| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
९. चन्दनत्थेरगाथावण्णना
9. Candanattheragāthāvaṇṇanā
जातरूपेनातिआदिका आयस्मतो चन्दनत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञानि उपचिनन्तो इतो एकतिंसे कप्पे बुद्धसुञ्ञे लोके रुक्खदेवता हुत्वा निब्बत्तो सुदस्सनं नाम पच्चेकबुद्धं पब्बतन्तरे वसन्तं दिस्वा पसन्नमानसो कुटजपुप्फेहि पूजं अकासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं विभवसम्पन्ने कुले निब्बत्तित्वा चन्दनोति लद्धनामो वयप्पत्तो घरावासं वसन्तो सत्थु सन्तिके धम्मं सुत्वा सोतापन्नो अहोसि। सो एकं पुत्तं लभित्वा घरावासं पहाय पब्बजित्वा विपस्सनाय कम्मट्ठानं गहेत्वा अरञ्ञे विहरन्तो सत्थारं वन्दितुं सावत्थिं आगतो सुसाने वसति। तस्स आगतभावं सुत्वा पुराणदुतियिका अलङ्कतपटियत्ता दारकं आदाय महता परिवारेन थेरस्स सन्तिकं गच्छति – ‘‘इत्थिकुत्तादीहि नं पलोभेत्वा उप्पब्बाजेस्सामी’’ति। थेरो तं आगच्छन्तिं दूरतोव दिस्वा ‘‘इदानिस्सा अविसयो भविस्सामी’’ति यथारद्धं विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा छळभिञ्ञो अहोसि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.५२.३७-४३) –
Jātarūpenātiādikā āyasmato candanattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekatiṃse kappe buddhasuññe loke rukkhadevatā hutvā nibbatto sudassanaṃ nāma paccekabuddhaṃ pabbatantare vasantaṃ disvā pasannamānaso kuṭajapupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ vibhavasampanne kule nibbattitvā candanoti laddhanāmo vayappatto gharāvāsaṃ vasanto satthu santike dhammaṃ sutvā sotāpanno ahosi. So ekaṃ puttaṃ labhitvā gharāvāsaṃ pahāya pabbajitvā vipassanāya kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharanto satthāraṃ vandituṃ sāvatthiṃ āgato susāne vasati. Tassa āgatabhāvaṃ sutvā purāṇadutiyikā alaṅkatapaṭiyattā dārakaṃ ādāya mahatā parivārena therassa santikaṃ gacchati – ‘‘itthikuttādīhi naṃ palobhetvā uppabbājessāmī’’ti. Thero taṃ āgacchantiṃ dūratova disvā ‘‘idānissā avisayo bhavissāmī’’ti yathāraddhaṃ vipassanaṃ ussukkāpetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.37-43) –
‘‘हिमवन्तस्साविदूरे , वसलो नाम पब्बतो।
‘‘Himavantassāvidūre , vasalo nāma pabbato;
बुद्धो सुदस्सनो नाम, वसते पब्बतन्तरे॥
Buddho sudassano nāma, vasate pabbatantare.
‘‘पुप्फं हेमवन्तं मय्ह, वेहासं अगमासहं।
‘‘Pupphaṃ hemavantaṃ mayha, vehāsaṃ agamāsahaṃ;
तत्थद्दसासिं सम्बुद्धं, ओघतिण्णमनासवं॥
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.
‘‘पुप्फं कुटजमादाय, सिरे कत्वान अञ्जलिं।
‘‘Pupphaṃ kuṭajamādāya, sire katvāna añjaliṃ;
बुद्धस्स अभिरोपेसिं, सयम्भुस्स महेसिनो॥
Buddhassa abhiropesiṃ, sayambhussa mahesino.
‘‘एकतिंसे इतो कप्पे, यं पुप्फमभिपूजयिं।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, बुद्धपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
छळभिञ्ञो पन हुत्वा आकासे ठत्वा तस्सा धम्मं देसेत्वा सरणेसु च सीलेसु च पतिट्ठापेत्वा सयं अत्तना पुब्बे वसितट्ठानमेव गतो। सहायभिक्खूहि – ‘‘विप्पसन्नानि खो ते, आवुसो, इन्द्रियानि, कच्चि तया सच्चानि पटिविद्धानी’’ति पुट्ठो –
Chaḷabhiñño pana hutvā ākāse ṭhatvā tassā dhammaṃ desetvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpetvā sayaṃ attanā pubbe vasitaṭṭhānameva gato. Sahāyabhikkhūhi – ‘‘vippasannāni kho te, āvuso, indriyāni, kacci tayā saccāni paṭividdhānī’’ti puṭṭho –
२९९.
299.
‘‘जातरूपेन सञ्छन्ना, दासीगणपुरक्खता।
‘‘Jātarūpena sañchannā, dāsīgaṇapurakkhatā;
अङ्केन पुत्तमादाय, भरिया मं उपागमि॥
Aṅkena puttamādāya, bhariyā maṃ upāgami.
३००.
300.
‘‘तञ्च दिस्वान आयन्तिं, सकपुत्तस्स मातरं।
‘‘Tañca disvāna āyantiṃ, sakaputtassa mātaraṃ;
अलङ्कतं सुवसनं, मच्चुपासंव ओड्डितं॥
Alaṅkataṃ suvasanaṃ, maccupāsaṃva oḍḍitaṃ.
३०१.
301.
‘‘ततो मे मनसीकारो, योनिसो उदपज्जथ।
‘‘Tato me manasīkāro, yoniso udapajjatha;
आदीनवो पातुरहु, निब्बिदा समतिट्ठथ॥
Ādīnavo pāturahu, nibbidā samatiṭṭhatha.
३०२.
302.
‘‘ततो चित्तं विमुच्चि मे, पस्स धम्मसुधम्मतं।
‘‘Tato cittaṃ vimucci me, passa dhammasudhammataṃ;
तिस्सो विज्जा अनुप्पत्ता, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥ –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
इमाहि गाथाहि अत्तनो पटिपत्तिं कथेन्तो अञ्ञं ब्याकासि।
Imāhi gāthāhi attano paṭipattiṃ kathento aññaṃ byākāsi.
तत्थ जातरूपेन सञ्छन्नाति जातरूपमयेन सीसूपगादिअलङ्कारेन अलङ्करणवसेन पटिच्छादितसरीरा, सब्बाभरणभूसिताति अत्थो। दासीगणपुरक्खताति यथारहं अलङ्कतपटियत्तेन अत्तनो दासिगणेन पुरतो कता परिवारिताति अत्थो। अङ्केन पुत्तमादायाति ‘‘अपि नाम पुत्तम्पि दिस्वा गेहस्सितसातो भवेय्या’’ति पुत्तं अत्तनो अङ्केन गहेत्वा।
Tattha jātarūpena sañchannāti jātarūpamayena sīsūpagādialaṅkārena alaṅkaraṇavasena paṭicchāditasarīrā, sabbābharaṇabhūsitāti attho. Dāsīgaṇapurakkhatāti yathārahaṃ alaṅkatapaṭiyattena attano dāsigaṇena purato katā parivāritāti attho. Aṅkena puttamādāyāti ‘‘api nāma puttampi disvā gehassitasāto bhaveyyā’’ti puttaṃ attano aṅkena gahetvā.
आयन्तिन्ति आगच्छन्तिं। सकपुत्तस्स मातरन्ति मम ओरसपुत्तस्स जननिं, मय्हं पुराणदुतियिकन्ति अत्थो। सब्बमिदं थेरो अत्तनो कामरागसमुच्छेदं बहुमञ्ञन्तो वदति। योनिसो उदपज्जथाति ‘‘एवरूपापि नाम सम्पत्ति जराब्याधिमरणेहि अभिभुय्यति, अहो सङ्खारा अनिच्चा अधुवा अनस्सासिका’’ति एवं योनिसोमनसिकारो उप्पज्जि। सेसं हेट्ठा वुत्तनयमेव।
Āyantinti āgacchantiṃ. Sakaputtassa mātaranti mama orasaputtassa jananiṃ, mayhaṃ purāṇadutiyikanti attho. Sabbamidaṃ thero attano kāmarāgasamucchedaṃ bahumaññanto vadati. Yoniso udapajjathāti ‘‘evarūpāpi nāma sampatti jarābyādhimaraṇehi abhibhuyyati, aho saṅkhārā aniccā adhuvā anassāsikā’’ti evaṃ yonisomanasikāro uppajji. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
चन्दनत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Candanattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ९. चन्दनत्थेरगाथा • 9. Candanattheragāthā
