| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
४. चण्डालिविमानवण्णना
4. Caṇḍālivimānavaṇṇanā
चण्डालि वन्द पादानीति चण्डालिविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा राजगहे विहरन्तो पच्चूसवेलायं बुद्धाचिण्णं महाकरुणासमापत्तिं समापज्जित्वा उट्ठाय लोकं ओलोकेन्तो अद्दस तस्मिंयेव नगरे चण्डालावसथे वसन्तिं एकं महल्लिकं चण्डालिं खीणायुकं, निरयसंवत्तनिकञ्चस्सा कम्मं उपट्ठितं। सो महाकरुणाय समुस्साहितमानसो ‘‘सग्गसंवत्तनिकं कम्मं कारेत्वा तेनस्सा निरयूपपत्तिं निसेधेत्वा सग्गे पतिट्ठापेस्सामी’’ति चिन्तेत्वा महता भिक्खुसङ्घेन सद्धिं राजगहं पिण्डाय पविसति। तेन च समयेन सा चण्डाली दण्डं ओलुब्भ नगरतो निक्खमन्ती भगवन्तं आगच्छन्तं दिस्वा अभिमुखी हुत्वा अट्ठासि। भगवापि तस्सा गमनं निवारेन्तो विय पुरतो अट्ठासि। अथायस्मा महामोग्गल्लानो सत्थु चित्तं ञत्वा तस्सा च आयुपरिक्खयं भगवतो वन्दनाय तं नियोजेन्तो –
Caṇḍālivanda pādānīti caṇḍālivimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharanto paccūsavelāyaṃ buddhāciṇṇaṃ mahākaruṇāsamāpattiṃ samāpajjitvā uṭṭhāya lokaṃ olokento addasa tasmiṃyeva nagare caṇḍālāvasathe vasantiṃ ekaṃ mahallikaṃ caṇḍāliṃ khīṇāyukaṃ, nirayasaṃvattanikañcassā kammaṃ upaṭṭhitaṃ. So mahākaruṇāya samussāhitamānaso ‘‘saggasaṃvattanikaṃ kammaṃ kāretvā tenassā nirayūpapattiṃ nisedhetvā sagge patiṭṭhāpessāmī’’ti cintetvā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ rājagahaṃ piṇḍāya pavisati. Tena ca samayena sā caṇḍālī daṇḍaṃ olubbha nagarato nikkhamantī bhagavantaṃ āgacchantaṃ disvā abhimukhī hutvā aṭṭhāsi. Bhagavāpi tassā gamanaṃ nivārento viya purato aṭṭhāsi. Athāyasmā mahāmoggallāno satthu cittaṃ ñatvā tassā ca āyuparikkhayaṃ bhagavato vandanāya taṃ niyojento –
१९५.
195.
‘‘चण्डालि वन्द पादानि, गोतमस्स यसस्सिनो।
‘‘Caṇḍāli vanda pādāni, gotamassa yasassino;
तमेव अनुकम्पाय, अट्ठासि इसिसत्तमो॥
Tameva anukampāya, aṭṭhāsi isisattamo.
१९६.
196.
‘‘अभिप्पसादेहि मनं, अरहन्तम्हि तादिनि।
‘‘Abhippasādehi manaṃ, arahantamhi tādini;
खिप्पं पञ्जलिका वन्द, परित्तं तव जीवित’’न्ति॥ – गाथाद्वयमाह।
Khippaṃ pañjalikā vanda, parittaṃ tava jīvita’’nti. – gāthādvayamāha;
१९५. तत्थ चण्डालीति जातिआगतेन नामेन तं आलपति। वन्दाति अभिवादय। पादानीति सदेवकस्स लोकस्स सरणानि चरणानि । तमेव अनुकम्पायाति तमेव अनुग्गण्हनत्थं, अपायूपपत्तितो निसेधेत्वा सग्गे निब्बत्तापनत्थन्ति अधिप्पायो। अट्ठासीति नगरम्पि अपविसित्वा ठितो। इसिसत्तमोति लोकियसेक्खासेक्खपच्चेकबुद्धइसीहि उत्तमो उक्कट्ठतमो, अथ वा बुद्धइसीनं विपस्सिआदीनं सत्तमोति इसिसत्तमो।
195. Tattha caṇḍālīti jātiāgatena nāmena taṃ ālapati. Vandāti abhivādaya. Pādānīti sadevakassa lokassa saraṇāni caraṇāni . Tameva anukampāyāti tameva anuggaṇhanatthaṃ, apāyūpapattito nisedhetvā sagge nibbattāpanatthanti adhippāyo. Aṭṭhāsīti nagarampi apavisitvā ṭhito. Isisattamoti lokiyasekkhāsekkhapaccekabuddhaisīhi uttamo ukkaṭṭhatamo, atha vā buddhaisīnaṃ vipassiādīnaṃ sattamoti isisattamo.
१९६. अभिप्पसादेहि मनन्ति ‘‘सम्मासम्बुद्धो भगवा’’ति तव चित्तं पसादेहि। अरहन्तम्हि तादिनीति आरकत्ता किलेसानं, तेसंयेव अरीनं हतत्ता, संसारचक्कस्स अरानं हतत्ता, पच्चयानं अरहत्ता, पापकरणे रहाभावा च अरहन्ते, इट्ठादीसु तादिभावप्पत्तिया तादिम्हि। खिप्पं पञ्जलिका वन्दाति सीघंयेव पग्गहितअञ्जलिका हुत्वा वन्दस्सु। कस्माति चे? परित्तं तव जीवितन्ति, इदानेव भिज्जनसभावत्ता परित्तं अतिइत्तरं।
196.Abhippasādehi mananti ‘‘sammāsambuddho bhagavā’’ti tava cittaṃ pasādehi. Arahantamhi tādinīti ārakattā kilesānaṃ, tesaṃyeva arīnaṃ hatattā, saṃsāracakkassa arānaṃ hatattā, paccayānaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvā ca arahante, iṭṭhādīsu tādibhāvappattiyā tādimhi. Khippaṃ pañjalikā vandāti sīghaṃyeva paggahitaañjalikā hutvā vandassu. Kasmāti ce? Parittaṃ tava jīvitanti, idāneva bhijjanasabhāvattā parittaṃ atiittaraṃ.
इति थेरो गाथाद्वयेन भगवतो गुणे पकित्तेन्तो अत्तनो आनुभावे ठत्वा तस्सा च खीणायुकताविभावनेन संवेजेन्तो सत्थु वन्दनाय नियोजेसि। सा च तं सुत्वा संवेगजाता सत्थरि पसन्नमानसाव हुत्वा पञ्चपतिट्ठितेन वन्दित्वा अञ्जलिं कत्वा नमस्समाना बुद्धगताय पीतिया एकग्गचित्ता हुत्वा अट्ठासि। भगवा ‘‘अलमेत्तकमेतिस्सा सग्गूपपत्तिया’’ति नगरं पाविसि सद्धिं भिक्खुसङ्घेन। अथ नं एका भन्ता गावी तरुणवच्छा ततो एव अभिधावन्ती सिङ्गेन पहरित्वा जीविता वोरोपेसि। तं सब्बं दस्सेतुं सङ्गीतिकारा –
Iti thero gāthādvayena bhagavato guṇe pakittento attano ānubhāve ṭhatvā tassā ca khīṇāyukatāvibhāvanena saṃvejento satthu vandanāya niyojesi. Sā ca taṃ sutvā saṃvegajātā satthari pasannamānasāva hutvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā añjaliṃ katvā namassamānā buddhagatāya pītiyā ekaggacittā hutvā aṭṭhāsi. Bhagavā ‘‘alamettakametissā saggūpapattiyā’’ti nagaraṃ pāvisi saddhiṃ bhikkhusaṅghena. Atha naṃ ekā bhantā gāvī taruṇavacchā tato eva abhidhāvantī siṅgena paharitvā jīvitā voropesi. Taṃ sabbaṃ dassetuṃ saṅgītikārā –
१९७.
197.
‘‘चोदिता भावितत्तेन, सरीरन्तिमधारिना।
‘‘Coditā bhāvitattena, sarīrantimadhārinā;
चण्डाली वन्दि पादानि, गोतमस्स यसस्सिनो॥
Caṇḍālī vandi pādāni, gotamassa yasassino.
१९८.
198.
‘‘तमेनं अवधी गावी, चण्डालिं पञ्जलिं ठितं।
‘‘Tamenaṃ avadhī gāvī, caṇḍāliṃ pañjaliṃ ṭhitaṃ;
नमस्समानं सम्बुद्धं, अन्धकारे पभङ्कर’’न्ति॥ – गाथाद्वयमाहंसु।
Namassamānaṃ sambuddhaṃ, andhakāre pabhaṅkara’’nti. – gāthādvayamāhaṃsu;
१९८. तत्थ पञ्जलिं ठितं नमस्समानं सम्बुद्धन्ति गतेपि भगवति बुद्धारम्मणाय पीतिया समाहिता हुत्वा सम्मुखा विय अञ्जलिं पग्गय्ह नमस्समानं ठितं। अन्धकारेति अविज्जन्धकारेन सकलेन किलेसन्धकारेन च अन्धकारे लोके। पभङ्करन्ति ञाणोभासकरं।
198. Tattha pañjaliṃ ṭhitaṃ namassamānaṃ sambuddhanti gatepi bhagavati buddhārammaṇāya pītiyā samāhitā hutvā sammukhā viya añjaliṃ paggayha namassamānaṃ ṭhitaṃ. Andhakāreti avijjandhakārena sakalena kilesandhakārena ca andhakāre loke. Pabhaṅkaranti ñāṇobhāsakaraṃ.
सा च ततो चुता तावतिंसेसु निब्बत्ति, अच्छरानं सतसहस्सं चस्सा परिवारो अहोसि। तदहेव च सा सह विमानेन आगन्त्वा विमानतो ओतरित्वा आयस्मन्तं महामोग्गल्लानं उपसङ्कमित्वा वन्दि। तमत्थं दस्सेतुं –
Sā ca tato cutā tāvatiṃsesu nibbatti, accharānaṃ satasahassaṃ cassā parivāro ahosi. Tadaheva ca sā saha vimānena āgantvā vimānato otaritvā āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ upasaṅkamitvā vandi. Tamatthaṃ dassetuṃ –
१९९.
199.
‘‘खीणासवं विगतरजं अनेजं, एकं अरञ्ञम्हि रहो निसिन्नं।
‘‘Khīṇāsavaṃ vigatarajaṃ anejaṃ, ekaṃ araññamhi raho nisinnaṃ;
देविद्धिपत्ता उपसङ्कमित्वा, वन्दामि तं वीर महानुभाव’’न्ति॥ –
Deviddhipattā upasaṅkamitvā, vandāmi taṃ vīra mahānubhāva’’nti. –
देवता आह। तं थेरो पुच्छि –
Devatā āha. Taṃ thero pucchi –
२००.
200.
‘‘सुवण्णवण्णा जलिता महायसा, विमानमोरुय्ह अनेकचित्ता।
‘‘Suvaṇṇavaṇṇā jalitā mahāyasā, vimānamoruyha anekacittā;
परिवारिता अच्छरासङ्गणेन, का त्वं सुभे देवते वन्दसे मम’’न्ति॥
Parivāritā accharāsaṅgaṇena, kā tvaṃ subhe devate vandase mama’’nti.
२००. तत्थ जलिताति अत्तनो सरीरप्पभाय वत्थाभरणादीनं ओभासेन च जलन्ती जोतेन्ती । महायसाति महापरिवारा। विमानमोरुय्हाति विमानतो ओरुय्ह। अनेकचित्ताति अनेकविधचित्ततायुत्ता। सुभेति सुभगुणे। ममन्ति मं।
200. Tattha jalitāti attano sarīrappabhāya vatthābharaṇādīnaṃ obhāsena ca jalantī jotentī . Mahāyasāti mahāparivārā. Vimānamoruyhāti vimānato oruyha. Anekacittāti anekavidhacittatāyuttā. Subheti subhaguṇe. Mamanti maṃ.
एवं थेरेन पुच्छिता पुन सा –
Evaṃ therena pucchitā puna sā –
२०१.
201.
‘‘अहं भद्दन्ते चण्डाली, तया वीरेन पेसिता।
‘‘Ahaṃ bhaddante caṇḍālī, tayā vīrena pesitā;
वन्दिं अरहतो पादे, गोतमस्स यसस्सिनो॥
Vandiṃ arahato pāde, gotamassa yasassino.
२०२.
202.
‘‘साहं वन्दित्वा पादानि, चुता चण्डालयोनिया।
‘‘Sāhaṃ vanditvā pādāni, cutā caṇḍālayoniyā;
विमानं सब्बतो भद्दं, उपपन्नम्हि नन्दने॥
Vimānaṃ sabbato bhaddaṃ, upapannamhi nandane.
२०३.
203.
‘‘अच्छरानं सतसहस्सं, पुरक्खत्वान तिट्ठति।
‘‘Accharānaṃ satasahassaṃ, purakkhatvāna tiṭṭhati;
तासाहं पवरा सेट्ठा, वण्णेन यससायुना॥
Tāsāhaṃ pavarā seṭṭhā, vaṇṇena yasasāyunā.
२०४.
204.
‘‘पहूतकतकल्याणा , सम्पजाना पटिस्सता।
‘‘Pahūtakatakalyāṇā , sampajānā paṭissatā;
मुनिं कारुणिकं लोके, तं भन्ते वन्दितुमागता’’ति॥ –
Muniṃ kāruṇikaṃ loke, taṃ bhante vanditumāgatā’’ti. –
चतस्सो गाथायो आह।
Catasso gāthāyo āha.
२०१-४. तत्थ पेसिताति ‘‘चण्डालि, वन्द पादानी’’तिआदिना वन्दनाय उय्योजिता। यदिपि तं वन्दनामयं पुञ्ञं पवत्तिक्खणवसेन परित्तं, खेत्तमहन्तताय पन फलमहन्तताय च अतिविय महन्तमेवाति आह ‘‘पहूतकतकल्याणा’’ति। तथा बुद्धारम्मणाय पीतिया पवत्तिक्खणे पञ्ञाय सतिया च विसदभावं सन्धायाह ‘‘सम्पजाना पटिस्सता’’ति। पुन –
201-4. Tattha pesitāti ‘‘caṇḍāli, vanda pādānī’’tiādinā vandanāya uyyojitā. Yadipi taṃ vandanāmayaṃ puññaṃ pavattikkhaṇavasena parittaṃ, khettamahantatāya pana phalamahantatāya ca ativiya mahantamevāti āha ‘‘pahūtakatakalyāṇā’’ti. Tathā buddhārammaṇāya pītiyā pavattikkhaṇe paññāya satiyā ca visadabhāvaṃ sandhāyāha ‘‘sampajānā paṭissatā’’ti. Puna –
२०५.
205.
‘‘इदं वत्वान चण्डाली, कतञ्ञू कतवेदिनी।
‘‘Idaṃ vatvāna caṇḍālī, kataññū katavedinī;
वन्दित्वा अरहतो पादे, तत्थेवन्तरधायथा’’ति॥ –
Vanditvā arahato pāde, tatthevantaradhāyathā’’ti. –
गाथा सङ्गीतिकारेहि ठपिता।
Gāthā saṅgītikārehi ṭhapitā.
२०५. तत्थ चण्डालीति चण्डालीभूतपुब्बाति कत्वा वुत्तं, देवलोके च इदमाचिण्णं, यं मनुस्सलोके निरुळ्हसमञ्ञाय वोहारो। सेसं वुत्तनयमेव।
205. Tattha caṇḍālīti caṇḍālībhūtapubbāti katvā vuttaṃ, devaloke ca idamāciṇṇaṃ, yaṃ manussaloke niruḷhasamaññāya vohāro. Sesaṃ vuttanayameva.
आयस्मा पन महामोग्गल्लानो इमं पवत्तिं भगवतो आरोचेसि। भगवा तमत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तपरिसाय धम्मं देसेसि, सा देसना महाजनस्स सात्थिका अहोसीति।
Āyasmā pana mahāmoggallāno imaṃ pavattiṃ bhagavato ārocesi. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi, sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
चण्डालिविमानवण्णना निट्ठिता।
Caṇḍālivimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ४. चण्डालिविमानवत्थु • 4. Caṇḍālivimānavatthu
