| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४८५] २. चन्दकिन्नरीजातकवण्णना
[485] 2. Candakinnarījātakavaṇṇanā
उपनीयतिदं मञ्ञेति इदं सत्था कपिलवत्थुपुरं उपनिस्साय निग्रोधारामे विहरन्तो राजनिवेसने राहुलमातरं आरब्भ कथेसि। इदं पन जातकं दूरेनिदानतो पट्ठाय कथेतब्बं। सा पनेसा निदानकथा याव लट्ठिवने उरुवेलकस्सपसीहनादा अपण्णकजातके कथिता, ततो परं याव कपिलवत्थुगमना वेस्सन्तरजातके आवि भविस्सति। सत्था पन पितु निवेसने निसीदित्वा अन्तरभत्तसमये महाधम्मपालजातकं (जा॰ १.१०.९२ आदयो) कथेत्वा कतभत्तकिच्चो ‘‘राहुलमातु निवेसने निसीदित्वा तस्सा गुणं वण्णेन्तो चन्दकिन्नरीजातकं (जा॰ १.१४.१८ आदयो) कथेस्सामी’’ति राजानं पत्तं गाहापेत्वा द्वीहि अग्गसावकेहि सद्धिं राहुलमातु निवेसनट्ठानं पायासि। तदा तस्सा सम्मुखा चत्तालीससहस्सनाटकित्थियो वसन्ति तासु खत्तियकञ्ञानंयेव नवुतिअधिकसहस्सं। सा तथागतस्स आगमनं ञत्वा ‘‘सब्बा कासावानेव निवासेन्तू’’ति तासं आरोचापेसि। ता तथा करिंसु। सत्था आगन्त्वा पञ्ञत्तासने निसीदि। अथ ता सब्बापि एकप्पहारेनेव विरविंसु, महापरिदेवसद्दो अहोसि। राहुलमातापि परिदेवित्वा सोकं विनोदेत्वा सत्थारं वन्दित्वा राजगतेन बहुमानेन सगारवेन निसीदि। राजा तस्सा गुणकथं आरभि, ‘‘भन्ते, मम सुण्हा ‘तुम्हेहि कासावानि निवत्थानी’ति सुत्वा कासावानेव निवासेसि, ‘मालादीनि परिच्चत्तानी’ति सुत्वा मालादीनि परिच्चजि, ‘भूमियं सयती’ति सुत्वा भूमिसयनाव जाता, तुम्हाकं पब्बजितकाले विधवा हुत्वा अञ्ञेहि राजूहि पेसितं पण्णाकारं न गण्हि, एवं तुम्हेसु असंहीरचित्ता एसा’’ति नानप्पकारेहि तस्सा गुणकथं कथेसि। सत्था ‘‘अनच्छरियं, महाराज, यं एसा इदानि मम पच्छिमे अत्तभावे मयि ससिनेहा असंहीरचित्ता अनञ्ञनेय्या भवेय्य। एसा तिरच्छानयोनियं निब्बत्तापि मयि असंहीरचित्ता अनञ्ञनेय्या अहोसी’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Upanīyatidaṃmaññeti idaṃ satthā kapilavatthupuraṃ upanissāya nigrodhārāme viharanto rājanivesane rāhulamātaraṃ ārabbha kathesi. Idaṃ pana jātakaṃ dūrenidānato paṭṭhāya kathetabbaṃ. Sā panesā nidānakathā yāva laṭṭhivane uruvelakassapasīhanādā apaṇṇakajātake kathitā, tato paraṃ yāva kapilavatthugamanā vessantarajātake āvi bhavissati. Satthā pana pitu nivesane nisīditvā antarabhattasamaye mahādhammapālajātakaṃ (jā. 1.10.92 ādayo) kathetvā katabhattakicco ‘‘rāhulamātu nivesane nisīditvā tassā guṇaṃ vaṇṇento candakinnarījātakaṃ (jā. 1.14.18 ādayo) kathessāmī’’ti rājānaṃ pattaṃ gāhāpetvā dvīhi aggasāvakehi saddhiṃ rāhulamātu nivesanaṭṭhānaṃ pāyāsi. Tadā tassā sammukhā cattālīsasahassanāṭakitthiyo vasanti tāsu khattiyakaññānaṃyeva navutiadhikasahassaṃ. Sā tathāgatassa āgamanaṃ ñatvā ‘‘sabbā kāsāvāneva nivāsentū’’ti tāsaṃ ārocāpesi. Tā tathā kariṃsu. Satthā āgantvā paññattāsane nisīdi. Atha tā sabbāpi ekappahāreneva viraviṃsu, mahāparidevasaddo ahosi. Rāhulamātāpi paridevitvā sokaṃ vinodetvā satthāraṃ vanditvā rājagatena bahumānena sagāravena nisīdi. Rājā tassā guṇakathaṃ ārabhi, ‘‘bhante, mama suṇhā ‘tumhehi kāsāvāni nivatthānī’ti sutvā kāsāvāneva nivāsesi, ‘mālādīni pariccattānī’ti sutvā mālādīni pariccaji, ‘bhūmiyaṃ sayatī’ti sutvā bhūmisayanāva jātā, tumhākaṃ pabbajitakāle vidhavā hutvā aññehi rājūhi pesitaṃ paṇṇākāraṃ na gaṇhi, evaṃ tumhesu asaṃhīracittā esā’’ti nānappakārehi tassā guṇakathaṃ kathesi. Satthā ‘‘anacchariyaṃ, mahārāja, yaṃ esā idāni mama pacchime attabhāve mayi sasinehā asaṃhīracittā anaññaneyyā bhaveyya. Esā tiracchānayoniyaṃ nibbattāpi mayi asaṃhīracittā anaññaneyyā ahosī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते महासत्तो हिमवन्तपदेसे किन्नरयोनियं निब्बत्ति, चन्दा नामस्स भरिया। ते उभोपि चन्दनामके रजतपब्बते वसिंसु। तदा बाराणसिराजा अमच्चानं रज्जं निय्यादेत्वा द्वे कासायानि निवासेत्वा सन्नद्धपञ्चावुधो एककोव हिमवन्तं पाविसि। सो मिगमंसं खादन्तो एकं खुद्दकनदिं अनुसञ्चरन्तो उद्धं अभिरुहि। चन्दपब्बतवासिनो किन्नरा वस्सारत्तसमये अनोतरित्वा पब्बतेयेव वसन्ति, निदाघसमये ओतरन्ति। तदा च सो चन्दकिन्नरो अत्तनो भरियाय सद्धिं ओतरित्वा तेसु तेसु ठानेसु गन्धे विलिम्पन्तो पुप्फरेणुं खादन्तो पुप्फपटे निवासेन्तो पारुपन्तो लतादोलाहि कीळन्तो मधुरस्सरेन गायन्तो तं खुद्दकनदिं पत्वा एकस्मिं निवत्तनट्ठाने ओतरित्वा उदके पुप्फानि विकिरित्वा उदककीळं कीळित्वा पुप्फपटे निवासेत्वा पारुपित्वा रजतपट्टवण्णाय वालुकाय पुप्फासनं पञ्ञपेत्वा एकं वेळु दण्डकं गहेत्वा सयने निसीदि । ततो चन्दकिन्नरो वेळुं वादेन्तो मधुरसद्देन गायि। चन्दकिन्नरी मुदुहत्थे नामेत्वा तस्स अविदूरे ठिता नच्चि चेव गायि च। सो राजा तेसं सद्दं सुत्वा पदसद्दं असावेन्तो सणिकं गन्त्वा पटिच्छन्ने ठत्वा ते किन्नरे दिस्वा किन्नरिया पटिबद्धचित्तो हुत्वा ‘‘तं किन्नरं विज्झित्वा जीवितक्खयं पापेत्वा इमाय सद्धिं संवासं कप्पेस्सामी’’ति ठत्वा चन्दकिन्नरं विज्झि। सो वेदनाप्पत्तो परिदेवमानो चतस्सो गाथा अभासि –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente mahāsatto himavantapadese kinnarayoniyaṃ nibbatti, candā nāmassa bhariyā. Te ubhopi candanāmake rajatapabbate vasiṃsu. Tadā bārāṇasirājā amaccānaṃ rajjaṃ niyyādetvā dve kāsāyāni nivāsetvā sannaddhapañcāvudho ekakova himavantaṃ pāvisi. So migamaṃsaṃ khādanto ekaṃ khuddakanadiṃ anusañcaranto uddhaṃ abhiruhi. Candapabbatavāsino kinnarā vassārattasamaye anotaritvā pabbateyeva vasanti, nidāghasamaye otaranti. Tadā ca so candakinnaro attano bhariyāya saddhiṃ otaritvā tesu tesu ṭhānesu gandhe vilimpanto pupphareṇuṃ khādanto pupphapaṭe nivāsento pārupanto latādolāhi kīḷanto madhurassarena gāyanto taṃ khuddakanadiṃ patvā ekasmiṃ nivattanaṭṭhāne otaritvā udake pupphāni vikiritvā udakakīḷaṃ kīḷitvā pupphapaṭe nivāsetvā pārupitvā rajatapaṭṭavaṇṇāya vālukāya pupphāsanaṃ paññapetvā ekaṃ veḷu daṇḍakaṃ gahetvā sayane nisīdi . Tato candakinnaro veḷuṃ vādento madhurasaddena gāyi. Candakinnarī muduhatthe nāmetvā tassa avidūre ṭhitā nacci ceva gāyi ca. So rājā tesaṃ saddaṃ sutvā padasaddaṃ asāvento saṇikaṃ gantvā paṭicchanne ṭhatvā te kinnare disvā kinnariyā paṭibaddhacitto hutvā ‘‘taṃ kinnaraṃ vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā imāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappessāmī’’ti ṭhatvā candakinnaraṃ vijjhi. So vedanāppatto paridevamāno catasso gāthā abhāsi –
१८.
18.
‘‘उपनीयतिदं मञ्ञे, चन्दे लोहितमद्दने।
‘‘Upanīyatidaṃ maññe, cande lohitamaddane;
अज्ज जहामि जीवितं, पाणा मे चन्दे निरुज्झन्ति॥
Ajja jahāmi jīvitaṃ, pāṇā me cande nirujjhanti.
१९.
19.
‘‘ओसीदि मे दुक्खं हदयं, मे डय्हते नितम्मामि।
‘‘Osīdi me dukkhaṃ hadayaṃ, me ḍayhate nitammāmi;
तव चन्दिया सोचन्तिया, न नं अञ्ञेहि सोकेहि॥
Tava candiyā socantiyā, na naṃ aññehi sokehi.
२०.
20.
‘‘तिणमिव वनमिव मिलायामि, नदी अपरिपुण्णाव सुस्सामि।
‘‘Tiṇamiva vanamiva milāyāmi, nadī aparipuṇṇāva sussāmi;
तव चन्दिया सोचन्तिया, न नं अञ्ञेहि सोकेहि॥
Tava candiyā socantiyā, na naṃ aññehi sokehi.
२१.
21.
‘‘वस्समिव सरे पादे, इमानि अस्सूनि वत्तरे मय्हं।
‘‘Vassamiva sare pāde, imāni assūni vattare mayhaṃ;
तव चन्दिया सोचन्तिया, न नं अञ्ञेहि सोकेही’’ति॥
Tava candiyā socantiyā, na naṃ aññehi sokehī’’ti.
तत्थ उपनीयतीति सन्ततिविच्छेदं उपनीयति। इदन्ति जीवितं। पाणा मेति भद्दे, चन्दे मम जीवितपाणा निरुज्झन्ति। ओसीदि मेति जीवितं मे ओसीदति। नितम्मामीति अतिकिलमामि। तव चन्दियाति इदं मम दुक्खं, न नं अञ्ञेहि सोकेहि, अथ खो तव चन्दिया सोचन्तिया सोकहेतु यस्मा त्वं मम वियोगेन सोचिस्ससि, तस्माति अत्थो। तिणमिव वनमिव मिलायामीति तत्तपासाणे खित्ततिणमिव मूलछिन्नवनमिव मिलायामीति वदति। सरे पादेति यथा नाम पब्बतपादे पतितवस्सं सरित्वा अच्छिन्नधारं वत्तति।
Tattha upanīyatīti santativicchedaṃ upanīyati. Idanti jīvitaṃ. Pāṇā meti bhadde, cande mama jīvitapāṇā nirujjhanti. Osīdi meti jīvitaṃ me osīdati. Nitammāmīti atikilamāmi. Tava candiyāti idaṃ mama dukkhaṃ, na naṃ aññehi sokehi, atha kho tava candiyā socantiyā sokahetu yasmā tvaṃ mama viyogena socissasi, tasmāti attho. Tiṇamiva vanamiva milāyāmīti tattapāsāṇe khittatiṇamiva mūlachinnavanamiva milāyāmīti vadati. Sare pādeti yathā nāma pabbatapāde patitavassaṃ saritvā acchinnadhāraṃ vattati.
महासत्तो इमाहि चतूहि गाथाहि परिदेवित्वा पुप्फसयने निपन्नोव सतिं विस्सज्जेत्वा परिवत्ति। राजा पतिट्ठितोव। इतरा महासत्ते परिदेवन्ते अत्तनो रतिया मत्ता हुत्वा तस्स विद्धभावं न जानाति, विसञ्ञं पन नं परिवत्तित्वा निपन्नं दिस्वा ‘‘किं नु खो मे पियसामिकस्स दुक्ख’’न्ति उपधारेन्ती पहारमुखतो पग्घरन्तं लोहितं दिस्वा पियसामिके उप्पन्नं बलवसोकं सन्धारेतुं असक्कोन्ती महासद्देन परिदेवि। राजा ‘‘किन्नरो मतो भविस्सती’’ति निक्खमित्वा अत्तानं दस्सेसि। चन्दा तं दिस्वा ‘‘इमिना मे चोरेन पियसामिको विद्धो भविस्सती’’ति कम्पमाना पलायित्वा पब्बतमत्थके ठत्वा राजानं परिभासन्ती पञ्च गाथा अभासि –
Mahāsatto imāhi catūhi gāthāhi paridevitvā pupphasayane nipannova satiṃ vissajjetvā parivatti. Rājā patiṭṭhitova. Itarā mahāsatte paridevante attano ratiyā mattā hutvā tassa viddhabhāvaṃ na jānāti, visaññaṃ pana naṃ parivattitvā nipannaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho me piyasāmikassa dukkha’’nti upadhārentī pahāramukhato paggharantaṃ lohitaṃ disvā piyasāmike uppannaṃ balavasokaṃ sandhāretuṃ asakkontī mahāsaddena paridevi. Rājā ‘‘kinnaro mato bhavissatī’’ti nikkhamitvā attānaṃ dassesi. Candā taṃ disvā ‘‘iminā me corena piyasāmiko viddho bhavissatī’’ti kampamānā palāyitvā pabbatamatthake ṭhatvā rājānaṃ paribhāsantī pañca gāthā abhāsi –
२२.
22.
‘‘पापो खोसि राजपुत्त, यो मे इच्छितं पतिं वराकिया।
‘‘Pāpo khosi rājaputta, yo me icchitaṃ patiṃ varākiyā;
विज्झसि वनमूलस्मिं, सोयं विद्धो छमा सेति॥
Vijjhasi vanamūlasmiṃ, soyaṃ viddho chamā seti.
२३.
23.
‘‘इमं मय्हं हदयसोकं, पटिमुञ्चतु राजपुत्त तव माता।
‘‘Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ, paṭimuñcatu rājaputta tava mātā;
यो मय्हं हदयसोको, किम्पुरिसं अवेक्खमानाय॥
Yo mayhaṃ hadayasoko, kimpurisaṃ avekkhamānāya.
२४.
24.
‘‘इमं मय्हं हदयसोकं, पटिमुञ्चतु राजपुत्त तव जाया।
‘‘Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ, paṭimuñcatu rājaputta tava jāyā;
यो मय्हं हदयसोको, किम्पुरिसं अवेक्खमानाय॥
Yo mayhaṃ hadayasoko, kimpurisaṃ avekkhamānāya.
२५.
25.
‘‘मा च पुत्तं मा च पतिं, अद्दक्खि राजपुत्त तव माता।
‘‘Mā ca puttaṃ mā ca patiṃ, addakkhi rājaputta tava mātā;
यो किम्पुरिसं अवधि, अदूसकं मय्ह कामा हि॥
Yo kimpurisaṃ avadhi, adūsakaṃ mayha kāmā hi.
२६.
26.
‘‘मा च पुत्तं मा च पतिं, अद्दक्खि राजपुत्त तव जाया।
‘‘Mā ca puttaṃ mā ca patiṃ, addakkhi rājaputta tava jāyā;
यो किम्पुरिसं अवधि, अदूसकं मय्ह कामा ही’’ति॥
Yo kimpurisaṃ avadhi, adūsakaṃ mayha kāmā hī’’ti.
तत्थ वराकियाति कपणाय। पटिमुञ्चतूति पटिलभतु फुसतु पापुणातु। मय्ह कामा हीति मय्हं कामेन।
Tattha varākiyāti kapaṇāya. Paṭimuñcatūti paṭilabhatu phusatu pāpuṇātu. Mayha kāmā hīti mayhaṃ kāmena.
राजा नं पञ्चहि गाथाहि परिभासित्वा पब्बतमत्थके ठितंयेव अस्सासेन्तो गाथमाह –
Rājā naṃ pañcahi gāthāhi paribhāsitvā pabbatamatthake ṭhitaṃyeva assāsento gāthamāha –
२७.
27.
‘‘मा त्वं चन्दे रोदि मा सोपि, वनतिमिरमत्तक्खि।
‘‘Mā tvaṃ cande rodi mā sopi, vanatimiramattakkhi;
मम त्वं हेहिसि भरिया, राजकुले पूजिता नारीभी’’ति॥
Mama tvaṃ hehisi bhariyā, rājakule pūjitā nārībhī’’ti.
तत्थ चन्देति महासत्तस्स परिदेवनकाले नामस्स सुतत्ता एवमाह। वनतिमिरमत्तक्खीति वनतिमिरपुप्फसमानअक्खि। पूजिता नारीभीति सोळसन्नं इत्थिसहस्सानं जेट्ठिका अग्गमहेसी हेस्ससि।
Tattha candeti mahāsattassa paridevanakāle nāmassa sutattā evamāha. Vanatimiramattakkhīti vanatimirapupphasamānaakkhi. Pūjitā nārībhīti soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikā aggamahesī hessasi.
चन्दा तस्स वचनं सुत्वा ‘‘त्वं किं मं वदेसी’’ति सीहनादं नदन्ती अनन्तरगाथमाह –
Candā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘tvaṃ kiṃ maṃ vadesī’’ti sīhanādaṃ nadantī anantaragāthamāha –
२८.
28.
‘‘अपि नूनहं मरिस्सं, नाहं राजपुत्त तव हेस्सं।
‘‘Api nūnahaṃ marissaṃ, nāhaṃ rājaputta tava hessaṃ;
यो किम्पुरिसं अवधि, अदूसकं मय्ह कामा ही’’ति॥
Yo kimpurisaṃ avadhi, adūsakaṃ mayha kāmā hī’’ti.
तत्थ अपि नूनहन्ति अपि एकंसेनेव अहं मरिस्सं।
Tattha api nūnahanti api ekaṃseneva ahaṃ marissaṃ.
सो तस्सा वचनं सुत्वा निच्छन्दरागो हुत्वा इतरं गाथमाह –
So tassā vacanaṃ sutvā nicchandarāgo hutvā itaraṃ gāthamāha –
२९.
29.
‘‘अपि भीरुके अपि जीवितुकामिके, किम्पुरिसि गच्छ हिमवन्तं।
‘‘Api bhīruke api jīvitukāmike, kimpurisi gaccha himavantaṃ;
तालीसतगरभोजना, अञ्ञे तं मिगा रमिस्सन्ती’’ति॥
Tālīsatagarabhojanā, aññe taṃ migā ramissantī’’ti.
तत्थ अपि भीरुकेति भीरुजातिके। तालीसतगरभोजनाति त्वं तालीसपत्ततगरपत्तभोजना मिगी, तस्मा अञ्ञे तं मिगा रमिस्सन्ति, न त्वं राजकुलारहा, गच्छाति नं अवच, वत्वा च पन निरपेक्खो हुत्वा पक्कामि।
Tattha api bhīruketi bhīrujātike. Tālīsatagarabhojanāti tvaṃ tālīsapattatagarapattabhojanā migī, tasmā aññe taṃ migā ramissanti, na tvaṃ rājakulārahā, gacchāti naṃ avaca, vatvā ca pana nirapekkho hutvā pakkāmi.
सा तस्स गतभावं ञत्वा ओरुय्ह महासत्तं आलिङ्गित्वा पब्बतमत्थकं आरोपेत्वा पब्बततले निपज्जापेत्वा सीसमस्स अत्तनो ऊरूसु कत्वा बलवपरिदेवं परिदेवमाना द्वादस गाथा अभासि –
Sā tassa gatabhāvaṃ ñatvā oruyha mahāsattaṃ āliṅgitvā pabbatamatthakaṃ āropetvā pabbatatale nipajjāpetvā sīsamassa attano ūrūsu katvā balavaparidevaṃ paridevamānā dvādasa gāthā abhāsi –
३०.
30.
‘‘ते पब्बता ता च कन्दरा, ता च गिरिगुहायो तथेव तिट्ठन्ति।
‘‘Te pabbatā tā ca kandarā, tā ca giriguhāyo tatheva tiṭṭhanti;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्सं॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassaṃ.
३१.
31.
‘‘ते पण्णसन्थता रमणीया, वाळमिगेहि अनुचिण्णा।
‘‘Te paṇṇasanthatā ramaṇīyā, vāḷamigehi anuciṇṇā;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्सं॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassaṃ.
३२.
32.
‘‘ते पुप्फसन्थता रमणीया, वाळमिगेहि अनुचिण्णा।
‘‘Te pupphasanthatā ramaṇīyā, vāḷamigehi anuciṇṇā;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्सं॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassaṃ.
३३.
33.
‘‘अच्छा सवन्ति गिरिवननदियो, कुसुमाभिकिण्णसोतायो।
‘‘Acchā savanti girivananadiyo, kusumābhikiṇṇasotāyo;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्सं॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassaṃ.
३४.
34.
‘‘नीलानि हिमवतो पब्बतस्स, कूटानि दस्सनीयानि।
‘‘Nīlāni himavato pabbatassa, kūṭāni dassanīyāni;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्सं॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassaṃ.
३५.
35.
‘‘पीतानि हिमवतो पब्बतस्स, कूटानि दस्सनीयानि।
‘‘Pītāni himavato pabbatassa, kūṭāni dassanīyāni;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्सं॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassaṃ.
३६.
36.
‘‘तम्बानि हिमवतो पब्बतस्स, कूटानि दस्सनीयानि।
‘‘Tambāni himavato pabbatassa, kūṭāni dassanīyāni;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्सं॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassaṃ.
३७.
37.
‘‘तुङ्गानि हिमवतो पब्बतस्स, कूटानि दस्सनीयानि।
‘‘Tuṅgāni himavato pabbatassa, kūṭāni dassanīyāni;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्सं॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassaṃ.
३८.
38.
‘‘सेतानि हिमवतो पब्बतस्स, कूटानि दस्सनीयानि।
‘‘Setāni himavato pabbatassa, kūṭāni dassanīyāni;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्सं॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassaṃ.
३९.
39.
‘‘चित्रानि हिमवतो पब्बतस्स, कूटानि दस्सनीयानि।
‘‘Citrāni himavato pabbatassa, kūṭāni dassanīyāni;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्सं॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassaṃ.
४०.
40.
‘‘यक्खगणसेविते गन्धमादने, ओसधेभि सञ्छन्ने।
‘‘Yakkhagaṇasevite gandhamādane, osadhebhi sañchanne;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्सं॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassaṃ.
४१.
41.
‘‘किम्पुरिससेविते गन्धमादने, ओसधेभि सञ्छन्ने।
‘‘Kimpurisasevite gandhamādane, osadhebhi sañchanne;
तत्थेव तं अपस्सन्ती, किम्पुरिस कथं अहं कस्स’’न्ति॥
Tattheva taṃ apassantī, kimpurisa kathaṃ ahaṃ kassa’’nti.
तत्थ ते पब्बताति येसु मयं एकतोव अभिरमिम्ह, इमे ते पब्बता ता च कन्दरा ता च गिरिगुहायो तथेव ठिता। तेसु अहं इदानि तं अपस्सन्ती कथं कस्सं, किं करिस्सामि, तेसु पुप्फफलपल्लवादिसोभं तं अपस्सन्ती कथं अधिवासेतुं सक्खिस्सामीति परिदेवति। पण्णसन्थताति तालीसपत्तादिगन्धपण्णसन्थरा। अच्छाति विप्पसन्नोदका। नीलानीति नीलमणिमयानि। पीतानीति सोवण्णमयानि। तम्बानीति मनोसिलमयानि। तुङ्गानीति उच्चानि तिखिणग्गानि। सेतानीति रजतमयानि। चित्रानीति सत्तरतनमिस्सकानि। यक्खगणसेवितेति भुम्मदेवताहि सेविते।
Tattha te pabbatāti yesu mayaṃ ekatova abhiramimha, ime te pabbatā tā ca kandarā tā ca giriguhāyo tatheva ṭhitā. Tesu ahaṃ idāni taṃ apassantī kathaṃ kassaṃ, kiṃ karissāmi, tesu pupphaphalapallavādisobhaṃ taṃ apassantī kathaṃ adhivāsetuṃ sakkhissāmīti paridevati. Paṇṇasanthatāti tālīsapattādigandhapaṇṇasantharā. Acchāti vippasannodakā. Nīlānīti nīlamaṇimayāni. Pītānīti sovaṇṇamayāni. Tambānīti manosilamayāni. Tuṅgānīti uccāni tikhiṇaggāni. Setānīti rajatamayāni. Citrānīti sattaratanamissakāni. Yakkhagaṇaseviteti bhummadevatāhi sevite.
इति सा द्वादसहि गाथाहि परिदेवित्वा महासत्तस्स उरे हत्थं ठपेत्वा सन्तापभावं ञत्वा ‘‘चन्दो जीवतियेव, देवुज्झानकम्मं कत्वा जीवितमस्स दस्सामी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘किं नु खो लोकपाला नाम नत्थि, उदाहु विप्पवुत्था, अदु मता , ते मे पियसामिकं न रक्खन्ती’’ति देवुज्झानकम्मं अकासि। तस्सा सोकवेगेन सक्कस्स आसनं उण्हं अहोसि। सक्को आवज्जेन्तो तं कारणं ञत्वा ब्राह्मणवण्णेन वेगेनेव आगन्त्वा कुण्डिकतो उदकं गहेत्वा महासत्तं आसिञ्चि। तावदेव विसं अन्तरधायि, वणो रुहि, इमस्मिं ठाने विद्धोतिपि न पञ्ञायि। महासत्तो सुखितो उट्ठासि। चन्दा पियसामिकं अरोगं दिस्वा सोमनस्सप्पत्ता सक्कस्स पादे वन्दन्ती अनन्तरगाथमाह –
Iti sā dvādasahi gāthāhi paridevitvā mahāsattassa ure hatthaṃ ṭhapetvā santāpabhāvaṃ ñatvā ‘‘cando jīvatiyeva, devujjhānakammaṃ katvā jīvitamassa dassāmī’’ti cintetvā ‘‘kiṃ nu kho lokapālā nāma natthi, udāhu vippavutthā, adu matā , te me piyasāmikaṃ na rakkhantī’’ti devujjhānakammaṃ akāsi. Tassā sokavegena sakkassa āsanaṃ uṇhaṃ ahosi. Sakko āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā brāhmaṇavaṇṇena vegeneva āgantvā kuṇḍikato udakaṃ gahetvā mahāsattaṃ āsiñci. Tāvadeva visaṃ antaradhāyi, vaṇo ruhi, imasmiṃ ṭhāne viddhotipi na paññāyi. Mahāsatto sukhito uṭṭhāsi. Candā piyasāmikaṃ arogaṃ disvā somanassappattā sakkassa pāde vandantī anantaragāthamāha –
४२.
42.
‘‘वन्दे ते अयिरब्रह्मे, यो मे इच्छितं पतिं वराकिया।
‘‘Vande te ayirabrahme, yo me icchitaṃ patiṃ varākiyā;
अमतेन अभिसिञ्चि, समागतास्मि पियतमेना’’ति॥
Amatena abhisiñci, samāgatāsmi piyatamenā’’ti.
तत्थ अमतेनाति उदकं ‘‘अमत’’न्ति मञ्ञमाना एवमाह। पियतमेनाति पियतरेन, अयमेव वा पाठो।
Tattha amatenāti udakaṃ ‘‘amata’’nti maññamānā evamāha. Piyatamenāti piyatarena, ayameva vā pāṭho.
सक्को तेसं ओवादमदासि ‘‘इतो पट्ठाय चन्दपब्बततो ओरुय्ह मनुस्सपथं मा गमित्थ, इधेव वसथा’’ति। एवञ्च पन वत्वा ते ओवदित्वा सकट्ठानमेव गतो। चन्दापि ‘‘किं नो सामि इमिना परिपन्थट्ठानेन, एहि चन्दपब्बतमेव गच्छामा’’ति वत्वा ओसानगाथमाह –
Sakko tesaṃ ovādamadāsi ‘‘ito paṭṭhāya candapabbatato oruyha manussapathaṃ mā gamittha, idheva vasathā’’ti. Evañca pana vatvā te ovaditvā sakaṭṭhānameva gato. Candāpi ‘‘kiṃ no sāmi iminā paripanthaṭṭhānena, ehi candapabbatameva gacchāmā’’ti vatvā osānagāthamāha –
४३.
43.
‘‘विचराम दानि गिरिवननदियो, कुसुमाभिकिण्णसोतायो।
‘‘Vicarāma dāni girivananadiyo, kusumābhikiṇṇasotāyo;
नानादुमवसनायो, पियंवदा अञ्ञमञ्ञस्सा’’ति॥
Nānādumavasanāyo, piyaṃvadā aññamaññassā’’ti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘न इदानेव, पुब्बेपेसा मयि असंहीरचित्ता अनञ्ञनेय्या एवा’’ति वत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा राजा देवदत्तो अहोसि, सक्को अनुरुद्धो, चन्दा राहुलमाता, चन्दकिन्नरो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na idāneva, pubbepesā mayi asaṃhīracittā anaññaneyyā evā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā devadatto ahosi, sakko anuruddho, candā rāhulamātā, candakinnaro pana ahameva ahosi’’nti.
चन्दकिन्नरीजातकवण्णना दुतिया।
Candakinnarījātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४८५. चन्दकिन्नरीजातकं • 485. Candakinnarījātakaṃ
