| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
២. ចក្ខុសុត្តវណ្ណនា
2. Cakkhusuttavaṇṇanā
៦១. ទុតិយេ ចក្ខូនីតិ ចក្ខន្តីតិ ចក្ខូនិ, សមវិសមំ អាចិក្ខន្តានិ វិយ បវត្តន្តីតិ អត្ថោ។ អថ វា ចក្ខនដ្ឋេន ចក្ខូនិ។ កិមិទំ ចក្ខនំ នាម? អស្សាទនំ, តថា ហិ វទន្តិ ‘‘មធុំ ចក្ខតិ ព្យញ្ជនំ ចក្ខតី’’តិ ឥមានិ ច អារម្មណរសំ អនុភវន្តានិ អស្សាទេន្តានិ វិយ ហោន្តីតិ ចក្ខនដ្ឋេន ចក្ខូនិ។ តានិ បន សង្ខេបតោ ទ្វេ ចក្ខូនិ – ញាណចក្ខុ, មំសចក្ខុ ចាតិ។ តេសុ មំសចក្ខុ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។ ញាណចក្ខុ ទិព្ពចក្ខុ, បញ្ញាចក្ខូតិ ឥធ ទ្វិធា កត្វា វុត្តំ។
61. Dutiye cakkhūnīti cakkhantīti cakkhūni, samavisamaṃ ācikkhantāni viya pavattantīti attho. Atha vā cakkhanaṭṭhena cakkhūni. Kimidaṃ cakkhanaṃ nāma? Assādanaṃ, tathā hi vadanti ‘‘madhuṃ cakkhati byañjanaṃ cakkhatī’’ti imāni ca ārammaṇarasaṃ anubhavantāni assādentāni viya hontīti cakkhanaṭṭhena cakkhūni. Tāni pana saṅkhepato dve cakkhūni – ñāṇacakkhu, maṃsacakkhu cāti. Tesu maṃsacakkhu heṭṭhā vuttameva. Ñāṇacakkhu dibbacakkhu, paññācakkhūti idha dvidhā katvā vuttaṃ.
តត្ថ ទិព្ពចក្ខូតិ ទិព្ពសទិសត្តា ទិព្ពំ។ ទេវតានញ្ហិ សុចរិតកម្មនិព្ពត្តំ បិត្តសេម្ហរុហិរាទីហិ អបលិពុទ្ធំ ឧបក្កិលេសវិមុត្តតាយ ទូរេបិ អារម្មណគ្គហណសមត្ថំ ទិព្ពំ បសាទចក្ខុ ហោតិ។ ឥទញ្ចាបិ វីរិយភាវនាពលនិព្ពត្តំ ញាណចក្ខុ តាទិសមេវាតិ ទិព្ពសទិសត្តា ទិព្ពំ, ទិព្ពវិហារវសេន បដិលទ្ធត្តា អត្តនោ ច ទិព្ពវិហារសន្និស្សិតត្តា អាលោកបរិគ្គហេន មហាជុតិកត្តា។ តិរោកុដ្ដាទិគតរូបទស្សនេន មហាគតិកត្តាបិ ទិព្ពំ។ តំ សព្ពំ សទ្ទសត្ថានុសារេន វេទិតព្ពំ។ ទស្សនដ្ឋេន ចក្ខុកិច្ចករណេន ចក្ខុមិវាតិបិ ចក្ខុ, ទិព្ពញ្ច តំ ចក្ខុ ចាតិ ទិព្ពចក្ខុ។
Tattha dibbacakkhūti dibbasadisattā dibbaṃ. Devatānañhi sucaritakammanibbattaṃ pittasemharuhirādīhi apalibuddhaṃ upakkilesavimuttatāya dūrepi ārammaṇaggahaṇasamatthaṃ dibbaṃ pasādacakkhu hoti. Idañcāpi vīriyabhāvanābalanibbattaṃ ñāṇacakkhu tādisamevāti dibbasadisattā dibbaṃ, dibbavihāravasena paṭiladdhattā attano ca dibbavihārasannissitattā ālokapariggahena mahājutikattā. Tirokuṭṭādigatarūpadassanena mahāgatikattāpi dibbaṃ. Taṃ sabbaṃ saddasatthānusārena veditabbaṃ. Dassanaṭṭhena cakkhukiccakaraṇena cakkhumivātipi cakkhu, dibbañca taṃ cakkhu cāti dibbacakkhu.
បជានាតីតិ បញ្ញា។ កិំ បជានាតិ? ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ ‘‘ឥទំ ទុក្ខ’’ន្តិអាទិនា។ វុត្តញ្ហេតំ –
Pajānātīti paññā. Kiṃ pajānāti? Cattāri ariyasaccāni ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā. Vuttañhetaṃ –
‘‘បជានាតីតិ ខោ, អាវុសោ, តស្មា បញ្ញាតិ វុច្ចតិ។ កិញ្ច បជានាតិ? ឥទំ ទុក្ខ’’ន្តិអាទិ (ម. និ. ១.៤៤៩)។
‘‘Pajānātīti kho, āvuso, tasmā paññāti vuccati. Kiñca pajānāti? Idaṃ dukkha’’ntiādi (ma. ni. 1.449).
អដ្ឋកថាយំ បន ‘‘បញ្ញាបនវសេន បញ្ញា។ កិន្តិ បញ្ញាបេតិ? អនិច្ចន្តិ បញ្ញាបេតិ, ទុក្ខន្តិ បញ្ញាបេតិ, អនត្តាតិ បញ្ញាបេតី’’តិ វុត្តំ។ សា បនាយំ លក្ខណាទិតោ យថាសភាវបដិវេធលក្ខណា, អក្ខលិតបដិវេធលក្ខណា វា កុសលិស្សាសខិត្តឧសុបដិវេធោ វិយ, វិសយោភាសនរសា បទីបោ វិយ, អសម្មោហបច្ចុបដ្ឋានា អរញ្ញគតសុទេសកោ វិយ។ វិសេសតោ បនេត្ថ អាសវក្ខយញាណសង្ខាតា បញ្ញា ចតុសច្ចទស្សនដ្ឋេន បញ្ញាចក្ខូតិ អធិប្បេតា។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘ចក្ខុំ ឧទបាទិ, ញាណំ ឧទបាទិ, បញ្ញា ឧទបាទិ, វិជ្ជា ឧទបាទិ, អាលោកោ ឧទបាទី’’តិ (សំ. និ. ៥.១០៨១; មហាវ. ១៥)។
Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘paññāpanavasena paññā. Kinti paññāpeti? Aniccanti paññāpeti, dukkhanti paññāpeti, anattāti paññāpetī’’ti vuttaṃ. Sā panāyaṃ lakkhaṇādito yathāsabhāvapaṭivedhalakkhaṇā, akkhalitapaṭivedhalakkhaṇā vā kusalissāsakhittausupaṭivedho viya, visayobhāsanarasā padīpo viya, asammohapaccupaṭṭhānā araññagatasudesako viya. Visesato panettha āsavakkhayañāṇasaṅkhātā paññā catusaccadassanaṭṭhena paññācakkhūti adhippetā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15).
ឯតេសុ ច មំសចក្ខុ បរិត្តំ, ទិព្ពចក្ខុ មហគ្គតំ, ឥតរំ អប្បមាណំ។ មំសចក្ខុ រូបំ, ឥតរានិ អរូបានិ។ មំសចក្ខុ ទិព្ពចក្ខុ ច លោកិយានិ សាសវានិ រូបវិសយានិ, ឥតរំ លោកុត្តរំ អនាសវំ ចតុសច្ចវិសយំ។ មំសចក្ខុ អព្យាកតំ, ទិព្ពចក្ខុ សិយា កុសលំ សិយា អព្យាកតំ, តថា បញ្ញាចក្ខុ។ មំសចក្ខុ កាមាវចរំ, ទិព្ពចក្ខុ រូបាវចរំ, ឥតរំ លោកុត្តរន្តិ ឯវមាទិ វិភាគា វេទិតព្ពា។
Etesu ca maṃsacakkhu parittaṃ, dibbacakkhu mahaggataṃ, itaraṃ appamāṇaṃ. Maṃsacakkhu rūpaṃ, itarāni arūpāni. Maṃsacakkhu dibbacakkhu ca lokiyāni sāsavāni rūpavisayāni, itaraṃ lokuttaraṃ anāsavaṃ catusaccavisayaṃ. Maṃsacakkhu abyākataṃ, dibbacakkhu siyā kusalaṃ siyā abyākataṃ, tathā paññācakkhu. Maṃsacakkhu kāmāvacaraṃ, dibbacakkhu rūpāvacaraṃ, itaraṃ lokuttaranti evamādi vibhāgā veditabbā.
គាថាសុ អនុត្តរន្តិ បញ្ញាចក្ខុំ សន្ធាយ វុត្តំ។ តញ្ហិ អាសវក្ខយញាណភាវតោ អនុត្តរំ។ អក្ខាសិ បុរិសុត្តមោតិ បុរិសានំ ឧត្តមោ អគ្គោ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ទេសេសិ។ ឧប្បាទោតិ មំសចក្ខុស្ស បវត្តិ។ មគ្គោតិ ឧបាយោ, ទិព្ពចក្ខុស្ស ការណំ។ បកតិចក្ខុមតោ ឯវ ហិ ទិព្ពចក្ខុ ឧប្បជ្ជតិ, យស្មា កសិណាលោកំ វឌ្ឍេត្វា ទិព្ពចក្ខុញាណស្ស ឧប្បាទនំ, សោ ច កសិណមណ្ឌលេ ឧគ្គហនិមិត្តេន វិនា នត្ថីតិ។ យតោតិ យទា។ ញាណន្តិ អាសវក្ខយញាណំ។ តេនេវាហ ‘‘បញ្ញាចក្ខុ អនុត្តរ’’ន្តិ។ យស្ស ចក្ខុស្ស បដិលាភាតិ យស្ស អរិយស្ស បញ្ញាចក្ខុស្ស ឧប្បត្តិយា ភាវនាយ សព្ពស្មា វដ្ដទុក្ខតោ បមុច្ចតិ បរិមុច្ចតីតិ។
Gāthāsu anuttaranti paññācakkhuṃ sandhāya vuttaṃ. Tañhi āsavakkhayañāṇabhāvato anuttaraṃ. Akkhāsi purisuttamoti purisānaṃ uttamo aggo sammāsambuddho desesi. Uppādoti maṃsacakkhussa pavatti. Maggoti upāyo, dibbacakkhussa kāraṇaṃ. Pakaticakkhumato eva hi dibbacakkhu uppajjati, yasmā kasiṇālokaṃ vaḍḍhetvā dibbacakkhuñāṇassa uppādanaṃ, so ca kasiṇamaṇḍale uggahanimittena vinā natthīti. Yatoti yadā. Ñāṇanti āsavakkhayañāṇaṃ. Tenevāha ‘‘paññācakkhu anuttara’’nti. Yassa cakkhussa paṭilābhāti yassa ariyassa paññācakkhussa uppattiyā bhāvanāya sabbasmā vaṭṭadukkhato pamuccati parimuccatīti.
ទុតិយសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ២. ចក្ខុសុត្តំ • 2. Cakkhusuttaṃ
