| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
५. चङ्कीसुत्तवण्णना
5. Caṅkīsuttavaṇṇanā
४२२. एवं मे सुतन्ति चङ्कीसुत्तं। तत्थ देववने सालवनेति तस्मिं किर देवतानं बलिकम्मं करीयति, तेन तं देववनन्तिपि सालवनन्तिपि वुच्चति। ओपासादं अज्झावसतीति ओपासादनामके ब्राह्मणगामे वसति, अभिभवित्वा वा आवसति, तस्स सामी हुत्वा याय मरियादाय तत्थ वसितब्बं, ताय मरियादाय वसति। उपसग्गवसेन पनेत्थ भुम्मत्थे उपयोगवचनं वेदितब्बं, तथस्स अनुप्पयोगत्ताव सेसपदेसु। तत्थ लक्खणं सद्दसत्थतो परियेसितब्बं। सत्तुस्सदन्ति सत्तेहि उस्सदं उस्सन्नं, बहुजनं आकिण्णमनुस्सं पोसावनियहत्थिअस्समोरमिगादिअनेकसत्तसमाकिण्णञ्चाति अत्थो। यस्मा पन सो गामो बहि आविज्झित्वा जातेन हत्थिअस्सादीनं घासतिणेन चेव गेहच्छदनतिणेन च सम्पन्नो, तथा दारुकट्ठेहि चेव गेहसम्भारकट्ठेहि च, यस्मा चस्स अब्भन्तरे वट्टचतुरस्सादिसण्ठाना बहू पोक्खरणियो, जलजकुसुमविचित्तानि च बहि अनेकानि तळाकानि वा उदकस्स निच्चभरितानेव होन्ति, तस्मा सतिणकट्ठोदकन्ति वुत्तं।
422.Evaṃme sutanti caṅkīsuttaṃ. Tattha devavane sālavaneti tasmiṃ kira devatānaṃ balikammaṃ karīyati, tena taṃ devavanantipi sālavanantipi vuccati. Opāsādaṃ ajjhāvasatīti opāsādanāmake brāhmaṇagāme vasati, abhibhavitvā vā āvasati, tassa sāmī hutvā yāya mariyādāya tattha vasitabbaṃ, tāya mariyādāya vasati. Upasaggavasena panettha bhummatthe upayogavacanaṃ veditabbaṃ, tathassa anuppayogattāva sesapadesu. Tattha lakkhaṇaṃ saddasatthato pariyesitabbaṃ. Sattussadanti sattehi ussadaṃ ussannaṃ, bahujanaṃ ākiṇṇamanussaṃ posāvaniyahatthiassamoramigādianekasattasamākiṇṇañcāti attho. Yasmā pana so gāmo bahi āvijjhitvā jātena hatthiassādīnaṃ ghāsatiṇena ceva gehacchadanatiṇena ca sampanno, tathā dārukaṭṭhehi ceva gehasambhārakaṭṭhehi ca, yasmā cassa abbhantare vaṭṭacaturassādisaṇṭhānā bahū pokkharaṇiyo, jalajakusumavicittāni ca bahi anekāni taḷākāni vā udakassa niccabharitāneva honti, tasmā satiṇakaṭṭhodakanti vuttaṃ.
सह धञ्ञेन सधञ्ञं, पुब्बण्णापरण्णादिभेदं बहुधञ्ञसन्निचयन्ति अत्थो। एत्तावता यस्मिं गामे ब्राह्मणो सेतच्छत्तं उस्सापेत्वा राजलीलाय वसति। तस्स समिद्धिसम्पत्ति दीपिता होति। राजतो लद्धं भोग्गं राजभोग्गं। केन दिन्नन्ति चे, रञ्ञा पसेनदिना कोसलेन दिन्नं। राजदायन्ति रञ्ञो दायभूतं, दायज्जन्ति अत्थो। ब्रह्मदेय्यन्ति सेट्ठदेय्यं, छत्तं उस्सापेत्वा राजसङ्खेपेन भुञ्जितब्बन्ति अत्थो। अथ वा राजभोग्गन्ति सब्बं छेज्जभेज्जं अनुसासन्तेन तित्थपब्बतादीसु सुङ्कं गण्हन्तेन सेतच्छत्तं उस्सापेत्वा रञ्ञा हुत्वा भुञ्जितब्बं। तत्थ रञ्ञा पसेनदिना कोसलेन दिन्नं राजदायन्ति। एत्थ रञ्ञा दिन्नत्ता राजदायं, दायकराजदीपनत्थं पनस्स ‘‘रञ्ञा पसेनदिना कोसलेन दिन्न’’न्ति इदं वुत्तं। ब्रह्मदेय्यन्ति सेट्ठदेय्यं, यथा दिन्नं न पुन गहेतब्बं होति निस्सट्ठपरिच्चत्तं, एवं दिन्नन्ति अत्थो।
Saha dhaññena sadhaññaṃ, pubbaṇṇāparaṇṇādibhedaṃ bahudhaññasannicayanti attho. Ettāvatā yasmiṃ gāme brāhmaṇo setacchattaṃ ussāpetvā rājalīlāya vasati. Tassa samiddhisampatti dīpitā hoti. Rājato laddhaṃ bhoggaṃ rājabhoggaṃ. Kena dinnanti ce, raññā pasenadinā kosalena dinnaṃ. Rājadāyanti rañño dāyabhūtaṃ, dāyajjanti attho. Brahmadeyyanti seṭṭhadeyyaṃ, chattaṃ ussāpetvā rājasaṅkhepena bhuñjitabbanti attho. Atha vā rājabhogganti sabbaṃ chejjabhejjaṃ anusāsantena titthapabbatādīsu suṅkaṃ gaṇhantena setacchattaṃ ussāpetvā raññā hutvā bhuñjitabbaṃ. Tattha raññā pasenadinā kosalena dinnaṃ rājadāyanti. Ettha raññā dinnattā rājadāyaṃ, dāyakarājadīpanatthaṃ panassa ‘‘raññā pasenadinā kosalena dinna’’nti idaṃ vuttaṃ. Brahmadeyyanti seṭṭhadeyyaṃ, yathā dinnaṃ na puna gahetabbaṃ hoti nissaṭṭhapariccattaṃ, evaṃ dinnanti attho.
४२३. बहू बहू हुत्वा संहताति सङ्घा। एकेकिस्सा दिसाय सङ्घो तेसं अत्थीति सङ्घी। पुब्बे गामस्स अन्तो अगणा बहि निक्खमित्वा गणा सम्पन्नाति गणीभूता। उत्तरेनमुखाति उत्तरदिसाभिमुखा। खत्तं आमन्तेसीति खत्ता वुच्चति पुच्छितपञ्हब्याकरणसमत्थो महामत्तो, तं आमन्तेसि। आगमेन्तूति मुहुत्तं पटिमानेन्तु, अच्छन्तूति वुत्तं होति।
423. Bahū bahū hutvā saṃhatāti saṅghā. Ekekissā disāya saṅgho tesaṃ atthīti saṅghī. Pubbe gāmassa anto agaṇā bahi nikkhamitvā gaṇā sampannāti gaṇībhūtā. Uttarenamukhāti uttaradisābhimukhā. Khattaṃ āmantesīti khattā vuccati pucchitapañhabyākaraṇasamattho mahāmatto, taṃ āmantesi. Āgamentūti muhuttaṃ paṭimānentu, acchantūti vuttaṃ hoti.
४२४. नानावेरज्जकानन्ति नानाविधेसु रज्जेसु अञ्ञेसु कासिकोसलादीसु जाता वा निवसन्ति वा, ततो वा आगताति नानावेरज्जका, तेसं नानावेरज्जकानं। केनचिदेवाति अनियमितेन यञ्ञुपासनादिना केनचि किच्चेन। ते तस्स गमनं सुत्वा चिन्तेसुं – ‘‘अयं, चङ्की, उग्गतब्राह्मणो, येभुय्येन च अञ्ञे ब्राह्मणा समणं गोतमं सरणं गता, अयमेव न गतो। स्वायं सचे तत्थ गमिस्सति, अद्धा समणस्स गोतमस्स आवट्टनिया मायाय आवट्टितो सरणं गमिस्सति। ततो एतस्सापि गेहद्वारे ब्राह्मणानं असन्निपातो भविस्सति। हन्दस्स गमनन्तरायं करोमा’’ति सम्मन्तयित्वा तत्थ अगमंसु। तं सन्धाय ‘‘अथ खो ते ब्राह्मणा’’तिआदि वुत्तं।
424.Nānāverajjakānanti nānāvidhesu rajjesu aññesu kāsikosalādīsu jātā vā nivasanti vā, tato vā āgatāti nānāverajjakā, tesaṃ nānāverajjakānaṃ. Kenacidevāti aniyamitena yaññupāsanādinā kenaci kiccena. Te tassa gamanaṃ sutvā cintesuṃ – ‘‘ayaṃ, caṅkī, uggatabrāhmaṇo, yebhuyyena ca aññe brāhmaṇā samaṇaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gatā, ayameva na gato. Svāyaṃ sace tattha gamissati, addhā samaṇassa gotamassa āvaṭṭaniyā māyāya āvaṭṭito saraṇaṃ gamissati. Tato etassāpi gehadvāre brāhmaṇānaṃ asannipāto bhavissati. Handassa gamanantarāyaṃ karomā’’ti sammantayitvā tattha agamaṃsu. Taṃ sandhāya ‘‘atha kho te brāhmaṇā’’tiādi vuttaṃ.
तत्थ उभतोति द्वीहि पक्खेहि। मातितो च पितितो चाति, भोतो माता ब्राह्मणी, मातुमाता ब्राह्मणी, तस्सापि माता ब्राह्मणी। पिता ब्राह्मणो, पितुपिता ब्राह्मणो, तस्सपि पिता ब्राह्मणोति। एवं भवं उभतो सुजातो, मातितो च पितितो च। संसुद्धगहणिकोति संसुद्धा ते मातु गहणी, संसुद्धा ते मातु कुच्छीति अत्थो। याव सत्तमा पितामहयुगाति एत्थ पितु पिता पितामहो, पितामहस्स युगं पितामहयुगं। युगन्ति आयुप्पमाणं वुच्चति। अभिलापमत्तमेव चेतं, अत्थतो पन पितामहोव पितामहयुगं। ततो उद्धं सब्बेपि पुब्बपुरिसा पितामहग्गहणेनेव गहिता। एवं याव सत्तमो पुरिसो, ताव संसुद्धगहणिको। अथ वा अक्खित्तो अनुपकुट्ठो जातिवादेनाति दस्सेति। अक्खित्तोति अपनेथ एतं, किं इमिनाति एवं अक्खित्तो अनवक्खित्तो। अनुपक्कुट्ठोति न उपकुट्ठो, न अक्कोसं वा निन्दं वा पत्तपुब्बो। केन कारणेनाति। जातिवादेन, इतिपि हीनजातिको एसोति एवरूपेन वचनेनाति अत्थो। इमिनापङ्गेनाति इमिनापि कारणेन।
Tattha ubhatoti dvīhi pakkhehi. Mātitoca pitito cāti, bhoto mātā brāhmaṇī, mātumātā brāhmaṇī, tassāpi mātā brāhmaṇī. Pitā brāhmaṇo, pitupitā brāhmaṇo, tassapi pitā brāhmaṇoti. Evaṃ bhavaṃ ubhato sujāto, mātito ca pitito ca. Saṃsuddhagahaṇikoti saṃsuddhā te mātu gahaṇī, saṃsuddhā te mātu kucchīti attho. Yāva sattamā pitāmahayugāti ettha pitu pitā pitāmaho, pitāmahassa yugaṃ pitāmahayugaṃ. Yuganti āyuppamāṇaṃ vuccati. Abhilāpamattameva cetaṃ, atthato pana pitāmahova pitāmahayugaṃ. Tato uddhaṃ sabbepi pubbapurisā pitāmahaggahaṇeneva gahitā. Evaṃ yāva sattamo puriso, tāva saṃsuddhagahaṇiko. Atha vā akkhitto anupakuṭṭho jātivādenāti dasseti. Akkhittoti apanetha etaṃ, kiṃ imināti evaṃ akkhitto anavakkhitto. Anupakkuṭṭhoti na upakuṭṭho, na akkosaṃ vā nindaṃ vā pattapubbo. Kena kāraṇenāti. Jātivādena, itipi hīnajātiko esoti evarūpena vacanenāti attho. Imināpaṅgenāti imināpi kāraṇena.
अड्ढोति इस्सरो। महद्धनोति महता धनेन समन्नागतो। भोतो हि गेहे पथवियं पंसुवालिका विय बहु धनं, समणो पन गोतमो अधनो भिक्खाय उदरं पूरेत्वा यापेतीति दस्सेन्ति । महाभोगोति पञ्चकामगुणवसेन महाउपभोगो। एवं यं यं गुणं वदन्ति, तस्स तस्स पटिपक्खवसेन भगवतो अगुणंयेव दस्सेमाति मञ्ञमाना वदन्ति।
Aḍḍhoti issaro. Mahaddhanoti mahatā dhanena samannāgato. Bhoto hi gehe pathaviyaṃ paṃsuvālikā viya bahu dhanaṃ, samaṇo pana gotamo adhano bhikkhāya udaraṃ pūretvā yāpetīti dassenti . Mahābhogoti pañcakāmaguṇavasena mahāupabhogo. Evaṃ yaṃ yaṃ guṇaṃ vadanti, tassa tassa paṭipakkhavasena bhagavato aguṇaṃyeva dassemāti maññamānā vadanti.
अभिरूपोति अञ्ञेहि मनुस्सेहि अधिकरूपो। दस्सनीयोति दिवसम्पि पस्सन्तानं अतित्तिकरणतो दस्सनयोग्गो, दस्सनेनेव चित्तपसादजननतो पासादिको। पोक्खरता वुच्चति सुन्दरभावो, वण्णस्स पोक्खरता वण्णपोक्खरता, ताय वण्णपोक्खरताय, वण्णसम्पत्तियाति अत्थो। पोराणा पन पोक्खरन्ति सरीरं वदन्ति, वण्णं वण्णमेव। तेसं मतेन वण्णो च पोक्खरञ्च वण्णपोक्खरानि, तेसं भावो वण्णपोक्खरता। इति परमाय वण्णपोक्खरतायाति उत्तमपरिसुद्धेन वण्णेन चेव सरीरसण्ठानसम्पत्तिया चाति अत्थो। ब्रह्मवण्णीति सेट्ठवण्णी, परिसुद्धवण्णेसुपि सेट्ठेन सुवण्णवण्णेनेव समन्नागतोति अत्थो। ब्रह्मवच्छसीति महाब्रह्मुनो सरीरसदिसेन सरीरेन समन्नागतो। अखुद्दावकासो दस्सनायाति भोतो सरीरे दस्सनस्स ओकासो न खुद्दको महा। सब्बानेव ते अङ्गपच्चङ्गानि दस्सनीयानेव, तानि चापि महन्तानेवाति दीपेति।
Abhirūpoti aññehi manussehi adhikarūpo. Dassanīyoti divasampi passantānaṃ atittikaraṇato dassanayoggo, dassaneneva cittapasādajananato pāsādiko. Pokkharatā vuccati sundarabhāvo, vaṇṇassa pokkharatā vaṇṇapokkharatā, tāya vaṇṇapokkharatāya, vaṇṇasampattiyāti attho. Porāṇā pana pokkharanti sarīraṃ vadanti, vaṇṇaṃ vaṇṇameva. Tesaṃ matena vaṇṇo ca pokkharañca vaṇṇapokkharāni, tesaṃ bhāvo vaṇṇapokkharatā. Iti paramāya vaṇṇapokkharatāyāti uttamaparisuddhena vaṇṇena ceva sarīrasaṇṭhānasampattiyā cāti attho. Brahmavaṇṇīti seṭṭhavaṇṇī, parisuddhavaṇṇesupi seṭṭhena suvaṇṇavaṇṇeneva samannāgatoti attho. Brahmavacchasīti mahābrahmuno sarīrasadisena sarīrena samannāgato. Akhuddāvakāso dassanāyāti bhoto sarīre dassanassa okāso na khuddako mahā. Sabbāneva te aṅgapaccaṅgāni dassanīyāneva, tāni cāpi mahantānevāti dīpeti.
सीलमस्स अत्थीति सीलवा। वुद्धं वड्ढितं सीलमस्साति वुद्धसीली। वुद्धसीलेनाति वुद्धेन वड्ढितेन सीलेन। समन्नागतोति युत्तो, इदं वुद्धसीलीपदस्सेव वेवचनं। सब्बमेतं पञ्चसीलमत्तमेव सन्धाय वदन्ति।
Sīlamassa atthīti sīlavā. Vuddhaṃ vaḍḍhitaṃ sīlamassāti vuddhasīlī. Vuddhasīlenāti vuddhena vaḍḍhitena sīlena. Samannāgatoti yutto, idaṃ vuddhasīlīpadasseva vevacanaṃ. Sabbametaṃ pañcasīlamattameva sandhāya vadanti.
काल्याणवाचोतिआदीसु कल्याणा सुन्दरा परिमण्डलपदब्यञ्जना वाचा अस्साति कल्याणवाचो। कल्याणं मधुरं वाक्करणं अस्साति कल्याणवाक्करणो। वाक्करणन्ति उदाहरणघोसो। गुणपरिपुण्णभावेन पुरे भवाति पोरी। पुरे वा भवत्ता पोरी। नागरिकित्थिया सुखुमालत्तनेन सदिसातिपि पोरी। ताय पोरिया। विस्सट्ठायाति अपलिबुद्धाय, सन्दिट्ठविलम्बितादिदोसरहिताय। अनेलगलायाति एलगलेन विरहिताय। एकच्चस्स हि कथेन्तस्स एलं गलति, लाला वा पग्घरति, खेळफुसितानि वा निक्खमन्ति, तस्स वाचा एलगला नाम होति। तब्बिपरितायाति अत्थो। अत्थस्स विञ्ञापनियातिआदिमज्झपरियोसानं पाकटं कत्वा भासितत्थस्स विञ्ञापनसमत्थाय। सेसमेत्थ ब्राह्मणवण्णे उत्तानमेव।
Kālyāṇavācotiādīsu kalyāṇā sundarā parimaṇḍalapadabyañjanā vācā assāti kalyāṇavāco. Kalyāṇaṃ madhuraṃ vākkaraṇaṃ assāti kalyāṇavākkaraṇo. Vākkaraṇanti udāharaṇaghoso. Guṇaparipuṇṇabhāvena pure bhavāti porī. Pure vā bhavattā porī. Nāgarikitthiyā sukhumālattanena sadisātipi porī. Tāya poriyā. Vissaṭṭhāyāti apalibuddhāya, sandiṭṭhavilambitādidosarahitāya. Anelagalāyāti elagalena virahitāya. Ekaccassa hi kathentassa elaṃ galati, lālā vā paggharati, kheḷaphusitāni vā nikkhamanti, tassa vācā elagalā nāma hoti. Tabbiparitāyāti attho. Atthassa viññāpaniyātiādimajjhapariyosānaṃ pākaṭaṃ katvā bhāsitatthassa viññāpanasamatthāya. Sesamettha brāhmaṇavaṇṇe uttānameva.
४२५. एवं वुत्तेति एवं तेहि ब्राह्मणेहि वुत्ते, चङ्की, ‘‘इमे ब्राह्मणा अत्तनो वण्णे वुच्चमाने अतुस्सनकसत्तो नाम नत्थि, वण्णमस्स भणित्वा निवारेस्सामाति जातिआदीहि मम वण्णं वदन्ति, न खो पन मे युत्तं अत्तनो वण्णे रज्जितुं। हन्दाहं एतेसं वादं भिन्दित्वा समणस्स गोतमस्स महन्तभावं ञापेत्वा एतेसं तत्थ गमनं करोमी’’ति चिन्तेत्वा तेन हि, भो, ममापि सुणाथातिआदिमाह। तत्थ येपि ‘‘उभतो सुजातो’’तिआदयो अत्तनो गुणेहि सदिसा गुणा, तेपि ‘‘को चाहं, के च समणस्स गोतमस्स जातिसम्पत्तिआदयो गुणा’’ति अत्तनो गुणेहि उत्तरितरेयेव मञ्ञमानो, इतरे पन एकन्तेनेव भगवतो महन्तभावदीपनत्थं पकासेति। मयमेव अरहामाति एवं नियमेन्तो चेत्थ इदं दीपेति – यदि गुणमहन्तताय उपसङ्कमितब्बो नाम होति, यथा सिनेरुं उपनिधाय सासपो, महासमुद्दं उपनिधाय गोपदकं, सत्तसु महासरेसु उदकं उपनिधाय उस्सावबिन्दु परित्तो लामको, एवमेवं समणस्स गोतमस्स जातिसम्पत्तिआदयो गुणे उपनिधाय अम्हाकं गुणा परित्ता लामका, तस्मा मयमेव अरहाम तं भवन्तं गोतमं दस्सनाय उपसङ्कमितुन्ति।
425.Evaṃvutteti evaṃ tehi brāhmaṇehi vutte, caṅkī, ‘‘ime brāhmaṇā attano vaṇṇe vuccamāne atussanakasatto nāma natthi, vaṇṇamassa bhaṇitvā nivāressāmāti jātiādīhi mama vaṇṇaṃ vadanti, na kho pana me yuttaṃ attano vaṇṇe rajjituṃ. Handāhaṃ etesaṃ vādaṃ bhinditvā samaṇassa gotamassa mahantabhāvaṃ ñāpetvā etesaṃ tattha gamanaṃ karomī’’ti cintetvā tena hi, bho, mamāpi suṇāthātiādimāha. Tattha yepi ‘‘ubhato sujāto’’tiādayo attano guṇehi sadisā guṇā, tepi ‘‘ko cāhaṃ, ke ca samaṇassa gotamassa jātisampattiādayo guṇā’’ti attano guṇehi uttaritareyeva maññamāno, itare pana ekanteneva bhagavato mahantabhāvadīpanatthaṃ pakāseti. Mayameva arahāmāti evaṃ niyamento cettha idaṃ dīpeti – yadi guṇamahantatāya upasaṅkamitabbo nāma hoti, yathā sineruṃ upanidhāya sāsapo, mahāsamuddaṃ upanidhāya gopadakaṃ, sattasu mahāsaresu udakaṃ upanidhāya ussāvabindu paritto lāmako, evamevaṃ samaṇassa gotamassa jātisampattiādayo guṇe upanidhāya amhākaṃ guṇā parittā lāmakā, tasmā mayameva arahāma taṃ bhavantaṃ gotamaṃ dassanāya upasaṅkamitunti.
भूमिगतञ्च वेहासट्ठञ्चाति एत्थ राजङ्गणे चेव उय्याने च सुधामट्ठा पोक्खरणियो सत्तरतनपूरिं कत्वा भूमियं ठपितं धनं भूमिगतं नाम, पासादनियूहादयो पन पूरेत्वा ठपितं वेहासट्ठं नाम। एवं ताव कुलपरियायेन आगतं। तथागतस्स पन जातदिवसेयेव सङ्खो एलो उप्पलो पुण्डरीकोति चत्तारो निधयो उपगता। तेसु सङ्खो गावुतिको, एलो अड्ढयोजनिको, उप्पलो तिगावुतिको पुण्डरीको योजनिकोति। तेसुपि गहितगहितट्ठानं पूरतियेव। इति भगवा पहूतं हिरञ्ञसुवण्णं ओहाय पब्बजितोति वेदितब्बो। दहरो वातिआदीनि हेट्ठा वित्थारितानेव।
Bhūmigatañca vehāsaṭṭhañcāti ettha rājaṅgaṇe ceva uyyāne ca sudhāmaṭṭhā pokkharaṇiyo sattaratanapūriṃ katvā bhūmiyaṃ ṭhapitaṃ dhanaṃ bhūmigataṃ nāma, pāsādaniyūhādayo pana pūretvā ṭhapitaṃ vehāsaṭṭhaṃ nāma. Evaṃ tāva kulapariyāyena āgataṃ. Tathāgatassa pana jātadivaseyeva saṅkho elo uppalo puṇḍarīkoti cattāro nidhayo upagatā. Tesu saṅkho gāvutiko, elo aḍḍhayojaniko, uppalo tigāvutiko puṇḍarīko yojanikoti. Tesupi gahitagahitaṭṭhānaṃ pūratiyeva. Iti bhagavā pahūtaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ ohāya pabbajitoti veditabbo. Daharo vātiādīni heṭṭhā vitthāritāneva.
अखुद्दावकासोति एत्थ भगवति अपरिमाणोयेव दस्सनावकासोति वेदितब्बो। तत्रिदं वत्थुं – राजगहे किर अञ्ञतरो ब्राह्मणो ‘‘समणस्स किर गोतमस्स पमाणं गहेतुं न सक्का’’ति सुत्वा भगवतो पिण्डाय पविसनकाले सट्ठिहत्थं वेळुं गहेत्वा नगरद्वारस्स बहि ठत्वा सम्पत्ते भगवति वेळुं गहेत्वा समीपे अट्ठासि, वेळु भगवतो जाणुमत्तं पापुणि। पुनदिवसे द्वे वेळू घटेत्वा समीपे अट्ठासि , भगवा द्विन्नं वेळूनं उपरि द्विवेणुमत्तमेव पञ्ञायमानो, ‘‘ब्राह्मण, किं करोसी’’ति आह? तुम्हाकं पमाणं गण्हामीति। ‘‘ब्राह्मण, सचेपि त्वं सकलचक्कवाळगब्भं पूरेत्वा ठितवेळुं घटेत्वा आगमिस्ससि, नेव मे पमाणं गहेतुं सक्खिस्ससि। न हि मया चत्तारि असङ्ख्येय्यानि कप्पसतसहस्सञ्च तथा पारमियो पूरिता, यथा मे परो पमाणं गण्हेय्य, अतुलो ब्राह्मण, तथागतो अप्पमेय्यो’’ति वत्वा धम्मपदे गाथमाह। गाथापरियोसाने चतुरासीतिपाणसहस्सानि अमतं पिविंसु।
Akhuddāvakāsoti ettha bhagavati aparimāṇoyeva dassanāvakāsoti veditabbo. Tatridaṃ vatthuṃ – rājagahe kira aññataro brāhmaṇo ‘‘samaṇassa kira gotamassa pamāṇaṃ gahetuṃ na sakkā’’ti sutvā bhagavato piṇḍāya pavisanakāle saṭṭhihatthaṃ veḷuṃ gahetvā nagaradvārassa bahi ṭhatvā sampatte bhagavati veḷuṃ gahetvā samīpe aṭṭhāsi, veḷu bhagavato jāṇumattaṃ pāpuṇi. Punadivase dve veḷū ghaṭetvā samīpe aṭṭhāsi , bhagavā dvinnaṃ veḷūnaṃ upari dviveṇumattameva paññāyamāno, ‘‘brāhmaṇa, kiṃ karosī’’ti āha? Tumhākaṃ pamāṇaṃ gaṇhāmīti. ‘‘Brāhmaṇa, sacepi tvaṃ sakalacakkavāḷagabbhaṃ pūretvā ṭhitaveḷuṃ ghaṭetvā āgamissasi, neva me pamāṇaṃ gahetuṃ sakkhissasi. Na hi mayā cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca tathā pāramiyo pūritā, yathā me paro pamāṇaṃ gaṇheyya, atulo brāhmaṇa, tathāgato appameyyo’’ti vatvā dhammapade gāthamāha. Gāthāpariyosāne caturāsītipāṇasahassāni amataṃ piviṃsu.
अपरम्पि वत्थु – राहु किर असुरिन्दो चत्तारि योजनसहस्सानि अट्ठ च योजनसतानि उच्चो, बाहन्तरमस्स द्वादसयोजनसतानि, हत्थतलपादतलानं पुथुलता तीणि योजनसतानि, अङ्गुलिपब्बानि पण्णासयोजनानि , भमुकन्तरं पण्णासयोजनं, नलाटं तियोजनसतं, सीसं नवयोजनसतं। सो – ‘‘अहं उच्चोस्मि, सत्थारं ओनमित्वा ओलोकेतुं न सक्खिस्सामी’’ति न गच्छति। सो एकदिवसं भगवतो वण्णं सुत्वा ‘‘यथा कथञ्च ओलोकेस्सामी’’ति आगतो। भगवा तस्स अज्झासयं विदित्वा ‘‘चतूसु इरियापथेसु कतरेन दस्सेमी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘ठितको नाम नीचोपि उच्चो विय पञ्ञायति, निपन्नोवस्स अत्तानं दस्सेस्सामी’’ति, ‘‘आनन्द, गन्धकुटिपरिवेणे मञ्चकं पञ्ञापेही’’ति वत्वा तत्थ सीहसेय्यं कप्पेसि। राहु आगन्त्वा निपन्नं भगवन्तं गीवं उन्नामेत्वा नभमज्झे पुण्णचन्दं विय उल्लोकेति। किमिदं असुरिन्दाति च वुत्ते, भगवा ओनमित्वा ओलोकेतुं न सक्खिस्सामीति न गच्छिन्ति। न मया असुरिन्द अधोमुखेन पारमियो पूरिता, उद्धग्गं मे कत्वा दानं दिन्नन्ति। तंदिवसं राहु सरणं अगमासि। एवं भगवा अखुद्दावकासो दस्सनाय।
Aparampi vatthu – rāhu kira asurindo cattāri yojanasahassāni aṭṭha ca yojanasatāni ucco, bāhantaramassa dvādasayojanasatāni, hatthatalapādatalānaṃ puthulatā tīṇi yojanasatāni, aṅgulipabbāni paṇṇāsayojanāni , bhamukantaraṃ paṇṇāsayojanaṃ, nalāṭaṃ tiyojanasataṃ, sīsaṃ navayojanasataṃ. So – ‘‘ahaṃ uccosmi, satthāraṃ onamitvā oloketuṃ na sakkhissāmī’’ti na gacchati. So ekadivasaṃ bhagavato vaṇṇaṃ sutvā ‘‘yathā kathañca olokessāmī’’ti āgato. Bhagavā tassa ajjhāsayaṃ viditvā ‘‘catūsu iriyāpathesu katarena dassemī’’ti cintetvā ‘‘ṭhitako nāma nīcopi ucco viya paññāyati, nipannovassa attānaṃ dassessāmī’’ti, ‘‘ānanda, gandhakuṭipariveṇe mañcakaṃ paññāpehī’’ti vatvā tattha sīhaseyyaṃ kappesi. Rāhu āgantvā nipannaṃ bhagavantaṃ gīvaṃ unnāmetvā nabhamajjhe puṇṇacandaṃ viya ulloketi. Kimidaṃ asurindāti ca vutte, bhagavā onamitvā oloketuṃ na sakkhissāmīti na gacchinti. Na mayā asurinda adhomukhena pāramiyo pūritā, uddhaggaṃ me katvā dānaṃ dinnanti. Taṃdivasaṃ rāhu saraṇaṃ agamāsi. Evaṃ bhagavā akhuddāvakāso dassanāya.
चतुपारिसुद्धिसीलेन सीलवा। तं पन सीलं अरियं उत्तमं परिसुद्धं, तेनाह अरियसीलीति। तदेव अनवज्जट्ठेन कुसलं, तेनाह कुसलसीलीति। कुसलेन सीलेनाति इदमस्स वेवचनं। बहूनं आचरियपाचरियोति भगवतो एकेकाय धम्मदेसनाय चतुरासीतिपाणसहस्सानि अपरिमाणापि देवमनुस्सा मग्गफलामतं पिवन्ति। तस्मा बहूनं आचरियो, सावकविनेय्यानं पाचरियोति।
Catupārisuddhisīlena sīlavā. Taṃ pana sīlaṃ ariyaṃ uttamaṃ parisuddhaṃ, tenāha ariyasīlīti. Tadeva anavajjaṭṭhena kusalaṃ, tenāha kusalasīlīti. Kusalena sīlenāti idamassa vevacanaṃ. Bahūnaṃ ācariyapācariyoti bhagavato ekekāya dhammadesanāya caturāsītipāṇasahassāni aparimāṇāpi devamanussā maggaphalāmataṃ pivanti. Tasmā bahūnaṃ ācariyo, sāvakavineyyānaṃ pācariyoti.
खीणकामरागोति एत्थ कामं भगवतो सब्बेपि किलेसा खीणा, ब्राह्मणो पन ते न जानाति, अत्तनो जाननट्ठानेयेव गुणं कथेति। विगतचापल्लोति ‘‘पत्तमण्डना चीवरमण्डना सेनासनमण्डना इमस्स वा पूतिकायस्स…पे॰… केलना पटिकेलना’’ति एवं वुत्तचापल्यविरहितो।
Khīṇakāmarāgoti ettha kāmaṃ bhagavato sabbepi kilesā khīṇā, brāhmaṇo pana te na jānāti, attano jānanaṭṭhāneyeva guṇaṃ katheti. Vigatacāpalloti ‘‘pattamaṇḍanā cīvaramaṇḍanā senāsanamaṇḍanā imassa vā pūtikāyassa…pe… kelanā paṭikelanā’’ti evaṃ vuttacāpalyavirahito.
अपापपुरेक्खारोति अपापे नवलोकुत्तरधम्मे पुरतो कत्वा विचरति। ब्रह्मञ्ञाय पजायाति सारिपुत्तमोग्गल्लानमहाकस्सपादिभेदाय ब्राह्मणपजाय। (अविरुद्धो हि सो) एतिस्साय पजाय पुरेक्खारो। अयञ्हि पजा समणं गोतमं पुरतो कत्वा चरतीति अत्थो। अपिच अपापपुरेक्खारोति न पापुपुरेक्खारो, न पापं पुरतो कत्वा चरति, पापं न इच्छतीति अत्थो। कस्स? ब्रह्मञ्ञाय पजाय अत्तना सद्धिं पटिविरुद्धायपि ब्राह्मणपजाय अविरुद्धो हितसुखत्थिकोयेवाति वुत्तं होति।
Apāpapurekkhāroti apāpe navalokuttaradhamme purato katvā vicarati. Brahmaññāya pajāyāti sāriputtamoggallānamahākassapādibhedāya brāhmaṇapajāya. (Aviruddho hi so) etissāya pajāya purekkhāro. Ayañhi pajā samaṇaṃ gotamaṃ purato katvā caratīti attho. Apica apāpapurekkhāroti na pāpupurekkhāro, na pāpaṃ purato katvā carati, pāpaṃ na icchatīti attho. Kassa? Brahmaññāya pajāya attanā saddhiṃ paṭiviruddhāyapi brāhmaṇapajāya aviruddho hitasukhatthikoyevāti vuttaṃ hoti.
तिरोरट्ठाति पररट्ठतो। तिरोजनपदाति परजनपदतो। संपुच्छितुं आगच्छन्तीति खत्तियपण्डितादयो चेव ब्राह्मणगन्धब्बादयो च पञ्हे अभिसङ्खरित्वा पुच्छिस्सामाति आगच्छन्ति। तत्थ केचि पुच्छाय वा दोसं विस्सज्जनसम्पटिच्छने वा असमत्थतं सल्लक्खेत्वा अपुच्छित्वाव तुण्ही निसीदन्ति, केचि पुच्छन्ति, केसञ्चि भगवा पुच्छाय उस्साहं जनेत्वा विस्सज्जेति। एवं सब्बेसम्पि तेसं विमतियो तीरं पत्वा महासमुद्दस्स ऊमियो विय भगवन्तं पत्वाव भिज्जन्ति। सेसमेत्थ तथागतस्स वण्णे उत्तानमेव।
Tiroraṭṭhāti pararaṭṭhato. Tirojanapadāti parajanapadato. Saṃpucchituṃ āgacchantīti khattiyapaṇḍitādayo ceva brāhmaṇagandhabbādayo ca pañhe abhisaṅkharitvā pucchissāmāti āgacchanti. Tattha keci pucchāya vā dosaṃ vissajjanasampaṭicchane vā asamatthataṃ sallakkhetvā apucchitvāva tuṇhī nisīdanti, keci pucchanti, kesañci bhagavā pucchāya ussāhaṃ janetvā vissajjeti. Evaṃ sabbesampi tesaṃ vimatiyo tīraṃ patvā mahāsamuddassa ūmiyo viya bhagavantaṃ patvāva bhijjanti. Sesamettha tathāgatassa vaṇṇe uttānameva.
अतिथी नो ते होन्तीति ते अम्हाकं आगन्तुका नवका पाहुनका होन्तीति अत्थो। परियापुणामीति जानामि। अपरिमाणवण्णोति तथारूपेनेव सब्बञ्ञुनापि अप्पमेय्यवण्णो, पगेव मादिसेनाति दस्सेति। वुत्तम्पि चेतं –
Atithī no te hontīti te amhākaṃ āgantukā navakā pāhunakā hontīti attho. Pariyāpuṇāmīti jānāmi. Aparimāṇavaṇṇoti tathārūpeneva sabbaññunāpi appameyyavaṇṇo, pageva mādisenāti dasseti. Vuttampi cetaṃ –
‘‘बुद्धोपि बुद्धस्स भणेय्य वण्णं,
‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,
कप्पम्पि चे अञ्ञमभासमानो।
Kappampi ce aññamabhāsamāno;
खीयेथ कप्पो चिरदीघमन्तरे,
Khīyetha kappo ciradīghamantare,
वण्णो न खीयेथ तथागतस्सा’’ति॥
Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti.
इमं पन गुणकथं सुत्वा ते ब्राह्मणा चिन्तयिंसु ‘‘यथा, चङ्की, समणस्स गोतमस्स वण्णं भासति, अनोमगुणो सो भवं गोतमो, एवं तस्स गुणे जानमानेन खो पन इमिना अतिचिरं अधिवासितं, हन्द नं अनुवत्तामा’’ति अनुवत्तमाना ‘‘तेन हि, भो’’तिआदिमाहंसु।
Imaṃ pana guṇakathaṃ sutvā te brāhmaṇā cintayiṃsu ‘‘yathā, caṅkī, samaṇassa gotamassa vaṇṇaṃ bhāsati, anomaguṇo so bhavaṃ gotamo, evaṃ tassa guṇe jānamānena kho pana iminā aticiraṃ adhivāsitaṃ, handa naṃ anuvattāmā’’ti anuvattamānā ‘‘tena hi, bho’’tiādimāhaṃsu.
४२६. ओपातेतीति पवेसेति। संपुरेक्खरोन्तीति पुत्तमत्तनत्तमत्तम्पि समानं पुरतो कत्वा विचरन्ति।
426.Opātetīti paveseti. Saṃpurekkharontīti puttamattanattamattampi samānaṃ purato katvā vicaranti.
४२७. मन्तपदन्ति मन्तायेव मन्तपदं, वेदोति अत्थो। इतिहितिह परम्परायाति एवं किर एवं किराति परम्परभावेन आगतन्ति दीपेति। पिटकसम्पदायाति पावचनसङ्खातसम्पत्तिया। सावित्तिआदीहि छन्दबन्धेहि च वग्गबन्धेहि च सम्पादेत्वा आगतन्ति दस्सेति। तत्थ चाति तस्मिं मन्तपदे। पवत्तारोति पवत्तयितारो। येसन्ति येसं सन्तकं। मन्तपदन्ति वेदसङ्खातं मन्तमेव। गीतन्ति अट्ठकादीहि दसहि पोराणकब्राह्मणेहि पदसम्पत्तिवसेन सज्झायितं। पवुत्तन्ति अञ्ञेसं वुत्तं, वाचितन्ति अत्थो। समिहितन्ति समुपब्यूळ्हं रासिकतं, पिण्डं कत्वा ठपितन्ति अत्थो। तदनुगायन्तीति एतरहि ब्राह्मणा तं तेहि पुब्बे गीतं अनुगायन्ति अनुसज्झायन्ति वादेन्ति। तदनुभासन्तीति तं अनुभासन्ति, इदं पुरिमस्सेव वेवचनं। भासितमनुभासन्तीति तेहि भासितं सज्झायितं अनुसज्झायन्ति। वाचितमनुवाचेन्तीति तेहि अञ्ञेसं वाचितं अनुवाचेन्ति। सेय्यथिदन्ति ते कतमेति अत्थो। अट्ठकोतिआदीनि तेसं नामानि, ते किर दिब्बेन चक्खुना ओलोकेत्वा परूपघातं अकत्वा कस्सपसम्मासम्बुद्धस्स भगवतो पावचनेन सह संसन्देत्वा मन्ते गन्थेसुं, अपरापरे पन ब्राह्मणा पाणातिपातादीनि पक्खिपित्वा तयो वेदे भिन्दित्वा बुद्धवचनेन सद्धिं विरुद्धे अकंसु।
427.Mantapadanti mantāyeva mantapadaṃ, vedoti attho. Itihitiha paramparāyāti evaṃ kira evaṃ kirāti paramparabhāvena āgatanti dīpeti. Piṭakasampadāyāti pāvacanasaṅkhātasampattiyā. Sāvittiādīhi chandabandhehi ca vaggabandhehi ca sampādetvā āgatanti dasseti. Tattha cāti tasmiṃ mantapade. Pavattāroti pavattayitāro. Yesanti yesaṃ santakaṃ. Mantapadanti vedasaṅkhātaṃ mantameva. Gītanti aṭṭhakādīhi dasahi porāṇakabrāhmaṇehi padasampattivasena sajjhāyitaṃ. Pavuttanti aññesaṃ vuttaṃ, vācitanti attho. Samihitanti samupabyūḷhaṃ rāsikataṃ, piṇḍaṃ katvā ṭhapitanti attho. Tadanugāyantīti etarahi brāhmaṇā taṃ tehi pubbe gītaṃ anugāyanti anusajjhāyanti vādenti. Tadanubhāsantīti taṃ anubhāsanti, idaṃ purimasseva vevacanaṃ. Bhāsitamanubhāsantīti tehi bhāsitaṃ sajjhāyitaṃ anusajjhāyanti. Vācitamanuvācentīti tehi aññesaṃ vācitaṃ anuvācenti. Seyyathidanti te katameti attho. Aṭṭhakotiādīni tesaṃ nāmāni, te kira dibbena cakkhunā oloketvā parūpaghātaṃ akatvā kassapasammāsambuddhassa bhagavato pāvacanena saha saṃsandetvā mante ganthesuṃ, aparāpare pana brāhmaṇā pāṇātipātādīni pakkhipitvā tayo vede bhinditvā buddhavacanena saddhiṃ viruddhe akaṃsu.
४२८. अन्धवेणीति अन्धपवेणी। एकेन हि चक्खुमता गहितयट्ठिया कोटिं एको अन्धो गण्हाति, तं अन्धं अञ्ञो, तं अञ्ञोति एवं पण्णास सट्ठि अन्धा पटिपाटिया घटिता अन्धवेणीति वुच्चति। परम्परासंसत्ताति अञ्ञमञ्ञं लग्गा, यट्ठिग्गाहकेनपि चक्खुमता विरहिताति अत्थो। एको किर धुत्तो अन्धगणं दिस्वा ‘‘असुकस्मिं नाम गामे खज्जभोज्जं सुलभ’’न्ति उस्साहेत्वा तेहि ‘‘तत्थ नो सामि नेहि, इदं नाम ते देमा’’ति वुत्ते लञ्जं गहेत्वा अन्तरामग्गे मग्गा ओक्कम्म महन्तं गच्छं अनुपरिगन्त्वा पुरिमस्स हत्थेन पच्छिमस्स कच्छं गण्हापेत्वा ‘‘किञ्चि कम्मं अत्थि, गच्छथ ताव तुम्हे’’ति वत्वा पलायि। ते दिवसम्पि गन्त्वा मग्गं अविन्दमाना ‘‘कहं, भो, चक्खुमा कहं मग्गो’’ति परिदेवित्वा मग्गं अविन्दमाना तत्थेव मरिंसु। ते सन्धाय वुत्तं ‘‘परम्परासंसत्ता’’ति। पुरिमोपीति पुरिमेसु दससु ब्राह्मणेसु एकोपि। मज्झिमोपीति मज्झे आचरियपाचरियेसु एकोपि। पच्छिमोपीति इदानि ब्राह्मणेसु एकोपि।
428.Andhaveṇīti andhapaveṇī. Ekena hi cakkhumatā gahitayaṭṭhiyā koṭiṃ eko andho gaṇhāti, taṃ andhaṃ añño, taṃ aññoti evaṃ paṇṇāsa saṭṭhi andhā paṭipāṭiyā ghaṭitā andhaveṇīti vuccati. Paramparāsaṃsattāti aññamaññaṃ laggā, yaṭṭhiggāhakenapi cakkhumatā virahitāti attho. Eko kira dhutto andhagaṇaṃ disvā ‘‘asukasmiṃ nāma gāme khajjabhojjaṃ sulabha’’nti ussāhetvā tehi ‘‘tattha no sāmi nehi, idaṃ nāma te demā’’ti vutte lañjaṃ gahetvā antarāmagge maggā okkamma mahantaṃ gacchaṃ anuparigantvā purimassa hatthena pacchimassa kacchaṃ gaṇhāpetvā ‘‘kiñci kammaṃ atthi, gacchatha tāva tumhe’’ti vatvā palāyi. Te divasampi gantvā maggaṃ avindamānā ‘‘kahaṃ, bho, cakkhumā kahaṃ maggo’’ti paridevitvā maggaṃ avindamānā tattheva mariṃsu. Te sandhāya vuttaṃ ‘‘paramparāsaṃsattā’’ti. Purimopīti purimesu dasasu brāhmaṇesu ekopi. Majjhimopīti majjhe ācariyapācariyesu ekopi. Pacchimopīti idāni brāhmaṇesu ekopi.
पञ्च खोति पाळिआगतेसु द्वीसु अञ्ञेपि एवरूपे तयो पक्खिपित्वा वदति। द्वेधाविपाकाति भूतविपाका वा अभूतविपाका वा। नालमेत्थाति, भारद्वाज, सच्चं अनुरक्खिस्सामीति पटिपन्नेन विञ्ञुना ‘‘यं मया गहितं, इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति एत्थ एकंसेनेव निट्ठं गन्तुं नालं न युत्तन्ति उपरि पुच्छाय मग्गं विवरित्वा ठपेसि।
Pañcakhoti pāḷiāgatesu dvīsu aññepi evarūpe tayo pakkhipitvā vadati. Dvedhāvipākāti bhūtavipākā vā abhūtavipākā vā. Nālametthāti, bhāradvāja, saccaṃ anurakkhissāmīti paṭipannena viññunā ‘‘yaṃ mayā gahitaṃ, idameva saccaṃ moghamañña’’nti ettha ekaṃseneva niṭṭhaṃ gantuṃ nālaṃ na yuttanti upari pucchāya maggaṃ vivaritvā ṭhapesi.
४३०. इध, भारद्वाज, भिक्खूति जीवकसुत्ते (म॰ नि॰ २.५१ आदयो) विय महावच्छसुत्ते (म॰ नि॰ २.१९३ आदयो) विय च अत्तानञ्ञेव सन्धाय वदति। लोभनीयेसु धम्मेसूति लोभधम्मेसु। सेसपदद्वयेपि एसेव नयो।
430.Idha, bhāradvāja, bhikkhūti jīvakasutte (ma. ni. 2.51 ādayo) viya mahāvacchasutte (ma. ni. 2.193 ādayo) viya ca attānaññeva sandhāya vadati. Lobhanīyesu dhammesūti lobhadhammesu. Sesapadadvayepi eseva nayo.
४३२. सद्धं निवेसेतीति ओकप्पनियसद्धं निवेसेति। उपसङ्कमतीति उपगच्छति। पयिरुपासतीति सन्तिके निसीदति। सोतन्ति पसादसोतं ओदहति। धम्मन्ति देसनाधम्मं सुणाति। धारेतीति पगुणं कत्वा धारेति। उपपरिक्खतीति अत्थतो च कारणतो च वीमंसति। निज्झानं खमन्तीति ओलोकनं खमन्ति, इध सीलं कथितं, इध समाधीति एवं उपट्ठहन्तीति अत्थो। छन्दोति कत्तुकम्यता छन्दो। उस्सहतीति वायमति। तुलेतीति अनिच्चादिवसेन तीरेति। पदहतीति मग्गपधानं पदहति। कायेन चेव परमसच्चन्ति सहजातनामकायेन च निब्बानं सच्छिकरोति, पञ्ञाय च किलेसे निब्बिज्झित्वा तदेव विभूतं पाकटं करोन्तो पस्सति।
432.Saddhaṃ nivesetīti okappaniyasaddhaṃ niveseti. Upasaṅkamatīti upagacchati. Payirupāsatīti santike nisīdati. Sotanti pasādasotaṃ odahati. Dhammanti desanādhammaṃ suṇāti. Dhāretīti paguṇaṃ katvā dhāreti. Upaparikkhatīti atthato ca kāraṇato ca vīmaṃsati. Nijjhānaṃ khamantīti olokanaṃ khamanti, idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhīti evaṃ upaṭṭhahantīti attho. Chandoti kattukamyatā chando. Ussahatīti vāyamati. Tuletīti aniccādivasena tīreti. Padahatīti maggapadhānaṃ padahati. Kāyena ceva paramasaccanti sahajātanāmakāyena ca nibbānaṃ sacchikaroti, paññāya ca kilese nibbijjhitvā tadeva vibhūtaṃ pākaṭaṃ karonto passati.
४३३. सच्चानुबोधोति मग्गानुबोधो। सच्चानुप्पत्तीति फलसच्छिकिरिया। तेसंयेवाति हेट्ठा वुत्तानं द्वादसन्नं, एवं दीघं मग्गवादं अनुलोमेति, तस्मा नायमत्थो। अयं पनेत्थ अत्थो – तेसंयेवाति तेसं मग्गसम्पयुत्तधम्मानं। पधानन्ति मग्गपधानं। तञ्हि फलसच्छिकिरियसङ्खाताय सच्चानुप्पत्तिया बहुकारं, मग्गे असति फलाभावतोति। इमिना नयेन सब्बपदेसु अत्थो वेदितब्बो। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
433.Saccānubodhoti maggānubodho. Saccānuppattīti phalasacchikiriyā. Tesaṃyevāti heṭṭhā vuttānaṃ dvādasannaṃ, evaṃ dīghaṃ maggavādaṃ anulometi, tasmā nāyamattho. Ayaṃ panettha attho – tesaṃyevāti tesaṃ maggasampayuttadhammānaṃ. Padhānanti maggapadhānaṃ. Tañhi phalasacchikiriyasaṅkhātāya saccānuppattiyā bahukāraṃ, magge asati phalābhāvatoti. Iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
चङ्कीसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Caṅkīsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ५. चङ्कीसुत्तं • 5. Caṅkīsuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ५. चङ्कीसुत्तवण्णना • 5. Caṅkīsuttavaṇṇanā
