| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[၅၄၄] ၇. စန္ဒကုမာရဇာတကဝဏ္ဏနာ
[544] 7. Candakumārajātakavaṇṇanā
ရာဇာသိ လုဒ္ဒကမ္မောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဂိဇ္ဈကူဋေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တသ္သ ဝတ္ထု သင္ဃဘေဒကက္ခန္ဓကေ အာဂတမေဝ။ တံ တသ္သ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဗိမ္ဗိသာရရညော မရဏာ တတ္ထာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ပန မာရာပေတ္ဝာ ဒေဝဒတ္တော အဇာတသတ္တုံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘မဟာရာဇ, တဝ မနောရထော မတ္ထကံ ပတ္တော, မမ မနောရထော တာဝ န ပာပုဏာတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကော ပန တေ, ဘန္တေ, မနောရထော’’တိ? ‘‘နနု ဒသဗလံ မာရေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သာမီ’’တိ။ ‘‘အမ္ဟေဟေတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘မဟာရာဇ, ဓနုဂ္ဂဟေ သန္နိပာတာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ရာဇာ အက္ခဏဝေဓီနံ ဓနုဂ္ဂဟာနံ ပဉ္စသတာနိ သန္နိပာတာပေတ္ဝာ တတော ဧကတိံသ ဇနေ ဥစ္စိနိတ္ဝာ ထေရသ္သ သန္တိကံ ပာဟေသိ။ သော တေသံ ဇေဋ္ဌကံ အာမန္တေတ္ဝာ ‘‘အာဝုသော သမဏော ဂောတမော ဂိဇ္ဈကူဋေ ဝိဟရတိ, အသုကသ္မိံ နာမ ဒိဝာဋ္ဌာနေ စင္ကမတိ။ တ္ဝံ တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ တံ ဝိသပီတေန သလ္လေန ဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဇီဝိတက္ခယံ ပာပေတ္ဝာ အသုကေန နာမ မဂ္ဂေန ဧဟီ’’တိ ဝတ္ဝာ ပေသေတ္ဝာ တသ္မိံ မဂ္ဂေ ဒ္ဝေ ဓနုဂ္ဂဟေဌပေသိ ‘‘တုမ္ဟာကံ ဌိတမဂ္ဂေန ဧကော ပုရိသော အာဂမိသ္သတိ, တံ တုမ္ဟေ ဇီဝိတာ ဝောရောပေတ္ဝာ အသုကေန နာမ မဂ္ဂေန ဧထာ’’တိ, တသ္မိံ မဂ္ဂေ စတ္တာရော ပုရိသေ ဌပေသိ ‘‘တုမ္ဟာကံ ဌိတမဂ္ဂေန ဒ္ဝေ ပုရိသာ အာဂမိသ္သန္တိ, တုမ္ဟေ တေ ဇီဝိတာ ဝောရောပေတ္ဝာ အသုကေန နာမ မဂ္ဂေန ဧထာ’’တိ, တသ္မိံ မဂ္ဂေ အဋ္ဌ ဇနေ ဌပေသိ ‘‘တုမ္ဟာကံ ဌိတမဂ္ဂေန စတ္တာရော ပုရိသော အာဂမိသ္သန္တိ, တုမ္ဟေ တေ ဇီဝိတာ ဝောရောပေတ္ဝာ အသုကေန နာမ မဂ္ဂေန ဧထာ’’တိ, တသ္မိံ မဂ္ဂေ သောဠသ ပုရိသေ ဌပေသိ ‘‘တုမ္ဟာကံ ဌိတမဂ္ဂေန အဋ္ဌ ပုရိသာ အာဂမိသ္သန္တိ, တုမ္ဟေ တေ ဇီဝိတာ ဝောရောပေတ္ဝာ အသုကေန နာမ မဂ္ဂေန ဧထာ’’တိ။
Rājāsiluddakammoti idaṃ satthā gijjhakūṭe viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Tassa vatthu saṅghabhedakakkhandhake āgatameva. Taṃ tassa pabbajitakālato paṭṭhāya yāva bimbisārarañño maraṇā tatthāgatanayeneva veditabbaṃ. Taṃ pana mārāpetvā devadatto ajātasattuṃ upasaṅkamitvā ‘‘mahārāja, tava manoratho matthakaṃ patto, mama manoratho tāva na pāpuṇātī’’ti āha. ‘‘Ko pana te, bhante, manoratho’’ti? ‘‘Nanu dasabalaṃ māretvā buddho bhavissāmī’’ti. ‘‘Amhehettha kiṃ kātabba’’nti? ‘‘Mahārāja, dhanuggahe sannipātāpetuṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā akkhaṇavedhīnaṃ dhanuggahānaṃ pañcasatāni sannipātāpetvā tato ekatiṃsa jane uccinitvā therassa santikaṃ pāhesi. So tesaṃ jeṭṭhakaṃ āmantetvā ‘‘āvuso samaṇo gotamo gijjhakūṭe viharati, asukasmiṃ nāma divāṭṭhāne caṅkamati. Tvaṃ tattha gantvā taṃ visapītena sallena vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā asukena nāma maggena ehī’’ti vatvā pesetvā tasmiṃ magge dve dhanuggaheṭhapesi ‘‘tumhākaṃ ṭhitamaggena eko puriso āgamissati, taṃ tumhe jīvitā voropetvā asukena nāma maggena ethā’’ti, tasmiṃ magge cattāro purise ṭhapesi ‘‘tumhākaṃ ṭhitamaggena dve purisā āgamissanti, tumhe te jīvitā voropetvā asukena nāma maggena ethā’’ti, tasmiṃ magge aṭṭha jane ṭhapesi ‘‘tumhākaṃ ṭhitamaggena cattāro puriso āgamissanti, tumhe te jīvitā voropetvā asukena nāma maggena ethā’’ti, tasmiṃ magge soḷasa purise ṭhapesi ‘‘tumhākaṃ ṭhitamaggena aṭṭha purisā āgamissanti, tumhe te jīvitā voropetvā asukena nāma maggena ethā’’ti.
ကသ္မာ ပနေသ ဧဝမကာသီတိ? အတ္တနော ကမ္မသ္သ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ။ အထ သော ဇေဋ္ဌကဓနုဂ္ဂဟော ဝာမတော ခဂ္ဂံ လဂ္ဂေတ္ဝာ ပိဋ္ဌိယာ တုဏီရံ ဗန္ဓိတ္ဝာ မေဏ္ဍသိင္ဂမဟာဓနုံ ဂဟေတ္ဝာ တထာဂတသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘ဝိဇ္ဈိသ္သာမိ န’’န္တိ သညာယ ဓနုံ အာရောပေတ္ဝာ သရံ သန္နယ္ဟိတ္ဝာ အာကဍ္ဎိတ္ဝာ ဝိသ္သဇ္ဇေတုံ နာသက္ခိ။ သော သရံ ဩရောပေတုမ္ပိ အသက္ကောန္တော ဖာသုကာ ဘိဇ္ဇန္တိယော ဝိယ မုခတော ခေဠေန ပဂ္ဃရန္တေန ကိလန္တရူပော အဟောသိ, သကလသရီရံ ထဒ္ဓံ ဇာတံ, ယန္တေန ပီဠိတာကာရပ္ပတ္တံ ဝိယ အဟောသိ။ သော မရဏဘယတဇ္ဇိတော အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ဒိသ္ဝာ မဓုရသ္သရံ နိစ္ဆာရေတ္ဝာ ဧတဒဝောစ ‘‘မာ ဘာယိ ဘော, ပုရိသ, ဣတော ဧဟီ’’တိ။ သော တသ္မိံ ခဏေ အာဝုဓာနိ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ ဘဂဝတော ပာဒေသု သိရသာ နိပတိတ္ဝာ ‘‘အစ္စယော မံ, ဘန္တေ, အစ္စဂမာ ယထာဗာလံ ယထာမူဠ္ဟံ ယထာအကုသလံ, သ္ဝာဟံ တုမ္ဟာကံ ဂုဏေ အဇာနန္တော အန္ဓဗာလသ္သ ဒေဝဒတ္တသ္သ ဝစနေန တုမ္ဟေ ဇီဝိတာ ဝောရောပေတုံ အာဂတောမ္ဟိ, ခမထ မေ, ဘန္တေ’’တိ ခမာပေတ္ဝာ ဧကမန္တေ နိသီဒိ။ အထ နံ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သစ္စာနိ ပကာသေတ္ဝာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တေန အာစိက္ခိတမဂ္ဂံ အပ္ပဋိပဇ္ဇိတ္ဝာ အညေန မဂ္ဂေန ယာဟီ’’တိ ဥယ္ယောဇေသိ။ ဥယ္ယောဇေတ္ဝာ စ ပန စင္ကမာ ဩရုယ္ဟ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။
Kasmā panesa evamakāsīti? Attano kammassa paṭicchādanatthaṃ. Atha so jeṭṭhakadhanuggaho vāmato khaggaṃ laggetvā piṭṭhiyā tuṇīraṃ bandhitvā meṇḍasiṅgamahādhanuṃ gahetvā tathāgatassa santikaṃ gantvā ‘‘vijjhissāmi na’’nti saññāya dhanuṃ āropetvā saraṃ sannayhitvā ākaḍḍhitvā vissajjetuṃ nāsakkhi. So saraṃ oropetumpi asakkonto phāsukā bhijjantiyo viya mukhato kheḷena paggharantena kilantarūpo ahosi, sakalasarīraṃ thaddhaṃ jātaṃ, yantena pīḷitākārappattaṃ viya ahosi. So maraṇabhayatajjito aṭṭhāsi. Atha naṃ satthā disvā madhurassaraṃ nicchāretvā etadavoca ‘‘mā bhāyi bho, purisa, ito ehī’’ti. So tasmiṃ khaṇe āvudhāni chaḍḍetvā bhagavato pādesu sirasā nipatitvā ‘‘accayo maṃ, bhante, accagamā yathābālaṃ yathāmūḷhaṃ yathāakusalaṃ, svāhaṃ tumhākaṃ guṇe ajānanto andhabālassa devadattassa vacanena tumhe jīvitā voropetuṃ āgatomhi, khamatha me, bhante’’ti khamāpetvā ekamante nisīdi. Atha naṃ satthā dhammaṃ desento saccāni pakāsetvā sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā ‘‘āvuso, devadattena ācikkhitamaggaṃ appaṭipajjitvā aññena maggena yāhī’’ti uyyojesi. Uyyojetvā ca pana caṅkamā oruyha aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi.
အထ တသ္မိံ ဓနုဂ္ဂဟေ အနာဂစ္ဆန္တေ ဣတရေ ဒ္ဝေ ဇနာ ‘‘ကိံ နု ခော သော စိရာယတီ’’တိ ပဋိမဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တာ ဒသဗလံ ဒိသ္ဝာ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေသမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေတ္ဝာ သစ္စာနိ ပကာသေတ္ဝာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တေန ကထိတမဂ္ဂံ အပ္ပဋိပဇ္ဇိတ္ဝာ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဂစ္ဆထာ’’တိ ဥယ္ယောဇေသိ။ ဣမိနာ ဥပာယေန ဣတရေသုပိ အာဂန္တ္ဝာ နိသိန္နေသု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတ္ဝာ အညေန မဂ္ဂေန ဥယ္ယောဇေသိ။ အထ သော ပဌမမာဂတော ဇေဋ္ဌကဓနုဂ္ဂဟော ဒေဝဒတ္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘ဘန္တေ, ဒေဝဒတ္တ အဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဇီဝိတာ ဝောရောပေတုံ နာသက္ခိံ, မဟိဒ္ဓိကော သော ဘဂဝာ မဟာနုဘာဝော’’တိ အာရောစေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ နိသ္သာယ အမ္ဟေဟိ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ’’န္တိ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိံသု။ အယံ ပဝတ္တိ ဘိက္ခုသင္ဃေ ပာကဋာ အဟောသိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော ဒေဝဒတ္တော ကိရ ဧကသ္မိံ တထာဂတေ ဝေရစိတ္တေန ဗဟူ ဇနေ ဇီဝိတာ ဝောရောပေတုံ ဝာယာမမကာသိ, တေ သဗ္ဗေပိ သတ္ထာရံ နိသ္သာယ ဇီဝိတံ လဘိံသူ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တ္ဝာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒာနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော မံ ဧကကံ နိသ္သာယ မယိ ဝေရစိတ္တေန ဗဟူ ဇနေ ဇီဝိတာ ဝောရောပေတုံ ဝာယာမံ အကာသိယေဝာ’’တိ ဝတ္ဝာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
Atha tasmiṃ dhanuggahe anāgacchante itare dve janā ‘‘kiṃ nu kho so cirāyatī’’ti paṭimaggena gacchantā dasabalaṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Satthā tesampi dhammaṃ desetvā saccāni pakāsetvā sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā ‘‘āvuso, devadattena kathitamaggaṃ appaṭipajjitvā iminā maggena gacchathā’’ti uyyojesi. Iminā upāyena itaresupi āgantvā nisinnesu sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā aññena maggena uyyojesi. Atha so paṭhamamāgato jeṭṭhakadhanuggaho devadattaṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, devadatta ahaṃ sammāsambuddhaṃ jīvitā voropetuṃ nāsakkhiṃ, mahiddhiko so bhagavā mahānubhāvo’’ti ārocesi. Te sabbepi ‘‘sammāsambuddhaṃ nissāya amhehi jīvitaṃ laddha’’nti satthu santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Ayaṃ pavatti bhikkhusaṅghe pākaṭā ahosi. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso devadatto kira ekasmiṃ tathāgate veracittena bahū jane jīvitā voropetuṃ vāyāmamakāsi, te sabbepi satthāraṃ nissāya jīvitaṃ labhiṃsū’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto maṃ ekakaṃ nissāya mayi veracittena bahū jane jīvitā voropetuṃ vāyāmaṃ akāsiyevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
အတီတေ အယံ ဗာရာဏသီ ပုပ္ဖဝတီ နာမ အဟောသိ။ တတ္ထ ဝသဝတ္တိရညော ပုတ္တော ဧကရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, တသ္သ ပုတ္တော စန္ဒကုမာရော နာမ ဩပရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ခဏ္ဍဟာလော နာမ ဗ္ရာဟ္မဏော ပုရောဟိတော အဟောသိ။ သော ရညော အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသိ။ တံ ကိရ ရာဇာ ‘‘ပဏ္ဍိတော’’တိ ဝိနိစ္ဆယေ နိသီဒာပေသိ။ သော လဉ္ဇဝိတ္တကော ဟုတ္ဝာ လဉ္ဇံ ဂဟေတ္ဝာ အသာမိကေ သာမိကေ ကရောတိ, သာမိကေ စ အသာမိကေ။ အထေကဒိဝသံ ဧကော အဍ္ဍပရာဇိတော ပုရိသော ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနာ ဥပက္ကောသေန္တော နိက္ခမိတ္ဝာ ရာဇုပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တံ စန္ဒကုမာရံ ဒိသ္ဝာ ဓာဝိတ္ဝာ တသ္သ ပာဒေသု နိပတိတ္ဝာ ရောဒိ။ သော ‘‘ကိံ, ဘော ပုရိသ, ရောဒသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ, ခဏ္ဍဟာလော ဝိနိစ္ဆယေ ဝိလောပံ ခာဒတိ, အဟံ တေန လဉ္ဇံ ဂဟေတ္ဝာ ပရာဇယံ ပာပိတော’’တိ။ စန္ဒကုမာရော ‘‘မာ ဘာယီ’’တိ တံ အသ္သာသေတ္ဝာ ဝိနိစ္ဆယံ နေတ္ဝာ သာမိကမေဝ သာမိကံ, အသာမိကမေဝ အသာမိကံ အကာသိ။ မဟာဇနော မဟာသဒ္ဒေန သာဓုကာရမဒာသိ။ ရာဇာ တံ သုတ္ဝာ ‘‘ကိံသဒ္ဒော ဧသော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘စန္ဒကုမာရေန ကိရ အဍ္ဍော သုဝိနိစ္ဆိတော, တတ္ထေသော သာဓုကာရသဒ္ဒော’’တိ။ တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ တုသ္သိ။ ကုမာရော အာဂန္တ္ဝာ တံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘တာတ, ဧကော ကိရ တေ အဍ္ဍော ဝိနိစ္ဆိတော’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, ဒေဝာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, တာတ, ဣတော ပဋ္ဌာယ တ္ဝမေဝ ဝိနိစ္ဆယံ ပဋ္ဌပေဟီ’’တိ ဝိနိစ္ဆယံ ကုမာရသ္သ အဒာသိ။
Atīte ayaṃ bārāṇasī pupphavatī nāma ahosi. Tattha vasavattirañño putto ekarājā nāma rajjaṃ kāresi, tassa putto candakumāro nāma oparajjaṃ kāresi. Khaṇḍahālo nāma brāhmaṇo purohito ahosi. So rañño atthañca dhammañca anusāsi. Taṃ kira rājā ‘‘paṇḍito’’ti vinicchaye nisīdāpesi. So lañjavittako hutvā lañjaṃ gahetvā asāmike sāmike karoti, sāmike ca asāmike. Athekadivasaṃ eko aḍḍaparājito puriso vinicchayaṭṭhānā upakkosento nikkhamitvā rājupaṭṭhānaṃ āgacchantaṃ candakumāraṃ disvā dhāvitvā tassa pādesu nipatitvā rodi. So ‘‘kiṃ, bho purisa, rodasī’’ti āha. ‘‘Sāmi, khaṇḍahālo vinicchaye vilopaṃ khādati, ahaṃ tena lañjaṃ gahetvā parājayaṃ pāpito’’ti. Candakumāro ‘‘mā bhāyī’’ti taṃ assāsetvā vinicchayaṃ netvā sāmikameva sāmikaṃ, asāmikameva asāmikaṃ akāsi. Mahājano mahāsaddena sādhukāramadāsi. Rājā taṃ sutvā ‘‘kiṃsaddo eso’’ti pucchi. ‘‘Candakumārena kira aḍḍo suvinicchito, tattheso sādhukārasaddo’’ti. Taṃ sutvā rājā tussi. Kumāro āgantvā taṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ rājā ‘‘tāta, eko kira te aḍḍo vinicchito’’ti āha. ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Tena hi, tāta, ito paṭṭhāya tvameva vinicchayaṃ paṭṭhapehī’’ti vinicchayaṃ kumārassa adāsi.
တတော ပဋ္ဌာယ ခဏ္ဍဟာလသ္သ အာယော ပစ္ဆိဇ္ဇိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ကုမာရေ အာဃာတံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဩကာသံ ဂဝေသန္တော အန္တရာပေက္ခော ဝိစရိ။ သော ပန ရာဇာ မန္ဒပညော။ သော ဧကဒိဝသံ ရတ္တိဘာဂေ သုပိတ္ဝာ ပစ္စူသသမယေ သုပိနန္တေ အလင္ကတဒ္ဝာရကောဋ္ဌကံ, သတ္တရတနမယပာကာရံ, သဋ္ဌိယောဇနိကသုဝဏ္ဏမယဝာလုကမဟာဝီထိံ, ယောဇနသဟသ္သုဗ္ဗေဓဝေဇယန္တပာသာဒပဋိမဏ္ဍိတံ နန္ဒနဝနာဒိဝနရာမဏေယ္ယကနန္ဒာပောက္ခရဏိအာဒိပောက္ခရဏိရာမဏေယ္ယကသမန္နာဂတံ အာကိဏ္ဏဒေဝဂဏံ တာဝတိံသဘဝနံ ဒိသ္ဝာ ပဗုဇ္ဈိတ္ဝာ တတ္ထ ဂန္တုကာမော စိန္တေသိ – ‘‘သ္ဝေ အာစရိယခဏ္ဍဟာလသ္သာဂမနဝေလာယ ဒေဝလောကဂာမိမဂ္ဂံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ တေန ဒေသိတမဂ္ဂေန ဒေဝလောကံ ဂမိသ္သာမီ’’တိ ခဏ္ဍဟာလောပိ ပာတောဝ န္ဟတ္ဝာ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ရာဇုပဋ္ဌာနံ အာဂန္တ္ဝာ ရာဇနိဝေသနံ ပဝိသိတ္ဝာ ရညော သုခသေယ္ယံ ပုစ္ဆိ။ အထသ္သ ရာဇာ အာသနံ ဒာပေတ္ဝာ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Tato paṭṭhāya khaṇḍahālassa āyo pacchijji. So tato paṭṭhāya kumāre āghātaṃ bandhitvā okāsaṃ gavesanto antarāpekkho vicari. So pana rājā mandapañño. So ekadivasaṃ rattibhāge supitvā paccūsasamaye supinante alaṅkatadvārakoṭṭhakaṃ, sattaratanamayapākāraṃ, saṭṭhiyojanikasuvaṇṇamayavālukamahāvīthiṃ, yojanasahassubbedhavejayantapāsādapaṭimaṇḍitaṃ nandanavanādivanarāmaṇeyyakanandāpokkharaṇiādipokkharaṇirāmaṇeyyakasamannāgataṃ ākiṇṇadevagaṇaṃ tāvatiṃsabhavanaṃ disvā pabujjhitvā tattha gantukāmo cintesi – ‘‘sve ācariyakhaṇḍahālassāgamanavelāya devalokagāmimaggaṃ pucchitvā tena desitamaggena devalokaṃ gamissāmī’’ti khaṇḍahālopi pātova nhatvā bhuñjitvā rājupaṭṭhānaṃ āgantvā rājanivesanaṃ pavisitvā rañño sukhaseyyaṃ pucchi. Athassa rājā āsanaṃ dāpetvā pañhaṃ pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၉၈၂.
982.
‘‘ရာဇာသိ လုဒ္ဒကမ္မော၊ ဧကရာဇာ ပုပ္ဖဝတီယာ။
‘‘Rājāsi luddakammo, ekarājā pupphavatīyā;
သော ပုစ္ဆိ ဗ္ရဟ္မဗန္ဓုံ၊ ခဏ္ဍဟာလံ ပုရောဟိတံ မူဠ္ဟံ။
So pucchi brahmabandhuṃ, khaṇḍahālaṃ purohitaṃ mūḷhaṃ.
၉၈၃.
983.
‘‘သဂ္ဂာန မဂ္ဂမာစိက္ခ၊ တ္ဝံသိ ဗ္ရာဟ္မဏ ဓမ္မဝိနယကုသလော။
‘‘Saggāna maggamācikkha, tvaṃsi brāhmaṇa dhammavinayakusalo;
ယထာ ဣတော ဝဇန္တိ သုဂတိံ၊ နရာ ပုညာနိ ကတ္ဝာနာ’’တိ။
Yathā ito vajanti sugatiṃ, narā puññāni katvānā’’ti.
တတ္ထ ရာဇာသီတိ ရာဇာ အာသိ။ လုဒ္ဒကမ္မောတိ ကက္ခဠဖရုသကမ္မော။ သဂ္ဂာန မဂ္ဂန္တိ သဂ္ဂာနံ ဂမနမဂ္ဂံ။ ဓမ္မဝိနယကုသလောတိ သုစရိတဓမ္မေ စ အာစာရဝိနယေ စ ကုသလော။ ယထာတိ ယထာ နရာ ပုညာနိ ကတ္ဝာ ဣတော သုဂတိံ ဂစ္ဆန္တိ, တံ မေ သုဂတိမဂ္ဂံ အာစိက္ခာဟီတိ ပုစ္ဆိ။
Tattha rājāsīti rājā āsi. Luddakammoti kakkhaḷapharusakammo. Saggāna magganti saggānaṃ gamanamaggaṃ. Dhammavinayakusaloti sucaritadhamme ca ācāravinaye ca kusalo. Yathāti yathā narā puññāni katvā ito sugatiṃ gacchanti, taṃ me sugatimaggaṃ ācikkhāhīti pucchi.
ဣမံ ပန ပဉ္ဟံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓံ ဝာ တသ္သ သာဝကေ ဝာ တေသံ အလာဘေန ဗောဓိသတ္တံ ဝာ ပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ရာဇာ ပန ယထာ နာမ သတ္တာဟံ မဂ္ဂမူဠ္ဟော ပုရိသော အညံ မာသမတ္တံ မဂ္ဂမူဠ္ဟံ မဂ္ဂံ ပုစ္ဆေယ္ယ, ဧဝံ ခဏ္ဍဟာလံ ပုစ္ဆိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘အယံ မေ ပစ္စာမိတ္တသ္သ ပိဋ္ဌိဒသ္သနကာလော, ဣဒာနိ စန္ဒကုမာရံ ဇီဝိတက္ခယံ ပာပေတ္ဝာ မမ မနောရထံ ပူရေသ္သာမီ’’တိ။ အထ ရာဇာနံ အာမန္တေတ္ဝာ တတိယံ ဂာထမာဟ –
Imaṃ pana pañhaṃ sabbaññubuddhaṃ vā tassa sāvake vā tesaṃ alābhena bodhisattaṃ vā pucchituṃ vaṭṭati. Rājā pana yathā nāma sattāhaṃ maggamūḷho puriso aññaṃ māsamattaṃ maggamūḷhaṃ maggaṃ puccheyya, evaṃ khaṇḍahālaṃ pucchi. So cintesi ‘‘ayaṃ me paccāmittassa piṭṭhidassanakālo, idāni candakumāraṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā mama manorathaṃ pūressāmī’’ti. Atha rājānaṃ āmantetvā tatiyaṃ gāthamāha –
၉၈၄.
984.
‘‘အတိဒာနံ ဒဒိတ္ဝာန၊ အဝဇ္ဈေ ဒေဝ ဃာတေတ္ဝာ။
‘‘Atidānaṃ daditvāna, avajjhe deva ghātetvā;
ဧဝံ ဝဇန္တိ သုဂတိံ၊ နရာ ပုညာနိ ကတ္ဝာနာ’’တိ။
Evaṃ vajanti sugatiṃ, narā puññāni katvānā’’ti.
တသ္သတ္ထော – မဟာရာဇ သဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာ နာမ အတိဒာနံ ဒဒန္တိ, အဝဇ္ဈေ ဃာတေန္တိ။ သစေပိ သဂ္ဂံ ဂန္တုကာမောသိ, တ္ဝမ္ပိ တထေဝ ကရောဟီတိ။
Tassattho – mahārāja saggaṃ gacchantā nāma atidānaṃ dadanti, avajjhe ghātenti. Sacepi saggaṃ gantukāmosi, tvampi tatheva karohīti.
အထ နံ ရာဇာ ပဉ္ဟသ္သ အတ္ထံ ပုစ္ဆိ –
Atha naṃ rājā pañhassa atthaṃ pucchi –
၉၈၅.
985.
‘‘ကိံ ပန တံ အတိဒာနံ၊ ကေ စ အဝဇ္ဈာ ဣမသ္မိ လောကသ္မိံ။
‘‘Kiṃ pana taṃ atidānaṃ, ke ca avajjhā imasmi lokasmiṃ;
ဧတဉ္စ ခော နော အက္ခာဟိ၊ ယဇိသ္သာမိ ဒဒာမိ ဒာနာနီ’’တိ။
Etañca kho no akkhāhi, yajissāmi dadāmi dānānī’’ti.
သောပိသ္သ ဗ္ယာကာသိ –
Sopissa byākāsi –
၉၈၆.
986.
‘‘ပုတ္တေဟိ ဒေဝ ယဇိတဗ္ဗံ၊ မဟေသီဟိ နေဂမေဟိ စ။
‘‘Puttehi deva yajitabbaṃ, mahesīhi negamehi ca;
ဥသဘေဟိ အာဇာနိယေဟိ စတူဟိ၊ သဗ္ဗစတုက္ကေန ဒေဝ ယဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။
Usabhehi ājāniyehi catūhi, sabbacatukkena deva yajitabba’’nti.
ရညော ပဉ္ဟံ ဗ္ယာကရောန္တော စ ဒေဝလောကမဂ္ဂံ ပုဋ္ဌော နိရယမဂ္ဂံ ဗ္ယာကာသိ။
Rañño pañhaṃ byākaronto ca devalokamaggaṃ puṭṭho nirayamaggaṃ byākāsi.
တတ္ထ ပုတ္တေဟီတိ အတ္တနာ ဇာတေဟိ ပိယပုတ္တေဟိ စေဝ ပိယဓီတာဟိ စ။ မဟေသီဟီတိ ပိယဘရိယာဟိ။ နေဂမေဟီတိ သေဋ္ဌီဟိ။ ဥသဘေဟီတိ သဗ္ဗသေတေဟိ ဥသဘရာဇူဟိ။ အာဇာနိယေဟီတိ မင္ဂလအသ္သေဟိ။ စတူဟီတိ ဧတေဟိ သဗ္ဗေဟေဝ အညေဟိ စ ဟတ္ထိအာဒီဟိ စတူဟိ စတူဟီတိ ဧဝံ သဗ္ဗစတုက္ကေန, ဒေဝ, ယဇိတဗ္ဗံ။ ဧတေသဉ္ဟိ ခဂ္ဂေန သီသံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ သုဝဏ္ဏပာတိယာ ဂလလောဟိတံ ဂဟေတ္ဝာ အာဝာဋေ ပက္ခိပိတ္ဝာ ယညသ္သ ယဇနကရာဇာနော သရီရေန သဟ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆန္တိ။ မဟာရာဇ, သမဏဗ္ရာဟ္မဏကပဏဒ္ဓိကဝနိဗ္ဗကယာစကာနံ ဃာသစ္ဆာဒနာဒိသမ္ပဒာနံ ဒာနမေဝ ပဝတ္တတိ။ ဣမေ ပန ပုတ္တဓီတာဒယော မာရေတ္ဝာ တေသံ ဂလလောဟိတေန ယညသ္သ ယဇနံ အတိဒာနံ နာမာတိ ရာဇာနံ သညာပေသိ။
Tattha puttehīti attanā jātehi piyaputtehi ceva piyadhītāhi ca. Mahesīhīti piyabhariyāhi. Negamehīti seṭṭhīhi. Usabhehīti sabbasetehi usabharājūhi. Ājāniyehīti maṅgalaassehi. Catūhīti etehi sabbeheva aññehi ca hatthiādīhi catūhi catūhīti evaṃ sabbacatukkena, deva, yajitabbaṃ. Etesañhi khaggena sīsaṃ chinditvā suvaṇṇapātiyā galalohitaṃ gahetvā āvāṭe pakkhipitvā yaññassa yajanakarājāno sarīrena saha devalokaṃ gacchanti. Mahārāja, samaṇabrāhmaṇakapaṇaddhikavanibbakayācakānaṃ ghāsacchādanādisampadānaṃ dānameva pavattati. Ime pana puttadhītādayo māretvā tesaṃ galalohitena yaññassa yajanaṃ atidānaṃ nāmāti rājānaṃ saññāpesi.
ဣတိ သော ‘‘သစေ စန္ဒကုမာရံ ဧကညေဝ ဂဏ္ဟိသ္သာမိ, ဝေရစိတ္တေန ကရဏံ မညိသ္သန္တီ’’တိ တံ မဟာဇနသ္သ အန္တရေ ပက္ခိပိ။ ဣဒံ ပန တေသံ ကထေန္တာနံ ကထံ သုတ္ဝာ သဗ္ဗေ အန္တေပုရဇနာ ဘီတတသိတာ သံဝိဂ္ဂမာနဟဒယာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဟာရဝံ ရဝိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Iti so ‘‘sace candakumāraṃ ekaññeva gaṇhissāmi, veracittena karaṇaṃ maññissantī’’ti taṃ mahājanassa antare pakkhipi. Idaṃ pana tesaṃ kathentānaṃ kathaṃ sutvā sabbe antepurajanā bhītatasitā saṃviggamānahadayā ekappahāreneva mahāravaṃ raviṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၉၈၇.
987.
‘‘တံ သုတ္ဝာ အန္တေပုရေ၊ ကုမာရာ မဟေသိယော စ ဟညန္တု။
‘‘Taṃ sutvā antepure, kumārā mahesiyo ca haññantu;
ဧကော အဟောသိ နိဂ္ဃောသော၊ ဘိက္ခာ အစ္စုဂ္ဂတော သဒ္ဒော’’တိ။
Eko ahosi nigghoso, bhikkhā accuggato saddo’’ti.
တတ္ထ တန္တိ ‘‘ကုမာရာ စ မဟေသိယော စ ဟညန္တူ’’တိ တံ သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ဧကောတိ သကလရာဇနိဝေသနေ ဧကောဝ နိဂ္ဃောသော အဟောသိ။ ဘိသ္မာတိ ဘယာနကော။ အစ္စုဂ္ဂတောတိ အတိဥဂ္ဂတော အဟောသိ, သကလရာဇကုလံ ယုဂန္တဝာတပ္ပဟဋံ ဝိယ သာလဝနံ အဟောသိ။
Tattha tanti ‘‘kumārā ca mahesiyo ca haññantū’’ti taṃ saddaṃ sutvā ekoti sakalarājanivesane ekova nigghoso ahosi. Bhismāti bhayānako. Accuggatoti atiuggato ahosi, sakalarājakulaṃ yugantavātappahaṭaṃ viya sālavanaṃ ahosi.
ဗ္ရာဟ္မဏော ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘ကိံ ပန, မဟာရာဇ, ယညံ ယဇိတုံ သက္ကောသိ, န သက္ကောသီ’’တိ? ‘‘ကိံ ကထေသိ, အာစရိယ, ယညံ ယဇိတ္ဝာ ဒေဝလောကံ ဂမိသ္သာမီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ဘီရုကာ ဒုဗ္ဗလဇ္ဈာသယာ ယညံ ယဇိတုံ သမတ္ထာ နာမ န ဟောန္တိ, တုမ္ဟေ ဣဓ သဗ္ဗေ သန္နိပာတေထ, အဟံ ယညာဝာဋေ ကမ္မံ ကရိသ္သာမီ’’တိ အတ္တနော ပဟောနကံ ဗလကာယံ ဂဟေတ္ဝာ နဂရာ နိက္ခမ္မ ယညာဝာဋံ သမတလံ ကာရေတ္ဝာ ဝတိယာ ပရိက္ခိပိ။ ကသ္မာ? ဓမ္မိကော ဟိ သမဏော ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏော ဝာ အာဂန္တ္ဝာ နိဝာရေယ္ယာတိ ယညာဝာဋေ ဝတိယာ ပရိက္ခေပနံ နာမ စာရိတ္တန္တိ ကတ္ဝာ ပောရာဏကဗ္ရာဟ္မဏေဟိ ဌပိတံ။ ရာဇာပိ ပုရိသေ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ‘‘တာတာ, အဟံ အတ္တနော ပုတ္တဓီတရော စ ဘရိယာယော စ မာရေတ္ဝာ ယညံ ယဇိတ္ဝာ ဒေဝလောကံ ဂမိသ္သာမိ, ဂစ္ဆထ နေသံ အာစိက္ခိတ္ဝာ သဗ္ဗေ ဣဓာနေထာ’’တိ ပုတ္တာနံ တာဝ အာနယနတ္ထာယ အာဟ –
Brāhmaṇo rājānaṃ āha – ‘‘kiṃ pana, mahārāja, yaññaṃ yajituṃ sakkosi, na sakkosī’’ti? ‘‘Kiṃ kathesi, ācariya, yaññaṃ yajitvā devalokaṃ gamissāmī’’ti. ‘‘Mahārāja, bhīrukā dubbalajjhāsayā yaññaṃ yajituṃ samatthā nāma na honti, tumhe idha sabbe sannipātetha, ahaṃ yaññāvāṭe kammaṃ karissāmī’’ti attano pahonakaṃ balakāyaṃ gahetvā nagarā nikkhamma yaññāvāṭaṃ samatalaṃ kāretvā vatiyā parikkhipi. Kasmā? Dhammiko hi samaṇo vā brāhmaṇo vā āgantvā nivāreyyāti yaññāvāṭe vatiyā parikkhepanaṃ nāma cārittanti katvā porāṇakabrāhmaṇehi ṭhapitaṃ. Rājāpi purise pakkosāpetvā ‘‘tātā, ahaṃ attano puttadhītaro ca bhariyāyo ca māretvā yaññaṃ yajitvā devalokaṃ gamissāmi, gacchatha nesaṃ ācikkhitvā sabbe idhānethā’’ti puttānaṃ tāva ānayanatthāya āha –
၉၈၈.
988.
‘‘ဂစ္ဆထ ဝဒေထ ကုမာရေ၊ စန္ဒံ သူရိယဉ္စ ဘဒ္ဒသေနဉ္စ။
‘‘Gacchatha vadetha kumāre, candaṃ sūriyañca bhaddasenañca;
သူရဉ္စ ဝာမဂောတ္တဉ္စ၊ ပစုရာ ကိရ ဟောထ ယညတ္ထာယာ’’တိ။
Sūrañca vāmagottañca, pacurā kira hotha yaññatthāyā’’ti.
တတ္ထ ဂစ္ဆထ ဝဒေထ ကုမာရေတိ စန္ဒကုမာရော စ သူရိယကုမာရော စာတိ ဒ္ဝေ ဂောတမိဒေဝိယာ အဂ္ဂမဟေသိယာ ပုတ္တာ, ဘဒ္ဒသေနော စ သူရော စ ဝာမဂောတ္တော စ တေသံ ဝေမာတိကဘာတရော။ ပစုရာ ကိရ ဟောထာတိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ရာသီ ဟောထာတိ အာစိက္ခထာတိ အတ္ထော။
Tattha gacchatha vadetha kumāreti candakumāro ca sūriyakumāro cāti dve gotamideviyā aggamahesiyā puttā, bhaddaseno ca sūro ca vāmagotto ca tesaṃ vemātikabhātaro. Pacurā kira hothāti ekasmiṃ ṭhāne rāsī hothāti ācikkhathāti attho.
တေ ပဌမံ စန္ဒကုမာရသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ အာဟံသု ‘‘ကုမာရ, တုမ္ဟေ ကိရ မာရေတ္ဝာ တုမ္ဟာကံ ပိတာ ဒေဝလောကံ ဂန္တုကာမော, တုမ္ဟာကံ ဂဏ္ဟနတ္ထာယ အမ္ဟေ ပေသေသီ’’တိ။ ‘‘ကသ္သ ဝစနေန မံ ဂဏ္ဟာပေသီ’’တိ? ‘‘ခဏ္ဍဟာလသ္သ, ဒေဝာ’’တိ။ ‘‘ကိံ သော မညေဝ ဂဏ္ဟာပေတိ, ဥဒာဟု အညေပီ’’တိ။ ‘‘ရာဇပုတ္တ, အညေပိ ဂဏ္ဟာပေတိ, သဗ္ဗစတုက္ကံ ကိရ ယညံ ယဇိတုကာမော’’တိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘တသ္သ အညေဟိ သဒ္ဓိံ ဝေရံ နတ္ထိ, ‘ဝိနိစ္ဆယေ ဝိလောပံ ကာတုံ န လဘာမီ’တိ ပန မယိ ဧကသ္မိံ ဝေရစိတ္တေန ဗဟူ မာရာပေတိ, ပိတရံ ဒဋ္ဌုံ လဘန္တသ္သ သဗ္ဗေသံ တေသံ မောစာပနံ နာမ မမ ဘာရော’’တိ။ အထ နေ ရာဇပုရိသေ အာဟ ‘‘တေန ဟိ မေ ပိတု ဝစနံ ကရောထာ’’တိ။ တေ တံ နေတ္ဝာ ရာဇင္ဂဏေ ဧကမန္တေ ဌပေတ္ဝာ ဣတရေပိ တယော အာမန္တေတ္ဝာ တသ္သေဝ သန္တိကေ ကတ္ဝာ ရညော အာရောစယိံသု ‘‘အာနီတာ တေ, ဒေဝ, ပုတ္တာ’’တိ။ သော တေသံ ဝစနံ သုတ္ဝာ ‘‘တာတာ, ဣဒာနိ မေ ဓီတရော အာနေတ္ဝာ တေသညေဝ ဘာတိကာနံ သန္တိကေ ကရောထာ’’တိ စတသ္သော ဓီတရော အာဟရာပေတုံ ဣတရံ ဂာထမာဟ –
Te paṭhamaṃ candakumārassa santikaṃ gantvā āhaṃsu ‘‘kumāra, tumhe kira māretvā tumhākaṃ pitā devalokaṃ gantukāmo, tumhākaṃ gaṇhanatthāya amhe pesesī’’ti. ‘‘Kassa vacanena maṃ gaṇhāpesī’’ti? ‘‘Khaṇḍahālassa, devā’’ti. ‘‘Kiṃ so maññeva gaṇhāpeti, udāhu aññepī’’ti. ‘‘Rājaputta, aññepi gaṇhāpeti, sabbacatukkaṃ kira yaññaṃ yajitukāmo’’ti. So cintesi ‘‘tassa aññehi saddhiṃ veraṃ natthi, ‘vinicchaye vilopaṃ kātuṃ na labhāmī’ti pana mayi ekasmiṃ veracittena bahū mārāpeti, pitaraṃ daṭṭhuṃ labhantassa sabbesaṃ tesaṃ mocāpanaṃ nāma mama bhāro’’ti. Atha ne rājapurise āha ‘‘tena hi me pitu vacanaṃ karothā’’ti. Te taṃ netvā rājaṅgaṇe ekamante ṭhapetvā itarepi tayo āmantetvā tasseva santike katvā rañño ārocayiṃsu ‘‘ānītā te, deva, puttā’’ti. So tesaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘tātā, idāni me dhītaro ānetvā tesaññeva bhātikānaṃ santike karothā’’ti catasso dhītaro āharāpetuṃ itaraṃ gāthamāha –
၉၈၉.
989.
‘‘ကုမာရိယောပိ ဝဒေထ၊ ဥပသေနံ ကောကိလဉ္စ မုဒိတဉ္စ။
‘‘Kumāriyopi vadetha, upasenaṃ kokilañca muditañca;
နန္ဒဉ္စာပိ ကုမာရိံ၊ ပစုရာ ကိရ ဟောထ ယညတ္ထာယာ’’တိ။
Nandañcāpi kumāriṃ, pacurā kira hotha yaññatthāyā’’ti.
တေ ‘‘ဧဝံ ကရိသ္သာမာ’’တိ တာသံ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ တာ ရောဒမာနာ ပရိဒေဝမာနာ အာနေတ္ဝာ ဘာတိကာနညေဝ သန္တိကေ ကရိံသု။ တတော ရာဇာ အတ္တနော ဘရိယာနံ ဂဟဏတ္ထာယ ဣတရံ ဂာထမာဟ –
Te ‘‘evaṃ karissāmā’’ti tāsaṃ santikaṃ gantvā tā rodamānā paridevamānā ānetvā bhātikānaññeva santike kariṃsu. Tato rājā attano bhariyānaṃ gahaṇatthāya itaraṃ gāthamāha –
၉၉၀.
990.
‘‘ဝိဇယမ္ပိ မယ္ဟံ မဟေသိံ၊ ဧရာဝတိံ ကေသိနိံသုနန္ဒဉ္စ။
‘‘Vijayampi mayhaṃ mahesiṃ, erāvatiṃ kesiniṃsunandañca;
လက္ခဏဝရူပပန္နာ၊ ပစုရာ ကိရ ဟောထ ယညတ္ထာယာ’’တိ။
Lakkhaṇavarūpapannā, pacurā kira hotha yaññatthāyā’’ti.
တတ္ထ လက္ခဏဝရူပပန္နာတိ ဥတ္တမေဟိ စတုသဋ္ဌိယာ ဣတ္ထိလက္ခဏေဟိ ဥပပန္နာ ဧတာပိ ဝဒေထာတိ အတ္ထော။
Tattha lakkhaṇavarūpapannāti uttamehi catusaṭṭhiyā itthilakkhaṇehi upapannā etāpi vadethāti attho.
တေ တာပိ ပရိဒေဝမာနာ အာနေတ္ဝာ ကုမာရာနံ သန္တိကေ ကရိံသု။ အထ ရာဇာ စတ္တာရော သေဋ္ဌိနော ဂဟဏတ္ထာယ အာဏာပေန္တော ဣတရံ ဂာထမာဟ –
Te tāpi paridevamānā ānetvā kumārānaṃ santike kariṃsu. Atha rājā cattāro seṭṭhino gahaṇatthāya āṇāpento itaraṃ gāthamāha –
၉၉၁.
991.
‘‘ဂဟပတယော စ ဝဒေထ၊ ပုဏ္ဏမုခံ ဘဒ္ဒိယံ သိင္ဂာလဉ္စ။
‘‘Gahapatayo ca vadetha, puṇṇamukhaṃ bhaddiyaṃ siṅgālañca;
ဝဍ္ဎဉ္စာပိ ဂဟပတိံ၊ ပစုရာ ကိရ ဟောထ ယညတ္ထာယာ’’တိ။
Vaḍḍhañcāpi gahapatiṃ, pacurā kira hotha yaññatthāyā’’ti.
ရာဇပုရိသာ ဂန္တ္ဝာ တေပိ အာနယိံသု။ ရညော ပုတ္တဒာရေ ဂယ္ဟမာနေ သကလနဂရံ န ကိဉ္စိ အဝောစ။ သေဋ္ဌိကုလာနိ ပန မဟာသမ္ဗန္ဓာနိ, တသ္မာ တေသံ ဂဟိတကာလေ သကလနဂရံ သင္ခုဘိတ္ဝာ ‘‘ရညော သေဋ္ဌိနော မာရေတ္ဝာ ယညံ ယဇိတုံ န ဒသ္သာမာ’’တိ သေဋ္ဌိနော ပရိဝာရေတ္ဝာဝ တေသံ ဉာတိဝဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ ရာဇကုလံ အဂမိ။ အထ တေ သေဋ္ဌိနော ဉာတိဂဏပရိဝုတာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတ္ဝာ အတ္တနော ဇီဝိတံ ယာစိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Rājapurisā gantvā tepi ānayiṃsu. Rañño puttadāre gayhamāne sakalanagaraṃ na kiñci avoca. Seṭṭhikulāni pana mahāsambandhāni, tasmā tesaṃ gahitakāle sakalanagaraṃ saṅkhubhitvā ‘‘rañño seṭṭhino māretvā yaññaṃ yajituṃ na dassāmā’’ti seṭṭhino parivāretvāva tesaṃ ñātivaggena saddhiṃ rājakulaṃ agami. Atha te seṭṭhino ñātigaṇaparivutā rājānaṃ vanditvā attano jīvitaṃ yāciṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၉၉၂.
992.
‘‘တေ တတ္ထ ဂဟပတယော၊ အဝောစိသုံ သမာဂတာ ပုတ္တဒာရပရိကိဏ္ဏာ။
‘‘Te tattha gahapatayo, avocisuṃ samāgatā puttadāraparikiṇṇā;
သဗ္ဗေဝ သိခိနော ဒေဝ ကရောဟိ၊ အထ ဝာ နော ဒာသေ သာဝေဟီ’’တိ။
Sabbeva sikhino deva karohi, atha vā no dāse sāvehī’’ti.
တတ္ထ သဗ္ဗေဝ သိခိနောတိ သဗ္ဗေ အမ္ဟေ မတ္ထကေ စူဠံ ဗန္ဓိတ္ဝာ အတ္တနော စေဋကေ ကရောဟိ, မယံ တေ စေဋကကိစ္စံ ကရိသ္သာမ။ အထ ဝာ နော ဒာသေ သာဝေဟီတိ အထ ဝာ နော အသဒ္ဒဟန္တော သဗ္ဗသေနိယော သန္နိပာတေတ္ဝာ ရာသိမဇ္ဈေ အမ္ဟေ ဒာသေ သာဝေဟိ, မယံ တေ ဒာသတ္တံ ပဋိသ္သုဏိသ္သာမာတိ။
Tattha sabbeva sikhinoti sabbe amhe matthake cūḷaṃ bandhitvā attano ceṭake karohi, mayaṃ te ceṭakakiccaṃ karissāma. Atha vā no dāse sāvehīti atha vā no asaddahanto sabbaseniyo sannipātetvā rāsimajjhe amhe dāse sāvehi, mayaṃ te dāsattaṃ paṭissuṇissāmāti.
တေ ဧဝံ ယာစန္တာပိ ဇီဝိတံ လဒ္ဓုံ နာသက္ခိံသု။ ရာဇပုရိသာ သေသေ ပဋိက္ကမာပေတ္ဝာ တေ ဂဟေတ္ဝာ ကုမာရာနညေဝ သန္တိကေ နိသီဒာပေသုံ။ တတော ပန ရာဇာ ဟတ္ထိအာဒီနံ ဂဟဏတ္ထာယ အာဏာပေန္တော အာဟ –
Te evaṃ yācantāpi jīvitaṃ laddhuṃ nāsakkhiṃsu. Rājapurisā sese paṭikkamāpetvā te gahetvā kumārānaññeva santike nisīdāpesuṃ. Tato pana rājā hatthiādīnaṃ gahaṇatthāya āṇāpento āha –
၉၉၃.
993.
‘‘အဘယင္ကရမ္ပိ မေ ဟတ္ထိံ၊ နာဠာဂိရိံ အစ္စုဂ္ဂတံ ဝရုဏဒန္တံ။
‘‘Abhayaṅkarampi me hatthiṃ, nāḷāgiriṃ accuggataṃ varuṇadantaṃ;
အာနေထ ခော နေ ခိပ္ပံ၊ ယညတ္ထာယ ဘဝိသ္သန္တိ။
Ānetha kho ne khippaṃ, yaññatthāya bhavissanti.
၉၉၄.
994.
‘‘အသ္သရတနမ္ပိ ကေသိံ၊ သုရာမုခံ ပုဏ္ဏကံ ဝိနတကဉ္စ။
‘‘Assaratanampi kesiṃ, surāmukhaṃ puṇṇakaṃ vinatakañca;
အာနေထ ခော နေ ခိပ္ပံ၊ ယညတ္ထာယ ဘဝိသ္သန္တိ။
Ānetha kho ne khippaṃ, yaññatthāya bhavissanti.
၉၉၅.
995.
‘‘ဥသဘမ္ပိ ယူထပတိံ အနောဇံ၊ နိသဘံ ဂဝမ္ပတိံ တေပိ မယ္ဟံ အာနေထ။
‘‘Usabhampi yūthapatiṃ anojaṃ, nisabhaṃ gavampatiṃ tepi mayhaṃ ānetha;
သမူဟ ကရောန္တု သဗ္ဗံ၊ ယဇိသ္သာမိ ဒဒာမိ ဒာနာနိ။
Samūha karontu sabbaṃ, yajissāmi dadāmi dānāni.
၉၉၆.
996.
‘‘သဗ္ဗံ ပဋိယာဒေထ၊ ယညံ ပန ဥဂ္ဂတမ္ဟိ သူရိယမ္ဟိ။
‘‘Sabbaṃ paṭiyādetha, yaññaṃ pana uggatamhi sūriyamhi;
အာဏာပေထ စ ကုမာရေ၊ အဘိရမန္တု ဣမံ ရတ္တိံ။
Āṇāpetha ca kumāre, abhiramantu imaṃ rattiṃ.
၉၉၇.
997.
‘‘သဗ္ဗံ ဥပဋ္ဌပေထ၊ ယညံ ပန ဥဂ္ဂတမ္ဟိ သူရိယမ္ဟိ။
‘‘Sabbaṃ upaṭṭhapetha, yaññaṃ pana uggatamhi sūriyamhi;
ဝဒေထ ဒာနိ ကုမာရေ၊ အဇ္ဇ ခော ပစ္ဆိမာ ရတ္တီ’’တိ။
Vadetha dāni kumāre, ajja kho pacchimā rattī’’ti.
တတ္ထ သမူဟ ကရောန္တု သဗ္ဗန္တိ န ကေဝလံ ဧတ္တကမေဝ, အဝသေသမ္ပိ စတုပ္ပဒဂဏဉ္စေဝ ပက္ခိဂဏဉ္စ သဗ္ဗံ စတုက္ကံ ကတ္ဝာ ရာသိံ ကရောန္တု, သဗ္ဗစတုက္ကံ ယညံ ယဇိသ္သာမိ, ယာစကဗ္ရာဟ္မဏာနဉ္စ ဒာနံ ဒသ္သာမီတိ။ သဗ္ဗံ ပဋိယာဒေထာတိ ဧဝံ မယာ ဝုတ္တံ အနဝသေသံ ဥပဋ္ဌပေထ။ ဥဂ္ဂတမ္ဟီတိ အဟံ ပန ယညံ ဥဂ္ဂတေ သူရိယေ သ္ဝေ ပာတောဝ ယဇိသ္သာမိ။ သဗ္ဗံ ဥပဋ္ဌပေထာတိ သေသမ္ပိ သဗ္ဗံ ယညဥပကရဏံ ဥပဋ္ဌပေထာတိ။
Tattha samūha karontu sabbanti na kevalaṃ ettakameva, avasesampi catuppadagaṇañceva pakkhigaṇañca sabbaṃ catukkaṃ katvā rāsiṃ karontu, sabbacatukkaṃ yaññaṃ yajissāmi, yācakabrāhmaṇānañca dānaṃ dassāmīti. Sabbaṃ paṭiyādethāti evaṃ mayā vuttaṃ anavasesaṃ upaṭṭhapetha. Uggatamhīti ahaṃ pana yaññaṃ uggate sūriye sve pātova yajissāmi. Sabbaṃ upaṭṭhapethāti sesampi sabbaṃ yaññaupakaraṇaṃ upaṭṭhapethāti.
ရညော ပန မာတာပိတရော ဓရန္တိယေဝ။ အထသ္သ အမစ္စာ ဂန္တ္ဝာ မာတုယာ အာရောစေသုံ ‘‘အယ္ယေ, ပုတ္တော ဝော ပုတ္တဒာရံ မာရေတ္ဝာ ယညံ ယဇိတုကာမော’’တိ။ သာ ‘‘ကိံ ကထေထ, တာတာ’’တိ ဟတ္ထေန ဟဒယံ ပဟရိတ္ဝာ ရောဒမာနာ အာဂန္တ္ဝာ ‘‘သစ္စံ ကိရ ဧဝရူပော တေ ယညော ဘဝိသ္သတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Rañño pana mātāpitaro dharantiyeva. Athassa amaccā gantvā mātuyā ārocesuṃ ‘‘ayye, putto vo puttadāraṃ māretvā yaññaṃ yajitukāmo’’ti. Sā ‘‘kiṃ kathetha, tātā’’ti hatthena hadayaṃ paharitvā rodamānā āgantvā ‘‘saccaṃ kira evarūpo te yañño bhavissatī’’ti pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၉၉၈.
998.
‘‘တံတံ မာတာ အဝစ၊ ရောဒန္တီ အာဂန္တ္ဝာ ဝိမာနတော။
‘‘Taṃtaṃ mātā avaca, rodantī āgantvā vimānato;
ယညော ကိရ တေ ပုတ္တ၊ ဘဝိသ္သတိ စတူဟိ ပုတ္တေဟီ’’တိ။
Yañño kira te putta, bhavissati catūhi puttehī’’ti.
တတ္ထ တံတန္တိ တံ ဧတံ ရာဇာနံ။ ဝိမာနတောတိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတော။
Tattha taṃtanti taṃ etaṃ rājānaṃ. Vimānatoti attano vasanaṭṭhānato.
ရာဇာ အာဟ –
Rājā āha –
၉၉၉.
999.
‘‘သဗ္ဗေပိ မယ္ဟံ ပုတ္တာ စတ္တာ၊ စန္ဒသ္မိံ ဟညမာနသ္မိံ။
‘‘Sabbepi mayhaṃ puttā cattā, candasmiṃ haññamānasmiṃ;
ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇိတ္ဝာန၊ သုဂတိံ သဂ္ဂံ ဂမိသ္သာမီ’’တိ။
Puttehi yaññaṃ yajitvāna, sugatiṃ saggaṃ gamissāmī’’ti.
တတ္ထ စတ္တာတိ စန္ဒကုမာရေ ဟညမာနေယေဝ သဗ္ဗေပိ ယညတ္ထာယ မယာ ပရိစ္စတ္တာ။
Tattha cattāti candakumāre haññamāneyeva sabbepi yaññatthāya mayā pariccattā.
အထ နံ မာတာ အာဟ –
Atha naṃ mātā āha –
၁၀၀၀.
1000.
‘‘မာ တံ ပုတ္တ သဒ္ဒဟေသိ၊ သုဂတိ ကိရ ဟောတိ ပုတ္တယညေန။
‘‘Mā taṃ putta saddahesi, sugati kira hoti puttayaññena;
နိရယာနေသော မဂ္ဂော၊ နေသော မဂ္ဂော ဟိ သဂ္ဂာနံ။
Nirayāneso maggo, neso maggo hi saggānaṃ.
၁၀၀၁.
1001.
‘‘ဒာနာနိ ဒေဟိ ကောဏ္ဍည၊ အဟိံသာ သဗ္ဗဘူတဘဗ္ယာနံ။
‘‘Dānāni dehi koṇḍañña, ahiṃsā sabbabhūtabhabyānaṃ;
ဧသ မဂ္ဂော သုဂတိယာ၊ န စ မဂ္ဂော ပုတ္တယညေနာ’’တိ။
Esa maggo sugatiyā, na ca maggo puttayaññenā’’ti.
တတ္ထ နိရယာနေသောတိ နိရသ္သာဒတ္ထေန နိရယာနံ စတုန္နံ အပာယာနံ ဧသ မဂ္ဂော။ ကောဏ္ဍညာတိ ရာဇာနံ ဂောတ္တေနာလပတိ။ ဘူတဘဗ္ယာနန္တိ ဘူတာနဉ္စ ဘဝိတဗ္ဗသတ္တာနဉ္စ။ ပုတ္တယညေနာတိ ဧဝရူပေန ပုတ္တဓီတရော မာရေတ္ဝာ ယဇကယညေန သဂ္ဂမဂ္ဂော နာမ နတ္ထီတိ။
Tattha nirayānesoti nirassādatthena nirayānaṃ catunnaṃ apāyānaṃ esa maggo. Koṇḍaññāti rājānaṃ gottenālapati. Bhūtabhabyānanti bhūtānañca bhavitabbasattānañca. Puttayaññenāti evarūpena puttadhītaro māretvā yajakayaññena saggamaggo nāma natthīti.
ရာဇာ အာဟ –
Rājā āha –
၁၀၀၂.
1002.
‘‘အာစရိယာနံ ဝစနာ၊ ဃာတေသ္သံ စန္ဒဉ္စ သူရိယဉ္စ။
‘‘Ācariyānaṃ vacanā, ghātessaṃ candañca sūriyañca;
ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇိတ္ဝာန ဒုစ္စဇေဟိ၊ သုဂတိံ သဂ္ဂံ ဂမိသ္သာမီ’’တိ။
Puttehi yaññaṃ yajitvāna duccajehi, sugatiṃ saggaṃ gamissāmī’’ti.
တတ္ထ အာစရိယာနံ ဝစနန္တိ အမ္မ, နေသာ မမ အတ္တနော မတိ, အာစာရသိက္ခာပနကသ္သ ပန မေ ခဏ္ဍဟာလာစရိယသ္သ ဧတံ ဝစနံ, ဧသာ အနုသိဋ္ဌိ။ တသ္မာ အဟံ ဧတေ ဃာတေသ္သံ, ဒုစ္စဇေဟိ ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇိတ္ဝာ သဂ္ဂံ ဂမိသ္သာမီတိ။
Tattha ācariyānaṃ vacananti amma, nesā mama attano mati, ācārasikkhāpanakassa pana me khaṇḍahālācariyassa etaṃ vacanaṃ, esā anusiṭṭhi. Tasmā ahaṃ ete ghātessaṃ, duccajehi puttehi yaññaṃ yajitvā saggaṃ gamissāmīti.
အထသ္သ မာတာ အတ္တနော ဝစနံ ဂာဟာပေတုံ အသက္ကောန္တီ အပဂတာ။ ပိတာ တံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Athassa mātā attano vacanaṃ gāhāpetuṃ asakkontī apagatā. Pitā taṃ pavattiṃ pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၁၀၀၃.
1003.
‘‘တံတံ ပိတာပိ အဝစ၊ ဝသဝတ္တီ ဩရသံ သကံ ပုတ္တံ။
‘‘Taṃtaṃ pitāpi avaca, vasavattī orasaṃ sakaṃ puttaṃ;
ယညော ကိရ တေ ပုတ္တ၊ ဘဝိသ္သတိ စတူဟိ ပုတ္တေဟီ’’တိ။
Yañño kira te putta, bhavissati catūhi puttehī’’ti.
တတ္ထ ဝသဝတ္တီတိ တသ္သ နာမံ။
Tattha vasavattīti tassa nāmaṃ.
ရာဇာ အာဟ –
Rājā āha –
၁၀၀၄.
1004.
‘‘သဗ္ဗေပိ မယ္ဟံ ပုတ္တာ စတ္တာ၊ စန္ဒသ္မိံ ဟညမာနသ္မိံ။
‘‘Sabbepi mayhaṃ puttā cattā, candasmiṃ haññamānasmiṃ;
ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇိတ္ဝာန၊ သုဂတိံ သဂ္ဂံ ဂမိသ္သာမီ’’တိ။
Puttehi yaññaṃ yajitvāna, sugatiṃ saggaṃ gamissāmī’’ti.
အထ နံ ပိတာ အာဟ –
Atha naṃ pitā āha –
၁၀၀၅.
1005.
‘‘မာ တံ ပုတ္တ သဒ္ဒဟေသိ၊ သုဂတိ ကိရ ဟောတိ ပုတ္တယညေန။
‘‘Mā taṃ putta saddahesi, sugati kira hoti puttayaññena;
နိရယာနေသော မဂ္ဂော၊ နေသော မဂ္ဂော ဟိ သဂ္ဂာနံ။
Nirayāneso maggo, neso maggo hi saggānaṃ.
၁၀၀၆.
1006.
‘‘ဒာနာနိ ဒေဟိ ကောဏ္ဍည၊ အဟိံသာ သဗ္ဗဘူတဘဗ္ယာနံ။
‘‘Dānāni dehi koṇḍañña, ahiṃsā sabbabhūtabhabyānaṃ;
ဧသ မဂ္ဂော သုဂတိယာ၊ န စ မဂ္ဂော ပုတ္တယညေနာ’’တိ။
Esa maggo sugatiyā, na ca maggo puttayaññenā’’ti.
ရာဇာ အာဟ –
Rājā āha –
၁၀၀၇.
1007.
‘‘အာစရိယာနံ ဝစနာ၊ ဃာတေသ္သံ စန္ဒဉ္စ သူရိယဉ္စ။
‘‘Ācariyānaṃ vacanā, ghātessaṃ candañca sūriyañca;
ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇိတ္ဝာန ဒုစ္စဇေဟိ၊ သုဂတိံ သဂ္ဂံ ဂမိသ္သာမီ’’တိ။
Puttehi yaññaṃ yajitvāna duccajehi, sugatiṃ saggaṃ gamissāmī’’ti.
အထ နံ ပိတာ အာဟ –
Atha naṃ pitā āha –
၁၀၀၈.
1008.
‘‘ဒာနာနိ ဒေဟိ ကောဏ္ဍည၊ အဟိံသာ သဗ္ဗဘူတဘဗ္ယာနံ။
‘‘Dānāni dehi koṇḍañña, ahiṃsā sabbabhūtabhabyānaṃ;
ပုတ္တပရိဝုတော တုဝံ၊ ရဋ္ဌံ ဇနပဒဉ္စ ပာလေဟီ’’တိ။
Puttaparivuto tuvaṃ, raṭṭhaṃ janapadañca pālehī’’ti.
တတ္ထ ပုတ္တပရိဝုတောတိ ပုတ္တေဟိ ပရိဝုတော။ ရဋ္ဌံ ဇနပဒဉ္စာတိ သကလကာသိရဋ္ဌဉ္စ တသ္သေဝ တံ တံ ကောဋ္ဌာသဘူတံ ဇနပဒဉ္စ။
Tattha puttaparivutoti puttehi parivuto. Raṭṭhaṃ janapadañcāti sakalakāsiraṭṭhañca tasseva taṃ taṃ koṭṭhāsabhūtaṃ janapadañca.
သောပိ တံ အတ္တနော ဝစနံ ဂာဟာပေတုံ နာသက္ခိ။ တတော စန္ဒကုမာရော စိန္တေသိ ‘‘ဣမသ္သ ဧတ္တကသ္သ ဇနသ္သ ဒုက္ခံ မံ ဧကံ နိသ္သာယ ဥပ္ပန္နံ, မမ ပိတရံ ယာစိတ္ဝာ ဧတ္တကံ ဇနံ မရဏဒုက္ခတော မောစေသ္သာမီ’’တိ။ သော ပိတရာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော အာဟ –
Sopi taṃ attano vacanaṃ gāhāpetuṃ nāsakkhi. Tato candakumāro cintesi ‘‘imassa ettakassa janassa dukkhaṃ maṃ ekaṃ nissāya uppannaṃ, mama pitaraṃ yācitvā ettakaṃ janaṃ maraṇadukkhato mocessāmī’’ti. So pitarā saddhiṃ sallapanto āha –
၁၀၀၉.
1009.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ၊ ဟတ္ထီ အသ္သေ စ ပာလေမ။
Api nigaḷabandhakāpi, hatthī asse ca pālema.
၁၀၁၀.
1010.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ၊ ဟတ္ထိဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
Api nigaḷabandhakāpi, hatthichakaṇāni ujjhema.
၁၀၁၁.
1011.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ၊ အသ္သဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
Api nigaḷabandhakāpi, assachakaṇāni ujjhema.
၁၀၁၂.
1012.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
ယသ္သ ဟောန္တိ တဝ ကာမာ၊ အပိ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာ။
Yassa honti tava kāmā, api raṭṭhā pabbājitā;
ဘိက္ခာစရိယံ စရိသ္သာမာ’’တိ။
Bhikkhācariyaṃ carissāmā’’ti.
တတ္ထ အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပီတိ အပိ နာမ မယံ မဟာနိဂဠေဟိ ဗန္ဓကာပိ ဟုတ္ဝာ။ ယသ္သ ဟောန္တိ တဝ ကာမာတိ သစေပိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ ဒာတုကာမောသိ, တသ္သ နော ဒာသေ ကတ္ဝာ ဒေဟိ, ကရိသ္သာမသ္သ ဒာသကမ္မန္တိ ဝဒတိ။ အပိ ရဋ္ဌာတိ သစေ အမ္ဟာကံ ကောစိ ဒောသော အတ္ထိ, ရဋ္ဌာ နော ပဗ္ဗာဇေဟိ။ အပိ နာမ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာပိ ကပဏာ ဝိယ ကပာလံ ဂဟေတ္ဝာ ဘိက္ခာစရိယံ စရိသ္သာမ, မာ နော အဝဓိ, ဒေဟိ နော ဇီဝိတန္တိ ဝိလပိ။
Tattha api nigaḷabandhakāpīti api nāma mayaṃ mahānigaḷehi bandhakāpi hutvā. Yassa honti tava kāmāti sacepi khaṇḍahālassa dātukāmosi, tassa no dāse katvā dehi, karissāmassa dāsakammanti vadati. Api raṭṭhāti sace amhākaṃ koci doso atthi, raṭṭhā no pabbājehi. Api nāma raṭṭhā pabbājitāpi kapaṇā viya kapālaṃ gahetvā bhikkhācariyaṃ carissāma, mā no avadhi, dehi no jīvitanti vilapi.
တသ္သ တံ နာနပ္ပကာရံ ဝိလာပံ သုတ္ဝာ ရာဇာ ဟဒယဖလိတပ္ပတ္တော ဝိယ အသ္သုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ရောဒမာနော ‘‘န မေ ကောစိ ပုတ္တေ မာရေတုံ လစ္ဆတိ, န မမတ္ထော ဒေဝလောကေနာ’’တိ သဗ္ဗေ တေ မောစေတုံ အာဟ –
Tassa taṃ nānappakāraṃ vilāpaṃ sutvā rājā hadayaphalitappatto viya assupuṇṇehi nettehi rodamāno ‘‘na me koci putte māretuṃ lacchati, na mamattho devalokenā’’ti sabbe te mocetuṃ āha –
၁၀၁၃.
1013.
‘‘ဒုက္ခံ ခော မေ ဇနယထ၊ ဝိလပန္တာ ဇီဝိတသ္သ ကာမာ ဟိ။
‘‘Dukkhaṃ kho me janayatha, vilapantā jīvitassa kāmā hi;
မုဉ္စေထ ဒာနိ ကုမာရေ၊ အလမ္ပိ မေ ဟောတု ပုတ္တယညေနာ’’တိ။
Muñcetha dāni kumāre, alampi me hotu puttayaññenā’’ti.
တံ ရညော ကထံ သုတ္ဝာ ရာဇပုတ္တေ အာဒိံ ကတ္ဝာ သဗ္ဗံ တံ ပက္ခိပရိယောသာနံ ပာဏဂဏံ ဝိသ္သဇ္ဇေသုံ။ ခဏ္ဍဟာလောပိ ယညာဝာဋေ ကမ္မံ သံဝိဒဟတိ။ အထ နံ ဧကော ပုရိသော ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌ, ခဏ္ဍဟာလ, ရညာ ပုတ္တာ ဝိသ္သဇ္ဇိတာ, တ္ဝံ အတ္တနော ပုတ္တေ မာရေတ္ဝာ တေသံ ဂလလောဟိတေန ယညံ ယဇသ္သူ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ကိံ နာမ ရညာ ကတ’’န္တိ ကပ္ပုဋ္ဌာနဂ္ဂိ ဝိယ အဝတ္ထရန္တော ဥဋ္ဌာယ တုရိတော ဓာဝိတ္ဝာ အာဟ –
Taṃ rañño kathaṃ sutvā rājaputte ādiṃ katvā sabbaṃ taṃ pakkhipariyosānaṃ pāṇagaṇaṃ vissajjesuṃ. Khaṇḍahālopi yaññāvāṭe kammaṃ saṃvidahati. Atha naṃ eko puriso ‘‘are duṭṭha, khaṇḍahāla, raññā puttā vissajjitā, tvaṃ attano putte māretvā tesaṃ galalohitena yaññaṃ yajassū’’ti āha. So ‘‘kiṃ nāma raññā kata’’nti kappuṭṭhānaggi viya avattharanto uṭṭhāya turito dhāvitvā āha –
၁၀၁၄.
1014.
‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခောသိ မေ ဝုတ္တော၊ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝဉ္စေတံ။
‘‘Pubbeva khosi me vutto, dukkaraṃ durabhisambhavañcetaṃ;
အထ နော ဥပက္ခဋသ္သ ယညသ္သ၊ ကသ္မာ ကရောသိ ဝိက္ခေပံ။
Atha no upakkhaṭassa yaññassa, kasmā karosi vikkhepaṃ.
၁၀၁၅.
1015.
‘‘သဗ္ဗေ ဝဇန္တိ သုဂတိံ၊ ယေ ယဇန္တိ ယေပိ ယာဇေန္တိ။
‘‘Sabbe vajanti sugatiṃ, ye yajanti yepi yājenti;
ယေ စာပိ အနုမောဒန္တိ၊ ယဇန္တာနံ ဧဒိသံ မဟာယည’’န္တိ။
Ye cāpi anumodanti, yajantānaṃ edisaṃ mahāyañña’’nti.
တတ္ထ ပုဗ္ဗေဝာတိ မယာ တ္ဝံ ပုဗ္ဗေဝ ဝုတ္တော ‘‘န တုမ္ဟာဒိသေန ဘီရုကဇာတိကေန သက္ကာ ယညံ ယဇိတုံ, ယညယဇနံ နာမေတံ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝ’’န္တိ, အထ နော ဣဒာနိ ဥပက္ခဋသ္သ ပဋိယတ္တသ္သ ယညသ္သ ဝိက္ခေပံ ကရောသိ။ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘ’’န္တိပိ ပာဌော, ပဋိသေဓန္တိ အတ္ထော။ မဟာရာဇ, ကသ္မာ ဧဝံ ကရောသိ။ ယတ္တကာ ဟိ ယညံ ယဇန္တိ ဝာ ယာဇေန္တိ ဝာ အနုမောဒန္တိ ဝာ, သဗ္ဗေ သုဂတိမေဝ ဝဇန္တီတိ ဒသ္သေတိ။
Tattha pubbevāti mayā tvaṃ pubbeva vutto ‘‘na tumhādisena bhīrukajātikena sakkā yaññaṃ yajituṃ, yaññayajanaṃ nāmetaṃ dukkaraṃ durabhisambhava’’nti, atha no idāni upakkhaṭassa paṭiyattassa yaññassa vikkhepaṃ karosi. ‘‘Vikkhambha’’ntipi pāṭho, paṭisedhanti attho. Mahārāja, kasmā evaṃ karosi. Yattakā hi yaññaṃ yajanti vā yājenti vā anumodanti vā, sabbe sugatimeva vajantīti dasseti.
သော အန္ဓဗာလော ရာဇာ တသ္သ ကောဓဝသိကသ္သ ကထံ ဂဟေတ္ဝာ ဓမ္မသညီ ဟုတ္ဝာ ပုန ပုတ္တေ ဂဏ္ဟာပေသိ။ တတော စန္ဒကုမာရော ပိတရံ အနုဗောဓယမာနော အာဟ –
So andhabālo rājā tassa kodhavasikassa kathaṃ gahetvā dhammasaññī hutvā puna putte gaṇhāpesi. Tato candakumāro pitaraṃ anubodhayamāno āha –
၁၀၁၆.
1016.
‘‘အထ ကိသ္သ ဇနော ပုဗ္ဗေ၊ သောတ္ထာနံ ဗ္ရာဟ္မဏေ အဝာစေသိ။
‘‘Atha kissa jano pubbe, sotthānaṃ brāhmaṇe avācesi;
အထ နော အကာရဏသ္မာ၊ ယညတ္ထာယ ဒေဝ ဃာတေသိ။
Atha no akāraṇasmā, yaññatthāya deva ghātesi.
၁၀၁၇.
1017.
‘‘ပုဗ္ဗေဝ နော ဒဟရကာလေ၊ န ဟနေသိ န ဃာတေသိ။
‘‘Pubbeva no daharakāle, na hanesi na ghātesi;
ဒဟရမ္ဟာ ယောဗ္ဗနံ ပတ္တာ၊ အဒူသကာ တာတ ဟညာမ။
Daharamhā yobbanaṃ pattā, adūsakā tāta haññāma.
၁၀၁၈.
1018.
‘‘ဟတ္ထိဂတေ အသ္သဂတေ၊ သန္နဒ္ဓေ ပသ္သ နော မဟာရာဇ။
‘‘Hatthigate assagate, sannaddhe passa no mahārāja;
ယုဒ္ဓေ ဝာ ယုဇ္ဈမာနေ ဝာ၊ န ဟိ မာဒိသာ သူရာ ဟောန္တိ ယညတ္ထာယ။
Yuddhe vā yujjhamāne vā, na hi mādisā sūrā honti yaññatthāya.
၁၀၁၉.
1019.
‘‘ပစ္စန္တေ ဝာပိ ကုပိတေ၊ အဋဝီသု ဝာ မာဒိသေ နိယောဇေန္တိ။
‘‘Paccante vāpi kupite, aṭavīsu vā mādise niyojenti;
အထ နော အကာရဏသ္မာ၊ အဘူမိယံ တာတ ဟညာမ။
Atha no akāraṇasmā, abhūmiyaṃ tāta haññāma.
၁၀၂၀.
1020.
‘‘ယာပိ ဟိ တာ သကုဏိယော၊ ဝသန္တိ တိဏဃရာနိ ကတ္ဝာန။
‘‘Yāpi hi tā sakuṇiyo, vasanti tiṇagharāni katvāna;
တာသမ္ပိ ပိယာ ပုတ္တာ၊ အထ နော တ္ဝံ ဒေဝ ဃာတေသိ။
Tāsampi piyā puttā, atha no tvaṃ deva ghātesi.
၁၀၂၁.
1021.
‘‘မာ တသ္သ သဒ္ဒဟေသိ၊ န မံ ခဏ္ဍဟာလော ဃာတေယ္ယ။
‘‘Mā tassa saddahesi, na maṃ khaṇḍahālo ghāteyya;
မမဉ္ဟိ သော ဃာတေတ္ဝာန၊ အနန္တရာ တမ္ပိ ဒေဝ ဃာတေယ္ယ။
Mamañhi so ghātetvāna, anantarā tampi deva ghāteyya.
၁၀၂၂.
1022.
‘‘ဂာမဝရံ နိဂမဝရံ ဒဒန္တိ၊ ဘောဂမ္ပိသ္သ မဟာရာဇ။
‘‘Gāmavaraṃ nigamavaraṃ dadanti, bhogampissa mahārāja;
အထဂ္ဂပိဏ္ဍိကာပိ၊ ကုလေ ကုလေ ဟေတေ ဘုဉ္ဇန္တိ။
Athaggapiṇḍikāpi, kule kule hete bhuñjanti.
၁၀၂၃.
1023.
‘‘တေသမ္ပိ တာဒိသာနံ၊ ဣစ္ဆန္တိ ဒုဗ္ဘိတုံ မဟာရာဇ။
‘‘Tesampi tādisānaṃ, icchanti dubbhituṃ mahārāja;
ယေဘုယ္ယေန ဧတေ၊ အကတညုနော ဗ္ရာဟ္မဏာ ဒေဝ။
Yebhuyyena ete, akataññuno brāhmaṇā deva.
၁၀၂၄.
1024.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ၊ ဟတ္ထီ အသ္သေ စ ပာလေမ။
Api nigaḷabandhakāpi, hatthī asse ca pālema.
၁၀၂၅.
1025.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ၊ ဟတ္ထိဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
Api nigaḷabandhakāpi, hatthichakaṇāni ujjhema.
၁၀၂၆.
1026.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ၊ အသ္သဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
Api nigaḷabandhakāpi, assachakaṇāni ujjhema.
၁၀၂၇.
1027.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
ယသ္သ ဟောန္တိ တဝ ကာမာ၊ အပိ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာ။
Yassa honti tava kāmā, api raṭṭhā pabbājitā;
ဘိက္ခာစရိယံ စရိသ္သာမာ’’တိ။
Bhikkhācariyaṃ carissāmā’’ti.
တတ္ထ ပုဗ္ဗေတိ တာတ, ယဒိ အဟံ မာရေတဗ္ဗော, အထ ကသ္မာ အမ္ဟာကံ ဉာတိဇနော ပုဗ္ဗေ မမ ဇာတကာလေ ဗ္ရာဟ္မဏေ သောတ္ထာနံ အဝာစေသိ။ တဒာ ကိရ ခဏ္ဍဟာလောဝ မမ လက္ခဏာနိ ဥပဓာရေတ္ဝာ ‘‘ဣမသ္သ ကုမာရသ္သ န ကောစိ အန္တရာယော ဘဝိသ္သတိ, တုမ္ဟာကံ အစ္စယေန ရဇ္ဇံ ကာရေသ္သတီ’’တိ အာဟ။ ဣစ္စသ္သ ပုရိမေန ပစ္ဆိမံ န သမေတိ, မုသာဝာဒီ ဧသ။ အထ နော ဧတသ္သ ဝစနံ ဂဟေတ္ဝာ အကာရဏသ္မာ နိက္ကာရဏာယေဝ ယညတ္ထာယ, ဒေဝ, ဃာတေသိ။ မာ အမ္ဟေ ဃာတေသိ။ အယဉ္ဟိ မယိ ဧကသ္မိံ ဝေရေန မဟာဇနံ မာရေတုကာမော, သာဓုကံ သလ္လက္ခေဟိ နရိန္ဒာတိ။ ပုဗ္ဗေဝ နောတိ မဟာရာဇ, သစေပိ အမ္ဟေ မာရေတုကာမော, ပုဗ္ဗေဝ နော ကသ္မာ သယံ ဝာ န ဟနေသိ, အညေဟိ ဝာ န ဃာတာပေသိ။ ဣဒာနိ ပန မယံ ဒဟရမ္ဟာ တရုဏာ, ပဌမဝယေ ဌိတာ ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎာမ, ဧဝံဘူတာ တဝ အဒူသကာဝ ကိံကာရဏာ ဟညာမာတိ?
Tattha pubbeti tāta, yadi ahaṃ māretabbo, atha kasmā amhākaṃ ñātijano pubbe mama jātakāle brāhmaṇe sotthānaṃ avācesi. Tadā kira khaṇḍahālova mama lakkhaṇāni upadhāretvā ‘‘imassa kumārassa na koci antarāyo bhavissati, tumhākaṃ accayena rajjaṃ kāressatī’’ti āha. Iccassa purimena pacchimaṃ na sameti, musāvādī esa. Atha no etassa vacanaṃ gahetvā akāraṇasmā nikkāraṇāyeva yaññatthāya, deva, ghātesi. Mā amhe ghātesi. Ayañhi mayi ekasmiṃ verena mahājanaṃ māretukāmo, sādhukaṃ sallakkhehi narindāti. Pubbeva noti mahārāja, sacepi amhe māretukāmo, pubbeva no kasmā sayaṃ vā na hanesi, aññehi vā na ghātāpesi. Idāni pana mayaṃ daharamhā taruṇā, paṭhamavaye ṭhitā puttadhītāhi vaḍḍhāma, evaṃbhūtā tava adūsakāva kiṃkāraṇā haññāmāti?
ပသ္သ နောတိ အမ္ဟေဝ စတ္တာရော ဘာတိကေ ပသ္သ။ ယုဇ္ဈမာနေတိ ပစ္စတ္ထိကာနံ နဂရံ ပရိဝာရေတ္ဝာ ဌိတကာလေ အမ္ဟာဒိသေ ပုတ္တေ တေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈမာနေ ပသ္သ။ အပုတ္တကာ ဟိ ရာဇာနော အနာထာ နာမ ဟောန္တိ။ မာဒိသာတိ အမ္ဟာဒိသာ သူရာ ဗလဝန္တော န ယညတ္ထာယ မာရေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ နိယောဇေန္တီတိ တေသံ ပစ္စာမိတ္တာနံ ဂဏ္ဟနတ္ထာယ ပယောဇေန္တိ။ အထ နောတိ အထ အမ္ဟေ အကာရဏသ္မာ အကာရဏေန အဘူမိယံ အနောကာသေယေဝ ကသ္မာ, တာတ, ဟညာမာတိ အတ္ထော။ မာ တသ္သ သဒ္ဒဟေသီတိ မဟာရာဇ, န မံ ခဏ္ဍဟာလော ဃာတယေ, မာ တသ္သ သဒ္ဒဟေယ္ယာသိ။ ဘောဂမ္ပိသ္သာတိ ဘောဂမ္ပိ အသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ရာဇာနော ဒေန္တိ။ အထဂ္ဂပိဏ္ဍိကာပီတိ အထ တေ အဂ္ဂောဒကံ အဂ္ဂပိဏ္ဍံ လဘန္တာ အဂ္ဂပိဏ္ဍိကာပိ ဟောန္တိ။ တေသမ္ပီတိ ယေသံ ကုလေ ဘုဉ္ဇန္တိ, တေသမ္ပိ ဧဝရူပာနံ ပိဏ္ဍဒာယကာနံ ဒုဗ္ဘိတုံ ဣစ္ဆန္တိ။
Passa noti amheva cattāro bhātike passa. Yujjhamāneti paccatthikānaṃ nagaraṃ parivāretvā ṭhitakāle amhādise putte tehi saddhiṃ yujjhamāne passa. Aputtakā hi rājāno anāthā nāma honti. Mādisāti amhādisā sūrā balavanto na yaññatthāya māretabbā honti. Niyojentīti tesaṃ paccāmittānaṃ gaṇhanatthāya payojenti. Atha noti atha amhe akāraṇasmā akāraṇena abhūmiyaṃ anokāseyeva kasmā, tāta, haññāmāti attho. Mā tassa saddahesīti mahārāja, na maṃ khaṇḍahālo ghātaye, mā tassa saddaheyyāsi. Bhogampissāti bhogampi assa brāhmaṇassa rājāno denti. Athaggapiṇḍikāpīti atha te aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ labhantā aggapiṇḍikāpi honti. Tesampīti yesaṃ kule bhuñjanti, tesampi evarūpānaṃ piṇḍadāyakānaṃ dubbhituṃ icchanti.
ရာဇာ ကုမာရသ္သ ဝိလာပံ သုတ္ဝာ –
Rājā kumārassa vilāpaṃ sutvā –
၁၀၂၈.
1028.
‘‘ဒုက္ခံ ခော မေ ဇနယထ၊ ဝိလပန္တာ ဇီဝိတသ္သ ကာမာ ဟိ။
‘‘Dukkhaṃ kho me janayatha, vilapantā jīvitassa kāmā hi;
မုဉ္စေထ ဒာနိ ကုမာရေ၊ အလမ္ပိ မေ ဟောတု ပုတ္တယညေနာ’’တိ။ –
Muñcetha dāni kumāre, alampi me hotu puttayaññenā’’ti. –
ဣမံ ဂာထံ ဝတ္ဝာ ပုနပိ မောစေသိ။ ခဏ္ဍဟာလော အာဂန္တ္ဝာ ပုနပိ –
Imaṃ gāthaṃ vatvā punapi mocesi. Khaṇḍahālo āgantvā punapi –
၁၀၂၉.
1029.
‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခောသိ မေ ဝုတ္တော၊ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝဉ္စေတံ။
‘‘Pubbeva khosi me vutto, dukkaraṃ durabhisambhavañcetaṃ;
အထ နော ဥပက္ခဋသ္သ ယညသ္သ၊ ကသ္မာ ကရောသိ ဝိက္ခေပံ။
Atha no upakkhaṭassa yaññassa, kasmā karosi vikkhepaṃ.
၁၀၃၀.
1030.
‘‘သဗ္ဗေ ဝဇန္တိ သုဂတိံ၊ ယေ ယဇန္တိ ယေပိ ယာဇေန္တိ။
‘‘Sabbe vajanti sugatiṃ, ye yajanti yepi yājenti;
ယေ စာပိ အနုမောဒန္တိ၊ ယဇန္တာနံ ဧဒိသံ မဟာယည’’န္တိ။ –
Ye cāpi anumodanti, yajantānaṃ edisaṃ mahāyañña’’nti. –
ဧဝံ ဝတ္ဝာ ပုန ဂဏ္ဟာပေသိ။ အထသ္သ အနုနယနတ္ထံ ကုမာရော အာဟ –
Evaṃ vatvā puna gaṇhāpesi. Athassa anunayanatthaṃ kumāro āha –
၁၀၃၁.
1031.
‘‘ယဒိ ကိရ ယဇိတ္ဝာ ပုတ္တေဟိ၊ ဒေဝလောကံ ဣတော စုတာ ယန္တိ။
‘‘Yadi kira yajitvā puttehi, devalokaṃ ito cutā yanti;
ဗ္ရာဟ္မဏော တာဝ ယဇတု၊ ပစ္ဆာပိ ယဇသိ တုဝံ ရာဇ။
Brāhmaṇo tāva yajatu, pacchāpi yajasi tuvaṃ rāja.
၁၀၃၂.
1032.
‘‘ယဒိ ကိရ ယဇိတ္ဝာ ပုတ္တေဟိ၊ ဒေဝလောကံ ဣတော စုတာ ယန္တိ။
‘‘Yadi kira yajitvā puttehi, devalokaṃ ito cutā yanti;
ဧသ္ဝေဝ ခဏ္ဍဟာလော၊ ယဇတံ သကေဟိ ပုတ္တေဟိ။
Esveva khaṇḍahālo, yajataṃ sakehi puttehi.
၁၀၃၃.
1033.
‘‘ဧဝံ ဇာနန္တော ခဏ္ဍဟာလော၊ ကိံ ပုတ္တကေ န ဃာတေသိ။
‘‘Evaṃ jānanto khaṇḍahālo, kiṃ puttake na ghātesi;
သဗ္ဗဉ္စ ဉာတိဇနံ၊ အတ္တာနဉ္စ န ဃာတေသိ။
Sabbañca ñātijanaṃ, attānañca na ghātesi.
၁၀၃၄.
1034.
‘‘သဗ္ဗေ ဝဇန္တိ နိရယံ၊ ယေ ယဇန္တိ ယေပိ ယာဇေန္တိ။
‘‘Sabbe vajanti nirayaṃ, ye yajanti yepi yājenti;
ယေ စာပိ အနုမောဒန္တိ၊ ယဇန္တာနံ ဧဒိသံ မဟာယညံ။
Ye cāpi anumodanti, yajantānaṃ edisaṃ mahāyaññaṃ.
၁၀၃၅.
1035.
‘‘သစေ ဟိ သော သုဇ္ဈတိ ယော ဟနာတိ၊ ဟတောပိ သော သဂ္ဂမုပေတိ ဌာနံ။
‘‘Sace hi so sujjhati yo hanāti, hatopi so saggamupeti ṭhānaṃ;
ဘောဝာဒိ ဘောဝာဒိန မာရယေယ္ယုံ၊ ယေ စာပိ တေသံ အဘိသဒ္ဒဟေယ္ယု’’န္တိ။
Bhovādi bhovādina mārayeyyuṃ, ye cāpi tesaṃ abhisaddaheyyu’’nti.
တတ္ထ ဗ္ရာဟ္မဏော တာဝာတိ ပဌမံ တာဝ ခဏ္ဍဟာလော ယဇတု သကေဟိ ပုတ္တေဟိ, အထ တသ္မိံ ဧဝံ ယဇိတ္ဝာ ဒေဝလောကံ ဂတေ ပစ္ဆာ တ္ဝံ ယဇိသ္သသိ။ ဒေဝ, သာဒုရသဘောဇနမ္ပိ ဟိ တ္ဝံ အညေဟိ ဝီမံသာပေတ္ဝာ ဘုဉ္ဇသိ, ပုတ္တဒာရမာရဏံယေဝ ကသ္မာ အဝီမံသိတ္ဝာ ကရောသီတိ ဒီပေန္တော ဧဝမာဟ။ ဧဝံ ဇာနန္တောတိ ‘‘ပုတ္တဓီတရော မာရေတ္ဝာ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧဝံ ဇာနန္တော ကိံကာရဏာ အတ္တနော ပုတ္တေ စ ဉာတီ စ အတ္တာနဉ္စ န ဃာတေသိ။ သစေ ဟိ ပရံ မာရေတ္ဝာ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆန္တိ, အတ္တာနံ မာရေတ္ဝာ ဗ္ရဟ္မလောကံ ဂန္တဗ္ဗော ဘဝိသ္သတိ။ ဧဝံ ယညဂုဏံ ဇာနန္တေန ပရံ အမာရေတ္ဝာ အတ္တာဝ မာရေတဗ္ဗော သိယာ။ အယံ ပန တထာ အကတ္ဝာ မံ မာရာပေတိ။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဇာနာဟိ, မဟာရာဇ ‘‘ယထာ ဧသ ဝိနိစ္ဆယေ ဝိလောပံ ကာတုံ အလဘန္တော ဧဝံ ကရောတီ’’တိ။ ဧဒိသန္တိ ဧဝရူပံ ပုတ္တဃာတယညံ။
Tattha brāhmaṇo tāvāti paṭhamaṃ tāva khaṇḍahālo yajatu sakehi puttehi, atha tasmiṃ evaṃ yajitvā devalokaṃ gate pacchā tvaṃ yajissasi. Deva, sādurasabhojanampi hi tvaṃ aññehi vīmaṃsāpetvā bhuñjasi, puttadāramāraṇaṃyeva kasmā avīmaṃsitvā karosīti dīpento evamāha. Evaṃ jānantoti ‘‘puttadhītaro māretvā devalokaṃ gacchatī’’ti evaṃ jānanto kiṃkāraṇā attano putte ca ñātī ca attānañca na ghātesi. Sace hi paraṃ māretvā devalokaṃ gacchanti, attānaṃ māretvā brahmalokaṃ gantabbo bhavissati. Evaṃ yaññaguṇaṃ jānantena paraṃ amāretvā attāva māretabbo siyā. Ayaṃ pana tathā akatvā maṃ mārāpeti. Imināpi kāraṇena jānāhi, mahārāja ‘‘yathā esa vinicchaye vilopaṃ kātuṃ alabhanto evaṃ karotī’’ti. Edisanti evarūpaṃ puttaghātayaññaṃ.
ကုမာရော ဧတ္တကံ ကထေန္တောပိ ပိတရံ အတ္တနော ဝစနံ ဂာဟာပေတုံ အသက္ကောန္တော ရာဇာနံ ပရိဝာရေတ္ဝာ ဌိတံ ပရိသံ အာရဗ္ဘ အာဟ –
Kumāro ettakaṃ kathentopi pitaraṃ attano vacanaṃ gāhāpetuṃ asakkonto rājānaṃ parivāretvā ṭhitaṃ parisaṃ ārabbha āha –
၁၀၃၆.
1036.
‘‘ကထဉ္စ ကိရ ပုတ္တကာမာယော၊ ဂဟပတယော ဃရဏိယော စ။
‘‘Kathañca kira puttakāmāyo, gahapatayo gharaṇiyo ca;
နဂရမ္ဟိ န ဥပရဝန္တိ ရာဇာနံ၊ မာ ဃာတယိ ဩရသံ ပုတ္တံ။
Nagaramhi na uparavanti rājānaṃ, mā ghātayi orasaṃ puttaṃ.
၁၀၃၇.
1037.
‘‘ကထဉ္စ ကိရ ပုတ္တကာမာယော၊ ဂဟပတယော ဃရဏိယော စ။
‘‘Kathañca kira puttakāmāyo, gahapatayo gharaṇiyo ca;
နဂရမ္ဟိ န ဥပရဝန္တိ ရာဇာနံ၊ မာ ဃာတယိ အတ္ရဇံ ပုတ္တံ။
Nagaramhi na uparavanti rājānaṃ, mā ghātayi atrajaṃ puttaṃ.
၁၀၃၈.
1038.
‘‘ရညော စမ္ဟိ အတ္ထကာမော၊ ဟိတော စ သဗ္ဗဇနပဒသ္သ။
‘‘Rañño camhi atthakāmo, hito ca sabbajanapadassa;
န ကောစိ အသ္သ ပဋိဃံ၊ မယာ ဇာနပဒော န ပဝေဒေတီ’’တိ။
Na koci assa paṭighaṃ, mayā jānapado na pavedetī’’ti.
တတ္ထ ပုတ္တကာမာယောတိ ဃရဏိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဂဟပတယော ပန ပုတ္တကာမာ နာမ ဟောန္တိ။ န ဥပရဝန္တီတိ န ဥပက္ကောသန္တိ န ဝဒန္တိ။ အတ္ရဇန္တိ အတ္တတော ဇာတံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ကောစိ ရညာ သဒ္ဓိံ ကထေတုံ သမတ္ထော နာမ နာဟောသိ။ န ကောစိ အသ္သ ပဋိဃံ မယာတိ ဣမိနာ နော လဉ္ဇော ဝာ ဂဟိတော, ဣသ္သရိယမဒေန ဝာ ဣဒံ နာမ ဒုက္ခံ ကတန္တိ ကောစိ ဧကောပိ မယာ သဒ္ဓိံ ပဋိဃံ ကတ္တာ နာမ နာဟောသိ။ ဇာနပဒော န ပဝေဒေတီတိ ဧဝံ ရညော စ ဇနပဒသ္သ စ အတ္ထကာမသ္သ မမ ပိတရံ အယံ ဇာနပဒော ‘‘ဂုဏသမ္ပန္နော တေ ပုတ္တော’’တိ န ပဝေဒေတိ, န ဇာနာပေတီတိ အတ္ထော။
Tattha puttakāmāyoti gharaṇiyo sandhāya vuttaṃ. Gahapatayo pana puttakāmā nāma honti. Na uparavantīti na upakkosanti na vadanti. Atrajanti attato jātaṃ. Evaṃ vuttepi koci raññā saddhiṃ kathetuṃ samattho nāma nāhosi. Na koci assa paṭighaṃ mayāti iminā no lañjo vā gahito, issariyamadena vā idaṃ nāma dukkhaṃ katanti koci ekopi mayā saddhiṃ paṭighaṃ kattā nāma nāhosi. Jānapado na pavedetīti evaṃ rañño ca janapadassa ca atthakāmassa mama pitaraṃ ayaṃ jānapado ‘‘guṇasampanno te putto’’ti na pavedeti, na jānāpetīti attho.
ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ကောစိ ကိဉ္စိ န ကထေသိ။ တတော စန္ဒကုမာရော အတ္တနော ဘရိယာယော တံ ယာစနတ္ထာယ ဥယ္ယောဇေန္တော အာဟ –
Evaṃ vuttepi koci kiñci na kathesi. Tato candakumāro attano bhariyāyo taṃ yācanatthāya uyyojento āha –
၁၀၃၉.
1039.
‘‘ဂစ္ဆထ ဝော ဃရဏိယော၊ တာတဉ္စ ဝဒေထ ခဏ္ဍဟာလဉ္စ။
‘‘Gacchatha vo gharaṇiyo, tātañca vadetha khaṇḍahālañca;
မာ ဃာတေထ ကုမာရေ၊ အဒူသကေ သီဟသင္ကာသေ။
Mā ghātetha kumāre, adūsake sīhasaṅkāse.
၁၀၄၀.
1040.
‘‘ဂစ္ဆထ ဝော ဃရဏိယော၊ တာတဉ္စ ဝဒေထ ခဏ္ဍဟာလဉ္စ။
‘‘Gacchatha vo gharaṇiyo, tātañca vadetha khaṇḍahālañca;
မာ ဃာတေထ ကုမာရေ၊ အပေက္ခိတေ သဗ္ဗလောကသ္သာ’’တိ။
Mā ghātetha kumāre, apekkhite sabbalokassā’’ti.
တာ ဂန္တ္ဝာ ယာစိံသု။ တာပိ ရာဇာ န ဩလောကေသိ။ တတော ကုမာရော အနာထော ဟုတ္ဝာ ဝိလပန္တော –
Tā gantvā yāciṃsu. Tāpi rājā na olokesi. Tato kumāro anātho hutvā vilapanto –
၁၀၄၁.
1041.
‘‘ယံနူနာဟံ ဇာယေယ္ယံ၊ ရထကာရကုလေသု ဝာ၊
‘‘Yaṃnūnāhaṃ jāyeyyaṃ, rathakārakulesu vā,
ပုက္ကုသကုလေသု ဝာ ဝေသ္သေသု ဝာ ဇာယေယ္ယံ၊
Pukkusakulesu vā vessesu vā jāyeyyaṃ,
န ဟဇ္ဇ မံ ရာဇ ယညေ ဃာတေယ္ယာ’’တိ။ –
Na hajja maṃ rāja yaññe ghāteyyā’’ti. –
ဝတ္ဝာ ပုန တာ ဘရိယာယော ဥယ္ယောဇေန္တော အာဟ –
Vatvā puna tā bhariyāyo uyyojento āha –
၁၀၄၂.
1042.
‘‘သဗ္ဗာ သီမန္တိနိယော ဂစ္ဆထ၊ အယ္ယသ္သ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Sabbā sīmantiniyo gacchatha, ayyassa khaṇḍahālassa;
ပာဒေသု နိပတထ၊ အပရာဓာဟံ န ပသ္သာမိ။
Pādesu nipatatha, aparādhāhaṃ na passāmi.
၁၀၄၃.
1043.
‘‘သဗ္ဗာ သီမန္တိနိယော ဂစ္ဆထ၊ အယ္ယသ္သ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Sabbā sīmantiniyo gacchatha, ayyassa khaṇḍahālassa;
ပာဒေသု နိပတထ၊ ကိန္တေ ဘန္တေ မယံ အဒူသေမာ’’တိ။
Pādesu nipatatha, kinte bhante mayaṃ adūsemā’’ti.
တတ္ထ အပရာဓာဟံ န ပသ္သာမီတိ အဟံ အာစရိယခဏ္ဍဟာလေ အတ္တနော အပရာဓံ န ပသ္သာမိ။ ကိန္တေ ဘန္တေတိ အယ္ယ ခဏ္ဍဟာလ, မယံ တုယ္ဟံ ကိံ ဒူသယိမ္ဟာ, အထ စန္ဒကုမာရသ္သ ဒောသော အတ္ထိ, တံ ခမထာတိ ဝဒေထာတိ။
Tattha aparādhāhaṃ na passāmīti ahaṃ ācariyakhaṇḍahāle attano aparādhaṃ na passāmi. Kinte bhanteti ayya khaṇḍahāla, mayaṃ tuyhaṃ kiṃ dūsayimhā, atha candakumārassa doso atthi, taṃ khamathāti vadethāti.
အထ စန္ဒကုမာရသ္သ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ သေလကုမာရီ နာမ သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ပိတု ပာဒမူလေ ပတိတ္ဝာ ပရိဒေဝိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Atha candakumārassa kaniṭṭhabhaginī selakumārī nāma sokaṃ sandhāretuṃ asakkontī pitu pādamūle patitvā paridevi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၁၀၄၄.
1044.
‘‘ကပဏာ ဝိလပတိ သေလာ၊ ဒိသ္ဝာန ဘာတရေ ဥပနီတတ္တေ။
‘‘Kapaṇā vilapati selā, disvāna bhātare upanītatte;
ယညော ကိရ မေ ဥက္ခိပိတော၊ တာတေန သဂ္ဂကာမေနာ’’တိ။
Yañño kira me ukkhipito, tātena saggakāmenā’’ti.
တတ္ထ ဥပနီတတ္တေတိ ဥပနီတသဘာဝေ။ ဥက္ခိပိတောတိ ဥက္ခိတ္တော။ သဂ္ဂကာမေနောတိ မမ ဘာတရော မာရေတ္ဝာ သဂ္ဂံ ဣစ္ဆန္တေန။ တာတ, ဣမေ မာရေတ္ဝာ ကိံ သဂ္ဂေန ကရိသ္သသီတိ ဝိလပတိ။
Tattha upanītatteti upanītasabhāve. Ukkhipitoti ukkhitto. Saggakāmenoti mama bhātaro māretvā saggaṃ icchantena. Tāta, ime māretvā kiṃ saggena karissasīti vilapati.
ရာဇာ တသ္သာပိ ကထံ န ဂဏ္ဟိ။ တတော စန္ဒကုမာရသ္သ ပုတ္တော ဝသုလော နာမ ပိတရံ ဒုက္ခိတံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အဟံ အယ္ယကံ ယာစိတ္ဝာ မမ ပိတု ဇီဝိတံ ဒာပေသ္သာမီ’’တိ ရညော ပာဒမူလေ ပရိဒေဝိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Rājā tassāpi kathaṃ na gaṇhi. Tato candakumārassa putto vasulo nāma pitaraṃ dukkhitaṃ disvā ‘‘ahaṃ ayyakaṃ yācitvā mama pitu jīvitaṃ dāpessāmī’’ti rañño pādamūle paridevi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၁၀၄၅.
1045.
‘‘အာဝတ္တိ ပရိဝတ္တိ စ၊ ဝသုလော သမ္မုခာ ရညော။
‘‘Āvatti parivatti ca, vasulo sammukhā rañño;
မာ နော ပိတရံ အဝဓိ၊ ဒဟရမ္ဟာယောဗ္ဗနံ ပတ္တာ’’တိ။
Mā no pitaraṃ avadhi, daharamhāyobbanaṃ pattā’’ti.
တတ္ထ ဒဟရမ္ဟာယောဗ္ဗနံ ပတ္တာတိ ဒေဝ, မယံ တရုဏဒာရကာ, န တာဝ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တာ, အမ္ဟေသုပိ တာဝ အနုကမ္ပာယ အမ္ဟာကံ ပိတရံ မာ အဝဓီတိ။
Tattha daharamhāyobbanaṃ pattāti deva, mayaṃ taruṇadārakā, na tāva yobbanappattā, amhesupi tāva anukampāya amhākaṃ pitaraṃ mā avadhīti.
ရာဇာ တသ္သ ပရိဒေဝိတံ သုတ္ဝာ ဘိဇ္ဇမာနဟဒယော ဝိယ ဟုတ္ဝာ အသ္သုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ကုမာရံ အာလိင္ဂိတ္ဝာ ‘‘တာတ, အသ္သာသံ ပဋိလဘ, ဝိသ္သဇ္ဇေမိ တေ ပိတရ’’န္တိ ဝတ္ဝာ ဂာထမာဟ –
Rājā tassa paridevitaṃ sutvā bhijjamānahadayo viya hutvā assupuṇṇehi nettehi kumāraṃ āliṅgitvā ‘‘tāta, assāsaṃ paṭilabha, vissajjemi te pitara’’nti vatvā gāthamāha –
၁၀၄၆.
1046.
‘‘ဧသော တေ ဝသုလ ပိတာ၊ သမေဟိ ပိတရာ သဟ။
‘‘Eso te vasula pitā, samehi pitarā saha;
ဒုက္ခံ ခော မေ ဇနယသိ၊ ဝိလပန္တော အန္တေပုရသ္မိံ။
Dukkhaṃ kho me janayasi, vilapanto antepurasmiṃ;
မုဉ္စေထ ဒာနိ ကုမာရေ၊ အလမ္ပိ မေ ဟောတု ပုတ္တယညေနာ’’တိ။
Muñcetha dāni kumāre, alampi me hotu puttayaññenā’’ti.
တတ္ထ အန္တေပုရသ္မိန္တိ ရာဇနိဝေသနသ္သ အန္တရေ။
Tattha antepurasminti rājanivesanassa antare.
ပုန ခဏ္ဍဟာလော အာဂန္တ္ဝာ အာဟ –
Puna khaṇḍahālo āgantvā āha –
၁၀၄၇.
1047.
‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခောသိ မေ ဝုတ္တော၊ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝဉ္စေတံ။
‘‘Pubbeva khosi me vutto, dukkaraṃ durabhisambhavañcetaṃ;
အထ နော ဥပက္ခဋသ္သ ယညသ္သ၊ ကသ္မာ ကရောသိ ဝိက္ခေပံ။
Atha no upakkhaṭassa yaññassa, kasmā karosi vikkhepaṃ.
၁၀၄၈.
1048.
‘‘သဗ္ဗေ ဝဇန္တိ သုဂတိံ၊ ယေ ယဇန္တိ ယေပိ ယာဇေန္တိ။
‘‘Sabbe vajanti sugatiṃ, ye yajanti yepi yājenti;
ယေ စာပိ အနုမောဒန္တိ၊ ယဇန္တာနံ ဧဒိသံ မဟာယည’’န္တိ။
Ye cāpi anumodanti, yajantānaṃ edisaṃ mahāyañña’’nti.
ရာဇာ ပန အန္ဓဗာလော ပုန တသ္သ ဝစနေန ပုတ္တေ ဂဏ္ဟာပေသိ။ တတော ခဏ္ဍဟာလော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ရာဇာ မုဒုစိတ္တော ကာလေန ဂဏ္ဟာပေတိ, ကာလေန ဝိသ္သဇ္ဇေတိ, ပုနပိ ဒာရကာနံ ဝစနေန ပုတ္တေ ဝိသ္သဇ္ဇေယ္ယ, ယညာဝာဋညေဝ နံ နေမီ’’တိ။ အထသ္သ တတ္ထ ဂမနတ္ထာယ ဂာထမာဟ –
Rājā pana andhabālo puna tassa vacanena putte gaṇhāpesi. Tato khaṇḍahālo cintesi – ‘‘ayaṃ rājā muducitto kālena gaṇhāpeti, kālena vissajjeti, punapi dārakānaṃ vacanena putte vissajjeyya, yaññāvāṭaññeva naṃ nemī’’ti. Athassa tattha gamanatthāya gāthamāha –
၁၀၄၉.
1049.
‘‘သဗ္ဗရတနသ္သ ယညော ဥပက္ခဋော၊ ဧကရာဇ တဝ ပဋိယတ္တော။
‘‘Sabbaratanassa yañño upakkhaṭo, ekarāja tava paṭiyatto;
အဘိနိက္ခမသ္သု ဒေဝ၊ သဂ္ဂံ ဂတော တ္ဝံ ပမောဒိသ္သသီ’’တိ။
Abhinikkhamassu deva, saggaṃ gato tvaṃ pamodissasī’’ti.
တသ္သတ္ထော – မဟာရာဇ, တဝ ယညော သဗ္ဗရတနေဟိ ဥပက္ခဋော ပဋိယတ္တော, ဣဒာနိ တေ အဘိနိက္ခမနကာလော, တသ္မာ အဘိနိက္ခမ, ယညံ ယဇိတ္ဝာ သဂ္ဂံ ဂတော ပမောဒိသ္သသီတိ။
Tassattho – mahārāja, tava yañño sabbaratanehi upakkhaṭo paṭiyatto, idāni te abhinikkhamanakālo, tasmā abhinikkhama, yaññaṃ yajitvā saggaṃ gato pamodissasīti.
တတော ဗောဓိသတ္တံ အာဒာယ ယညာဝာဋဂမနကာလေ တသ္သ ဩရောဓာ ဧကတောဝ နိက္ခမိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Tato bodhisattaṃ ādāya yaññāvāṭagamanakāle tassa orodhā ekatova nikkhamiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၁၀၅၀.
1050.
‘‘ဒဟရာ သတ္တသတာ ဧတာ၊ စန္ဒကုမာရသ္သ ဘရိယာယော။
‘‘Daharā sattasatā etā, candakumārassa bhariyāyo;
ကေသေ ပကိရိတ္ဝာန၊ ရောဒန္တိယော မဂ္ဂမနုယာယိံသု။
Kese pakiritvāna, rodantiyo maggamanuyāyiṃsu.
၁၀၅၁.
1051.
‘‘အပရာ ပန သောကေန၊ နိက္ခန္တာ နန္ဒနေ ဝိယ ဒေဝာ။
‘‘Aparā pana sokena, nikkhantā nandane viya devā;
ကေသေ ပကိရိတ္ဝာန၊ ရောဒန္တိယော မဂ္ဂမနုယာယိသု’’န္တိ။
Kese pakiritvāna, rodantiyo maggamanuyāyisu’’nti.
တတ္ထ နန္ဒနေ ဝိယ ဒေဝာတိ နန္ဒနဝနေ စဝနဒေဝပုတ္တံ ပရိဝာရေတ္ဝာ နိက္ခန္တဒေဝတာ ဝိယ ဂတာ။
Tattha nandane viya devāti nandanavane cavanadevaputtaṃ parivāretvā nikkhantadevatā viya gatā.
ဣတော ပရံ တာသံ ဝိလာပဂာထာ ဟောန္တိ –
Ito paraṃ tāsaṃ vilāpagāthā honti –
၁၀၅၂.
1052.
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Kāsikasucivatthadharā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ၊ ယညတ္ထာယ ဧကရာဇသ္သ။
Nīyanti candasūriyā, yaññatthāya ekarājassa.
၁၀၅၃.
1053.
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Kāsikasucivatthadharā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ၊ မာတု ကတ္ဝာ ဟဒယသောကံ။
Nīyanti candasūriyā, mātu katvā hadayasokaṃ.
၁၀၅၄.
1054.
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Kāsikasucivatthadharā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ၊ ဇနသ္သ ကတ္ဝာ ဟဒယသောကံ။
Nīyanti candasūriyā, janassa katvā hadayasokaṃ.
၁၀၅၅.
1055.
‘‘မံသရသဘောဇနာ န္ဟာပကသုန္ဟာပိတာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Maṃsarasabhojanā nhāpakasunhāpitā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ၊ ယညတ္ထာယ ဧကရာဇသ္သ။
Nīyanti candasūriyā, yaññatthāya ekarājassa.
၁၀၅၆.
1056.
‘‘မံသရသဘောဇနာ န္ဟာပကသုန္ဟာပိတာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Maṃsarasabhojanā nhāpakasunhāpitā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ၊ မာတု ကတ္ဝာ ဟဒယသောကံ။
Nīyanti candasūriyā, mātu katvā hadayasokaṃ.
၁၀၅၇.
1057.
‘‘မံသရသဘောဇနာ န္ဟာပကသုန္ဟာပိတာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Maṃsarasabhojanā nhāpakasunhāpitā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ၊ ဇနသ္သ ကတ္ဝာ ဟဒယသောကံ။
Nīyanti candasūriyā, janassa katvā hadayasokaṃ.
၁၀၅၈.
1058.
‘‘ယသ္သု ပုဗ္ဗေ ဟတ္ထိဝရဓုရဂတေ၊ ဟတ္ထီဟိ အနုဝဇန္တိ။
‘‘Yassu pubbe hatthivaradhuragate, hatthīhi anuvajanti;
တ္ယဇ္ဇ စန္ဒသူရိယာ၊ ဥဘောဝ ပတ္တိကာ ယန္တိ။
Tyajja candasūriyā, ubhova pattikā yanti.
၁၀၅၉.
1059.
‘‘ယသ္သု ပုဗ္ဗေ အသ္သဝရဓုရဂတေ၊ အသ္သေဟိ အနုဝဇန္တိ။
‘‘Yassu pubbe assavaradhuragate, assehi anuvajanti;
တ္ယဇ္ဇ စန္ဒသူရိယာ၊ ဥဘောဝ ပတ္တိကာ ယန္တိ။
Tyajja candasūriyā, ubhova pattikā yanti.
၁၀၆၀.
1060.
‘‘ယသ္သု ပုဗ္ဗေ ရထဝရဓုရဂတေ၊ ရထေဟိ အနုဝဇန္တိ။
‘‘Yassu pubbe rathavaradhuragate, rathehi anuvajanti;
တ္ယဇ္ဇ စန္ဒသူရိယာ၊ ဥဘောဝ ပတ္တိကာ ယန္တိ။
Tyajja candasūriyā, ubhova pattikā yanti.
၁၀၆၁.
1061.
‘‘ယေဟိသ္သု ပုဗ္ဗေ နိယ္ယံသု၊ တပနီယကပ္ပနေဟိ တုရင္ဂေဟိ။
‘‘Yehissu pubbe niyyaṃsu, tapanīyakappanehi turaṅgehi;
တ္ယဇ္ဇ စန္ဒသူရိယာ၊ ဥဘောဝ ပတ္တိကာ ယန္တီ’’တိ။
Tyajja candasūriyā, ubhova pattikā yantī’’ti.
တတ္ထ ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာတိ ကာသိကာနိ သုစိဝတ္ထာနိ ဓာရယမာနာ။ စန္ဒသူရိယာတိ စန္ဒကုမာရော စ သူရိယကုမာရော စ။ န္ဟာပကသုန္ဟာပိတာတိ စန္ဒနစုဏ္ဏေန ဥဗ္ဗဋ္ဋေတ္ဝာ န္ဟာပကေဟိ ကတပရိကမ္မတာယ သုန္ဟာပိတာ။ ယသ္သူတိ ယေ အသ္သု။ အသ္သူတိ နိပာတမတ္တံ, ယေ ကုမာရေတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေတိ ဣတော ပုဗ္ဗေ။ ဟတ္ထိဝရဓုရဂတေတိ ဟတ္ထိဝရာနံ ဓုရဂတေ, အလင္ကတဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတေတိ အတ္ထော။ အသ္သဝရဓုရဂတေတိ အသ္သဝရပိဋ္ဌိဂတေ။ ရထဝရဓုရဂတေတိ ရထဝရမဇ္ဈဂတေ။ နိယ္ယံသူတိ နိက္ခမိံသု။
Tattha kāsikasucivatthadharāti kāsikāni sucivatthāni dhārayamānā. Candasūriyāti candakumāro ca sūriyakumāro ca. Nhāpakasunhāpitāti candanacuṇṇena ubbaṭṭetvā nhāpakehi kataparikammatāya sunhāpitā. Yassūti ye assu. Assūti nipātamattaṃ, ye kumāreti attho. Pubbeti ito pubbe. Hatthivaradhuragateti hatthivarānaṃ dhuragate, alaṅkatahatthikkhandhavaragateti attho. Assavaradhuragateti assavarapiṭṭhigate. Rathavaradhuragateti rathavaramajjhagate. Niyyaṃsūti nikkhamiṃsu.
ဧဝံ တာသု ပရိဒေဝန္တီသုယေဝ ဗောဓိသတ္တံ နဂရာ နီဟရိံသု။ သကလနဂရံ သင္ခုဘိတ္ဝာ နိက္ခမိတုံ အာရဘိ။ မဟာဇနေ နိက္ခန္တေ ဒ္ဝာရာနိ နပ္ပဟောန္တိ။ ဗ္ရာဟ္မဏော အတိဗဟုံ ဇနံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ နဂရဒ္ဝာရာနိ ထကာပေသိ။ မဟာဇနော နိက္ခမိတုံ အလဘန္တော နဂရဒ္ဝာရသ္သ အာသန္နဋ္ဌာနေ ဥယ္ယာနံ အတ္ထိ, တသ္သ သန္တိကေ မဟာဝိရဝံ ရဝိ။ တေန ရဝေန သကုဏသင္ဃော သင္ခုဘိတော အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ မဟာဇနော တံ တံ သကုဏိံ အာမန္တေတ္ဝာ ဝိလပန္တော အာဟ –
Evaṃ tāsu paridevantīsuyeva bodhisattaṃ nagarā nīhariṃsu. Sakalanagaraṃ saṅkhubhitvā nikkhamituṃ ārabhi. Mahājane nikkhante dvārāni nappahonti. Brāhmaṇo atibahuṃ janaṃ disvā ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissatī’’ti nagaradvārāni thakāpesi. Mahājano nikkhamituṃ alabhanto nagaradvārassa āsannaṭṭhāne uyyānaṃ atthi, tassa santike mahāviravaṃ ravi. Tena ravena sakuṇasaṅgho saṅkhubhito ākāsaṃ pakkhandi. Mahājano taṃ taṃ sakuṇiṃ āmantetvā vilapanto āha –
၁၀၆၂.
1062.
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ၊ ဍယသ္သု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ။
‘‘Yadi sakuṇi maṃsamicchasi, ḍayassu pubbena pupphavatiyā;
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ၊ သမ္မူဠ္ဟော စတူဟိ ပုတ္တေဟိ။
Yajatettha ekarājā, sammūḷho catūhi puttehi.
၁၀၆၃.
1063.
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ၊ ဍယသ္သု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ။
‘‘Yadi sakuṇi maṃsamicchasi, ḍayassu pubbena pupphavatiyā;
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ၊ သမ္မူဠ္ဟော စတူဟိ ကညာဟိ။
Yajatettha ekarājā, sammūḷho catūhi kaññāhi.
၁၀၆၄.
1064.
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ၊ ဍယသ္သု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ။
‘‘Yadi sakuṇi maṃsamicchasi, ḍayassu pubbena pupphavatiyā;
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ၊ သမ္မူဠ္ဟော စတူဟိ မဟေသီတိ။
Yajatettha ekarājā, sammūḷho catūhi mahesīti.
၁၀၆၅.
1065.
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ၊ ဍယသ္သု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ။
‘‘Yadi sakuṇi maṃsamicchasi, ḍayassu pubbena pupphavatiyā;
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ၊ သမ္မူဠ္ဟော စတူဟိ ဂဟပတီဟိ။
Yajatettha ekarājā, sammūḷho catūhi gahapatīhi.
၁၀၆၆.
1066.
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ၊ ဍယသ္သု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ။
‘‘Yadi sakuṇi maṃsamicchasi, ḍayassu pubbena pupphavatiyā;
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ၊ သမ္မူဠ္ဟော စတူဟိ ဟတ္ထီဟိ။
Yajatettha ekarājā, sammūḷho catūhi hatthīhi.
၁၀၆၇.
1067.
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ၊ ဍယသ္သု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ။
‘‘Yadi sakuṇi maṃsamicchasi, ḍayassu pubbena pupphavatiyā;
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ၊ သမ္မူဠ္ဟော စတူဟိ အသ္သေဟိ။
Yajatettha ekarājā, sammūḷho catūhi assehi.
၁၀၆၈.
1068.
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ၊ ဍယသ္သု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ။
‘‘Yadi sakuṇi maṃsamicchasi, ḍayassu pubbena pupphavatiyā;
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ၊ သမ္မူဠ္ဟော စတူဟိ ဥသဘေဟိ။
Yajatettha ekarājā, sammūḷho catūhi usabhehi.
၁၀၆၉.
1069.
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ၊ ဍယသ္သု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ။
‘‘Yadi sakuṇi maṃsamicchasi, ḍayassu pubbena pupphavatiyā;
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ၊ သမ္မူဠ္ဟော သဗ္ဗစတုက္ကေနာ’’တိ။
Yajatettha ekarājā, sammūḷho sabbacatukkenā’’ti.
တတ္ထ မံသမိစ္ဆသီတိ အမ္ဘော သကုဏိ, သစေ မံသံ ဣစ္ဆသိ, ပုပ္ဖဝတိယာ ပုဗ္ဗေန ပုရတ္ထိမဒိသာယံ ယညာဝာဋော အတ္ထိ, တတ္ထ ဂစ္ဆ။ ယဇတေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ခဏ္ဍဟာလသ္သ ဝစနံ ဂဟေတ္ဝာ သမ္မူဠ္ဟော ဧကရာဇာ စတူဟိ ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇတိ။ သေသဂာထာသုပိ ဧသေဝ နယော။
Tattha maṃsamicchasīti ambho sakuṇi, sace maṃsaṃ icchasi, pupphavatiyā pubbena puratthimadisāyaṃ yaññāvāṭo atthi, tattha gaccha. Yajatetthāti ettha khaṇḍahālassa vacanaṃ gahetvā sammūḷho ekarājā catūhi puttehi yaññaṃ yajati. Sesagāthāsupi eseva nayo.
ဧဝံ မဟာဇနော တသ္မိံ ဌာနေ ပရိဒေဝိတ္ဝာ ဗောဓိသတ္တသ္သ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တ္ဝာ ပာသာဒံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော အန္တေပုရေ ကူဋာဂာရဥယ္ယာနာဒီနိ ပသ္သန္တော ဂာထာဟိ ပရိဒေဝိ –
Evaṃ mahājano tasmiṃ ṭhāne paridevitvā bodhisattassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā pāsādaṃ padakkhiṇaṃ karonto antepure kūṭāgārauyyānādīni passanto gāthāhi paridevi –
၁၀၇၀.
1070.
‘‘အယမသ္သ ပာသာဒော၊ ဣဒံ အန္တေပုရံ သုရမဏီယံ။
‘‘Ayamassa pāsādo, idaṃ antepuraṃ suramaṇīyaṃ;
တေဒာနိ အယ္ယပုတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
Tedāni ayyaputtā, cattāro vadhāya ninnītā.
၁၀၇၁.
1071.
‘‘ဣဒမသ္သ ကူဋာဂာရံ၊ သောဝဏ္ဏံ ပုပ္ဖမလ္ယဝိကိဏ္ဏံ။
‘‘Idamassa kūṭāgāraṃ, sovaṇṇaṃ pupphamalyavikiṇṇaṃ;
တေဒာနိ အယ္ယပုတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
Tedāni ayyaputtā, cattāro vadhāya ninnītā.
၁၀၇၂.
1072.
‘‘ဣဒမသ္သ ဥယ္ယာနံ၊ သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ။
‘‘Idamassa uyyānaṃ, supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ;
တေဒာနိ အယ္ယပုတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
Tedāni ayyaputtā, cattāro vadhāya ninnītā.
၁၀၇၃.
1073.
‘‘ဣဒမသ္သ အသောကဝနံ၊ သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ။
‘‘Idamassa asokavanaṃ, supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ;
တေဒာနိ အယ္ယပုတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
Tedāni ayyaputtā, cattāro vadhāya ninnītā.
၁၀၇၄.
1074.
‘‘ဣဒမသ္သ ကဏိကာရဝနံ၊ သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ။
‘‘Idamassa kaṇikāravanaṃ, supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ;
တေဒာနိ အယ္ယပုတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
Tedāni ayyaputtā, cattāro vadhāya ninnītā.
၁၀၇၅.
1075.
‘‘ဣဒမသ္သ ပာဋလိဝနံ၊ သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ။
‘‘Idamassa pāṭalivanaṃ, supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ;
တေဒာနိ အယ္ယပုတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
Tedāni ayyaputtā, cattāro vadhāya ninnītā.
၁၀၇၆.
1076.
‘‘ဣဒမသ္သ အမ္ဗဝနံ၊ သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ။
‘‘Idamassa ambavanaṃ, supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ;
တေဒာနိ အယ္ယပုတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
Tedāni ayyaputtā, cattāro vadhāya ninnītā.
၁၀၇၇.
1077.
‘‘အယမသ္သ ပောက္ခရဏီ၊ သဉ္ဆန္နာ ပဒုမပုဏ္ဍရီကေဟိ။
‘‘Ayamassa pokkharaṇī, sañchannā padumapuṇḍarīkehi;
နာဝာ စ သောဝဏ္ဏဝိကတာ၊ ပုပ္ဖဝလ္လိယာ စိတ္တာ သုရမဏီယာ။
Nāvā ca sovaṇṇavikatā, pupphavalliyā cittā suramaṇīyā;
တေဒာနိ အယ္ယပုတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ’’တိ။
Tedāni ayyaputtā, cattāro vadhāya ninnītā’’ti.
တတ္ထ တေဒာနီတိ ဣဒာနိ တေ စန္ဒကုမာရပ္ပမုခာ အမ္ဟာကံ အယ္ယပုတ္တာ ဧဝရူပံ ပာသာဒံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ ဝဓာယ နီယန္တိ။ သောဝဏ္ဏဝိကတာတိ သုဝဏ္ဏခစိတာ။
Tattha tedānīti idāni te candakumārappamukhā amhākaṃ ayyaputtā evarūpaṃ pāsādaṃ chaḍḍetvā vadhāya nīyanti. Sovaṇṇavikatāti suvaṇṇakhacitā.
ဧတ္တကေသု ဌာနေသု ဝိလပန္တာ ပုန ဟတ္ထိသာလာဒီနိ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ အာဟံသု –
Ettakesu ṭhānesu vilapantā puna hatthisālādīni upasaṅkamitvā āhaṃsu –
၁၀၇၈.
1078.
‘‘ဣဒမသ္သ ဟတ္ထိရတနံ၊ ဧရာဝဏော ဂဇော ဗလီ ဒန္တီ။
‘‘Idamassa hatthiratanaṃ, erāvaṇo gajo balī dantī;
တေဒာနိ အယ္ယပုတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
Tedāni ayyaputtā, cattāro vadhāya ninnītā.
၁၀၇၉.
1079.
‘‘ဣဒမသ္သ အသ္သရတနံ၊ ဧကခုရော အသ္သော။
‘‘Idamassa assaratanaṃ, ekakhuro asso;
တေဒာနိ အယ္ယပုတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
Tedāni ayyaputtā, cattāro vadhāya ninnītā.
၁၀၈၀.
1080.
‘‘အယမသ္သ အသ္သရထော၊ သာဠိယနိဂ္ဃောသော သုဘော ရတနဝိစိတ္တော။
‘‘Ayamassa assaratho, sāḷiyanigghoso subho ratanavicitto;
ယတ္ထသ္သု အယ္ယပုတ္တာ၊ သောဘိံသု နန္ဒနေ ဝိယ ဒေဝာ။
Yatthassu ayyaputtā, sobhiṃsu nandane viya devā;
တေဒာနိ အယ္ယပုတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
Tedāni ayyaputtā, cattāro vadhāya ninnītā.
၁၀၈၁.
1081.
‘‘ကထံ နာမ သာမသမသုန္ဒရေဟိ၊ စန္ဒနမုဒုကဂတ္တေဟိ။
‘‘Kathaṃ nāma sāmasamasundarehi, candanamudukagattehi;
ရာဇာ ယဇိသ္သတေ ယညံ၊ သမ္မူဠ္ဟော စတူဟိ ပုတ္တေဟိ။
Rājā yajissate yaññaṃ, sammūḷho catūhi puttehi.
၁၀၈၂.
1082.
‘‘ကထံ နာမ သာမသမသုန္ဒရာဟိ၊ စန္ဒနမုဒုကဂတ္တာဟိ။
‘‘Kathaṃ nāma sāmasamasundarāhi, candanamudukagattāhi;
ရာဇာ ယဇိသ္သတေ ယညံ၊ သမ္မူဠ္ဟော စတူဟိ ကညာဟိ။
Rājā yajissate yaññaṃ, sammūḷho catūhi kaññāhi.
၁၀၈၃.
1083.
‘‘ကထံ နာမ သာမသမသုန္ဒရာဟိ၊ စန္ဒနမုဒုကဂတ္တာဟိ။
‘‘Kathaṃ nāma sāmasamasundarāhi, candanamudukagattāhi;
ရာဇာ ယဇိသ္သတေ ယညံ၊ သမ္မူဠ္ဟော စတူဟိ မဟေသီဟိ။
Rājā yajissate yaññaṃ, sammūḷho catūhi mahesīhi.
၁၀၈၄.
1084.
‘‘ကထံ နာမ သာမသမသုန္ဒရေဟိ၊ စန္ဒနမုဒုကဂတ္တေဟိ။
‘‘Kathaṃ nāma sāmasamasundarehi, candanamudukagattehi;
ရာဇာ ယဇိသ္သတေ ယညံ၊ သမ္မူဠ္ဟော စတူဟိ ဂဟပတီဟိ။
Rājā yajissate yaññaṃ, sammūḷho catūhi gahapatīhi.
၁၀၈၅.
1085.
‘‘ယထာ ဟောန္တိ ဂာမနိဂမာ၊ သုညာ အမနုသ္သကာ ဗ္ရဟာရညာ။
‘‘Yathā honti gāmanigamā, suññā amanussakā brahāraññā;
တထာ ဟေသ္သတိ ပုပ္ဖဝတိယာ၊ ယိဋ္ဌေသု စန္ဒသူရိယေသူ’’တိ။
Tathā hessati pupphavatiyā, yiṭṭhesu candasūriyesū’’ti.
တတ္ထ ဧရာဝဏောတိ တသ္သ ဟတ္ထိနော နာမံ။ ဧကခုရောတိ အဘိန္နခုရော။ သာဠိယနိဂ္ဃောသောတိ ဂမနကာလေ သာဠိကာနံ ဝိယ မဓုရေန နိဂ္ဃောသေန သမန္နာဂတော။ ကထံ နာမာတိ ကေန နာမ ကာရဏေန။ သာမသမသုန္ဒရေဟီတိ သုဝဏ္ဏသာမေဟိ စ အညမညံ ဇာတိယာ သမေဟိ စ နိဒ္ဒောသတာယ သုန္ဒရေဟိ။ စန္ဒနမုဒုကဂတ္တေဟီတိ လောဟိတစန္ဒနလိတ္တဂတ္တေဟိ။ ဗ္ရဟာရညာတိ ယထာ တေ ဂာမနိဂမာ သုညာ နိမ္မနုသ္သာ ဗ္ရဟာရညာ ဟောန္တိ, တထာ ပုပ္ဖဝတိယာပိ ယညေ ယိဋ္ဌေသု ရာဇပုတ္တေသု သုညာ အရညသဒိသာ ဘဝိသ္သတီတိ။
Tattha erāvaṇoti tassa hatthino nāmaṃ. Ekakhuroti abhinnakhuro. Sāḷiyanigghosoti gamanakāle sāḷikānaṃ viya madhurena nigghosena samannāgato. Kathaṃ nāmāti kena nāma kāraṇena. Sāmasamasundarehīti suvaṇṇasāmehi ca aññamaññaṃ jātiyā samehi ca niddosatāya sundarehi. Candanamudukagattehīti lohitacandanalittagattehi. Brahāraññāti yathā te gāmanigamā suññā nimmanussā brahāraññā honti, tathā pupphavatiyāpi yaññe yiṭṭhesu rājaputtesu suññā araññasadisā bhavissatīti.
အထ မဟာဇနော ဗဟိ နိက္ခမိတုံ အလဘန္တော အန္တောနဂရေယေဝ ဝိစရန္တော ပရိဒေဝိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ယညာဝာဋံ နီတော။ အထသ္သ မာတာ ဂောတမီ နာမ ဒေဝီ ‘‘ပုတ္တာနံ မေ ဇီဝိတံ ဒေဟိ, ဒေဝာ’’တိ ရညော ပာဒမူလေ ပရိဝတ္တိတ္ဝာ ပရိဒေဝမာနာ အာဟ –
Atha mahājano bahi nikkhamituṃ alabhanto antonagareyeva vicaranto paridevi. Bodhisattopi yaññāvāṭaṃ nīto. Athassa mātā gotamī nāma devī ‘‘puttānaṃ me jīvitaṃ dehi, devā’’ti rañño pādamūle parivattitvā paridevamānā āha –
၁၀၈၆.
1086.
‘‘ဥမ္မတ္တိကာ ဘဝိသ္သာမိ၊ ဘူနဟတာ ပံသုနာ စ ပရိကိဏ္ဏာ။
‘‘Ummattikā bhavissāmi, bhūnahatā paṃsunā ca parikiṇṇā;
သစေ စန္ဒဝရံ ဟန္တိ၊ ပာဏာ မေ ဒေဝ ရုဇ္ဈန္တိ။
Sace candavaraṃ hanti, pāṇā me deva rujjhanti.
၁၀၈၇.
1087.
‘‘ဥမ္မတ္တိကာ ဘဝိသ္သာမိ၊ ဘူနဟတာ ပံသုနာ စ ပရိကိဏ္ဏာ။
‘‘Ummattikā bhavissāmi, bhūnahatā paṃsunā ca parikiṇṇā;
သစေ သူရိယဝရံ ဟန္တိ၊ ပာဏာ မေ ဒေဝ ရုဇ္ဈန္တီ’’တိ။
Sace sūriyavaraṃ hanti, pāṇā me deva rujjhantī’’ti.
တတ္ထ ဘူနဟတာတိ ဟတဝုဍ္ဎိ။ ပံသုနာ စ ပရိကိဏ္ဏာတိ ပံသုပရိကိဏ္ဏသရီရာ ဥမ္မတ္တိကာ ဟုတ္ဝာ ဝိစရိသ္သာမိ။
Tattha bhūnahatāti hatavuḍḍhi. Paṃsunā ca parikiṇṇāti paṃsuparikiṇṇasarīrā ummattikā hutvā vicarissāmi.
သာ ဧဝံ ပရိဒေဝန္တီပိ ရညော သန္တိကာ ကိဉ္စိ ကထံ အလဘိတ္ဝာ ‘‘မမ ပုတ္တော တုမ္ဟာကံ ကုဇ္ဈိတ္ဝာ ဂတော ဘဝိသ္သတိ, ကိသ္သ နံ တုမ္ဟေ န နိဝတ္တေထာ’’တိ ကုမာရသ္သ စတသ္သော ဘရိယာယော အာလိင္ဂိတ္ဝာ ပရိဒေဝန္တီ အာဟ –
Sā evaṃ paridevantīpi rañño santikā kiñci kathaṃ alabhitvā ‘‘mama putto tumhākaṃ kujjhitvā gato bhavissati, kissa naṃ tumhe na nivattethā’’ti kumārassa catasso bhariyāyo āliṅgitvā paridevantī āha –
၁၀၈၈.
1088.
‘‘ကိန္နုမာ န ရမာပေယ္ယုံ၊ အညမညံ ပိယံဝဒာ။
‘‘Kinnumā na ramāpeyyuṃ, aññamaññaṃ piyaṃvadā;
ဃဋ္ဋိကာ ဥပရိက္ခီ စ၊ ပောက္ခရဏီ စ ဘာရိကာ။
Ghaṭṭikā uparikkhī ca, pokkharaṇī ca bhārikā;
စန္ဒသူရိယေသု နစ္စန္တိယော၊ သမာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
Candasūriyesu naccantiyo, samā tāsaṃ na vijjatī’’ti.
တတ္ထ ကိန္နုမာ န ရမာပေယ္ယုန္တိ ကေန ကာရဏေန ဣမာ ဃဋ္ဋိကာတိအာဒိကာ စတသ္သော အညမညံ ပိယံဝဒာ စန္ဒသူရိယကုမာရာနံ သန္တိကေ နစ္စန္တိယော မမ ပုတ္တေ န ရမာပယိံသု, ဥက္ကဏ္ဌာပယိံသု။ သကလဇမ္ဗုဒီပသ္မိဉ္ဟိ နစ္စေ ဝာ ဂီတေ ဝာ သမာ အညာ ကာစိ တာသံ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
Tattha kinnumā na ramāpeyyunti kena kāraṇena imā ghaṭṭikātiādikā catasso aññamaññaṃ piyaṃvadā candasūriyakumārānaṃ santike naccantiyo mama putte na ramāpayiṃsu, ukkaṇṭhāpayiṃsu. Sakalajambudīpasmiñhi nacce vā gīte vā samā aññā kāci tāsaṃ na vijjatīti attho.
ဣတိ သာ သုဏ္ဟာဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဒေဝိတ္ဝာ အညံ ဂဟေတဗ္ဗဂ္ဂဟဏံ အပသ္သန္တီ ခဏ္ဍဟာလံ အက္ကောသမာနာ အဋ္ဌ ဂာထာ အဘာသိ –
Iti sā suṇhāhi saddhiṃ paridevitvā aññaṃ gahetabbaggahaṇaṃ apassantī khaṇḍahālaṃ akkosamānā aṭṭha gāthā abhāsi –
၁၀၈၉.
1089.
‘‘ဣမံ မယ္ဟံ ဟဒယသောကံ၊ ပဋိမုဉ္စတု ခဏ္ဍဟာလ တဝ မာတာ။
‘‘Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ, paṭimuñcatu khaṇḍahāla tava mātā;
ယော မယ္ဟံ ဟဒယသောကော၊ စန္ဒမ္ဟိ ဝဓာယ နိန္နီတေ။
Yo mayhaṃ hadayasoko, candamhi vadhāya ninnīte.
၁၀၉၀.
1090.
‘‘ဣမံ မယ္ဟံ ဟဒယသောကံ၊ ပဋိမုဉ္စတု ခဏ္ဍဟာလ တဝ မာတာ။
‘‘Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ, paṭimuñcatu khaṇḍahāla tava mātā;
ယော မယ္ဟံ ဟဒယသောကော၊ သူရိယမ္ဟိ ဝဓာယ နိန္နီတေ။
Yo mayhaṃ hadayasoko, sūriyamhi vadhāya ninnīte.
၁၀၉၁.
1091.
‘‘ဣမံ မယ္ဟံ ဟဒယသောကံ၊ ပဋိမုဉ္စတု ခဏ္ဍဟာလ တဝ ဇာယာ။
‘‘Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ, paṭimuñcatu khaṇḍahāla tava jāyā;
ယော မယ္ဟံ ဟဒယသောကော၊ စန္ဒမ္ဟိ ဝဓာယ နိန္နီတေ။
Yo mayhaṃ hadayasoko, candamhi vadhāya ninnīte.
၁၀၉၂.
1092.
‘‘ဣမံ မယ္ဟံ ဟဒယသောကံ၊ ပဋိမုဉ္စတု ခဏ္ဍဟာလ တဝ ဇာယာ။
‘‘Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ, paṭimuñcatu khaṇḍahāla tava jāyā;
ယော မယ္ဟံ ဟဒယသောကော၊ သူရိယမ္ဟိ ဝဓာယ နိန္နီတေ။
Yo mayhaṃ hadayasoko, sūriyamhi vadhāya ninnīte.
၁၀၉၃.
1093.
‘‘မာ စ ပုတ္တေ မာ စ ပတိံ၊ အဒ္ဒက္ခိ ခဏ္ဍဟာလ တဝ မာတာ။
‘‘Mā ca putte mā ca patiṃ, addakkhi khaṇḍahāla tava mātā;
ယော ဃာတေသိ ကုမာရေ၊ အဒူသကေ သီဟသင္ကာသေ။
Yo ghātesi kumāre, adūsake sīhasaṅkāse.
၁၀၉၄.
1094.
‘‘မာ စ ပုတ္တေ မာ စ ပတိံ၊ အဒ္ဒက္ခိ ခဏ္ဍဟာလ တဝ မာတာ။
‘‘Mā ca putte mā ca patiṃ, addakkhi khaṇḍahāla tava mātā;
ယော ဃာတေသိ ကုမာရေ၊ အပေက္ခိတေ သဗ္ဗလောကသ္သ။
Yo ghātesi kumāre, apekkhite sabbalokassa.
၁၀၉၅.
1095.
‘‘မာ စ ပုတ္တေ မာ စ ပတိံ၊ အဒ္ဒက္ခိ ခဏ္ဍဟာလ တဝ ဇာယာ။
‘‘Mā ca putte mā ca patiṃ, addakkhi khaṇḍahāla tava jāyā;
ယော ဃာတေသိ ကုမာရေ၊ အဒူသကေ သီဟသင္ကာသေ။
Yo ghātesi kumāre, adūsake sīhasaṅkāse.
၁၀၉၆.
1096.
‘‘မာ စ ပုတ္တေ မာ စ ပတိံ၊ အဒ္ဒက္ခိ ခဏ္ဍဟာလ တဝ ဇာယာ။
‘‘Mā ca putte mā ca patiṃ, addakkhi khaṇḍahāla tava jāyā;
ယော ဃာတေသိ ကုမာရေ၊ အပေက္ခိတေ သဗ္ဗလောကသ္သာ’’တိ။
Yo ghātesi kumāre, apekkhite sabbalokassā’’ti.
တတ္ထ ဣမံ မယ္ဟန္တိ မယ္ဟံ ဣမံ ဟဒယသောကံ ဒုက္ခံ။ ပဋိမုဉ္စတူတိ ပဝိသတု ပာပုဏာတု။ ယော ဃာတေသီတိ ယော တ္ဝံ ဃာတေသိ။ အပေက္ခိတေတိ သဗ္ဗလောကေန ဩလောကိတေ ဒိသ္သမာနေ မာရေသီတိ အတ္ထော။
Tattha imaṃ mayhanti mayhaṃ imaṃ hadayasokaṃ dukkhaṃ. Paṭimuñcatūti pavisatu pāpuṇātu. Yo ghātesīti yo tvaṃ ghātesi. Apekkhiteti sabbalokena olokite dissamāne māresīti attho.
ဗောဓိသတ္တော ယညာဝာဋေပိ ပိတရံ ယာစန္တော အာဟ –
Bodhisatto yaññāvāṭepi pitaraṃ yācanto āha –
၁၀၉၇.
1097.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ၊ ဟတ္ထီ အသ္သေ စ ပာလေမ။
Api nigaḷabandhakāpi, hatthī asse ca pālema.
၁၀၉၈.
1098.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ၊ ဟတ္ထိဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
Api nigaḷabandhakāpi, hatthichakaṇāni ujjhema.
၁၀၉၉.
1099.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ၊ အသ္သဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
Api nigaḷabandhakāpi, assachakaṇāni ujjhema.
၁၁၀၀.
1100.
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ၊ ဒာသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလသ္သ။
‘‘Mā no deva avadhi, dāse no dehi khaṇḍahālassa;
ယသ္သ ဟောန္တိ တဝ ကာမာ၊ အပိ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာ။
Yassa honti tava kāmā, api raṭṭhā pabbājitā;
ဘိက္ခာစရိယံ စရိသ္သာမ။
Bhikkhācariyaṃ carissāma.
၁၁၀၁.
1101.
‘‘ဒိဗ္ဗံ ဒေဝ ဥပယာစန္တိ၊ ပုတ္တတ္ထိကာပိ ဒလိဒ္ဒာ။
‘‘Dibbaṃ deva upayācanti, puttatthikāpi daliddā;
ပဋိဘာနာနိပိ ဟိတ္ဝာ၊ ပုတ္တေ န လဘန္တိ ဧကစ္စာ။
Paṭibhānānipi hitvā, putte na labhanti ekaccā.
၁၁၀၂.
1102.
‘‘အာသီသိကာနိ ကရောန္တိ၊ ပုတ္တာ နော ဇာယန္တု တတော ပပုတ္တာ။
‘‘Āsīsikāni karonti, puttā no jāyantu tato paputtā;
အထ နော အကာရဏသ္မာ၊ ယညတ္ထာယ ဒေဝ ဃာတေသိ။
Atha no akāraṇasmā, yaññatthāya deva ghātesi.
၁၁၀၃.
1103.
‘‘ဥပယာစိတကေန ပုတ္တံ လဘန္တိ၊ မာ တာတ နော အဃာတေသိ။
‘‘Upayācitakena puttaṃ labhanti, mā tāta no aghātesi;
မာ ကိစ္ဆာလဒ္ဓကေဟိ ပုတ္တေဟိ၊ ယဇိတ္ထော ဣမံ ယညံ။
Mā kicchāladdhakehi puttehi, yajittho imaṃ yaññaṃ.
၁၁၀၄.
1104.
‘‘ဥပယာစိတကေန ပုတ္တံ လဘန္တိ၊ မာ တာတ နော အဃာတေသိ။
‘‘Upayācitakena puttaṃ labhanti, mā tāta no aghātesi;
မာ ကပဏလဒ္ဓကေဟိ ပုတ္တေဟိ၊ အမ္မာယ နော ဝိပ္ပဝာသေဟီ’’တိ။
Mā kapaṇaladdhakehi puttehi, ammāya no vippavāsehī’’ti.
တတ္ထ ဒိဗ္ဗန္တိ ဒေဝ, အပုတ္တိကာ ဒလိဒ္ဒာပိ နာရိယော ပုတ္တတ္ထိကာ ဟုတ္ဝာ ဗဟုံ ပဏ္ဏာကာရံ ကရိတ္ဝာ ပုတ္တံ ဝာ ဓီတရံ ဝာ လဘာမာတိ ဒိဗ္ယံ ဥပယာစန္တိ။ ပဋိဘာနာနိပိ ဟိတ္ဝာတိ ဒောဟဠာနိ ဆဍ္ဍေတ္ဝာပိ, အလဘိတ္ဝာပီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, နာရီနဉ္ဟိ ဥပ္ပန္နံ ဒောဟဠံ အလဘိတ္ဝာ ဂဗ္ဘော သုသ္သိတ္ဝာ နသ္သတိ။ တတ္ထ ဧကစ္စာ ယာစန္တာပိ ပုတ္တေ အလဘမာနာ, ကာစိ လဒ္ဓမ္ပိ ဒောဟဠံ ပဟာယ အပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ န လဘန္တိ, ကာစိ ဒောဟဠံ အလဘမာနာ န လဘန္တိ။ မယ္ဟံ ပန မာတာ ဥပ္ပန္နံ ဒောဟဠံ လဘိတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ဥပ္ပန္နံ ဂဗ္ဘံ အနာသေတ္ဝာ ပုတ္တေ ပဋိလဘိ။ ဧဝံ ပဋိလဒ္ဓေ မာ နော အဝဓီတိ ယာစတိ။
Tattha dibbanti deva, aputtikā daliddāpi nāriyo puttatthikā hutvā bahuṃ paṇṇākāraṃ karitvā puttaṃ vā dhītaraṃ vā labhāmāti dibyaṃ upayācanti. Paṭibhānānipi hitvāti dohaḷāni chaḍḍetvāpi, alabhitvāpīti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, nārīnañhi uppannaṃ dohaḷaṃ alabhitvā gabbho sussitvā nassati. Tattha ekaccā yācantāpi putte alabhamānā, kāci laddhampi dohaḷaṃ pahāya aparibhuñjitvā na labhanti, kāci dohaḷaṃ alabhamānā na labhanti. Mayhaṃ pana mātā uppannaṃ dohaḷaṃ labhitvā paribhuñjitvā uppannaṃ gabbhaṃ anāsetvā putte paṭilabhi. Evaṃ paṭiladdhe mā no avadhīti yācati.
အာသီသိကာနီတိ မဟာရာဇ, ဣမေ သတ္တာ အာသီသံ ကရောန္တိ။ ကိန္တိ? ပုတ္တာ နော ဇာယန္တူတိ။ တတော ပပုတ္တာတိ ပုတ္တာနမ္ပိ နော ပုတ္တာ ဇာယန္တူတိ။ အထ နော အကာရဏသ္မာတိ အထ တ္ဝံ အမ္ဟေ အကာရဏေန ယညတ္ထာယ ဃာတေသိ။ ဥပယာစိတကေနာတိ ဒေဝတာနံ အာယာစနေန။ ကပဏလဒ္ဓကေဟီတိ ကပဏာ ဝိယ ဟုတ္ဝာ လဒ္ဓကေဟိ။ ပုတ္တေဟီတိ အမ္ဟေဟိ သဒ္ဓိံ အမ္ဟာကံ အမ္မာယ မာ ဝိပ္ပဝာသေဟိ, မာ နော မာတရာ သဒ္ဓိံ ဝိပ္ပဝာသံ ကရီတိ ဝဒတိ။
Āsīsikānīti mahārāja, ime sattā āsīsaṃ karonti. Kinti? Puttā no jāyantūti. Tato paputtāti puttānampi no puttā jāyantūti. Atha no akāraṇasmāti atha tvaṃ amhe akāraṇena yaññatthāya ghātesi. Upayācitakenāti devatānaṃ āyācanena. Kapaṇaladdhakehīti kapaṇā viya hutvā laddhakehi. Puttehīti amhehi saddhiṃ amhākaṃ ammāya mā vippavāsehi, mā no mātarā saddhiṃ vippavāsaṃ karīti vadati.
သော ဧဝံ ဝဒန္တောပိ ပိတု သန္တိကာ ကိဉ္စိ ကထံ အလဘိတ္ဝာ မာတု ပာဒမူလေ နိပတိတ္ဝာ ပရိဒေဝမာနော အာဟ –
So evaṃ vadantopi pitu santikā kiñci kathaṃ alabhitvā mātu pādamūle nipatitvā paridevamāno āha –
၁၁၀၅.
1105.
‘‘ဗဟုဒုက္ခာ ပောသိယ စန္ဒံ၊ အမ္မ တုဝံ ဇီယသေ ပုတ္တံ။
‘‘Bahudukkhā posiya candaṃ, amma tuvaṃ jīyase puttaṃ;
ဝန္ဒာမိ ခော တေ ပာဒေ၊ လဘတံ တာတော ပရလောကံ။
Vandāmi kho te pāde, labhataṃ tāto paralokaṃ.
၁၁၀၆.
1106.
‘‘ဟန္ဒ စ မံ ဥပဂူဟ၊ ပာဒေ တေ အမ္မ ဝန္ဒိတုံ ဒေဟိ။
‘‘Handa ca maṃ upagūha, pāde te amma vandituṃ dehi;
ဂစ္ဆာမိ ဒာနိ ပဝာသံ၊ ယညတ္ထာယ ဧကရာဇသ္သ။
Gacchāmi dāni pavāsaṃ, yaññatthāya ekarājassa.
၁၁၀၇.
1107.
‘‘ဟန္ဒ စ မံ ဥပဂူဟ၊ ပာဒေ တေ အမ္မ ဝန္ဒိတုံ ဒေဟိ။
‘‘Handa ca maṃ upagūha, pāde te amma vandituṃ dehi;
ဂစ္ဆာမိ ဒာနိ ပဝာသံ၊ မာတု ကတ္ဝာ ဟဒယသောကံ။
Gacchāmi dāni pavāsaṃ, mātu katvā hadayasokaṃ.
၁၁၀၈.
1108.
‘‘ဟန္ဒ စ မံ ဥပဂူဟ၊ ပာဒေ တေ အမ္မ ဝန္ဒိတုံ ဒေဟိ။
‘‘Handa ca maṃ upagūha, pāde te amma vandituṃ dehi;
ဂစ္ဆာမိ ဒာနိ ပဝာသံ၊ ဇနသ္သ ကတ္ဝာ ဟဒယသောက’’န္တိ။
Gacchāmi dāni pavāsaṃ, janassa katvā hadayasoka’’nti.
တတ္ထ ဗဟုဒုက္ခာ ပောသိယာတိ ဗဟူဟိ ဒုက္ခေဟိ ပောသိယ။ စန္ဒန္တိ မံ စန္ဒကုမာရံ ဧဝံ ပောသေတ္ဝာ ဣဒာနိ, အမ္မ, တ္ဝံ ဇီယသေ ပုတ္တံ။ လဘတံ တာတော ပရလောကန္တိ ပိတာ မေ ဘောဂသမ္ပန္နံ ပရလောကံ လဘတု။ ဥပဂူဟာတိ အာလိင္ဂ ပရိသ္သဇ။ ပဝာသန္တိ ပုန အနာဂမနာယ အစ္စန္တံ ဝိပ္ပဝာသံ ဂစ္ဆာမိ။
Tattha bahudukkhā posiyāti bahūhi dukkhehi posiya. Candanti maṃ candakumāraṃ evaṃ posetvā idāni, amma, tvaṃ jīyase puttaṃ. Labhataṃ tāto paralokanti pitā me bhogasampannaṃ paralokaṃ labhatu. Upagūhāti āliṅga parissaja. Pavāsanti puna anāgamanāya accantaṃ vippavāsaṃ gacchāmi.
အထသ္သ မာတာ ပရိဒေဝန္တီ စတသ္သော ဂာထာ အဘာသိ –
Athassa mātā paridevantī catasso gāthā abhāsi –
၁၁၀၉.
1109.
‘‘ဟန္ဒ စ ပဒုမပတ္တာနံ၊ မောဠိံ ဗန္ဓသ္သု ဂောတမိပုတ္တ။
‘‘Handa ca padumapattānaṃ, moḷiṃ bandhassu gotamiputta;
စမ္ပကဒလမိသ္သာယော၊ ဧသာ တေ ပောရာဏိကာ ပကတိ။
Campakadalamissāyo, esā te porāṇikā pakati.
၁၁၁၀.
1110.
‘‘ဟန္ဒ စ ဝိလေပနံ တေ၊ ပစ္ဆိမကံ စန္ဒနံ ဝိလိမ္ပသ္သု။
‘‘Handa ca vilepanaṃ te, pacchimakaṃ candanaṃ vilimpassu;
ယေဟိ စ သုဝိလိတ္တော၊ သောဘသိ ရာဇပရိသာယံ။
Yehi ca suvilitto, sobhasi rājaparisāyaṃ.
၁၁၁၁.
1111.
‘‘ဟန္ဒ စ မုဒုကာနိ ဝတ္ထာနိ၊ ပစ္ဆိမကံ ကာသိကံ နိဝာသေဟိ။
‘‘Handa ca mudukāni vatthāni, pacchimakaṃ kāsikaṃ nivāsehi;
ယေဟိ စ သုနိဝတ္ထော၊ သောဘသိ ရာဇပရိသာယံ။
Yehi ca sunivattho, sobhasi rājaparisāyaṃ.
၁၁၁၂.
1112.
‘‘မုတ္တာမဏိကနကဝိဘူသိတာနိ ၊ ဂဏ္ဟသ္သု ဟတ္ထာဘရဏာနိ။
‘‘Muttāmaṇikanakavibhūsitāni , gaṇhassu hatthābharaṇāni;
ယေဟိ စ ဟတ္ထာဘရဏေဟိ၊ သောဘသိ ရာဇပရိသာယ’’န္တိ။
Yehi ca hatthābharaṇehi, sobhasi rājaparisāya’’nti.
တတ္ထ ပဒုမပတ္တာနန္တိ ပဒုမပတ္တဝေဌနံ နာမေကံ ပသာဓနံ, တံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ တဝ ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ မောဠိံ ဥက္ခိပိတ္ဝာ ပဒုမပတ္တဝေဌနေန ယောဇေတ္ဝာ ဗန္ဓာတိ အတ္ထော။ ဂောတမိပုတ္တာတိ စန္ဒကုမာရံ အာလပတိ။ စမ္ပကဒလမိသ္သာယောတိ အဗ္ဘန္တရိမေဟိ စမ္ပကဒလေဟိ မိသ္သိတာ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာ နာနာပုပ္ဖမာလာ ပိလန္ဓသ္သု။ ဧသာ တေတိ ဧသာ တဝ ပောရာဏိကာ ပကတိ, တမေဝ ဂဏ္ဟသ္သု ပုတ္တာတိ ပရိဒေဝတိ။ ယေဟိ စာတိ ယေဟိ လောဟိတစန္ဒနဝိလေပနေဟိ ဝိလိတ္တော ရာဇပရိသာယ သောဘသိ, တာနိ ဝိလိမ္ပသ္သူတိ အတ္ထော။ ကာသိကန္တိ သတသဟသ္သဂ္ဃနကံ ကာသိကဝတ္ထံ။ ဂဏ္ဟသ္သူတိ ပိလန္ဓသ္သု။
Tattha padumapattānanti padumapattaveṭhanaṃ nāmekaṃ pasādhanaṃ, taṃ sandhāyevamāha. Tava vippakiṇṇaṃ moḷiṃ ukkhipitvā padumapattaveṭhanena yojetvā bandhāti attho. Gotamiputtāti candakumāraṃ ālapati. Campakadalamissāyoti abbhantarimehi campakadalehi missitā vaṇṇagandhasampannā nānāpupphamālā pilandhassu. Esā teti esā tava porāṇikā pakati, tameva gaṇhassu puttāti paridevati. Yehi cāti yehi lohitacandanavilepanehi vilitto rājaparisāya sobhasi, tāni vilimpassūti attho. Kāsikanti satasahassagghanakaṃ kāsikavatthaṃ. Gaṇhassūti pilandhassu.
ဣဒာနိသ္သ စန္ဒာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ တသ္သ ပာဒမူလေ နိပတိတ္ဝာ ပရိဒေဝမာနာ အာဟ –
Idānissa candā nāma aggamahesī tassa pādamūle nipatitvā paridevamānā āha –
၁၁၁၃.
1113.
‘‘န ဟိ နူနာယံ ရဋ္ဌပာလော၊ ဘူမိပတိ ဇနပဒသ္သ ဒာယာဒော။
‘‘Na hi nūnāyaṃ raṭṭhapālo, bhūmipati janapadassa dāyādo;
လောကိသ္သရော မဟန္တော၊ ပုတ္တေ သ္နေဟံ ဇနယတီ’’တိ။
Lokissaro mahanto, putte snehaṃ janayatī’’ti.
တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ ဂာထမာဟ –
Taṃ sutvā rājā gāthamāha –
၁၁၁၄.
1114.
‘‘မယ္ဟမ္ပိ ပိယာ ပုတ္တာ၊ အတ္တာ စ ပိယော တုမ္ဟေ စ ဘရိယာယော။
‘‘Mayhampi piyā puttā, attā ca piyo tumhe ca bhariyāyo;
သဂ္ဂဉ္စ ပတ္ထယာနော၊ တေနာဟံ ဃာတယိသ္သာမီ’’တိ။
Saggañca patthayāno, tenāhaṃ ghātayissāmī’’ti.
တသ္သတ္ထော – ကိံကာရဏာ ပုတ္တသိနေဟံ န ဇနေမိ? န ကေဝလံ ဂောတမိယာ ဧဝ, အထ ခော မယ္ဟမ္ပိ ပိယာ ပုတ္တာ, တထာ အတ္တာ စ တုမ္ဟေ စ သုဏ္ဟာယော ဘရိယာယော စ ပိယာယေဝ။ ဧဝံ သန္တေပိ သဂ္ဂဉ္စ ပတ္ထယာနော အဟံ သဂ္ဂံ ပတ္ထေန္တော, တေန ကာရဏေန ဧတေ ဃာတယိသ္သာမိ, မာ စိန္တယိတ္ထ, သဗ္ဗေပေတေ မယာ သဒ္ဓိံ ဒေဝလောကံ ဧကတော ဂမိသ္သန္တီတိ။
Tassattho – kiṃkāraṇā puttasinehaṃ na janemi? Na kevalaṃ gotamiyā eva, atha kho mayhampi piyā puttā, tathā attā ca tumhe ca suṇhāyo bhariyāyo ca piyāyeva. Evaṃ santepi saggañca patthayāno ahaṃ saggaṃ patthento, tena kāraṇena ete ghātayissāmi, mā cintayittha, sabbepete mayā saddhiṃ devalokaṃ ekato gamissantīti.
စန္ဒာ အာဟ –
Candā āha –
၁၁၁၅.
1115.
‘‘မံ ပဌမံ ဃာတေဟိ၊ မာ မေ ဟဒယံ ဒုက္ခံ ဖာလေသိ။
‘‘Maṃ paṭhamaṃ ghātehi, mā me hadayaṃ dukkhaṃ phālesi;
အလင္ကတော သုန္ဒရကော၊ ပုတ္တော ဒေဝ တဝ သုခုမာလော။
Alaṅkato sundarako, putto deva tava sukhumālo.
၁၁၁၆.
1116.
‘‘ဟန္ဒယ္ယ မံ ဟနသ္သု၊ ပရလောကေ စန္ဒကေန ဟေသ္သာမိ။
‘‘Handayya maṃ hanassu, paraloke candakena hessāmi;
ပုညံ ကရသ္သု ဝိပုလံ၊ ဝိစရာမ ဥဘောပိ ပရလောကေ’’တိ။
Puññaṃ karassu vipulaṃ, vicarāma ubhopi paraloke’’ti.
တတ္ထ ပဌမန္တိ ဒေဝ, မမ သာမိကတော ပဌမတရံ မံ ဃာတေဟိ။ ဒုက္ခန္တိ စန္ဒသ္သ မရဏဒုက္ခံ မမ ဟဒယံ မာ ဖာလေသိ။ အလင္ကတောတိ အယံ မမ ဧကောဝ အလံ ပရိယတ္တောတိ ဧဝံ အလင္ကတော။ ဧဝရူပံ နာမ ပုတ္တံ မာ ဃာတယိ, မဟာရာဇာတိ ဒီပေတိ။ ဟန္ဒယ္ယာတိ ဟန္ဒ, အယ္ယ, ရာဇာနံ အာလပန္တီ ဧဝမာဟ။ ပရလောကေ စန္ဒကေနာတိ စန္ဒေန သဒ္ဓိံ ပရလောကေ ဘဝိသ္သာမိ။ ဝိစရာမ ဥဘောပိ ပရလောကေတိ တယာ ဧကတော ဃာတိတာ ဥဘောပိ ပရလောကေ သုခံ အနုဘဝန္တာ ဝိစရာမ, မာ နော သဂ္ဂန္တရာယမကာသီတိ။
Tattha paṭhamanti deva, mama sāmikato paṭhamataraṃ maṃ ghātehi. Dukkhanti candassa maraṇadukkhaṃ mama hadayaṃ mā phālesi. Alaṅkatoti ayaṃ mama ekova alaṃ pariyattoti evaṃ alaṅkato. Evarūpaṃ nāma puttaṃ mā ghātayi, mahārājāti dīpeti. Handayyāti handa, ayya, rājānaṃ ālapantī evamāha. Paraloke candakenāti candena saddhiṃ paraloke bhavissāmi. Vicarāma ubhopi paraloketi tayā ekato ghātitā ubhopi paraloke sukhaṃ anubhavantā vicarāma, mā no saggantarāyamakāsīti.
ရာဇာ အာဟ –
Rājā āha –
၁၁၁၇.
1117.
‘‘မာ တ္ဝံ စန္ဒေ ရုစ္စိ မရဏံ၊ ဗဟုကာ တဝ ဒေဝရာ ဝိသာလက္ခိ။
‘‘Mā tvaṃ cande rucci maraṇaṃ, bahukā tava devarā visālakkhi;
တေ တံ ရမယိသ္သန္တိ၊ ယိဋ္ဌသ္မိံ ဂောတမိပုတ္တေ’’တိ။
Te taṃ ramayissanti, yiṭṭhasmiṃ gotamiputte’’ti.
တတ္ထ မာ တ္ဝံ စန္ဒေ ရုစ္စီတိ မာ တ္ဝံ အတ္တနော မရဏံ ရောစေသိ။ ‘‘မာ ရုဒ္ဒီ’’တိပိ ပာဌော, မာ ရောဒီတိ အတ္ထော။ ဒေဝရာတိ ပတိဘာတုကာ။
Tattha mā tvaṃ cande ruccīti mā tvaṃ attano maraṇaṃ rocesi. ‘‘Mā ruddī’’tipi pāṭho, mā rodīti attho. Devarāti patibhātukā.
တတော ပရံ သတ္ထာ –
Tato paraṃ satthā –
၁၁၁၈.
1118.
‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ စန္ဒာ အတ္တာနံ၊ ဟန္တိ ဟတ္ထတလကေဟီ’’တိ။ – ဥပဍ္ဎဂာထမာဟ။
‘‘Evaṃ vutte candā attānaṃ, hanti hatthatalakehī’’ti. – upaḍḍhagāthamāha;
တတော ပရံ တသ္သာယေဝ ဝိလာပော ဟောတိ –
Tato paraṃ tassāyeva vilāpo hoti –
‘‘အလမေတ္ထ ဇီဝိတေန၊ ပိသ္သာမိ ဝိသံ မရိသ္သာမိ။
‘‘Alamettha jīvitena, pissāmi visaṃ marissāmi.
၁၁၁၉.
1119.
‘‘န ဟိ နူနိမသ္သ ရညော၊ မိတ္တာမစ္စာ စ ဝိဇ္ဇရေ သုဟဒာ။
‘‘Na hi nūnimassa rañño, mittāmaccā ca vijjare suhadā;
ယေ န ဝဒန္တိ ရာဇာနံ၊ ‘မာ ဃာတယိ ဩရသေ ပုတ္တေ’။
Ye na vadanti rājānaṃ, ‘mā ghātayi orase putte’.
၁၁၂၀.
1120.
‘‘န ဟိ နူနိမသ္သ ရညော၊ ဉာတီ မိတ္တာ စ ဝိဇ္ဇရေ သုဟဒာ။
‘‘Na hi nūnimassa rañño, ñātī mittā ca vijjare suhadā;
ယေ န ဝဒန္တိ ရာဇာနံ၊ ‘မာ ဃာတယိ အတ္ရဇေ ပုတ္တေ’။
Ye na vadanti rājānaṃ, ‘mā ghātayi atraje putte’.
၁၁၂၁.
1121.
‘‘ဣမေ တေပိ မယ္ဟံ ပုတ္တာ၊ ဂုဏိနော ကာယူရဓာရိနော ရာဇ။
‘‘Ime tepi mayhaṃ puttā, guṇino kāyūradhārino rāja;
တေဟိပိ ယဇသ္သု ယညံ၊ အထ မုဉ္စတု ဂောတမိပုတ္တေ။
Tehipi yajassu yaññaṃ, atha muñcatu gotamiputte.
၁၁၂၂.
1122.
‘‘ဗိလသတံ မံ ကတ္ဝာန၊ ယဇသ္သု သတ္တဓာ မဟာရာဇ။
‘‘Bilasataṃ maṃ katvāna, yajassu sattadhā mahārāja;
မာ ဇေဋ္ဌပုတ္တမဝဓိ၊ အဒူသကံ သီဟသင္ကာသံ။
Mā jeṭṭhaputtamavadhi, adūsakaṃ sīhasaṅkāsaṃ.
၁၁၂၃.
1123.
‘‘ဗိလသတံ မံ ကတ္ဝာန၊ ယဇသ္သု သတ္တဓာ မဟာရာဇ။
‘‘Bilasataṃ maṃ katvāna, yajassu sattadhā mahārāja;
မာ ဇေဋ္ဌပုတ္တမဝဓိ၊ အပေက္ခိတံ သဗ္ဗလောကသ္သာ’’တိ။
Mā jeṭṭhaputtamavadhi, apekkhitaṃ sabbalokassā’’ti.
တတ္ထ ဧဝန္တိ ဧဝံ အန္ဓဗာလေန ဧကရာဇေန ဝုတ္တေ။ ဟန္တီတိ ‘‘ကိံ နာမေတံ ကထေသီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဟတ္ထတလေဟိ အတ္တာနံ ဟန္တိ။ ပိသ္သာမီတိ ပိဝိသ္သာမိ။ ဣမေ တေပီတိ ဝသုလကုမာရံ အာဒိံ ကတ္ဝာ သေသဒာရကေ ဟတ္ထေ ဂဟေတ္ဝာ ရညော ပာဒမူလေ ဌိတာ ဧဝမာဟ။ ဂုဏိနောတိ မာလာဂုဏအာဘရဏေဟိ သမန္နာဂတာ။ ကာယူရဓာရိနောတိ ကာယူရပသာဓနဓရာ။ ဗိလသတန္တိ မဟာရာဇ, မံ ဃာတေတ္ဝာ ကောဋ္ဌာသသတံ ကတ္ဝာ သတ္တဓာ သတ္တသု ဌာနေသု ယညံ ယဇသ္သု။
Tattha evanti evaṃ andhabālena ekarājena vutte. Hantīti ‘‘kiṃ nāmetaṃ kathesī’’ti vatvā hatthatalehi attānaṃ hanti. Pissāmīti pivissāmi. Ime tepīti vasulakumāraṃ ādiṃ katvā sesadārake hatthe gahetvā rañño pādamūle ṭhitā evamāha. Guṇinoti mālāguṇaābharaṇehi samannāgatā. Kāyūradhārinoti kāyūrapasādhanadharā. Bilasatanti mahārāja, maṃ ghātetvā koṭṭhāsasataṃ katvā sattadhā sattasu ṭhānesu yaññaṃ yajassu.
ဣတိ သာ ရညော သန္တိကေ ဣမာဟိ ဂာထာဟိ ပရိဒေဝိတ္ဝာ အသ္သာသံ အလဘမာနာ ဗောဓိသတ္တသ္သေဝ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ပရိဒေဝမာနာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘စန္ဒေ, မယာ ဇီဝမာနေန တုယ္ဟံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ သုဘဏိတေ သုကထိတေ ဥစ္စာဝစာနိ မဏိမုတ္တာဒီနိ ဗဟူနိ အာဘရဏာနိ ဒိန္နာနိ, အဇ္ဇ ပန တေ ဣဒံ ပစ္ဆိမဒာနံ, သရီရာရုဠ္ဟံ အာဘရဏံ ဒမ္မိ, ဂဏ္ဟာဟိ န’’န္တိ။ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Iti sā rañño santike imāhi gāthāhi paridevitvā assāsaṃ alabhamānā bodhisattasseva santikaṃ gantvā paridevamānā aṭṭhāsi. Atha naṃ so āha – ‘‘cande, mayā jīvamānena tuyhaṃ tasmiṃ tasmiṃ vatthusmiṃ subhaṇite sukathite uccāvacāni maṇimuttādīni bahūni ābharaṇāni dinnāni, ajja pana te idaṃ pacchimadānaṃ, sarīrāruḷhaṃ ābharaṇaṃ dammi, gaṇhāhi na’’nti. Imamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၁၁၂၄.
1124.
‘‘ဗဟုကာ တဝ ဒိန္နာဘရဏာ၊ ဥစ္စာဝစာ သုဘဏိတမ္ဟိ။
‘‘Bahukā tava dinnābharaṇā, uccāvacā subhaṇitamhi;
မုတ္တာမဏိဝေဠုရိယာ၊ ဧတံ တေ ပစ္ဆိမကံ ဒာန’’န္တိ။
Muttāmaṇiveḷuriyā, etaṃ te pacchimakaṃ dāna’’nti.
စန္ဒာဒေဝီပိ တံ သုတ္ဝာ တတော ပရာဟိ နဝဟိ ဂာထာဟိ ဝိလပိ –
Candādevīpi taṃ sutvā tato parāhi navahi gāthāhi vilapi –
၁၁၂၅.
1125.
‘‘ယေသံ ပုဗ္ဗေ ခန္ဓေသု၊ ဖုလ္လာ မာလာဂုဏာ ဝိဝတ္တိံသု။
‘‘Yesaṃ pubbe khandhesu, phullā mālāguṇā vivattiṃsu;
တေသဇ္ဇပိ သုနိသိတော၊ နေတ္တိံသော ဝိဝတ္တိသ္သတိ ခန္ဓေသု။
Tesajjapi sunisito, nettiṃso vivattissati khandhesu.
၁၁၂၆.
1126.
‘‘ယေသံ ပုဗ္ဗေ ခန္ဓေသု၊ စိတ္တာ မာလာဂုဏာ ဝိဝတ္တိံသု။
‘‘Yesaṃ pubbe khandhesu, cittā mālāguṇā vivattiṃsu;
တေသဇ္ဇပိ သုနိသိတော၊ နေတ္တိံသော ဝိဝတ္တိသ္သတိ ခန္ဓေသု။
Tesajjapi sunisito, nettiṃso vivattissati khandhesu.
၁၁၂၇.
1127.
‘‘အစိရံ ဝတ နေတ္တိံသော၊ ဝိဝတ္တိသ္သကိ ရာဇပုတ္တာနံ ခန္ဓေသု။
‘‘Aciraṃ vata nettiṃso, vivattissaki rājaputtānaṃ khandhesu;
အထ မမ ဟဒယံ န ဖလတိ၊ တာဝ ဒဠ္ဟဗန္ဓဉ္စ မေ အာသိ။
Atha mama hadayaṃ na phalati, tāva daḷhabandhañca me āsi.
၁၁၂၈.
1128.
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Kāsikasucivatthadharā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နိယ္ယာထ စန္ဒသူရိယာ၊ ယညတ္ထာယ ဧကရာဇသ္သ။
Niyyātha candasūriyā, yaññatthāya ekarājassa.
၁၁၂၉.
1129.
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Kāsikasucivatthadharā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နိယ္ယာထ စန္ဒသူရိယာ၊ မာတု ကတ္ဝာ ဟဒယသောကံ။
Niyyātha candasūriyā, mātu katvā hadayasokaṃ.
၁၁၃၀.
1130.
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Kāsikasucivatthadharā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နိယ္ယာထ စန္ဒသူရိယာ၊ ဇနသ္သ ကတ္ဝာ ဟဒယသောကံ။
Niyyātha candasūriyā, janassa katvā hadayasokaṃ.
၁၁၃၁.
1131.
‘‘မံသရသဘောဇနာ န္ဟာပကသုန္ဟာပိတာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Maṃsarasabhojanā nhāpakasunhāpitā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နိယ္ယာထ စန္ဒသူရိယာ၊ ယညတ္ထာယ ဧကရာဇသ္သ။
Niyyātha candasūriyā, yaññatthāya ekarājassa.
၁၁၃၂.
1132.
‘‘မံသရသဘောဇနာ န္ဟာပကသုန္ဟာပိတာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Maṃsarasabhojanā nhāpakasunhāpitā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နိယ္ယာထ စန္ဒသူရိယာ၊ မာတု ကတ္ဝာ ဟဒယသောကံ။
Niyyātha candasūriyā, mātu katvā hadayasokaṃ.
၁၁၃၃.
1133.
‘‘မံသရသဘောဇနာ န္ဟာပကသုန္ဟာပိတာ၊ ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ။
‘‘Maṃsarasabhojanā nhāpakasunhāpitā, kuṇḍalino agalucandanavilittā;
နိယ္ယာထ စန္ဒသူရိယာ၊ ဇနသ္သ ကတ္ဝာ ဟဒယသောက’’န္တိ။
Niyyātha candasūriyā, janassa katvā hadayasoka’’nti.
တတ္ထ မာလာဂုဏာတိ ပုပ္ဖဒာမာနိ။ တေသဇ္ဇာတိ တေသံ အဇ္ဇ။ နေတ္တိံသောတိ အသိ။ ဝိဝတ္တိသ္သတီတိ ပတိသ္သတိ။ အစိရံ ဝတာတိ အစိရေန ဝတ။ န ဖလတီတိ န ဘိဇ္ဇတိ။ တာဝ ဒဠ္ဟဗန္ဓဉ္စ မေ အာသီတိ အတိဝိယ ထိရဗန္ဓနံ မေ ဟဒယံ ဘဝိသ္သတီတိ အတ္ထော။ နိယ္ယာထာတိ ဂစ္ဆထ။
Tattha mālāguṇāti pupphadāmāni. Tesajjāti tesaṃ ajja. Nettiṃsoti asi. Vivattissatīti patissati. Aciraṃ vatāti acirena vata. Na phalatīti na bhijjati. Tāva daḷhabandhañcame āsīti ativiya thirabandhanaṃ me hadayaṃ bhavissatīti attho. Niyyāthāti gacchatha.
ဧဝံ တသ္သာ ပရိဒေဝန္တိယာဝ ယညာဝာဋေ သဗ္ဗကမ္မံ နိဋ္ဌာသိ။ ရာဇပုတ္တံ နေတ္ဝာ ဂီဝံ ဩနာမေတ္ဝာ နိသီဒာပေသုံ။ ခဏ္ဍဟာလော သုဝဏ္ဏပာတိံ ဥပနာမေတ္ဝာ ခဂ္ဂံ အာဒာယ ‘‘တသ္သ ဂီဝံ ဆိန္ဒိသ္သာမီ’’တိ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသ္ဝာ စန္ဒာဒေဝီ ‘‘အညံ မေ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ, အတ္တနော သစ္စဗလေန သာမိကသ္သ သောတ္ထိံ ကရိသ္သာမီ’’တိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယ္ဟ ပရိသာယ အန္တရေ ဝိစရန္တီ သစ္စကိရိယံ အကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Evaṃ tassā paridevantiyāva yaññāvāṭe sabbakammaṃ niṭṭhāsi. Rājaputtaṃ netvā gīvaṃ onāmetvā nisīdāpesuṃ. Khaṇḍahālo suvaṇṇapātiṃ upanāmetvā khaggaṃ ādāya ‘‘tassa gīvaṃ chindissāmī’’ti aṭṭhāsi. Taṃ disvā candādevī ‘‘aññaṃ me paṭisaraṇaṃ natthi, attano saccabalena sāmikassa sotthiṃ karissāmī’’ti añjaliṃ paggayha parisāya antare vicarantī saccakiriyaṃ akāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၁၁၃၄.
1134.
‘‘သဗ္ဗသ္မိံ ဥပက္ခဋသ္မိံ၊ နိသီဒိတေ စန္ဒသ္မိံ ယညတ္ထာယ။
‘‘Sabbasmiṃ upakkhaṭasmiṃ, nisīdite candasmiṃ yaññatthāya;
ပဉ္စာလရာဇဓီတာ ပဉ္ဇလိကာ၊ သဗ္ဗပရိသာယ သမနုပရိယာယိ။
Pañcālarājadhītā pañjalikā, sabbaparisāya samanupariyāyi.
၁၁၃၅.
1135.
‘‘ယေန သစ္စေန ခဏ္ဍဟာလော၊ ပာပကမ္မံ ကရောတိ ဒုမ္မေဓော။
‘‘Yena saccena khaṇḍahālo, pāpakammaṃ karoti dummedho;
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန၊ သမင္ဂိနီ သာမိကေန ဟောမိ။
Etena saccavajjena, samaṅginī sāmikena homi.
၁၁၃၆.
1136.
‘‘ယေ ဣဓတ္ထိ အမနုသ္သာ၊ ယာနိ စ ယက္ခဘူတဘဗ္ယာနိ။
‘‘Ye idhatthi amanussā, yāni ca yakkhabhūtabhabyāni;
ကရောန္တု မေ ဝေယ္ယာဝဋိကံ၊ သမင္ဂိနီ သာမိကေန ဟောမိ။
Karontu me veyyāvaṭikaṃ, samaṅginī sāmikena homi.
၁၁၃၇.
1137.
‘‘ယာ ဒေဝတာ ဣဓာဂတာ၊ ယာနိ စ ယက္ခဘူတဘဗ္ယာနိ။
‘‘Yā devatā idhāgatā, yāni ca yakkhabhūtabhabyāni;
သရဏေသိနိံ အနာထံ တာယထ မံ၊ ယာစာမဟံ ပတိ မာဟံ အဇေယ္ယ’’န္တိ။
Saraṇesiniṃ anāthaṃ tāyatha maṃ, yācāmahaṃ pati māhaṃ ajeyya’’nti.
တတ္ထ ဥပက္ခဋသ္မိန္တိ သဗ္ဗသ္မိံ ယညသမ္ဘာရေ သဇ္ဇိတေ ပဋိယတ္တေ။ သမင္ဂိနီတိ သမ္ပယုတ္တာ ဧကသံဝာသာ။ ယေ ဣဓတ္ထီတိ ယေ ဣဓ အတ္ထိ။ ယက္ခဘူတဘဗ္ယာနီတိ ဒေဝသင္ခာတာ ယက္ခာ စ ဝဍ္ဎိတ္ဝာ ဌိတသတ္တသင္ခာတာ ဘူတာ စ ဣဒာနိ ဝဍ္ဎနကသတ္တသင္ခာတာနိ ဘဗ္ယာနိ စ။ ဝေယ္ယာဝဋိကန္တိ မယ္ဟံ ဝေယ္ယာဝစ္စံ ကရောန္တု။ တာယထ မန္တိ ရက္ခထ မံ။ ယာစာမဟန္တိ အဟံ ဝော ယာစာမိ။ ပတိ မာဟန္တိ ပတိံ အဟံ မာ အဇေယ္ယံ။
Tattha upakkhaṭasminti sabbasmiṃ yaññasambhāre sajjite paṭiyatte. Samaṅginīti sampayuttā ekasaṃvāsā. Ye idhatthīti ye idha atthi. Yakkhabhūtabhabyānīti devasaṅkhātā yakkhā ca vaḍḍhitvā ṭhitasattasaṅkhātā bhūtā ca idāni vaḍḍhanakasattasaṅkhātāni bhabyāni ca. Veyyāvaṭikanti mayhaṃ veyyāvaccaṃ karontu. Tāyatha manti rakkhatha maṃ. Yācāmahanti ahaṃ vo yācāmi. Pati māhanti patiṃ ahaṃ mā ajeyyaṃ.
အထ သက္ကော ဒေဝရာဇာ တသ္သာ ပရိဒေဝသဒ္ဒံ သုတ္ဝာ တံ ပဝတ္တိံ ဉတ္ဝာ ဇလိတံ အယကူဋံ အာဒာယ ဂန္တ္ဝာ ရာဇာနံ တာသေတ္ဝာ သဗ္ဗေ ဝိသ္သဇ္ဇာပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Atha sakko devarājā tassā paridevasaddaṃ sutvā taṃ pavattiṃ ñatvā jalitaṃ ayakūṭaṃ ādāya gantvā rājānaṃ tāsetvā sabbe vissajjāpesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၁၁၃၈.
1138.
‘‘တံ သုတ္ဝာ အမနုသ္သော၊ အယောကူဋံ ပရိဗ္ဘမေတ္ဝာန။
‘‘Taṃ sutvā amanusso, ayokūṭaṃ paribbhametvāna;
ဘယမသ္သ ဇနယန္တော၊ ရာဇာနံ ဣဒမဝောစ။
Bhayamassa janayanto, rājānaṃ idamavoca.
၁၁၃၉.
1139.
‘‘ဗုဇ္ဈသ္သု ခော ရာဇကလိ၊ မာ တာဟံ မတ္ထကံ နိတာဠေသိံ။
‘‘Bujjhassu kho rājakali, mā tāhaṃ matthakaṃ nitāḷesiṃ;
မာ ဇေဋ္ဌပုတ္တမဝဓိ၊ အဒူသကံ သီဟသင္ကာသံ။
Mā jeṭṭhaputtamavadhi, adūsakaṃ sīhasaṅkāsaṃ.
၁၁၄၀.
1140.
‘‘ကော တေ ဒိဋ္ဌော ရာဇကလိ၊ ပုတ္တဘရိယာယော ဟညမာနာယော။
‘‘Ko te diṭṭho rājakali, puttabhariyāyo haññamānāyo;
သေဋ္ဌိ စ ဂဟပတယော၊ အဒူသကာ သဂ္ဂကာမာ ဟိ။
Seṭṭhi ca gahapatayo, adūsakā saggakāmā hi.
၁၁၄၁.
1141.
‘‘တံ သုတ္ဝာ ခဏ္ဍဟာလော၊ ရာဇာ စ အဗ္ဘုတမိဒံ ဒိသ္ဝာန။
‘‘Taṃ sutvā khaṇḍahālo, rājā ca abbhutamidaṃ disvāna;
သဗ္ဗေသံ ဗန္ဓနာနိ မောစေသုံ၊ ယထာ တံ အနုပဃာတံ။
Sabbesaṃ bandhanāni mocesuṃ, yathā taṃ anupaghātaṃ.
၁၁၄၂.
1142.
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု၊ ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒာ အာသုံ။
‘‘Sabbesu vippamuttesu, ye tattha samāgatā tadā āsuṃ;
သဗ္ဗေ ဧကေကလေဍ္ဍုကမဒံသု၊ ဧသ ဝဓော ခဏ္ဍဟာလသ္သာ’’တိ။
Sabbe ekekaleḍḍukamadaṃsu, esa vadho khaṇḍahālassā’’ti.
တတ္ထ အမနုသ္သောတိ သက္ကော ဒေဝရာဇာ။ ဗုဇ္ဈသ္သူတိ ဇာနသ္သု သလ္လက္ခေဟိ။ ရာဇကလီတိ ရာဇကာဠကဏ္ဏိ ရာဇလာမက။ မာ တာဟန္တိ ပာပရာဇ, ဗုဇ္ဈ, မာ တေ အဟံ မတ္ထကံ နိတာဠေသိံ။ ကော တေ ဒိဋ္ဌောတိ ကုဟိံ တယာ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော။ သဂ္ဂကာမာ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟီတိ နိပာတမတ္တံ, သဂ္ဂကာမာ သဂ္ဂံ ပတ္ထယမာနာတိ အတ္ထော။ တံ သုတ္ဝာတိ, ဘိက္ခဝေ, တံ သက္ကသ္သ ဝစနံ ခဏ္ဍဟာလော သုတ္ဝာ။ အဗ္ဘုတမိဒန္တိ ရာဇာ စ ဣဒံ သက္ကသ္သ ဒသ္သနံ ပုဗ္ဗေ အဘူတံ ဒိသ္ဝာ။ ယထာ တန္တိ ယထာ အနုပဃာတံ ပာဏံ မောစေန္တိ, ဧဝမေဝ မောစေသုံ။ ဧကေကလေဍ္ဍုကမဒံသူတိ ဘိက္ခဝေ, ယတ္တကာ တသ္မိံ ယညာဝာဋေ သမာဂတာ, သဗ္ဗေ ဧကကောလာဟလံ ကတ္ဝာ ခဏ္ဍဟာလသ္သ ဧကေကလေဍ္ဍုပဟာရံ အဒံသု။ ဧသ ဝဓောတိ ဧသောဝ ခဏ္ဍဟာလသ္သ ဝဓော အဟောသိ, တတ္ထေဝ နံ ဇီဝိတက္ခယံ ပာပေသုန္တိ အတ္ထော။
Tattha amanussoti sakko devarājā. Bujjhassūti jānassu sallakkhehi. Rājakalīti rājakāḷakaṇṇi rājalāmaka. Mā tāhanti pāparāja, bujjha, mā te ahaṃ matthakaṃ nitāḷesiṃ. Ko te diṭṭhoti kuhiṃ tayā diṭṭhapubbo. Saggakāmā hīti ettha hīti nipātamattaṃ, saggakāmā saggaṃ patthayamānāti attho. Taṃ sutvāti, bhikkhave, taṃ sakkassa vacanaṃ khaṇḍahālo sutvā. Abbhutamidanti rājā ca idaṃ sakkassa dassanaṃ pubbe abhūtaṃ disvā. Yathā tanti yathā anupaghātaṃ pāṇaṃ mocenti, evameva mocesuṃ. Ekekaleḍḍukamadaṃsūti bhikkhave, yattakā tasmiṃ yaññāvāṭe samāgatā, sabbe ekakolāhalaṃ katvā khaṇḍahālassa ekekaleḍḍupahāraṃ adaṃsu. Esa vadhoti esova khaṇḍahālassa vadho ahosi, tattheva naṃ jīvitakkhayaṃ pāpesunti attho.
တံ ပန မာရေတ္ဝာ မဟာဇနော ရာဇာနံ မာရေတုံ အာရဘိ။ ဗောဓိသတ္တော ပိတရံ ပရိသ္သဇိတ္ဝာ မာရေတုံ န အဒာသိ။ မဟာဇနော ‘‘ဇီဝိတံ ဧတသ္သ ပာပရညော ဒေမ, ဆတ္တံ ပနသ္သ နဂရေ စ ဝာသံ န ဒသ္သာမ, စဏ္ဍာလံ ကတ္ဝာ ဗဟိနဂရေ ဝသာပေသ္သာမာ’’တိ ဝတ္ဝာ ရာဇဝေသံ ဟာရေတ္ဝာ ကာသာဝံ နိဝာသာပေတ္ဝာ ဟလိဒ္ဒိပိလောတိကာယ သီသံ ဝေဌေတ္ဝာ စဏ္ဍာလံ ကတ္ဝာ စဏ္ဍာလဝသနဋ္ဌာနံ တံ ပဟိဏိ။ ယေ ပနေတံ ပသုဃာတယညံ ယဇိံသု စေဝ ယဇာပေသုဉ္စ အနုမောဒိံသု စ, သဗ္ဗေ နိရယပရာယဏာဝ အဟေသုံ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Taṃ pana māretvā mahājano rājānaṃ māretuṃ ārabhi. Bodhisatto pitaraṃ parissajitvā māretuṃ na adāsi. Mahājano ‘‘jīvitaṃ etassa pāparañño dema, chattaṃ panassa nagare ca vāsaṃ na dassāma, caṇḍālaṃ katvā bahinagare vasāpessāmā’’ti vatvā rājavesaṃ hāretvā kāsāvaṃ nivāsāpetvā haliddipilotikāya sīsaṃ veṭhetvā caṇḍālaṃ katvā caṇḍālavasanaṭṭhānaṃ taṃ pahiṇi. Ye panetaṃ pasughātayaññaṃ yajiṃsu ceva yajāpesuñca anumodiṃsu ca, sabbe nirayaparāyaṇāva ahesuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၁၁၄၃.
1143.
‘‘သဗ္ဗေ ပဝိဋ္ဌာ နိရယံ၊ ယထာ တံ ပာပကံ ကရိတ္ဝာန။
‘‘Sabbe paviṭṭhā nirayaṃ, yathā taṃ pāpakaṃ karitvāna;
န ဟိ ပာပကမ္မံ ကတ္ဝာ၊ လဗ္ဘာ သုဂတိံ ဣတော ဂန္တု’’န္တိ။
Na hi pāpakammaṃ katvā, labbhā sugatiṃ ito gantu’’nti.
သောပိ ခော မဟာဇနော ဒ္ဝေ ကာဠကဏ္ဏိယော ဟာရေတ္ဝာ တတ္ထေဝ အဘိသေကသမ္ဘာရေ အာဟရိတ္ဝာ စန္ဒကုမာရံ အဘိသိဉ္စိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Sopi kho mahājano dve kāḷakaṇṇiyo hāretvā tattheva abhisekasambhāre āharitvā candakumāraṃ abhisiñci. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၁၁၄၄.
1144.
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု၊ ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒာ အာသုံ။
‘‘Sabbesu vippamuttesu, ye tattha samāgatā tadā āsuṃ;
စန္ဒံ အဘိသိဉ္စိံသု၊ သမာဂတာ ရာဇပရိသာ စ။
Candaṃ abhisiñciṃsu, samāgatā rājaparisā ca.
၁၁၄၅.
1145.
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု၊ ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒာ အာသုံ။
‘‘Sabbesu vippamuttesu, ye tattha samāgatā tadā āsuṃ;
စန္ဒံ အဘိသိဉ္စိံသု၊ သမာဂတာ ရာဇကညာယော စ။
Candaṃ abhisiñciṃsu, samāgatā rājakaññāyo ca.
၁၁၄၆.
1146.
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု၊ ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒာ အာသုံ။
‘‘Sabbesu vippamuttesu, ye tattha samāgatā tadā āsuṃ;
စန္ဒံ အဘိသိဉ္စိံသု၊ သမာဂတာ ဒေဝပရိသာ စ။
Candaṃ abhisiñciṃsu, samāgatā devaparisā ca.
၁၁၄၇.
1147.
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု၊ ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒာ အာသုံ။
‘‘Sabbesu vippamuttesu, ye tattha samāgatā tadā āsuṃ;
စန္ဒံ အဘိသိဉ္စိံသု၊ သမာဂတာ ဒေဝကညာယော စ။
Candaṃ abhisiñciṃsu, samāgatā devakaññāyo ca.
၁၁၄၈.
1148.
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု၊ ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒာ အာသုံ။
‘‘Sabbesu vippamuttesu, ye tattha samāgatā tadā āsuṃ;
စေလုက္ခေပမကရုံ၊ သမာဂတာ ရာဇပရိသာ စ။
Celukkhepamakaruṃ, samāgatā rājaparisā ca.
၁၁၄၉.
1149.
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု၊ ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒာ အာသုံ။
‘‘Sabbesu vippamuttesu, ye tattha samāgatā tadā āsuṃ;
စေလုက္ခေပမကရုံ၊ သမာဂတာ ရာဇကညာယော စ။
Celukkhepamakaruṃ, samāgatā rājakaññāyo ca.
၁၁၅၀.
1150.
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု၊ ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒာ အာသုံ။
‘‘Sabbesu vippamuttesu, ye tattha samāgatā tadā āsuṃ;
စေလုက္ခေပမကရုံ၊ သမာဂတာ ဒေဝပရိသာ စ။
Celukkhepamakaruṃ, samāgatā devaparisā ca.
၁၁၅၁.
1151.
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု၊ ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒာ အာသုံ။
‘‘Sabbesu vippamuttesu, ye tattha samāgatā tadā āsuṃ;
စေလုက္ခေပမကရုံ၊ သမာဂတာ ဒေဝကညာယော စ။
Celukkhepamakaruṃ, samāgatā devakaññāyo ca.
၁၁၅၂.
1152.
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု၊ ဗဟူ အာနန္ဒိတာ အဟုံ။
‘‘Sabbesu vippamuttesu, bahū ānanditā ahuṃ;
နန္ဒိံ ပဝေသိ နဂရံ၊ ဗန္ဓနာ မောက္ခော အဃောသိတ္ထာ’’တိ။
Nandiṃ pavesi nagaraṃ, bandhanā mokkho aghositthā’’ti.
တတ္ထ ရာဇပရိသာ စာတိ ရာဇပရိသာပိ တီဟိ သင္ခေဟိ အဘိသိဉ္စိံသု။ ရာဇကညာယော စာတိ ခတ္တိယဓီတရောပိ နံ အဘိသိဉ္စိံသု။ ဒေဝပရိသာ စာတိ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဝိဇယုတ္တရသင္ခံ ဂဟေတ္ဝာ ဒေဝပရိသာယ သဒ္ဓိံ အဘိသိဉ္စိ။ ဒေဝကညာယော စာတိ သုဇာပိ ဒေဝဓီတရာဟိ သဒ္ဓိံ အဘိသိဉ္စိ။ စေလုက္ခေပမကရုန္တိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ဝတ္ထေဟိ ဓဇေ ဥသ္သာပေတ္ဝာ ဥတ္တရိသာဋကာနိ အာကာသေ ခိပန္တာ စေလုက္ခေပံ ကရိံသု။ ရာဇပရိသာ စ ဣတရေ တယော ကောဋ္ဌာသာ စာတိ အဘိသေကကာရကာ စတ္တာရောပိ ကောဋ္ဌာသာ ကရိံသုယေဝ။ အာနန္ဒိတာ အဟုန္တိ အာမောဒိတာ အဟေသုံ။ နန္ဒိံ ပဝေသိ နဂရန္တိ စန္ဒကုမာရသ္သ ဆတ္တံ ဥသ္သာပေတ္ဝာ နဂရံ ပဝိဋ္ဌကာလေ နဂရေ အာနန္ဒဘေရိ စရိ။ ‘‘ကိံ ဝတ္ဝာ’’တိ? ယထာ ‘‘အမ္ဟာကံ စန္ဒကုမာရော ဗန္ဓနာ မုတ္တော, ဧဝမေဝ သဗ္ဗေ ဗန္ဓနာ မုစ္စန္တူ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗန္ဓနာ မောက္ခော အဃောသိတ္ထာ’’တိ။
Tattha rājaparisā cāti rājaparisāpi tīhi saṅkhehi abhisiñciṃsu. Rājakaññāyo cāti khattiyadhītaropi naṃ abhisiñciṃsu. Devaparisā cāti sakko devarājā vijayuttarasaṅkhaṃ gahetvā devaparisāya saddhiṃ abhisiñci. Devakaññāyo cāti sujāpi devadhītarāhi saddhiṃ abhisiñci. Celukkhepamakarunti nānāvaṇṇehi vatthehi dhaje ussāpetvā uttarisāṭakāni ākāse khipantā celukkhepaṃ kariṃsu. Rājaparisā ca itare tayo koṭṭhāsā cāti abhisekakārakā cattāropi koṭṭhāsā kariṃsuyeva. Ānanditā ahunti āmoditā ahesuṃ. Nandiṃ pavesi nagaranti candakumārassa chattaṃ ussāpetvā nagaraṃ paviṭṭhakāle nagare ānandabheri cari. ‘‘Kiṃ vatvā’’ti? Yathā ‘‘amhākaṃ candakumāro bandhanā mutto, evameva sabbe bandhanā muccantū’’ti. Tena vuttaṃ ‘‘bandhanā mokkho aghositthā’’ti.
ဗောဓိသတ္တော ပိတု ဝတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ။ အန္တောနဂရံ ပန ပဝိသိတုံ န လဘတိ။ ပရိဗ္ဗယသ္သ ခီဏကာလေ ဗောဓိသတ္တော ဥယ္ယာနကီဠာဒီနံ အတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တော တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘ပတိမ္ဟီ’’တိ န ဝန္ဒတိ, အဉ္ဇလိံ ပန ကတ္ဝာ ‘‘စိရံ ဇီဝ သာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘ကေနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တေ အာရောစေသိ။ အထသ္သ ပရိဗ္ဗယံ ဒာပေသိ။ သော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတ္ဝာ အာယုပရိယောသာနေ ဒေဝလောကံ ပူရယမာနော အဂမာသိ။
Bodhisatto pitu vattaṃ paṭṭhapesi. Antonagaraṃ pana pavisituṃ na labhati. Paribbayassa khīṇakāle bodhisatto uyyānakīḷādīnaṃ atthāya gacchanto taṃ upasaṅkamitvā ‘‘patimhī’’ti na vandati, añjaliṃ pana katvā ‘‘ciraṃ jīva sāmī’’ti vadati. ‘‘Kenattho’’ti vutte ārocesi. Athassa paribbayaṃ dāpesi. So dhammena rajjaṃ kāretvā āyupariyosāne devalokaṃ pūrayamāno agamāsi.
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတ္ဝာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒာနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော မံ ဧကံ နိသ္သာယ ဗဟူ မာရေတုံ ဝာယာမမကာသီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ။ တဒာ ခဏ္ဍဟာလော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ဂောတမီဒေဝီ မဟာမာယာ, စန္ဒာဒေဝီ ရာဟုလမာတာ, ဝသုလော ရာဟုလော, သေလာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, သူရော ဝာမဂောတ္တော ကသ္သပော, ဘဒ္ဒသေနော မောဂ္ဂလ္လာနော, သူရိယကုမာရော သာရိပုတ္တော, စန္ဒရာဇာ ပန အဟမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော အဟောသိန္တိ။
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto maṃ ekaṃ nissāya bahū māretuṃ vāyāmamakāsī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi. Tadā khaṇḍahālo devadatto ahosi, gotamīdevī mahāmāyā, candādevī rāhulamātā, vasulo rāhulo, selā uppalavaṇṇā, sūro vāmagotto kassapo, bhaddaseno moggallāno, sūriyakumāro sāriputto, candarājā pana ahameva sammāsambuddho ahosinti.
စန္ဒကုမာရဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
Candakumārajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၅၄၄. စန္ဒကုမာရဇာတကံ • 544. Candakumārajātakaṃ
