| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
१२. चन्दाथेरीगाथावण्णना
12. Candātherīgāthāvaṇṇanā
दुग्गताहं पुरे आसिन्तिआदिका चन्दाय थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्ती अनुक्कमेन सम्भतविमोक्खसम्भारा परिपक्कञाणा इमस्मिं बुद्धुप्पादे अञ्ञतरस्मिं ब्राह्मणगामे अपञ्ञातस्स ब्राह्मणस्स गेहे पटिसन्धिं गण्हि। तस्सा निब्बत्तितो पट्ठायं तं कुलं भोगेहि परिक्खयं गतं। सा अनुक्कमेन विञ्ञुतं पत्वा दुक्खेन जीवति। अथ तस्मिं गेहे अहिवातरोगो उप्पज्जि। तेनस्सा सब्बेपि ञातका मरणब्यसनं पापुणिंसु। सा ञातिक्खये जाते अञ्ञत्थ जीवितुं असक्कोन्ती कपालहत्था कुले कुले विचरित्वा लद्धलद्धेन भिक्खाहारेन यापेन्ती एकदिवसं पटाचाराय थेरिया भत्तविस्सग्गट्ठानं अगमासि। भिक्खुनियो तं दुक्खितं खुद्दाभिभूतं दिस्वान सञ्जातकारुञ्ञा पियसमुदाचारेन सङ्गहेत्वा तत्थ विज्जमानेन उपचारमनोहरेन आहारेन सन्तप्पेसुं। सा तासं आचारसीले पसीदित्वा थेरिया सन्तिकं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा एकमन्तं निसीदि। तस्सा थेरी धम्मं कथेसि। सा तं धम्मं सुत्वा सासने अभिप्पसन्ना संसारे च सञ्जातसंवेगा पब्बजि । पब्बजित्वा च थेरिया ओवादे ठत्वा विपस्सनं पट्ठपेत्वा भावनं अनुयुञ्जन्ती कताधिकारताय ञाणस्स च परिपाकं गतत्ता न चिरस्सेव सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा –
Duggatāhaṃ pure āsintiādikā candāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī anukkamena sambhatavimokkhasambhārā paripakkañāṇā imasmiṃ buddhuppāde aññatarasmiṃ brāhmaṇagāme apaññātassa brāhmaṇassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassā nibbattito paṭṭhāyaṃ taṃ kulaṃ bhogehi parikkhayaṃ gataṃ. Sā anukkamena viññutaṃ patvā dukkhena jīvati. Atha tasmiṃ gehe ahivātarogo uppajji. Tenassā sabbepi ñātakā maraṇabyasanaṃ pāpuṇiṃsu. Sā ñātikkhaye jāte aññattha jīvituṃ asakkontī kapālahatthā kule kule vicaritvā laddhaladdhena bhikkhāhārena yāpentī ekadivasaṃ paṭācārāya theriyā bhattavissaggaṭṭhānaṃ agamāsi. Bhikkhuniyo taṃ dukkhitaṃ khuddābhibhūtaṃ disvāna sañjātakāruññā piyasamudācārena saṅgahetvā tattha vijjamānena upacāramanoharena āhārena santappesuṃ. Sā tāsaṃ ācārasīle pasīditvā theriyā santikaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tassā therī dhammaṃ kathesi. Sā taṃ dhammaṃ sutvā sāsane abhippasannā saṃsāre ca sañjātasaṃvegā pabbaji . Pabbajitvā ca theriyā ovāde ṭhatvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā bhāvanaṃ anuyuñjantī katādhikāratāya ñāṇassa ca paripākaṃ gatattā na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā –
१२२.
122.
‘‘दुग्गताहं पुरे आसिं, विधवा च अपुत्तिका।
‘‘Duggatāhaṃ pure āsiṃ, vidhavā ca aputtikā;
विना मित्तेहि ञातीहि, भत्तचोळस्स नाधिगं॥
Vinā mittehi ñātīhi, bhattacoḷassa nādhigaṃ.
१२३.
123.
‘‘पत्तं दण्डञ्च गण्हित्वा, भिक्खमाना कुला कुलं।
‘‘Pattaṃ daṇḍañca gaṇhitvā, bhikkhamānā kulā kulaṃ;
सीतुण्हेन च डय्हन्ती, सत्त वस्सानि चारिहं॥
Sītuṇhena ca ḍayhantī, satta vassāni cārihaṃ.
१२४.
124.
‘‘भिक्खुनिं पुन दिस्वान, अन्नपानस्स लाभिनिं।
‘‘Bhikkhuniṃ puna disvāna, annapānassa lābhiniṃ;
उपसङ्कम्मं अवोचं, पब्बज्जं अनगारियं॥
Upasaṅkammaṃ avocaṃ, pabbajjaṃ anagāriyaṃ.
१२५.
125.
‘‘सा च मं अनुकम्पाय, पब्बाजेसि पटाचारा।
‘‘Sā ca maṃ anukampāya, pabbājesi paṭācārā;
ततो मं ओवदित्वान, परमत्थे नियोजयि॥
Tato maṃ ovaditvāna, paramatthe niyojayi.
१२६.
126.
‘‘तस्साहं वचनं सुत्वा, अकासिं अनुसासनिं।
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, akāsiṃ anusāsaniṃ;
अमोघो अय्यायोवादो, तेविज्जाम्हि अनासवा’’ति॥ –
Amogho ayyāyovādo, tevijjāmhi anāsavā’’ti. –
उदानवसेन इमा गाथा अभासि।
Udānavasena imā gāthā abhāsi.
तत्थ दुग्गताति दलिद्दा। पुरेति पब्बजिततो पुब्बे। पब्बजितकालतो पट्ठाय हि इध पुग्गलो भोगेहि अड्ढो वा दलिद्दो वाति न वत्तब्बो। गुणेहि पन अयं थेरी अड्ढायेव। तेनाह ‘‘दुग्गताहं पुरे आसि’’न्ति। विधवाति धवो वुच्चति सामिको, तदभावा विधवा, मतपतिकाति अत्थो। अपुत्तिकाति पुत्तरहिता। विना मित्तेहीति मित्तेहि बन्धवेहि च परिहीना रहिता। भत्तचोळस्स नाधिगन्ति भत्तस्स चोळस्स च पारिपूरिं नाधिगच्छिं, केवलं पन भिक्खापिण्डस्स पिलोतिकाखण्डस्स च वसेन घासच्छादनमत्तमेव अलत्थन्ति अधिप्पायो। तेनाह ‘‘पत्तं दण्डञ्च गण्हित्वा’’तिआदि।
Tattha duggatāti daliddā. Pureti pabbajitato pubbe. Pabbajitakālato paṭṭhāya hi idha puggalo bhogehi aḍḍho vā daliddo vāti na vattabbo. Guṇehi pana ayaṃ therī aḍḍhāyeva. Tenāha ‘‘duggatāhaṃ pure āsi’’nti. Vidhavāti dhavo vuccati sāmiko, tadabhāvā vidhavā, matapatikāti attho. Aputtikāti puttarahitā. Vinā mittehīti mittehi bandhavehi ca parihīnā rahitā. Bhattacoḷassa nādhiganti bhattassa coḷassa ca pāripūriṃ nādhigacchiṃ, kevalaṃ pana bhikkhāpiṇḍassa pilotikākhaṇḍassa ca vasena ghāsacchādanamattameva alatthanti adhippāyo. Tenāha ‘‘pattaṃ daṇḍañca gaṇhitvā’’tiādi.
तत्थ पत्तन्ति मत्तिकाभाजनं। दण्डन्ति गोणसुनखादिपरिहरणदण्डकं। कुला कुलन्ति कुलतो कुलं। सीतुण्हेन च डय्हन्तीति वसनगेहाभावतो सीतेन च उण्हेन च पीळियमाना।
Tattha pattanti mattikābhājanaṃ. Daṇḍanti goṇasunakhādipariharaṇadaṇḍakaṃ. Kulā kulanti kulato kulaṃ. Sītuṇhena ca ḍayhantīti vasanagehābhāvato sītena ca uṇhena ca pīḷiyamānā.
भिक्खुनिन्ति पटाचाराथेरिं सन्धाय वदति। पुनाति पच्छा, सत्तसंवच्छरतो अपरभागे।
Bhikkhuninti paṭācārātheriṃ sandhāya vadati. Punāti pacchā, sattasaṃvaccharato aparabhāge.
परमत्थेति परमे उत्तमे अत्थे, निब्बानगामिनिया पटिपदाय निब्बाने च। नियोजयीति कम्मट्ठानं आचिक्खन्ती नियोजेसि। सेसं वुत्तनयमेव।
Paramattheti parame uttame atthe, nibbānagāminiyā paṭipadāya nibbāne ca. Niyojayīti kammaṭṭhānaṃ ācikkhantī niyojesi. Sesaṃ vuttanayameva.
चन्दाथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Candātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
पञ्चकनिपातवण्णना निट्ठिता।
Pañcakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / १२. चन्दाथेरीगाथा • 12. Candātherīgāthā
