| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อฎฺฐกถา • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
๙. จกฺขุนารูปํปสฺสตีติกถาวณฺณนา
9. Cakkhunārūpaṃpassatītikathāvaṇṇanā
๘๒๖-๘๒๗. อิทานิ จกฺขุนา รูปํ ปสฺสตีติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา’’ติ วจนํ นิสฺสาย ‘‘ปสาทจกฺขุเมว รูปํ ปสฺสตี’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหาสงฺฆิกานํ , เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฎิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ จกฺขุนา รูปํ ปเสฺสยฺย, รูเปน รูปํ ปเสฺสยฺยาตี’’ติ โจเทตุํ รูเปน รูปํ ปสฺสตีติ อาหฯ อิตโร รูปายตนํ สนฺธาย ปฎิกฺขิปิตฺวา ปุน ปุโฎฺฐ จกฺขุเมว สนฺธาย ปฎิชานาติฯ ปฎิวิชานาตีติ เอตฺถ อยมธิปฺปาโย – ปสฺสตีติ หิ มยํ ปฎิชานนํ สนฺธาย ปุจฺฉาม, น จกฺขูปสํหารมตฺตํฯ ตสฺมา วเทหิ ตาว ‘‘กิํ เต จกฺขุมา รูเปน รูปํ ปฎิวิชานาตี’’ติฯ อิตโร ปุริมนเยเนว ปฎิกฺขิปติ เจว ปฎิชานาติ จฯ อถ นํ ‘‘เอวํ สเนฺต รูปํ มโนวิญฺญาณํ อาปชฺชติ, ตญฺหิ ปฎิวิชานาติ นามา’’ติ โจเทตุํ รูปํ มโนวิญฺญาณนฺติ อาหฯ อิตโร เลสํ อลภโนฺต ปฎิกฺขิปเตวฯ อตฺถิ จกฺขุสฺส อาวฎฺฎนาติอาทิ ‘‘ยทิ จกฺขุ ปฎิวิชานนเฎฺฐน ปสฺสติ, จกฺขุวิญฺญาณสฺส วิย ตสฺสาปิ อาวชฺชนาย ภวิตพฺพ’’นฺติ โจเทตุํ ปุจฺฉติฯ อิตโร ยสฺมา น อาวชฺชนปฎิพทฺธํ จกฺขุ, น ตํ อาวชฺชนานนฺตรํ อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา น เหวนฺติ ปฎิกฺขิปติฯ โสเตน สทฺทนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ปสฺสตีติ สสมฺภารกถานเยน วุตฺตํฯ ยถา หิ อุสุนา วิชฺฌโนฺตปิ ‘‘ธนุนา วิชฺฌตี’’ติ วุจฺจติ, เอวํ จกฺขุวิญฺญาเณน ปสฺสโนฺตปิ ‘‘จกฺขุนา ปสฺสตี’’ติ วุโตฺต, ตสฺมา อสาธกเมตํฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยปิฯ
826-827. Idāni cakkhunā rūpaṃ passatītikathā nāma hoti. Tattha ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā’’ti vacanaṃ nissāya ‘‘pasādacakkhumeva rūpaṃ passatī’’ti yesaṃ laddhi, seyyathāpi mahāsaṅghikānaṃ , te sandhāya pucchā sakavādissa, paṭiññā itarassa. Atha naṃ ‘‘yadi cakkhunā rūpaṃ passeyya, rūpena rūpaṃ passeyyātī’’ti codetuṃ rūpena rūpaṃ passatīti āha. Itaro rūpāyatanaṃ sandhāya paṭikkhipitvā puna puṭṭho cakkhumeva sandhāya paṭijānāti. Paṭivijānātīti ettha ayamadhippāyo – passatīti hi mayaṃ paṭijānanaṃ sandhāya pucchāma, na cakkhūpasaṃhāramattaṃ. Tasmā vadehi tāva ‘‘kiṃ te cakkhumā rūpena rūpaṃ paṭivijānātī’’ti. Itaro purimanayeneva paṭikkhipati ceva paṭijānāti ca. Atha naṃ ‘‘evaṃ sante rūpaṃ manoviññāṇaṃ āpajjati, tañhi paṭivijānāti nāmā’’ti codetuṃ rūpaṃ manoviññāṇanti āha. Itaro lesaṃ alabhanto paṭikkhipateva. Atthi cakkhussa āvaṭṭanātiādi ‘‘yadi cakkhu paṭivijānanaṭṭhena passati, cakkhuviññāṇassa viya tassāpi āvajjanāya bhavitabba’’nti codetuṃ pucchati. Itaro yasmā na āvajjanapaṭibaddhaṃ cakkhu, na taṃ āvajjanānantaraṃ uppajjati, tasmā na hevanti paṭikkhipati. Sotena saddantiādīsupi eseva nayo. Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ passatīti sasambhārakathānayena vuttaṃ. Yathā hi usunā vijjhantopi ‘‘dhanunā vijjhatī’’ti vuccati, evaṃ cakkhuviññāṇena passantopi ‘‘cakkhunā passatī’’ti vutto, tasmā asādhakametaṃ. Sesesupi eseva nayopi.
จกฺขุนา รูปํ ปสฺสตีติกถาวณฺณนาฯ
Cakkhunā rūpaṃ passatītikathāvaṇṇanā.
อฎฺฐารสโม วโคฺคฯ
Aṭṭhārasamo vaggo.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / กถาวตฺถุปาฬิ • Kathāvatthupāḷi / (๑๘๕) ๙. จกฺขุนา รูปํ ปสฺสตีติกถา • (185) 9. Cakkhunā rūpaṃ passatītikathā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ๙. จกฺขุนารูปํปสฺสตีติกถาวณฺณนา • 9. Cakkhunārūpaṃpassatītikathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ๙. จกฺขุนารูปํปสฺสตีติกถาวณฺณนา • 9. Cakkhunārūpaṃpassatītikathāvaṇṇanā
