. Khettavisuddhiyāti adhiṭṭhānabhūtavatthuvisuddhiyā. Nanu ca taṃ visesādhānaṃ jāyamānaṃ rūpasantatiyā eva bhaveyyāti? Saccametaṃ, rūpasantatiyā pana tathā āhitavisesāya arūpasantatipi laddhūpakārā eva hoti tappaṭibaddhavuttibhāvato. Yathā kabaḷīkārāhārena upatthambhite rūpakāye sabbopi attabhāvo anuggahito eva nāma hoti, yathā pana rañño cakkavattino puññavisesaṃ upanissāya tassa itthiratanādīnaṃ anaññasādhāraṇā te te visesā sambhavanti tabbhāve bhāvato, tadabhāve ca abhāvato, evameva tasmiṃ kāle mātāpitūnaṃ yathāvuttapuññavisesaṃ upanissāya tesaṃ puttānaṃ jāyamānānaṃ dīghāyukatā khettavisuddhiyāva hotīti veditabbā saṃvegadhammachandādisamupabrūhitāya tadā tesaṃ kusalacetanāya tathā uḷārabhāvena samuppajjanato. Etthāti imasmiṃ manussaloke, tatthāti yathāvuttaṃ kusaladhammaṃ samādāya vattamāne sattanikāye. Tatthevāti tasmiṃyeva sattanikāye. ‘‘Attanova sīlasampattiyā’’ti vuttaṃ sasantatipariyāpannassa dhammassa tattha visesappaccayabhāvato. Khettavisuddhipi pana idhāpi paṭikkhipituṃ na sakkā.
ਕੋਟ੍ਠਾਸਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੀਸવਸ੍ਸਾਯੁਕਾਤਿਆਦਯੋ ਅਸੀਤਿવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਯੁਕਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਏਕਾਦਸ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ। ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾਦੀਹੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਕੁਲੇ ਜੇਟ੍ਠਾਪਚਾਯਿਕਾਪਰਿਯੋਸਾਨਾਨਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪਾਪਕੋਟ੍ਠਾਸਾਨਂ ਗਹਣਂ।
Koṭṭhāsāti cattārīsavassāyukātiādayo asītivassasahassāyukapariyosānā ekādasa koṭṭhāsā. Adinnādānādīhīti ādi-saddena kule jeṭṭhāpacāyikāpariyosānānaṃ dasannaṃ pāpakoṭṭhāsānaṃ gahaṇaṃ.
ਸਙ੍ਖਰਾਜਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਣ੍ਣਨਾ
Saṅkharājauppattivaṇṇanā
੧੦੬. ਏવਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਤਣ੍ਹਾਤਿ ਏવਂ વਚੀਭੇਦਂ ਪਾਪਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਭੁਞ੍ਜਿਤੁਕਾਮਤਾ। ਅਨਸਨਨ੍ਤਿ ਕਾਯਿਕਕਿਰਿਯਾਅਸਮਤ੍ਥਤਾਹੇਤੁਭੂਤੋ ਸਰੀਰਸਙ੍ਕੋਚੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਿਪ੍ਫਾਰਿਕਭਾવੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਘਨਨਿવਾਸਤਨ੍ਤਿ ਗਾਮਨਿਗਮਰਾਜਧਾਨੀਨਂ ਘਨਨਿવਿਟ੍ਠਤਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨਾਤਿਦੂਰવਤ੍ਤਿਤਂ। ਨਿਰਨ੍ਤਰਪੂਰਿਤੋਤਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ વਿਯ ਪੁਣ੍ਣੋ ਤਤ੍ਰੁਪਗਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਬਹੁਭਾવਤੋ।
106.Evaṃ uppajjanakataṇhāti evaṃ vacībhedaṃ pāpanavasena pavattā bhuñjitukāmatā. Anasananti kāyikakiriyāasamatthatāhetubhūto sarīrasaṅkoco. Tenāha ‘‘avipphārikabhāvo’’tiādi. Ghananivāsatanti gāmanigamarājadhānīnaṃ ghananiviṭṭhataṃ aññamaññassa nātidūravattitaṃ. Nirantarapūritoti nirantaraṃ viya puṇṇo tatrupagānaṃ sattānaṃ bahubhāvato.
ਮੇਤ੍ਤੇਯ੍ਯਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦવਣ੍ਣਨਾ
Metteyyabuddhuppādavaṇṇanā
੧੦੭. ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વਡ੍ਢਮਾਨਕવਸੇਨ ਦੇਸਨਾ ਆਗਤਂ, ਇਦਂ ਪਨ ਨ વਡ੍ਢਮਾਨਕવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਸ੍ਮਾਤਿ ਚੇ ਆਹ ‘‘ਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਡ੍ਢਮਾਨਾਯੁਕਕਾਲੇ ਬੁਦ੍ਧਾ ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਂਸਾਰੇ ਸਂવੇਗਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਿਭਾવਨੀਯਤ੍ਤਾ । ਤਤੋ વਸ੍ਸਸਤਸਹਸ੍ਸਤੋ ਓਰਮੇવ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦਕਾਲੋ।
107. Kiñcāpi pubbe vaḍḍhamānakavasena desanā āgataṃ, idaṃ pana na vaḍḍhamānakavasena vuttaṃ. Kasmāti ce āha ‘‘na hī’’tiādi. Sattānaṃ vaḍḍhamānāyukakāle buddhā na nibbattanti saṃsāre saṃvegassa dubbibhāvanīyattā . Tato vassasatasahassato orameva buddhuppādakālo.
੧੦੮. ਸਮੁਸ੍ਸਿਤਟ੍ਠੇਨ ਯੂਪੋ વਿਯਾਤਿ ਯੂਪੋ, ਯੂਪਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਾ ਅਨੇਕਭੂਮਿਕੂਟਾਗਾਰੋવਰਕਾਦਿવਨ੍ਤਤਾਯਾਤਿ ਯੂਪੋ, ਪਾਸਾਦੋ। ਰਞ੍ਞੋ ਹੇਤੁਭੂਤੇਨਾਤਿ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੇ ਕਰਣવਚਨਨ੍ਤਿਦਸ੍ਸੇਤਿਉਸ੍ਸਾਹਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਆਦਿਨਾ। ਮਹਤਾ ਰਾਜਾਨੁਭਾવੇਨ, ਮਹਤਾ ਚ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਚਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਹਿ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਰਞ੍ਜਨਤੋ ਮਹਾਪਨਾਦੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਜਾਤੋ। ਜਾਤਕੇਤਿ ਮਹਾਪਨਾਦਜਾਤਕੇ (ਜਾ॰ ੧.੩.੪੦ ਮਹਾਪਨਾਦਜਾਤਕੇ)।
108. Samussitaṭṭhena yūpo viyāti yūpo, yūpanti ettha sattā anekabhūmikūṭāgārovarakādivantatāyāti yūpo, pāsādo. Rañño hetubhūtenāti hetuatthe karaṇavacanantidassetiussāhasampattiādinā. Mahatā rājānubhāvena, mahatā ca kittisaddena samannāgatattā catūhi saṅgahavatthūhi mahājanassa rañjanato mahāpanādo nāma rājā jāto. Jātaketi mahāpanādajātake (jā. 1.3.40 mahāpanādajātake).
ਪਨਾਦੋ ਨਾਮ ਸੋ ਰਾਜਾਤਿ ‘‘ਅਤੀਤੇ ਪਨਾਦੋ ਨਾਮ ਸੋ ਰਾਜਾ ਅਸ੍ਸੋਸੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਨ੍ਤਰਤਾਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਂ વਿਯ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਆਯਸ੍ਮਾ ਹਿ ਭਦ੍ਦਜਿਤ੍ਥੇਰੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਜ੍ਝਾવੁਤ੍ਥਪੁਬ੍ਬਂ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਸਾਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਏવਮਾਹ। ਯਸ੍ਸ ਯੂਪੋ ਸੁવਣ੍ਣਯੋਤਿ ਯਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਅਯਂ ਯੂਪੋ ਪਾਸਾਦੋ ਸੁવਣ੍ਣਯੋ ਸੁવਣ੍ਣਮਯੋ। ਤਿਰਿਯਂ ਸੋਲ਼ਸੁਬ੍ਬੇਧੋਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਸੋਲ਼ਸਸਰਪਾਤਪ੍ਪਮਾਣੋ, ਸੋ ਪਨ ਅਡ੍ਢਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣੋ ਹੋਤਿ। ਉਬ੍ਭਮਾਹੁ ਸਹਸ੍ਸਧਾਤਿ ਉਬ੍ਭਂ ਉਚ੍ਚਭਾવਂ ਅਸ੍ਸ ਪਾਸਾਦਸ੍ਸ ਸਹਸ੍ਸਧਾ ਸਹਸ੍ਸਕਣ੍ਡਪ੍ਪਮਾਣਂ ਆਹੁ, ਸੋ ਪਨ ਯੋਜਨਤੋ ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣੋ ਹੋਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਗਾਥਾਸੁਖਤ੍ਥਂ ‘‘ਆਹੂ’’ਤਿ ਦੀਘਂ ਕਤਂ, ਅਹੁ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤਿ।
Panādo nāma so rājāti ‘‘atīte panādo nāma so rājā assosī’’ti attabhāvantaratāya attānaṃ paraṃ viya niddisati. Āyasmā hi bhaddajitthero attanā ajjhāvutthapubbaṃ suvaṇṇapāsādaṃ dassetvā evamāha. Yassa yūpo suvaṇṇayoti yassa rañño ayaṃ yūpo pāsādo suvaṇṇayo suvaṇṇamayo. Tiriyaṃ soḷasubbedhoti vitthārato soḷasasarapātappamāṇo, so pana aḍḍhayojanappamāṇo hoti. Ubbhamāhusahassadhāti ubbhaṃ uccabhāvaṃ assa pāsādassa sahassadhā sahassakaṇḍappamāṇaṃ āhu, so pana yojanato pañcavīsatiyojanappamāṇo hoti. Keci panettha gāthāsukhatthaṃ ‘‘āhū’’ti dīghaṃ kataṃ, ahu ahosīti atthaṃ vadanti.
ਸਹਸ੍ਸਕਣ੍ਡੋਤਿ ਸਹਸ੍ਸਭੂਮਿਕੋ, ‘‘ਸਹਸ੍ਸਖਣ੍ਡੋ’’ ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਸੋ ਏવ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤਗੇਣ੍ਡੂਤਿ ਅਨੇਕਸਤਨਿਯੂਹਕੋ। ਧਜਾਲੂਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਨਿਯੂਹਸਿਖਰਾਦੀਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਪਿਤੇਹਿ ਸਤ੍ਤਿਧਜવੀਰਙ੍ਗਧਜਾਦੀਹਿ ਧਜੇਹਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਹਰਿਤਾਮਯੋਤਿ ਚਾਮੀਕਰਸੁવਣ੍ਣਮਯੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ਹਰਿਤਾਮਯੋਤਿ ‘‘ਹਰਿਤਮਣਿਪਰਿਕ੍ਖਟੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾਤਿ ਨਟਾ। ਛਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਤਧਾਤਿ ਛਮਤ੍ਤਾਨਿ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਤਧਾ ਤਸ੍ਸ ਪਾਸਾਦਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਰਞ੍ਞੋ ਅਭਿਰਮਾਪਨਤ੍ਥਂ ਨਚ੍ਚਿਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇ ਏવਂ ਨਚ੍ਚਨ੍ਤਾਪਿ ਕਿਰ ਰਾਜਾਨਂ ਹਾਸੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿਂਸੁ। ਅਥ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਰਾਜਾ ਦੇવਨਟਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਸਮਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸਿ, ਤਦਾ ਰਾਜਾ ਹਸੀਤਿ।
Sahassakaṇḍoti sahassabhūmiko, ‘‘sahassakhaṇḍo’’ tipi pāṭho, so eva attho. Satageṇḍūti anekasataniyūhako. Dhajālūti tattha tattha niyūhasikharādīsu patiṭṭhapitehi sattidhajavīraṅgadhajādīhi dhajehi sampanno. Haritāmayoti cāmīkarasuvaṇṇamayo. Keci pana haritāmayoti ‘‘haritamaṇiparikkhaṭo’’ti vadanti. Gandhabbāti naṭā. Chasahassāni sattadhāti chamattāni gandhabbasahassāni sattadhā tassa pāsādassa sattasu ṭhānesu rañño abhiramāpanatthaṃ nacciṃsūti attho. Te evaṃ naccantāpi kira rājānaṃ hāsetuṃ nāsakkhiṃsu. Atha sakko devarājā devanaṭaṃ pesetvā samajjaṃ kāresi, tadā rājā hasīti.
ਕੋਟਿਗਾਮੋ ਨਾਮ ਮਾਪਿਤੋ। વਤ੍ਥੂਤਿ ਭਦ੍ਦਜਿਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ। ਤਂ ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਥੇਰਗਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਭਦ੍ਦਜਿਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾਯ) વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਆਗਤਮੇવ। ਇਤਰਸ੍ਸਾਤਿ ਨਲ਼ਕਾਰਦੇવਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਆਨੁਭਾવਾਤਿ ਪੁਞ੍ਞਾਨੁਭਾવਨਿਮਿਤ੍ਤਂ।
Koṭigāmo nāma māpito. Vatthūti bhaddajittherassa vatthu. Taṃ theragāthāvaṇṇanāyaṃ (theragā. aṭṭha. bhaddajittheragāthāvaṇṇanāya) vitthārato āgatameva. Itarassāti naḷakāradevaputtassa. Ānubhāvāti puññānubhāvanimittaṃ.
ਦਾਨવਸੇਨ ਦਤ੍વਾਤਿ ਤਂ ਪਾਸਾਦਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿਗ੍ਗਹਭਾવવਿਯੋਜਨੇਨ ਦਾਨਮੁਖੇ ਨਿਯੋਜੇਤ੍વਾ। વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨવਸੇਨ ਦਤ੍વਾ ਪੁਨ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਾਨਂ ਸਨ੍ਤਕਭਾવਕਰਣੇਨ ਨਿਰਪੇਕ੍ਖਪਰਿਚ੍ਚਾਗવਸੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ। ਏਤ੍ਤਕੇਨਾਤਿ ‘‘ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਯਾવ ‘‘ਪਬ੍ਬਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਦਂ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਦੇਸਨਾਮਗ੍ਗੇਨ।
Dānavasena datvāti taṃ pāsādaṃ attano pariggahabhāvaviyojanena dānamukhe niyojetvā. Vissajjetvāti citteneva pariccajanavasena datvā puna dakkhiṇeyyānaṃ santakabhāvakaraṇena nirapekkhapariccāgavasena vissajjetvā. Ettakenāti ‘‘bhūtapubbaṃ bhikkhave’’ti ādiṃ katvā yāva ‘‘pabbajissatī’’ti padaṃ ettakena desanāmaggena.
ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਆਯੁવਣ੍ਣਾਦਿવਡ੍ਢਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Bhikkhuno āyuvaṇṇādivaḍḍhanakathāvaṇṇanā
੧੧੦. ਇਦਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਆਯੁਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਆਯੁਸ੍ਮਿਂ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬੇ ਇਦਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ ਚਿਰਜੀવਿਤਾਯ ਹੇਤੁਭਾવਤੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਦਂ ਆਯੁਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ।
110.Idaṃbhikkhuno āyusminti āyusmiṃ sādhetabbe idaṃ bhikkhuno icchitabbaṃ cirajīvitāya hetubhāvatoti. Tenāha ‘‘idaṃ āyukāraṇa’’nti.
ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸੀਲਸ੍ਸ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਪਾਮੋਜ੍ਜਪੀਤਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸੁਖਸਮਾਧਿਯਥਾਭੂਤਞਾਣਾਦਿਸਮ੍ਭવਤੋ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਪਣੀਤਰੂਪੇਹਿ ਕਾਯਸ੍ਸ ਫੁਟਤ੍ਤਾ ਸਰੀਰੇ વਣ੍ਣਧਾਤੁ વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾ ਹੋਤਿ, ਕਲ੍ਯਾਣੋ ਚ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੀਲવਤੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।
Sampannasīlassa avippaṭisārapāmojjapītipassaddhisukhasamādhiyathābhūtañāṇādisambhavato taṃsamuṭṭhānapaṇītarūpehi kāyassa phuṭattā sarīre vaṇṇadhātu vippasannā hoti, kalyāṇo ca kittisaddo abbhuggacchatīti āha ‘‘sīlavato hī’’tiādi.
વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਧਿਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ, ਅਪੀਤਿਜਂ ਕਾਯਸੁਖਂ, ਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਜਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸੁਖਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।
Vivekajaṃ pītisukhādīti ādi-saddena samādhijaṃ pītisukhaṃ, apītijaṃ kāyasukhaṃ, satipārisuddhijaṃ upekkhāsukhañca saṅgaṇhāti.
ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਤਾવਹੋਤਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਤੇਸੁ ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਭਾવਤੋ। ਹਿਤੂਪਸਂਹਾਰਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਬਦਿਸਾਸੁ ਫਰਣਅਪ੍ਪਮਾਣવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਦਿਸਾਸੁ વਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾ।
Appaṭikkūlatāvahoti appamāṇānaṃ sattānaṃ, attano ca tesu appaṭikkūlabhāvato. Hitūpasaṃhārādivasena pavattiyā sabbadisāsu pharaṇaappamāṇavasena sabbadisāsu vipphārikatā.
‘‘ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਙ੍ਖਾਤਂ ਬਲ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਅਕੁਪ੍ਪਧਮ੍ਮਤਾਯ ਕੇਨਚਿ ਅਨਭਿਭવਨੀਯਭਾવਤੋ।
‘‘Arahattaphalasaṅkhātaṃ bala’’nti vuttaṃ tassa akuppadhammatāya kenaci anabhibhavanīyabhāvato.
‘‘ਲੋਕੇ’’ਤਿ ਇਦਂ ਯਥਾ ‘‘ਏਕਬਲਮ੍ਪੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀਯਤਿ, ਏવਂ ‘‘ਦੁਪ੍ਪਸਹਂ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮੇਹਿਪਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਲੋਕਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇਹੇવ ਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਤੇਸਂ ਬਲਸ੍ਸ ਦੁਪ੍ਪਸਹਤਾ, ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવਤਾ, ਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਹੀਤਿ। ਏਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੇ ਏવ, ਤਦਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
‘‘Loke’’ti idaṃ yathā ‘‘ekabalampī’’ti iminā sambandhīyati, evaṃ ‘‘duppasahaṃ durabhisambhava’’nti imehipi sambandhitabbaṃ. Lokapariyāpanneheva hi dhammehi tesaṃ balassa duppasahatā, durabhisambhavatā, na lokuttarehīti. Etthevāti etasmiṃ arahattaphale eva, tadatthanti attho.
ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪੁਞ੍ਞਮ੍ਪੀਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪੁਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਪੁਞ੍ਞਫਲਮ੍ਪਿ। ਯਾવ ਆਸવਕ੍ਖਯਾ ਪવਡ੍ਢਤਿ વਿવਟ੍ਟਗਾਮਿਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮਾਦਾਨਹੇਤੂਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਅਮਤਪਾਨਂ ਪਿવਿਂਸੁ ਹੇਟ੍ਠਿਮਮਗ੍ਗਫਲਸਮਧਿਗਮવਸੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Lokuttarapuññampīti lokuttarapuññampi puññaphalampi. Yāva āsavakkhayā pavaḍḍhati vivaṭṭagāmikusaladhammānaṃ samādānahetūti yojanā. Amatapānaṃ piviṃsu heṭṭhimamaggaphalasamadhigamavasenāti adhippāyo.
ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ।
Cakkavattisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ • Dīghanikāya / ੩. ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸੁਤ੍ਤਂ • 3. Cakkavattisuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਦੀਘ ਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ੩. ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Cakkavattisuttavaṇṇanā
