| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. चन्दूपमसुत्तवण्णना
3. Candūpamasuttavaṇṇanā
१४६. पियमनापनिच्चनवकादिगुणेहि चन्दो उपमा एतेसन्ति चन्दूपमा। सन्थवादीनि पदानि अञ्ञमञ्ञवेवचनानि। परियुट्ठानं पुन चित्ते किलेसाधिगमो। सब्बेहिपि पदेहि कत्थचि सत्ते अनुरोधरोधाभावमाह। अत्तनो पन सोम्मभावेन महाजनस्स पियो मनापो। यदत्थमेत्थ चन्दूपमा आहटा, तं दस्सेन्तो ‘‘एव’’न्तिआदिमाह। न केवलं चन्दूपमताय एत्तको एव गुणो, अथ खो अञ्ञेपि सन्तीति ते दस्सेतुं ‘‘अपिचा’’तिआदि वुत्तं। एवमादीहीति आदि-सद्देन यथा। चन्दो लोकानुग्गहेन अजवीथिआदिका नानावीथियो पटिपज्जति, एवं भिक्खु तं तं दिसं उपगच्छति कुलानुद्दयाय। यथा चन्दो कण्हपक्खतो सुक्कपक्खं उपगच्छन्तो कलाहि वड्ढमानो हुत्वा निच्चनवो होति, एवं भिक्खु कण्हपक्खं पहाय सुक्कपक्खं उपगन्त्वा गुणेहि वड्ढमानो लोकस्स वा पामोज्जपासंसत्थो निच्चनवताय चन्दसमचित्तो अधुनुपसम्पन्नो विय च निच्चनवो हुत्वा चरति।
146. Piyamanāpaniccanavakādiguṇehi cando upamā etesanti candūpamā. Santhavādīni padāni aññamaññavevacanāni. Pariyuṭṭhānaṃ puna citte kilesādhigamo. Sabbehipi padehi katthaci satte anurodharodhābhāvamāha. Attano pana sommabhāvena mahājanassa piyo manāpo. Yadatthamettha candūpamā āhaṭā, taṃ dassento ‘‘eva’’ntiādimāha. Na kevalaṃ candūpamatāya ettako eva guṇo, atha kho aññepi santīti te dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Evamādīhīti ādi-saddena yathā. Cando lokānuggahena ajavīthiādikā nānāvīthiyo paṭipajjati, evaṃ bhikkhu taṃ taṃ disaṃ upagacchati kulānuddayāya. Yathā cando kaṇhapakkhato sukkapakkhaṃ upagacchanto kalāhi vaḍḍhamāno hutvā niccanavo hoti, evaṃ bhikkhu kaṇhapakkhaṃ pahāya sukkapakkhaṃ upagantvā guṇehi vaḍḍhamāno lokassa vā pāmojjapāsaṃsattho niccanavatāya candasamacitto adhunupasampanno viya ca niccanavo hutvā carati.
अपकस्सित्वाति किलेसकामवत्थुकामेहि विवेचेत्वा। तं नेक्खम्माभिमुखं कायचित्तानं आकड्ढनं कायतो अपनयनञ्च होतीति आह ‘‘आकड्ढित्वा अपनेत्वाति अत्थो’’ति। चतुक्कञ्चेत्थ सम्भवतीति तं दस्सेतुं ‘‘यो हि भिक्खू’’तिआदि वुत्तं।
Apakassitvāti kilesakāmavatthukāmehi vivecetvā. Taṃ nekkhammābhimukhaṃ kāyacittānaṃ ākaḍḍhanaṃ kāyato apanayanañca hotīti āha ‘‘ākaḍḍhitvā apanetvāti attho’’ti. Catukkañcettha sambhavatīti taṃ dassetuṃ ‘‘yo hi bhikkhū’’tiādi vuttaṃ.
निच्चनवयाति ‘‘निच्चनवका’’इच्चेव वुत्तं होति। क-सद्देन हि पदं वड्ढितं, क-कारस्स च य-कारादेसो। एवं विचरिंसूति किञ्जक्खवसेन परिग्गहाभावेन यथा इमे, एवं विचरिंसु अञ्ञेति अनुकम्पमाना।
Niccanavayāti ‘‘niccanavakā’’icceva vuttaṃ hoti. Ka-saddena hi padaṃ vaḍḍhitaṃ, ka-kārassa ca ya-kārādeso. Evaṃ vicariṃsūti kiñjakkhavasena pariggahābhāvena yathā ime, evaṃ vicariṃsu aññeti anukampamānā.
द्वेभातिकवत्थूति द्वेभातिकत्थेरपटिबद्धं वत्थुं। अप्पतिरूपकरणन्ति भिक्खूनं असारुप्पकरणं। आधायित्वाति आरोपनं ठपेत्वा। तथाति यथा सङ्घमज्झे गणमज्झे च, तथा वुड्ढतरे पुग्गले अप्पतिरूपकरणं। एवमादीति आदि-सद्देन अन्तरघरप्पवेसने अञ्ञत्थ च यथावुत्ततो अञ्ञं असारुप्पकिरियं सङ्गण्हाति। तत्थेवाति सङ्घमज्झे गणमज्झे पुग्गलस्स च वुड्ढस्स सन्तिके।
Dvebhātikavatthūti dvebhātikattherapaṭibaddhaṃ vatthuṃ. Appatirūpakaraṇanti bhikkhūnaṃ asāruppakaraṇaṃ. Ādhāyitvāti āropanaṃ ṭhapetvā. Tathāti yathā saṅghamajjhe gaṇamajjhe ca, tathā vuḍḍhatare puggale appatirūpakaraṇaṃ. Evamādīti ādi-saddena antaragharappavesane aññattha ca yathāvuttato aññaṃ asāruppakiriyaṃ saṅgaṇhāti. Tatthevāti saṅghamajjhe gaṇamajjhe puggalassa ca vuḍḍhassa santike.
यथावुत्तेसु अञ्ञेसु च तेसु ठानेसु। पापिच्छतापि मनोपागब्भियन्ति एतेनेव कोधूपनाहादीनं समुदाचारो मनोपागब्भियन्ति दस्सितं होति।
Yathāvuttesu aññesu ca tesu ṭhānesu. Pāpicchatāpi manopāgabbhiyanti eteneva kodhūpanāhādīnaṃ samudācāro manopāgabbhiyanti dassitaṃ hoti.
एकतो भारियन्ति पिट्ठिपस्सतो ओनतं। वायुपत्थम्भन्ति चित्तसमुट्ठानवायुना उपत्थम्भनं। अनुब्बेजेत्वा चित्तन्ति आनेत्वा सम्बन्धो। चित्तस्स हि ततो अनुब्बेजनं तदनुनयनं। तेनाह ‘‘सम्पियायमानो ओलोकेती’’ति। वायुपत्थम्भकं गाहापेत्वाति कायं तथा उपत्थम्भकं कत्वा।
Ekato bhāriyanti piṭṭhipassato onataṃ. Vāyupatthambhanti cittasamuṭṭhānavāyunā upatthambhanaṃ. Anubbejetvā cittanti ānetvā sambandho. Cittassa hi tato anubbejanaṃ tadanunayanaṃ. Tenāha ‘‘sampiyāyamāno oloketī’’ti. Vāyupatthambhakaṃ gāhāpetvāti kāyaṃ tathā upatthambhakaṃ katvā.
ओपम्मसंसन्दनं सुविञ्ञेय्यमेव। कामगिद्धताय हीनाधिमुत्तिको, अविसुद्धसीलाचारताय मिच्छापटिपन्नो।
Opammasaṃsandanaṃ suviññeyyameva. Kāmagiddhatāya hīnādhimuttiko, avisuddhasīlācāratāya micchāpaṭipanno.
अङ्गुलीहि निक्खन्तपभा आकाससञ्चलनेन दिगुणा हुत्वा आकासे विचरिंसूति आह ‘‘यमकविज्जुतं चारयमानो विया’’ति। ‘‘आकासे पाणिं चालेसी’’ति पदस्स अञ्ञत्थ अनागतत्ता ‘‘असम्भिन्नपद’’न्ति वुत्तं। अत्तमनोति पीतिसोमनस्सेहि गहितमनो। यञ्हि चित्तं अनवज्जं पीतिसोमनस्ससहितं, तं ससन्तकं हितसुखावहत्ता। तेनाह ‘‘सकमनो’’तिआदि। न दोमनस्सेन…पे॰… गहितमनो सकचित्तस्स तब्बिरुद्धत्ता। पुरिमनयेनेवाति ‘‘इदानि यो हीनाधिमुत्तिको’’तिआदिना पुब्बे वुत्तनयेनेव।
Aṅgulīhi nikkhantapabhā ākāsasañcalanena diguṇā hutvā ākāse vicariṃsūti āha ‘‘yamakavijjutaṃ cārayamāno viyā’’ti. ‘‘Ākāse pāṇiṃ cālesī’’ti padassa aññattha anāgatattā ‘‘asambhinnapada’’nti vuttaṃ. Attamanoti pītisomanassehi gahitamano. Yañhi cittaṃ anavajjaṃ pītisomanassasahitaṃ, taṃ sasantakaṃ hitasukhāvahattā. Tenāha ‘‘sakamano’’tiādi. Na domanassena…pe… gahitamano sakacittassa tabbiruddhattā. Purimanayenevāti ‘‘idāni yo hīnādhimuttiko’’tiādinā pubbe vuttanayeneva.
पसन्नाकारन्ति पसन्नेहि कातब्बकिरियं। तं सरूपतो दस्सेति ‘‘चीवरादयो पच्चये ददेय्यु’’न्ति। तथभावायाति यदत्थं भगवता धम्मो देसितो, यदत्थञ्च सासने पब्बज्जा, तदत्थाय । रक्खणभावन्ति अपायभयतो च रक्खणज्झासयं। चन्दोपमादिवसेनाति आदि-सद्देन आकासे चलितपाणि विय कत्थचि अलग्गताय परिसुद्धज्झासयता सत्तेसु कारुञ्ञन्ति एवमादीनं सङ्गहो।
Pasannākāranti pasannehi kātabbakiriyaṃ. Taṃ sarūpato dasseti ‘‘cīvarādayo paccaye dadeyyu’’nti. Tathabhāvāyāti yadatthaṃ bhagavatā dhammo desito, yadatthañca sāsane pabbajjā, tadatthāya . Rakkhaṇabhāvanti apāyabhayato ca rakkhaṇajjhāsayaṃ. Candopamādivasenāti ādi-saddena ākāse calitapāṇi viya katthaci alaggatāya parisuddhajjhāsayatā sattesu kāruññanti evamādīnaṃ saṅgaho.
चन्दूपमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Candūpamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. चन्दूपमसुत्तं • 3. Candūpamasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३. चन्दूपमसुत्तवण्णना • 3. Candūpamasuttavaṇṇanā
