| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรีคาถา-อฎฺฐกถา • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
๑๒. จนฺทาเถรีคาถาวณฺณนา
12. Candātherīgāthāvaṇṇanā
ทุคฺคตาหํ ปุเร อาสินฺติอาทิกา จนฺทาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อนุกฺกเมน สมฺภตวิโมกฺขสมฺภารา ปริปกฺกญาณา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อญฺญตรสฺมิํ พฺราหฺมณคาเม อปญฺญาตสฺส พฺราหฺมณสฺส เคเห ปฎิสนฺธิํ คณฺหิฯ ตสฺสา นิพฺพตฺติโต ปฎฺฐายํ ตํ กุลํ โภเคหิ ปริกฺขยํ คตํฯ สา อนุกฺกเมน วิญฺญุตํ ปตฺวา ทุเกฺขน ชีวติฯ อถ ตสฺมิํ เคเห อหิวาตโรโค อุปฺปชฺชิฯ เตนสฺสา สเพฺพปิ ญาตกา มรณพฺยสนํ ปาปุณิํสุฯ สา ญาติกฺขเย ชาเต อญฺญตฺถ ชีวิตุํ อสโกฺกนฺตี กปาลหตฺถา กุเล กุเล วิจริตฺวา ลทฺธลเทฺธน ภิกฺขาหาเรน ยาเปนฺตี เอกทิวสํ ปฎาจาราย เถริยา ภตฺตวิสฺสคฺคฎฺฐานํ อคมาสิฯ ภิกฺขุนิโย ตํ ทุกฺขิตํ ขุทฺทาภิภูตํ ทิสฺวาน สญฺชาตการุญฺญา ปิยสมุทาจาเรน สงฺคเหตฺวา ตตฺถ วิชฺชมาเนน อุปจารมโนหเรน อาหาเรน สนฺตเปฺปสุํฯ สา ตาสํ อาจารสีเล ปสีทิตฺวา เถริยา สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ ตสฺสา เถรี ธมฺมํ กเถสิฯ สา ตํ ธมฺมํ สุตฺวา สาสเน อภิปฺปสนฺนา สํสาเร จ สญฺชาตสํเวคา ปพฺพชิ ฯ ปพฺพชิตฺวา จ เถริยา โอวาเท ฐตฺวา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา ภาวนํ อนุยุญฺชนฺตี กตาธิการตาย ญาณสฺส จ ปริปากํ คตตฺตา น จิรเสฺสว สห ปฎิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา –
Duggatāhaṃ pure āsintiādikā candāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī anukkamena sambhatavimokkhasambhārā paripakkañāṇā imasmiṃ buddhuppāde aññatarasmiṃ brāhmaṇagāme apaññātassa brāhmaṇassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassā nibbattito paṭṭhāyaṃ taṃ kulaṃ bhogehi parikkhayaṃ gataṃ. Sā anukkamena viññutaṃ patvā dukkhena jīvati. Atha tasmiṃ gehe ahivātarogo uppajji. Tenassā sabbepi ñātakā maraṇabyasanaṃ pāpuṇiṃsu. Sā ñātikkhaye jāte aññattha jīvituṃ asakkontī kapālahatthā kule kule vicaritvā laddhaladdhena bhikkhāhārena yāpentī ekadivasaṃ paṭācārāya theriyā bhattavissaggaṭṭhānaṃ agamāsi. Bhikkhuniyo taṃ dukkhitaṃ khuddābhibhūtaṃ disvāna sañjātakāruññā piyasamudācārena saṅgahetvā tattha vijjamānena upacāramanoharena āhārena santappesuṃ. Sā tāsaṃ ācārasīle pasīditvā theriyā santikaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tassā therī dhammaṃ kathesi. Sā taṃ dhammaṃ sutvā sāsane abhippasannā saṃsāre ca sañjātasaṃvegā pabbaji . Pabbajitvā ca theriyā ovāde ṭhatvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā bhāvanaṃ anuyuñjantī katādhikāratāya ñāṇassa ca paripākaṃ gatattā na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā –
๑๒๒.
122.
‘‘ทุคฺคตาหํ ปุเร อาสิํ, วิธวา จ อปุตฺติกา;
‘‘Duggatāhaṃ pure āsiṃ, vidhavā ca aputtikā;
วินา มิเตฺตหิ ญาตีหิ, ภตฺตโจฬสฺส นาธิคํฯ
Vinā mittehi ñātīhi, bhattacoḷassa nādhigaṃ.
๑๒๓.
123.
‘‘ปตฺตํ ทณฺฑญฺจ คณฺหิตฺวา, ภิกฺขมานา กุลา กุลํ;
‘‘Pattaṃ daṇḍañca gaṇhitvā, bhikkhamānā kulā kulaṃ;
สีตุเณฺหน จ ฑยฺหนฺตี, สตฺต วสฺสานิ จาริหํฯ
Sītuṇhena ca ḍayhantī, satta vassāni cārihaṃ.
๑๒๔.
124.
‘‘ภิกฺขุนิํ ปุน ทิสฺวาน, อนฺนปานสฺส ลาภินิํ;
‘‘Bhikkhuniṃ puna disvāna, annapānassa lābhiniṃ;
อุปสงฺกมฺมํ อโวจํ, ปพฺพชฺชํ อนคาริยํฯ
Upasaṅkammaṃ avocaṃ, pabbajjaṃ anagāriyaṃ.
๑๒๕.
125.
‘‘สา จ มํ อนุกมฺปาย, ปพฺพาเชสิ ปฎาจารา;
‘‘Sā ca maṃ anukampāya, pabbājesi paṭācārā;
ตโต มํ โอวทิตฺวาน, ปรมเตฺถ นิโยชยิฯ
Tato maṃ ovaditvāna, paramatthe niyojayi.
๑๒๖.
126.
‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, อกาสิํ อนุสาสนิํ;
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, akāsiṃ anusāsaniṃ;
อโมโฆ อยฺยาโยวาโท, เตวิชฺชามฺหิ อนาสวา’’ติฯ –
Amogho ayyāyovādo, tevijjāmhi anāsavā’’ti. –
อุทานวเสน อิมา คาถา อภาสิฯ
Udānavasena imā gāthā abhāsi.
ตตฺถ ทุคฺคตาติ ทลิทฺทาฯ ปุเรติ ปพฺพชิตโต ปุเพฺพฯ ปพฺพชิตกาลโต ปฎฺฐาย หิ อิธ ปุคฺคโล โภเคหิ อโฑฺฒ วา ทลิโทฺท วาติ น วตฺตโพฺพฯ คุเณหิ ปน อยํ เถรี อฑฺฒาเยวฯ เตนาห ‘‘ทุคฺคตาหํ ปุเร อาสิ’’นฺติฯ วิธวาติ ธโว วุจฺจติ สามิโก, ตทภาวา วิธวา, มตปติกาติ อโตฺถฯ อปุตฺติกาติ ปุตฺตรหิตาฯ วินา มิเตฺตหีติ มิเตฺตหิ พนฺธเวหิ จ ปริหีนา รหิตาฯ ภตฺตโจฬสฺส นาธิคนฺติ ภตฺตสฺส โจฬสฺส จ ปาริปูริํ นาธิคจฺฉิํ, เกวลํ ปน ภิกฺขาปิณฺฑสฺส ปิโลติกาขณฺฑสฺส จ วเสน ฆาสจฺฉาทนมตฺตเมว อลตฺถนฺติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘ปตฺตํ ทณฺฑญฺจ คณฺหิตฺวา’’ติอาทิฯ
Tattha duggatāti daliddā. Pureti pabbajitato pubbe. Pabbajitakālato paṭṭhāya hi idha puggalo bhogehi aḍḍho vā daliddo vāti na vattabbo. Guṇehi pana ayaṃ therī aḍḍhāyeva. Tenāha ‘‘duggatāhaṃ pure āsi’’nti. Vidhavāti dhavo vuccati sāmiko, tadabhāvā vidhavā, matapatikāti attho. Aputtikāti puttarahitā. Vinā mittehīti mittehi bandhavehi ca parihīnā rahitā. Bhattacoḷassa nādhiganti bhattassa coḷassa ca pāripūriṃ nādhigacchiṃ, kevalaṃ pana bhikkhāpiṇḍassa pilotikākhaṇḍassa ca vasena ghāsacchādanamattameva alatthanti adhippāyo. Tenāha ‘‘pattaṃ daṇḍañca gaṇhitvā’’tiādi.
ตตฺถ ปตฺตนฺติ มตฺติกาภาชนํฯ ทณฺฑนฺติ โคณสุนขาทิปริหรณทณฺฑกํฯ กุลา กุลนฺติ กุลโต กุลํฯ สีตุเณฺหน จ ฑยฺหนฺตีติ วสนเคหาภาวโต สีเตน จ อุเณฺหน จ ปีฬิยมานาฯ
Tattha pattanti mattikābhājanaṃ. Daṇḍanti goṇasunakhādipariharaṇadaṇḍakaṃ. Kulā kulanti kulato kulaṃ. Sītuṇhena ca ḍayhantīti vasanagehābhāvato sītena ca uṇhena ca pīḷiyamānā.
ภิกฺขุนินฺติ ปฎาจาราเถริํ สนฺธาย วทติฯ ปุนาติ ปจฺฉา, สตฺตสํวจฺฉรโต อปรภาเคฯ
Bhikkhuninti paṭācārātheriṃ sandhāya vadati. Punāti pacchā, sattasaṃvaccharato aparabhāge.
ปรมเตฺถติ ปรเม อุตฺตเม อเตฺถ, นิพฺพานคามินิยา ปฎิปทาย นิพฺพาเน จฯ นิโยชยีติ กมฺมฎฺฐานํ อาจิกฺขนฺตี นิโยเชสิฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ
Paramattheti parame uttame atthe, nibbānagāminiyā paṭipadāya nibbāne ca. Niyojayīti kammaṭṭhānaṃ ācikkhantī niyojesi. Sesaṃ vuttanayameva.
จนฺทาเถรีคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Candātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ปญฺจกนิปาตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pañcakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรีคาถาปาฬิ • Therīgāthāpāḷi / ๑๒. จนฺทาเถรีคาถา • 12. Candātherīgāthā
