Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മിലിന്ദപഞ്ഹപാളി • Milindapañhapāḷi |
൭. ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദിപഞ്ഹോ
7. Cakkhuviññāṇādipañho
൭. രാജാ ആഹ ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, യത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതീ’’തി? ‘‘ആമ, മഹാരാജ, യത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതീ’’തി.
7. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti.
‘‘കിം നു ഖോ, ഭന്തേ നാഗസേന, പഠമം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, പച്ഛാ മനോവിഞ്ഞാണം, ഉദാഹു മനോവിഞ്ഞാണം പഠമം ഉപ്പജ്ജതി, പച്ഛാ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണ’’ന്തി? ‘‘പഠമം, മഹാരാജ, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, പച്ഛാ മനോവിഞ്ഞാണ’’ന്തി.
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, paṭhamaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇaṃ, udāhu manoviññāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati, pacchā cakkhuviññāṇa’’nti? ‘‘Paṭhamaṃ, mahārāja, cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇa’’nti.
‘‘കിം നു ഖോ, ഭന്തേ നാഗസേന, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണം ആണാപേതി ‘യത്ഥാഹം ഉപ്പജ്ജാമി, ത്വമ്പി തത്ഥ ഉപ്പജ്ജാഹീ’തി, ഉദാഹു മനോവിഞ്ഞാണം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ആണാപേതി ‘യത്ഥ ത്വം ഉപ്പജ്ജിസ്സസി, അഹമ്പി തത്ഥ ഉപ്പജ്ജിസ്സാമീ’’’തി? ‘‘ന ഹി, മഹാരാജ, അനാലാപോ തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞേഹീ’’തി.
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, udāhu manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’’’ti? ‘‘Na hi, mahārāja, anālāpo tesaṃ aññamaññehī’’ti.
‘‘കഥം , ഭന്തേ നാഗസേന, യത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതീ’’തി? ‘‘നിന്നത്താ ച, മഹാരാജ, ദ്വാരത്താ ച ചിണ്ണത്താ ച സമുദാചരിതത്താ ചാ’’തി.
‘‘Kathaṃ , bhante nāgasena, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti? ‘‘Ninnattā ca, mahārāja, dvārattā ca ciṇṇattā ca samudācaritattā cā’’ti.
‘‘കഥം, ഭന്തേ നാഗസേന, നിന്നത്താ യത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതി? ഓപമ്മം കരോഹീ’’തി. ‘‘തം കിം മഞ്ഞസി, മഹാരാജ, ദേവേ വസ്സന്തേ കതമേന ഉദകം ഗച്ഛേയ്യാ’’തി? ‘‘യേന, ഭന്തേ, നിന്നം, തേന ഗച്ഛേയ്യാ’’തി. ‘‘അഥാപരേന സമയേന ദേവോ വസ്സേയ്യ, കതമേന തം ഉദകം ഗച്ഛേയ്യാ’’തി. ‘‘യേന, ഭന്തേ, പുരിമം ഉദകം ഗതം, തമ്പി തേന ഗച്ഛേയ്യാ’’തി.
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, ninnattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati? Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, deve vassante katamena udakaṃ gaccheyyā’’ti? ‘‘Yena, bhante, ninnaṃ, tena gaccheyyā’’ti. ‘‘Athāparena samayena devo vasseyya, katamena taṃ udakaṃ gaccheyyā’’ti. ‘‘Yena, bhante, purimaṃ udakaṃ gataṃ, tampi tena gaccheyyā’’ti.
‘‘കിം നും ഖോ, മഹാരാജ, പുരിമം ഉദകം പച്ഛിമം ഉദകം ആണാപേതി ‘യേനാഹം ഗച്ഛാമി, ത്വമ്പി തേന ഗച്ഛാഹീ’തി, പച്ഛിമം വാ ഉദകം പുരിമം ഉദകം ആണാപേതി ‘യേന ത്വം ഗച്ഛിസ്സസി, അഹമ്പി തേന ഗച്ഛിസ്സാമീ’’’തി. ‘‘ന ഹി, ഭന്തേ, അനാലാപോ തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞേഹി, നിന്നത്താ ഗച്ഛന്തീ’’തി. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, നിന്നത്താ യത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതി, ന ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണം ആണാപേതി ‘യത്ഥാഹം ഉപ്പജ്ജാമി, ത്വമ്പി തത്ഥ ഉപ്പജ്ജാഹീ’തി, നാപി മനോവിഞ്ഞാണം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ആണാപേതി ‘യത്ഥ ത്വം ഉപ്പജ്ജിസ്സസി, അഹമ്പി തത്ഥ ഉപ്പജ്ജിസ്സാമീ’തി, അനാലാപോ തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞേഹി, നിന്നത്താ ഉപ്പജ്ജന്തീ’’’തി.
‘‘Kiṃ nuṃ kho, mahārāja, purimaṃ udakaṃ pacchimaṃ udakaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimaṃ vā udakaṃ purimaṃ udakaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’’’ti. ‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ninnattā gacchantī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ninnattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ninnattā uppajjantī’’’ti.
‘‘കഥം, ഭന്തേ നാഗസേന, ദ്വാരത്താ യത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതി? അപേപമ്മം കരോഹീ’’തി. ‘‘തം കിം മഞ്ഞസി, മഹാരാജ, രഞ്ഞോ പച്ചന്തിമം നഗരം അസ്സ ദള്ഹപാകാരതോരണം ഏകദ്വാരം, തതോ പുരിസോ നിക്ഖമിതുകാമോ ഭവേയ്യ, കതമേന നിക്ഖമേയ്യാ’’തി? ‘‘ദ്വാരേന, ഭന്തേ, നിക്ഖമേയ്യാ’’തി. ‘‘അഥാപരോ പുരിസോ നിക്ഖമിതുകാമോ ഭവേയ്യ, കതമേന സോ നിക്ഖമേയ്യാ’’തി? ‘‘യേന, ഭന്തേ, പുരിമോ പുരിസോ നിക്ഖന്തോ, സോപി തേന നിക്ഖമേയ്യാ’’തി.
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, dvārattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati? Apepammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, rañño paccantimaṃ nagaraṃ assa daḷhapākāratoraṇaṃ ekadvāraṃ, tato puriso nikkhamitukāmo bhaveyya, katamena nikkhameyyā’’ti? ‘‘Dvārena, bhante, nikkhameyyā’’ti. ‘‘Athāparo puriso nikkhamitukāmo bhaveyya, katamena so nikkhameyyā’’ti? ‘‘Yena, bhante, purimo puriso nikkhanto, sopi tena nikkhameyyā’’ti.
‘‘കിം നു ഖോ, മഹാരാജ, പുരിമോ പുരിസോ പച്ഛിമം പുരിസം ആണാപേതി ‘യേനാഹം ഗച്ഛാമി, ത്വമ്പി തേന ഗച്ഛാഹീ’തി, പച്ഛിമോ വാ പുരിസോ പുരിമം പുരിസം ആണാപേതി ‘യേന ത്വം ഗച്ഛിസ്സസി, അഹമ്പി തേന ഗച്ഛിസ്സാമീ’തി. ‘‘ന ഹി, ഭന്തേ, അനാലാപോ തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞേഹി, ദ്വാരത്താ ഗച്ഛന്തീ’’തി. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, ദ്വാരത്താ യത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതി, ന ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണം ആണാപേതി ‘യത്ഥാഹം ഉപ്പജ്ജാമി , ത്വമ്പി തത്ഥ ഉപ്പജ്ജാഹീ’തി, നാപി മനോവിഞ്ഞാണം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ആണാപേതി ‘യത്ഥ ത്വം ഉപ്പജ്ജിസ്സസി, അഹമ്പി തത്ഥ ഉപ്പജ്ജിസ്സാമീ’തി, അനാലാപോ തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞേഹി, ദ്വാരത്താ ഉപ്പജ്ജന്തീ’’തി.
‘‘Kiṃ nu kho, mahārāja, purimo puriso pacchimaṃ purisaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimo vā puriso purimaṃ purisaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’ti. ‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, dvārattā gacchantī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, dvārattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi , tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, dvārattā uppajjantī’’ti.
‘‘കഥം, ഭന്തേ നാഗസേന, ചിണ്ണത്താ യത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതി?ഓപമ്മം കരോഹീ’’തി. ‘‘തം കിം മഞ്ഞസി, മഹാരാജ, പഠമം ഏകം സകടം ഗച്ഛേയ്യ, അഥ ദുതിയം സകടം കതമേന ഗച്ഛേയ്യാ’’തി? ‘‘യേന, ഭന്തേ, പുരിമം സകടം ഗതം, തമ്പി തേന ഗച്ഛേയ്യാ’’തി.
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, ciṇṇattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati?Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, paṭhamaṃ ekaṃ sakaṭaṃ gaccheyya, atha dutiyaṃ sakaṭaṃ katamena gaccheyyā’’ti? ‘‘Yena, bhante, purimaṃ sakaṭaṃ gataṃ, tampi tena gaccheyyā’’ti.
‘‘കിം നു ഖോ, മഹാരാജ, പുരിമം സകടം പച്ഛിമം സകടം ആണാപേതി ‘യേനാഹം ഗച്ഛാമി, ത്വമ്പി തേന ഗച്ഛാഹീ’തി, പച്ഛിമം വാ സകടം പുരിമം സകടം ആണാപേതി ‘യേന ത്വം ഗച്ഛിസ്സസി, അഹമ്പി തേന ഗച്ഛിസ്സാമീ’’’തി. ‘‘ന ഹി, ഭന്തേ, അനാലാപോ തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞേഹി, ചിണ്ണത്താ ഗച്ഛന്തീ’’തി. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, ചിണ്ണത്താ യത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതി, ന ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണം ആണാപേതി ‘യത്ഥാഹം ഉപ്പജ്ജാമി, ത്വമ്പി തത്ഥ ഉപ്പജ്ജാഹീ’തി, നാപി മനോവിഞ്ഞാണം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ആണാപേതി ‘യത്ഥ ത്വം ഉപ്പജ്ജിസ്സസി, അഹമ്പി തത്ഥ ഉപ്പജ്ജിസ്സാമീ’തി, അനാലാപോ തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞേഹി, ചിണ്ണത്താ ഉപ്പജ്ജന്തീ’’തി.
‘‘Kiṃ nu kho, mahārāja, purimaṃ sakaṭaṃ pacchimaṃ sakaṭaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimaṃ vā sakaṭaṃ purimaṃ sakaṭaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’’’ti. ‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ciṇṇattā gacchantī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ciṇṇattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ciṇṇattā uppajjantī’’ti.
‘‘കഥം, ഭന്തേ നാഗസേന, സമുദാചരിതത്താ യത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതി? ഓപമ്മം കരോഹീ’’തി. ‘‘യഥാ, മഹാരാജ, മുദ്ദാഗണനാസങ്ഖ്യാലേഖാസിപ്പട്ഠാനേസു ആദികമ്മികസ്സ ദന്ധായനാ ഭവതി, അഥാപരേന സമയേന നിസമ്മകിരിയായ സമുദാചരിതത്താ അദന്ധായനാ ഭവതി. ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, സമുദാചരിതത്താ യത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതി, ന ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണം ആണാപേതി ‘യത്ഥാഹം ഉപ്പജ്ജാമി, ത്വമ്പി തത്ഥ ഉപ്പജ്ജാഹീ’തി, നാപി മനോവിഞ്ഞാണം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ആണാപേതി ‘യത്ഥ ത്വം ഉപ്പജ്ജിസ്സസി, അഹമ്പി തത്ഥ ഉപ്പജ്ജിസ്സാമീ’തി, അനാലാപോ തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞേഹി, സമുദാചരിതത്താ ഉപ്പജ്ജന്തീ’’തി.
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, samudācaritattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati? Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, muddāgaṇanāsaṅkhyālekhāsippaṭṭhānesu ādikammikassa dandhāyanā bhavati, athāparena samayena nisammakiriyāya samudācaritattā adandhāyanā bhavati. Evameva kho, mahārāja, samudācaritattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, samudācaritattā uppajjantī’’ti.
‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, യത്ഥ സോതവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതീതി…പേ॰… യത്ഥ ഘാനവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി…പേ॰… യത്ഥ ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി …പേ॰… യത്ഥ കായവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതീ’’തി? ‘‘ആമ, മഹാരാജ, യത്ഥ കായവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ മനോവിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതീ’’തി.
‘‘Bhante nāgasena, yattha sotaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatīti…pe… yattha ghānaviññāṇaṃ uppajjati…pe… yattha jivhāviññāṇaṃ uppajjati …pe… yattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, yattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti.
‘‘കിം നു ഖോ, ഭന്തേ നാഗസേന, പഠമം കായവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, പച്ഛാ മനോവിഞ്ഞാണം, ഉദാഹു മനോവിഞ്ഞാണം പഠമം ഉപ്പജ്ജതി, പച്ഛാ കായവിഞ്ഞാണ’’ന്തി? ‘‘കായവിഞ്ഞാണം, മഹാരാജ, പഠമം ഉപ്പജ്ജതി, പച്ഛാ മനോവിഞ്ഞാണ’’ന്തി.
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, paṭhamaṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇaṃ, udāhu manoviññāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati, pacchā kāyaviññāṇa’’nti? ‘‘Kāyaviññāṇaṃ, mahārāja, paṭhamaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇa’’nti.
‘‘കിം നു ഖോ, ഭന്തേ നാഗസേന,…പേ॰… അനാലാപോ തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞേഹി, സമുദാചരിതത്താ ഉപ്പജ്ജന്തീ’’തി.
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena,…pe… anālāpo tesaṃ aññamaññehi, samudācaritattā uppajjantī’’ti.
‘‘കല്ലോസി, ഭന്തേ നാഗസേനാ’’തി.
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദിപഞ്ഹോ സത്തമോ.
Cakkhuviññāṇādipañho sattamo.