Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မိလိန္ဒပဉ္ဟပာဠိ • Milindapañhapāḷi

    ၇. စက္ခုဝိညာဏာဒိပဉ္ဟော

    7. Cakkhuviññāṇādipañho

    . ရာဇာ အာဟ ‘‘ဘန္တေ နာဂသေန, ယတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇ, ယတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။

    7. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti.

    ‘‘ကိံ နု ခော, ဘန္တေ နာဂသေန, ပဌမံ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပစ္ဆာ မနောဝိညာဏံ, ဥဒာဟု မနောဝိညာဏံ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပစ္ဆာ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ? ‘‘ပဌမံ, မဟာရာဇ, စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပစ္ဆာ မနောဝိညာဏ’’န္တိ။

    ‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, paṭhamaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇaṃ, udāhu manoviññāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati, pacchā cakkhuviññāṇa’’nti? ‘‘Paṭhamaṃ, mahārāja, cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇa’’nti.

    ‘‘ကိံ နု ခော, ဘန္တေ နာဂသေန, စက္ခုဝိညာဏံ မနောဝိညာဏံ အာဏာပေတိ ‘ယတ္ထာဟံ ဥပ္ပဇ္ဇာမိ, တ္ဝမ္ပိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇာဟီ’တိ, ဥဒာဟု မနောဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ အာဏာပေတိ ‘ယတ္ထ တ္ဝံ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သသိ, အဟမ္ပိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သာမီ’’’တိ? ‘‘န ဟိ, မဟာရာဇ, အနာလာပော တေသံ အညမညေဟီ’’တိ။

    ‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, udāhu manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’’’ti? ‘‘Na hi, mahārāja, anālāpo tesaṃ aññamaññehī’’ti.

    ‘‘ကထံ , ဘန္တေ နာဂသေန, ယတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ? ‘‘နိန္နတ္တာ စ, မဟာရာဇ, ဒ္ဝာရတ္တာ စ စိဏ္ဏတ္တာ စ သမုဒာစရိတတ္တာ စာ’’တိ။

    ‘‘Kathaṃ , bhante nāgasena, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti? ‘‘Ninnattā ca, mahārāja, dvārattā ca ciṇṇattā ca samudācaritattā cā’’ti.

    ‘‘ကထံ, ဘန္တေ နာဂသေန, နိန္နတ္တာ ယတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ဩပမ္မံ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘တံ ကိံ မညသိ, မဟာရာဇ, ဒေဝေ ဝသ္သန္တေ ကတမေန ဥဒကံ ဂစ္ဆေယ္ယာ’’တိ? ‘‘ယေန, ဘန္တေ, နိန္နံ, တေန ဂစ္ဆေယ္ယာ’’တိ။ ‘‘အထာပရေန သမယေန ဒေဝော ဝသ္သေယ္ယ, ကတမေန တံ ဥဒကံ ဂစ္ဆေယ္ယာ’’တိ။ ‘‘ယေန, ဘန္တေ, ပုရိမံ ဥဒကံ ဂတံ, တမ္ပိ တေန ဂစ္ဆေယ္ယာ’’တိ။

    ‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, ninnattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati? Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, deve vassante katamena udakaṃ gaccheyyā’’ti? ‘‘Yena, bhante, ninnaṃ, tena gaccheyyā’’ti. ‘‘Athāparena samayena devo vasseyya, katamena taṃ udakaṃ gaccheyyā’’ti. ‘‘Yena, bhante, purimaṃ udakaṃ gataṃ, tampi tena gaccheyyā’’ti.

    ‘‘ကိံ နုံ ခော, မဟာရာဇ, ပုရိမံ ဥဒကံ ပစ္ဆိမံ ဥဒကံ အာဏာပေတိ ‘ယေနာဟံ ဂစ္ဆာမိ, တ္ဝမ္ပိ တေန ဂစ္ဆာဟီ’တိ, ပစ္ဆိမံ ဝာ ဥဒကံ ပုရိမံ ဥဒကံ အာဏာပေတိ ‘ယေန တ္ဝံ ဂစ္ဆိသ္သသိ, အဟမ္ပိ တေန ဂစ္ဆိသ္သာမီ’’’တိ။ ‘‘န ဟိ, ဘန္တေ, အနာလာပော တေသံ အညမညေဟိ, နိန္နတ္တာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ‘‘ဧဝမေဝ ခော, မဟာရာဇ, နိန္နတ္တာ ယတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န စက္ခုဝိညာဏံ မနောဝိညာဏံ အာဏာပေတိ ‘ယတ္ထာဟံ ဥပ္ပဇ္ဇာမိ, တ္ဝမ္ပိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇာဟီ’တိ, နာပိ မနောဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ အာဏာပေတိ ‘ယတ္ထ တ္ဝံ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သသိ, အဟမ္ပိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သာမီ’တိ, အနာလာပော တေသံ အညမညေဟိ, နိန္နတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’’တိ။

    ‘‘Kiṃ nuṃ kho, mahārāja, purimaṃ udakaṃ pacchimaṃ udakaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimaṃ vā udakaṃ purimaṃ udakaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’’’ti. ‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ninnattā gacchantī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ninnattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ninnattā uppajjantī’’’ti.

    ‘‘ကထံ, ဘန္တေ နာဂသေန, ဒ္ဝာရတ္တာ ယတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? အပေပမ္မံ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘တံ ကိံ မညသိ, မဟာရာဇ, ရညော ပစ္စန္တိမံ နဂရံ အသ္သ ဒဠ္ဟပာကာရတောရဏံ ဧကဒ္ဝာရံ, တတော ပုရိသော နိက္ခမိတုကာမော ဘဝေယ္ယ, ကတမေန နိက္ခမေယ္ယာ’’တိ? ‘‘ဒ္ဝာရေန, ဘန္တေ, နိက္ခမေယ္ယာ’’တိ။ ‘‘အထာပရော ပုရိသော နိက္ခမိတုကာမော ဘဝေယ္ယ, ကတမေန သော နိက္ခမေယ္ယာ’’တိ? ‘‘ယေန, ဘန္တေ, ပုရိမော ပုရိသော နိက္ခန္တော, သောပိ တေန နိက္ခမေယ္ယာ’’တိ။

    ‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, dvārattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati? Apepammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, rañño paccantimaṃ nagaraṃ assa daḷhapākāratoraṇaṃ ekadvāraṃ, tato puriso nikkhamitukāmo bhaveyya, katamena nikkhameyyā’’ti? ‘‘Dvārena, bhante, nikkhameyyā’’ti. ‘‘Athāparo puriso nikkhamitukāmo bhaveyya, katamena so nikkhameyyā’’ti? ‘‘Yena, bhante, purimo puriso nikkhanto, sopi tena nikkhameyyā’’ti.

    ‘‘ကိံ နု ခော, မဟာရာဇ, ပုရိမော ပုရိသော ပစ္ဆိမံ ပုရိသံ အာဏာပေတိ ‘ယေနာဟံ ဂစ္ဆာမိ, တ္ဝမ္ပိ တေန ဂစ္ဆာဟီ’တိ, ပစ္ဆိမော ဝာ ပုရိသော ပုရိမံ ပုရိသံ အာဏာပေတိ ‘ယေန တ္ဝံ ဂစ္ဆိသ္သသိ, အဟမ္ပိ တေန ဂစ္ဆိသ္သာမီ’တိ။ ‘‘န ဟိ, ဘန္တေ, အနာလာပော တေသံ အညမညေဟိ, ဒ္ဝာရတ္တာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ‘‘ဧဝမေဝ ခော, မဟာရာဇ, ဒ္ဝာရတ္တာ ယတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န စက္ခုဝိညာဏံ မနောဝိညာဏံ အာဏာပေတိ ‘ယတ္ထာဟံ ဥပ္ပဇ္ဇာမိ , တ္ဝမ္ပိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇာဟီ’တိ, နာပိ မနောဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ အာဏာပေတိ ‘ယတ္ထ တ္ဝံ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သသိ, အဟမ္ပိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သာမီ’တိ, အနာလာပော တေသံ အညမညေဟိ, ဒ္ဝာရတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ။

    ‘‘Kiṃ nu kho, mahārāja, purimo puriso pacchimaṃ purisaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimo vā puriso purimaṃ purisaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’ti. ‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, dvārattā gacchantī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, dvārattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi , tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, dvārattā uppajjantī’’ti.

    ‘‘ကထံ, ဘန္တေ နာဂသေန, စိဏ္ဏတ္တာ ယတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ?ဩပမ္မံ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘တံ ကိံ မညသိ, မဟာရာဇ, ပဌမံ ဧကံ သကဋံ ဂစ္ဆေယ္ယ, အထ ဒုတိယံ သကဋံ ကတမေန ဂစ္ဆေယ္ယာ’’တိ? ‘‘ယေန, ဘန္တေ, ပုရိမံ သကဋံ ဂတံ, တမ္ပိ တေန ဂစ္ဆေယ္ယာ’’တိ။

    ‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, ciṇṇattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati?Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, paṭhamaṃ ekaṃ sakaṭaṃ gaccheyya, atha dutiyaṃ sakaṭaṃ katamena gaccheyyā’’ti? ‘‘Yena, bhante, purimaṃ sakaṭaṃ gataṃ, tampi tena gaccheyyā’’ti.

    ‘‘ကိံ နု ခော, မဟာရာဇ, ပုရိမံ သကဋံ ပစ္ဆိမံ သကဋံ အာဏာပေတိ ‘ယေနာဟံ ဂစ္ဆာမိ, တ္ဝမ္ပိ တေန ဂစ္ဆာဟီ’တိ, ပစ္ဆိမံ ဝာ သကဋံ ပုရိမံ သကဋံ အာဏာပေတိ ‘ယေန တ္ဝံ ဂစ္ဆိသ္သသိ, အဟမ္ပိ တေန ဂစ္ဆိသ္သာမီ’’’တိ။ ‘‘န ဟိ, ဘန္တေ, အနာလာပော တေသံ အညမညေဟိ, စိဏ္ဏတ္တာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ‘‘ဧဝမေဝ ခော, မဟာရာဇ, စိဏ္ဏတ္တာ ယတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န စက္ခုဝိညာဏံ မနောဝိညာဏံ အာဏာပေတိ ‘ယတ္ထာဟံ ဥပ္ပဇ္ဇာမိ, တ္ဝမ္ပိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇာဟီ’တိ, နာပိ မနောဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ အာဏာပေတိ ‘ယတ္ထ တ္ဝံ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သသိ, အဟမ္ပိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သာမီ’တိ, အနာလာပော တေသံ အညမညေဟိ, စိဏ္ဏတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ။

    ‘‘Kiṃ nu kho, mahārāja, purimaṃ sakaṭaṃ pacchimaṃ sakaṭaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimaṃ vā sakaṭaṃ purimaṃ sakaṭaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’’’ti. ‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ciṇṇattā gacchantī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ciṇṇattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ciṇṇattā uppajjantī’’ti.

    ‘‘ကထံ, ဘန္တေ နာဂသေန, သမုဒာစရိတတ္တာ ယတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ဩပမ္မံ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, မုဒ္ဒာဂဏနာသင္ခ္ယာလေခာသိပ္ပဋ္ဌာနေသု အာဒိကမ္မိကသ္သ ဒန္ဓာယနာ ဘဝတိ, အထာပရေန သမယေန နိသမ္မကိရိယာယ သမုဒာစရိတတ္တာ အဒန္ဓာယနာ ဘဝတိ။ ဧဝမေဝ ခော, မဟာရာဇ, သမုဒာစရိတတ္တာ ယတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န စက္ခုဝိညာဏံ မနောဝိညာဏံ အာဏာပေတိ ‘ယတ္ထာဟံ ဥပ္ပဇ္ဇာမိ, တ္ဝမ္ပိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇာဟီ’တိ, နာပိ မနောဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ အာဏာပေတိ ‘ယတ္ထ တ္ဝံ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သသိ, အဟမ္ပိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သာမီ’တိ, အနာလာပော တေသံ အညမညေဟိ, သမုဒာစရိတတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ။

    ‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, samudācaritattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati? Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, muddāgaṇanāsaṅkhyālekhāsippaṭṭhānesu ādikammikassa dandhāyanā bhavati, athāparena samayena nisammakiriyāya samudācaritattā adandhāyanā bhavati. Evameva kho, mahārāja, samudācaritattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, samudācaritattā uppajjantī’’ti.

    ‘‘ဘန္တေ နာဂသေန, ယတ္ထ သောတဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ပေ.။ ယတ္ထ ဃာနဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ပေ.။ ယတ္ထ ဇိဝ္ဟာဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ။ပေ.။ ယတ္ထ ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇ, ယတ္ထ ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မနောဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။

    ‘‘Bhante nāgasena, yattha sotaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatīti…pe… yattha ghānaviññāṇaṃ uppajjati…pe… yattha jivhāviññāṇaṃ uppajjati …pe… yattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, yattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti.

    ‘‘ကိံ နု ခော, ဘန္တေ နာဂသေန, ပဌမံ ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပစ္ဆာ မနောဝိညာဏံ, ဥဒာဟု မနောဝိညာဏံ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပစ္ဆာ ကာယဝိညာဏ’’န္တိ? ‘‘ကာယဝိညာဏံ, မဟာရာဇ, ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပစ္ဆာ မနောဝိညာဏ’’န္တိ။

    ‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, paṭhamaṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇaṃ, udāhu manoviññāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati, pacchā kāyaviññāṇa’’nti? ‘‘Kāyaviññāṇaṃ, mahārāja, paṭhamaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇa’’nti.

    ‘‘ကိံ နု ခော, ဘန္တေ နာဂသေန,။ပေ.။ အနာလာပော တေသံ အညမညေဟိ, သမုဒာစရိတတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ။

    ‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena,…pe… anālāpo tesaṃ aññamaññehi, samudācaritattā uppajjantī’’ti.

    ‘‘ကလ္လောသိ, ဘန္တေ နာဂသေနာ’’တိ။

    ‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.

    စက္ခုဝိညာဏာဒိပဉ္ဟော သတ္တမော။

    Cakkhuviññāṇādipañho sattamo.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact