| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೫. ಚಙ್ಕೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
5. Caṅkīsuttavaṇṇanā
೪೨೨. ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸಾಲವನೇ। ಉತ್ತರೇನ ಓಪಾಸಾದನ್ತಿ ಓಪಾಸಾದಗಾಮಸ್ಸ ಉತ್ತರದಿಸಾಯಂ। ಉತ್ತರೇನಾತಿ ಏನ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಹಿ ಓಪಾಸಾದನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಅಜ್ಝಾವಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿ-ಆ-ಸದ್ದಾನಂ ಅನತ್ಥನ್ತರತಂ ಹದಯೇ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ವಸತೀ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಭಾವಿತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ವಾ ಆವಸತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತ್ಥಾತಿ ಓಪಾಸಾದಪದೇ। ಸತ್ತುಸ್ಸದನ್ತಿಆದೀಸು ಪನ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಯೋಗತ್ತಾವ ಸೇಸಪದೇಸೂ’’ತಿ। ಉಪ-ಅನು-ಅಧಿ-ಇತಿ-ಏವಂ-ಪುಬ್ಬಕೇ ವಸನಕಿರಿಯಯಾಟ್ಠಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಮೇವ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಸದ್ದವಿದೂ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಲಕ್ಖಣಂ ಸದ್ದಸತ್ಥತೋ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಉಸ್ಸದತಾ ನಾಮೇತ್ಥ ಬಹುಲತಾತಿ ತಂ ಬಹುಲತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಬಹುಜನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ।
422.Tasminti sālavane. Uttarena opāsādanti opāsādagāmassa uttaradisāyaṃ. Uttarenāti ena-saddayogena hi opāsādanti upayogavacanaṃ. Ajjhāvasatīti ettha adhi-ā-saddānaṃ anatthantarataṃ hadaye katvā āha ‘‘vasatī’’ti. Idāni tesaṃ atthavisesabhāvitaṃ dassento ‘‘abhibhavitvā vā āvasatī’’tiādimāha. Etthāti opāsādapade. Sattussadantiādīsu pana kathanti āha – ‘‘tassa anuppayogattāva sesapadesū’’ti. Upa-anu-adhi-iti-evaṃ-pubbake vasanakiriyayāṭṭhāne upayogavacanameva pāpuṇātīti saddavidū icchantīti āha ‘‘lakkhaṇaṃ saddasatthato pariyesitabba’’nti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘upasaggavasena panettha bhummatthe upayogavacanaṃ veditabba’’nti. Ussadatā nāmettha bahulatāti taṃ bahulataṃ dassetuṃ ‘‘bahujana’’ntiādi vuttaṃ. Āvajjitvāti parikkhipitvā.
ರಞ್ಞಾ ವಿಯ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾ ರಾಜಭೋಗ್ಗಂ। ರಞ್ಞೋ ದಾಯಭೂತನ್ತಿ ಕುಲಪರಮ್ಪರಾಯ ಭೋಗ್ಗಭಾವೇನ ರಞ್ಞಾ ಲದ್ಧದಾಯಭೂತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ದಾಯಜ್ಜನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ರಾಜನೀಹಾರೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಉದ್ಧಂ ಪರಿಭೋಗಲಾಭಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠದೇಯ್ಯತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಛತ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ರಾಜಸಙ್ಖೇಪೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ತಿತ್ಥಪಬ್ಬತಾದೀಸೂತಿ ನದೀತಿತ್ಥಪಬ್ಬತಪಾದಗಾಮದ್ವಾರಅಟವೀಮುಖಾದೀಸು। ನಿಸ್ಸಟ್ಠಪರಿಚ್ಚತ್ತನ್ತಿ ಮುತ್ತಚಾಗವಸೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ಕತ್ವಾ। ಏತೇಸಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾನಂ।
Raññā viya bhuñjitabbanti vā rājabhoggaṃ. Rañño dāyabhūtanti kulaparamparāya bhoggabhāvena raññā laddhadāyabhūtaṃ. Tenāha ‘‘dāyajjanti attho’’ti. Rājanīhārena paribhuñjitabbato uddhaṃ paribhogalābhassa seṭṭhadeyyatā nāma natthīti āha – ‘‘chattaṃ ussāpetvā rājasaṅkhepena paribhuñjitabba’’nti. Titthapabbatādīsūti nadītitthapabbatapādagāmadvāraaṭavīmukhādīsu. Nissaṭṭhapariccattanti muttacāgavasena pariccattaṃ katvā. Etesaṃ brāhmaṇagahapatikānaṃ.
೪೨೩. ತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ। ಯೋ ಕೋಚಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಪಞ್ಹೋ, ತಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಕಥನಸಮತ್ಥೋ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಸಮತ್ಥೋ।ಕುಲಾಪದೇಸಾದಿನಾ ಮಹತೀ ಮತ್ತಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಮತ್ತೋ।
423. Ti sannipatitā. Yo koci viññūnaṃ icchito pañho, tassa pucchitassa yāthāvato kathanasamattho pucchitapañhabyākaraṇasamattho.Kulāpadesādinā mahatī mattā etassāti mahāmatto.
೪೨೪. ತೇತಿ ‘‘ನಾನಾವೇರಜ್ಜಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ। ‘‘ಉಭತೋ ಸುಜಾತೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೩೦೩; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೫.೧೩೪) ಏತ್ತಕೇ ವುತ್ತೇ ಯೇಹಿ ಕೇಹಿಚಿ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ಸುಜಾತತಾ ವಿಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ, ಸುಜಾತಸದ್ದೋ ಚ ‘‘ಸುಜಾತೋ ಚಾರುದಸ್ಸನೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೯೯; ಸು॰ ನಿ॰ ೫೫೩; ಥೇರಗಾ॰ ೮೧೮) ಆರೋಹಪರಿಣಾಹಸಮ್ಪತ್ತಿಪರಿಯಾಯೋತಿ ಜಾತಿವಸೇನೇವ ಸುಜಾತತಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಮಾತಿತೋ ಚ ಪಿತಿತೋ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನೋರಸಪುತ್ತವಸೇನಪಿ ಲೋಕೇ ಮಾತುಪಿತುಸಮಞ್ಞಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಓರಸಪುತ್ತವಸೇನೇವ ಇಚ್ಛೀಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಂಸುದ್ಧಗಹಣೀಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಿತಾ ಚ ಮಾತಾ ಚ ಪಿತರೋ, ಪಿತೂನಂ ಪಿತರೋ ಪಿತಾಮಹಾ, ತೇಸಂ ಯುಗೋ ಪಿತಾಮಹಯುಗೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಪಿತಾಮಹಯುಗಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯುಗಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ‘‘ಯುಗೋ ಚ ಯುಗೋ ಚ ಯುಗಾ’’ತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪುಬ್ಬಪುರಿಸಾ ಪಿತಾಮಹಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾ’’ತಿ। ಪುರಿಸಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಮಾತಿತೋ’’ತಿ ಪಾಳಿವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ಅಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಖೇಪೋ। ಅನವಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಸದ್ಧಥಾಲಿಪಾಕಾದೀಸು ನ ಅವಕ್ಖಿತ್ತೋ। ಜಾತಿವಾದೇನಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಉಭತೋ…ಪೇ॰… ಪಿತಾಮಹಯುಗಾತಿ ಏತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಯೋನಿದೋಸಾಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಸಂಸುದ್ಧಗಹಣಿಕಭಾವಕಿತ್ತನತೋ। ಅಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಕಿರಿಯಾಪರಾಧಾಭಾವೋ। ಕಿರಿಯಾಪರಾಧೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಖೇಪಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ಅನುಪಕುಟ್ಠೋತಿ ಇಮಿನಾ ಅಯುತ್ತಸಂಸಗ್ಗಾಭಾವೋ। ಅಯುತ್ತಸಂಸಗ್ಗಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ತಾ ಅಕ್ಕೋಸಂ ಲಭನ್ತಿ।
424.Teti ‘‘nānāverajjakā’’ti vuttabrāhmaṇā. ‘‘Ubhato sujāto’’ti (dī. ni. ṭī. 1.303; a. ni. ṭī. 3.5.134) ettake vutte yehi kehici dvīhi bhāgehi sujātatā viññāyeyya, sujātasaddo ca ‘‘sujāto cārudassano’’tiādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 553; theragā. 818) ārohapariṇāhasampattipariyāyoti jātivaseneva sujātataṃ vibhāvetuṃ ‘‘mātito ca pitito cā’’ti vuttaṃ. Anorasaputtavasenapi loke mātupitusamaññā dissati, idha panassa orasaputtavaseneva icchīyatīti dassetuṃ ‘‘saṃsuddhagahaṇīko’’ti vuttaṃ. Pitā ca mātā ca pitaro, pitūnaṃ pitaro pitāmahā, tesaṃ yugo pitāmahayugo, tasmā yāva sattamā pitāmahayugāti evamettha attho daṭṭhabbo. Yugasaddo cettha ekasesanayena daṭṭhabbo ‘‘yugo ca yugo ca yugā’’ti. Evañhi tattha tattha dvinnaṃ gahitameva hoti. Tenāha – ‘‘tato uddhaṃ sabbepi pubbapurisā pitāmahaggahaṇeneva gahitā’’ti. Purisaggahaṇañcettha ukkaṭṭhaniddesavasena katanti daṭṭhabbaṃ. Evañhi ‘‘mātito’’ti pāḷivacanaṃ samatthitaṃ hoti. Akkhittoti appattakhepo. Anavakkhittoti saddhathālipākādīsu na avakkhitto. Jātivādenāti hetumhi karaṇavacananti dassetuṃ ‘‘kena kāraṇenā’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca ubhato…pe… pitāmahayugāti etena brāhmaṇassa yonidosābhāvo dassito saṃsuddhagahaṇikabhāvakittanato. Akkhittoti iminā kiriyāparādhābhāvo. Kiriyāparādhena hi sattā khepaṃ pāpuṇanti. Anupakuṭṭhoti iminā ayuttasaṃsaggābhāvo. Ayuttasaṃsaggampi hi paṭicca sattā akkosaṃ labhanti.
ಇಸ್ಸರೋತಿ ಅಧಿಪತೇಯ್ಯಸಂವತ್ತನಿಯಕಮ್ಮಫಲೇನ ಈಸನಸೀಲೋ। ಸಾ ಪನಸ್ಸ ಇಸ್ಸರತಾ ವಿಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾ ಪಾಕಟಾ ಜಾತಾತಿ ಅಡ್ಢತಾಪರಿಯಾಯಭಾವೇನ ವದನ್ತೋ ‘‘ಅಡ್ಢೋತಿ ಇಸ್ಸರೋ’’ತಿ ಆಹ। ಮಹನ್ತಂ ಧನಮಸ್ಸ ಭೂಮಿಗತಞ್ಚೇವ ವೇಹಾಸಟ್ಠಞ್ಚಾತಿ ಮಹದ್ಧನೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ। ವದನ್ತಿ ‘‘ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಅನುಪಸಙ್ಕಮನಕಾರಣಂ ಕಿತ್ತೇಮಾ’’ತಿ।
Issaroti adhipateyyasaṃvattaniyakammaphalena īsanasīlo. Sā panassa issaratā vibhavasampattipaccayā pākaṭā jātāti aḍḍhatāpariyāyabhāvena vadanto ‘‘aḍḍhoti issaro’’ti āha. Mahantaṃ dhanamassa bhūmigatañceva vehāsaṭṭhañcāti mahaddhano. Tassāti tassa tassa. Vadanti ‘‘anvayato byatirekato ca anupasaṅkamanakāraṇaṃ kittemā’’ti.
ಅಧಿಕರೂಪೋತಿ ವಿಸಿಟ್ಠರೂಪೋ ಉತ್ತಮಸರೀರೋ। ದಸ್ಸನಂ ಅರಹತೀತಿ ದಸ್ಸನೀಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ದಸ್ಸನಯೋಗ್ಗೋ’’ತಿ। ಪಸಾದಂ ಆವಹತೀತಿ ಪಾಸಾದಿಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತಪಸಾದಜನನತೋ’’ತಿ। ವಣ್ಣಸ್ಸಾತಿ ವಣ್ಣಧಾತುಯಾ । ಸರೀರನ್ತಿ ಸನ್ನಿವೇಸವಿಸಿಟ್ಠೋ ಕರಚರಣಗೀವಾಸೀಸಾದಿ ಅವಯವಸಮುದಾಯೋ, ಸೋ ಚ ಸಣ್ಠಾನಮುಖೇನ ಗಯ್ಹತೀತಿ ‘‘ಪರಮಾಯ ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯಾತಿ ಪರಮಾಯ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬವಣ್ಣೇಸು ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋವ ಉತ್ತಮೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೇಟ್ಠೇನ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಚ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾವ ಹೋನ್ತಿ। ಬ್ರಹ್ಮವಚ್ಛಸೀತಿ ಉತ್ತಮಸರೀರಾಭೋ ಸುವಣ್ಣಾಭೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸರೀರಸದಿಸೇನ ಸರೀರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ। ನ ಬ್ರಹ್ಮುಜುಗತ್ತತಂ। ಅಖುದ್ದಾವಕಾಸೋ ದಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಆರೋಹಪರಿಣಾಹಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅವಯವಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಚ ದಸ್ಸನಾಯ ಓಕಾಸೋ ನ ಖುದ್ದಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಾನೇವಾ’’ತಿಆದಿ।
Adhikarūpoti visiṭṭharūpo uttamasarīro. Dassanaṃ arahatīti dassanīyo. Tenāha ‘‘dassanayoggo’’ti. Pasādaṃ āvahatīti pāsādiko. Tenāha ‘‘cittapasādajananato’’ti. Vaṇṇassāti vaṇṇadhātuyā . Sarīranti sannivesavisiṭṭho karacaraṇagīvāsīsādi avayavasamudāyo, so ca saṇṭhānamukhena gayhatīti ‘‘paramāya vaṇṇapokkharatāyāti paramāya…pe… sampattiyā cā’’ti vuttaṃ. Sabbavaṇṇesu suvaṇṇavaṇṇova uttamoti vuttaṃ ‘‘seṭṭhena suvaṇṇavaṇṇena samannāgato’’ti. Tathā hi buddhā cakkavattino ca suvaṇṇavaṇṇāva honti. Brahmavacchasīti uttamasarīrābho suvaṇṇābhoti attho. Imameva hi atthaṃ sandhāyāha ‘‘mahābrahmuno sarīrasadisena sarīrena samannāgato’’ti. Na brahmujugattataṃ. Akhuddāvakāso dassanāyāti ārohapariṇāhasampattiyā avayavapāripūriyā ca dassanāya okāso na khuddako. Tenāha ‘‘sabbānevā’’tiādi.
ಯಮನಿಯಮಲಕ್ಖಣಂ ಸೀಲಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೀಲವಾ, ತಂ ಪನಸ್ಸ ರತ್ತಞ್ಞುತಾಯ ವುದ್ಧಂ ವಡ್ಢಿತಂ ಸೀಲಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವುದ್ಧಸೀಲೀ, ತೇನ ಚ ಸಬ್ಬದಾ ಸಮಾಯೋಗತೋ ವುಡ್ಢಸೀಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಪಞ್ಚಸೀಲಮತ್ತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದನ್ತಿ ತತೋ ಪರಂ ಸೀಲಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಭಾವತೋ ತೇಸಞ್ಚ ಅಜಾನನತೋ।
Yamaniyamalakkhaṇaṃ sīlamassa atthīti sīlavā, taṃ panassa rattaññutāya vuddhaṃ vaḍḍhitaṃ sīlaṃ assa atthīti vuddhasīlī, tena ca sabbadā samāyogato vuḍḍhasīlena samannāgato. Pañcasīlamattameva sandhāya vadanti tato paraṃ sīlassa tattha abhāvato tesañca ajānanato.
ಠಾನಕರಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಿಕ್ಖಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅನೂನತಾಯ ಪರಿಮಣ್ಡಲಪದಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಮಣ್ಡಲಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾ। ಅಥ ವಾ ಪಜ್ಜತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತೇನಾತಿ ಪದಂ, ನಾಮಾದಿ, ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜೇತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ವಾಕ್ಯಂ, ತೇಸಂ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಪರಿಮಣ್ಡಲಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾ। ಅತ್ಥಞಾಪನಸಾಧನತಾಯ ವಾಚಾವ ಕರಣನ್ತಿ ವಾಕ್ಕರಣಂ, ಉದಾಹರಣಘೋಸೋ। ಗುಣಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವೇನ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ, ತೇನ ವಾ ಭಾಸಿತಬ್ಬಅತ್ಥಸ್ಸ। ಪೂರೇ ಪುಣ್ಣಭಾವೇ। ಪೂರೇತಿ ಚ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಆಧಾರೇ ಭುಮ್ಮಂ, ದುತಿಯಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ। ಸುಖುಮಾಲತ್ತನೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸಾ ವಾಚಾಯ ಮುದುಸಣ್ಹಭಾವಮಾಹ। ಅಪಲಿಬುದ್ಧಾಯ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದೀಹಿ। ಸನ್ದಿಟ್ಠಂ ಸಬ್ಬಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಿಯ ಏಕದೇಸಕಥನಂ। ವಿಲಮ್ಬಿತಂ ಸಣಿಕಂ ಚಿರಾಯಿತ್ವಾ ಕಥನಂ। ‘‘ಸನ್ದಿದ್ಧವಿಲಮ್ಬಿತಾದೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ತತ್ಥ ಸನ್ದಿದ್ಧಂ ಸನ್ದೇಹಜನಕಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಖಲಿತಾನುಕಡ್ಢಿತಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಚಸ್ಸ ವಾಚಾಯ ಅತ್ಥಪಾರಿಪೂರಿಂ ವದನ್ತಿ।
Ṭhānakaraṇasampattiyā sikkhāsampattiyā ca katthacipi anūnatāya parimaṇḍalapadāni byañjanāni akkharāni etissāti parimaṇḍalapadabyañjanā. Atha vā pajjati attho etenāti padaṃ, nāmādi, yathādhippetamatthaṃ byañjetīti byañjanaṃ vākyaṃ, tesaṃ paripuṇṇatāya parimaṇḍalapadabyañjanā. Atthañāpanasādhanatāya vācāva karaṇanti vākkaraṇaṃ, udāharaṇaghoso. Guṇaparipuṇṇabhāvena tassa brāhmaṇassa, tena vā bhāsitabbaatthassa. Pūre puṇṇabhāve. Pūreti ca purimasmiṃ atthe ādhāre bhummaṃ, dutiyasmiṃ visaye. Sukhumālattanenāti iminā tassā vācāya mudusaṇhabhāvamāha. Apalibuddhāya pittasemhādīhi. Sandiṭṭhaṃ sabbaṃ dassetvā viya ekadesakathanaṃ. Vilambitaṃ saṇikaṃ cirāyitvā kathanaṃ. ‘‘Sandiddhavilambitādī’’ti vā pāṭho. Tattha sandiddhaṃ sandehajanakaṃ. Ādi-saddena khalitānukaḍḍhitādiṃ saṅgaṇhāti. Ādimajjhapariyosānaṃ pākaṭaṃ katvāti iminā cassa vācāya atthapāripūriṃ vadanti.
೪೨೫. ಸದಿಸಾತಿ ಏಕದೇಸೇನ ಸದಿಸಾ। ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಗುಣೇಹಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಸದಿಸಾ ಕೇಚಿಪಿ ಗುಣಾ ಅಞ್ಞೇಸು ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಇತರೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹಿ ಅಸದಿಸಗುಣೇ। ಇದನ್ತಿ ಇದಂ ಅತ್ಥಜಾತಂ। ಗೋಪದಕನ್ತಿ ಗಾವಿಯಾ ಪದೇ ಠಿತಉದಕಂ। ಕುಲಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಕುಲಾನುಕ್ಕಮೇನ।
425.Sadisāti ekadesena sadisā. Na hi buddhānaṃ guṇehi sabbathā sadisā kecipi guṇā aññesu labbhanti. Itareti attano guṇehi asadisaguṇe. Idanti idaṃ atthajātaṃ. Gopadakanti gāviyā pade ṭhitaudakaṃ. Kulapariyāyenāti kulānukkamena.
ತತ್ಥಾತಿ ಮಞ್ಚಕೇ। ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಸೀತಿ ಯಥಾ ರಾಹು ಅಸುರಿನ್ದೋ ಆಯಾಮತೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಉಬ್ಬೇಧತೋ ಚ ಭಗವತೋ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾರೂಪಂ ಇದ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೋ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ।
Tatthāti mañcake. Sīhaseyyaṃ kappesīti yathā rāhu asurindo āyāmato vitthārato ubbedhato ca bhagavato rūpakāyassa paricchedaṃ gahetuṃ na sakkoti, tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkharonto sīhaseyyaṃ kappesi.
ಪರಿಸುದ್ಧಟ್ಠೇನ ಅರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯಂ ಉತ್ತಮಂ ಪರಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ। ಅನವಜ್ಜಟ್ಠೇನ ಕುಸಲಂ, ನ ಸುಖವಿಪಾಕಟ್ಠೇನ। ಕತ್ಥಚಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅಪರಿಮಾಣಾಪಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಯಸ್ಮಾ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸು ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಾ ಮಗ್ಗಫಲಾಮತಂ ಪಿವನ್ತಿ। ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾದಿಪರಿಮಾಣೇನಪಿ ಬಹೂ ಏವ। ತಸ್ಮಾ ಅನುತ್ತರಾಚಾರಸಿಕ್ಖಾಪನವಸೇನೇವ ಭಗವಾ ಬಹೂನಂ ಆಚರಿಯೋ। ತೇತಿ ಕಾಮರಾಗತೋ ಅಞ್ಞೇ ಭಗವತಾ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ।
Parisuddhaṭṭhena ariyanti āha ‘‘ariyaṃ uttamaṃ parisuddha’’nti. Anavajjaṭṭhena kusalaṃ, na sukhavipākaṭṭhena. Katthaci caturāsīti pāṇasahassāni katthaci aparimāṇāpi devamanussā yasmā catuvīsatiyā ṭhānesu asaṅkhyeyyā aparimeyyā maggaphalāmataṃ pivanti. Koṭisatasahassādiparimāṇenapi bahū eva. Tasmā anuttarācārasikkhāpanavaseneva bhagavā bahūnaṃ ācariyo. Teti kāmarāgato aññe bhagavatā pahīnakilese.
ಅಪಾಪಪುರೇಕ್ಖಾರೋತಿ ಅಪಾಪೇಹಿ ಪುರಕ್ಖರೀಯತಿ, ನ ವಾ ಪಾಪಂ ಪುರತೋ ಕರೋತೀತಿಪಿ ಅಪಾಪಪುರೇಕ್ಖಾರೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಾಪೇ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಪಾಪೇತಿ ಪಾಪಪಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಪಾಪರಹಿತೇ ಚ। ಬ್ರಹ್ಮನಿ ಭವಾ, ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ವಾ ಹಿತಾ ಗರುಕರಣಾದಿನಾ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞಾ, ತಸ್ಸಾ ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞಾಯ ಪಜಾಯ।
Apāpapurekkhāroti apāpehi purakkharīyati, na vā pāpaṃ purato karotītipi apāpapurekkhāroti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘apāpe nava lokuttaradhamme’’tiādi vuttaṃ. Tattha apāpeti pāpapapaṭipakkhe pāparahite ca. Brahmani bhavā, brahmuno vā hitā garukaraṇādinā, brahmānaṃ vā maggaṃ jānātīti brahmaññā, tassā brahmaññāya pajāya.
ತಿರೋರಟ್ಠಾ ತಿರೋಜನಪದಾತಿ ಏತ್ಥ ರಜ್ಜಂ ರಟ್ಠಂ ರಾಜನ್ತಿ ರಾಜಾನೋ ಏತೇನಾತಿ ಕತ್ವಾ। ತದೇಕದೇಸಭೂತಾ ಪದೇಸಾ ಪನ ಜನಪದೋ ಜನಾ ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸುಖಜೀವಿಕಂ ಪಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಪುಚ್ಛಾಯ ದೋಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಭಗವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ ತೇಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನವಕಾತಿ ಆಗನ್ತುಕಭಾವೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಭಿನವಾ।
Tiroraṭṭhātirojanapadāti ettha rajjaṃ raṭṭhaṃ rājanti rājāno etenāti katvā. Tadekadesabhūtā padesā pana janapado janā pajjanti ettha sukhajīvikaṃ pāpuṇantīti katvā. Pucchāya dosaṃ sallakkhetvāti sambandho. Bhagavā vissajjeti tesaṃ upanissayasampattiṃ cintetvāti adhippāyo. Navakāti āgantukabhāvena amhākaṃ abhinavā.
೪೨೬. ಓಪಾತೇತಿ ನಿಪ್ಪಾತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾಭೂತೋ ಚ ತತ್ಥ ಪೇಸಿತಾ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪವೇಸೇತೀ’’ತಿ। ಸಂಪುರಕ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕರೋನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುರತೋ ಕತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೀ’’ತಿ।
426.Opāteti nippātetīti attho. Tathābhūto ca tattha pesitā hotīti vuttaṃ ‘‘pavesetī’’ti. Saṃpurakkharontīti sakkaccaṃ pubbaṅgamaṃ karonti. Tenāha ‘‘purato katvā vicarantī’’ti.
೪೨೭. ಸುದ್ದೇ ಬಹಿ ಕತ್ವಾ ರಹೋ ಸಾಸಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಮನ್ತಾ ಏವ ತಂತಂಅತ್ಥಪಟಿಪತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ಪದನ್ತಿ ಮನ್ತಪದಂ ವೇದಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ವೇದೋ’’ತಿ। ಏವಂ ಕಿರಾತಿ ಪರಮ್ಪರಭಾವೇನ ಆಭತನ್ತಿ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಯ ಆಭತಂ। ಪಾವಚನಸಙ್ಖಾತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಪಮುಖವಚನಮ್ಹಿ ಉದತ್ತಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಸಾವಿತ್ತಿಆದೀಹಿ ಛನ್ದಬನ್ಧೇಹಿ ವಗ್ಗಬನ್ಧೇಹಿ ಚಾತಿ ಗಾಯತ್ತೀಆದೀಹಿ ಅಜ್ಝಾಯಾನುವಾಕಾದೀಹಿ ಛನ್ದಬನ್ಧೇಹಿ ಚ ವಗ್ಗಬನ್ಧೇಹಿ ಚ। ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾತಿ ಪದಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅಹಾಪೇತ್ವಾ। ಪವತ್ತಾರೋತಿ ವಾ ಪಾವಚನವಸೇನ ವತ್ತಾರೋ। ಸಜ್ಝಾಯಿತನ್ತಿ ಗಾಯನವಸೇನ ಸಜ್ಝಾಯಿತಂ, ತಂ ಪನ ಪದೇನೇವ ಇಚ್ಛಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪದಸಮ್ಪತ್ತಿವಸೇನಾ’’ತಿ। ಅಞ್ಞೇಸಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಪಾವಚನವಸೇನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವುತ್ತಂ। ರಾಸಿಕತನ್ತಿ ಇರುವೇದಯಜುವೇದಸಾಮವೇದಾದಿವಸೇನ, ತತ್ಥಾಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಮನ್ತಬ್ರಹ್ಮಾದಿವಸೇನ ಅಜ್ಝಾಯಾನುವಾಕಾದಿವಸೇನ ರಾಸಿಕತಂ। ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪರಿಭಣ್ಡೇನ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ, ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸದಿಸೇನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇನ ಅತೀತಕಪ್ಪೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಮನ್ತಜ್ಝೇನವಿಧಿಞ್ಚ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ। ಪಾವಚನೇನ ಸಹ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾತಿ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಯಂ ವಚನಂ ವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ, ತೇನ ಸಹ ಅವಿರುದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ। ನ ಹಿ ತೇಸಂ ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಹೋತಿ। ಅಪರಾಪರೇತಿ ಅಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ಅಪರಾಪರೇ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ಓಕ್ಕಾಕರಾಜಕಾಲಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಅಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ಗನ್ಥಿತಮನ್ತಪದೇಸು ಕಿಲೇಸಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಪದಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪದೇ ಪಕ್ಖಿಪನಂ ಕತ್ವಾ। ವಿರುದ್ಧೇ ಅಕಂಸೂತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕಸುತ್ತಾದೀಸು (ಖು॰ ನಿ॰ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕಸುತ್ತಂ) ಆಗತನಯೇನೇವ ಸಂಕಿಲೇಸಿಕತ್ಥದೀಪನತೋ ಪಚ್ಚನೀಕಭೂತೇ ಅಕಂಸು।
427. Sudde bahi katvā raho sāsitabbaṭṭhena mantā eva taṃtaṃatthapaṭipattihetutāya padanti mantapadaṃ vedaṃ. Tenāha ‘‘vedo’’ti. Evaṃ kirāti paramparabhāvena ābhatanti ācariyaparamparāya ābhataṃ. Pāvacanasaṅkhātasampattiyāti pamukhavacanamhi udattādisampattiyā. Sāvittiādīhi chandabandhehi vaggabandhehi cāti gāyattīādīhi ajjhāyānuvākādīhi chandabandhehi ca vaggabandhehi ca. Sampādetvāti padasampattiṃ ahāpetvā. Pavattāroti vā pāvacanavasena vattāro. Sajjhāyitanti gāyanavasena sajjhāyitaṃ, taṃ pana padeneva icchitanti āha ‘‘padasampattivasenā’’ti. Aññesaṃ vuttanti pāvacanavasena aññesaṃ vuttaṃ. Rāsikatanti iruvedayajuvedasāmavedādivasena, tatthāpi paccekaṃ mantabrahmādivasena ajjhāyānuvākādivasena rāsikataṃ. Dibbena cakkhunā oloketvāti dibbacakkhuparibhaṇḍena yathākammūpagañāṇena sattānaṃ kammassakataṃ, paccakkhato dassanaṭṭhena dibbacakkhusadisena pubbenivāsañāṇena atītakappe brāhmaṇānaṃ mantajjhenavidhiñca oloketvā. Pāvacanena saha saṃsandetvāti kassapasammāsambuddhassa yaṃ vacanaṃ vaṭṭasannissitaṃ, tena saha aviruddhaṃ katvā. Na hi tesaṃ vivaṭṭasannissito attho paccakkho hoti. Aparāpareti aṭṭhakādīhi aparāpare, pacchimā okkākarājakālādīsu uppannā. Pakkhipitvāti aṭṭhakādīhi ganthitamantapadesu kilesasannissitapadānaṃ tattha tattha pade pakkhipanaṃ katvā. Viruddhe akaṃsūti brāhmaṇadhammikasuttādīsu (khu. ni. brāhmaṇadhammikasuttaṃ) āgatanayeneva saṃkilesikatthadīpanato paccanīkabhūte akaṃsu.
೪೨೮. ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಘಟಿತಾತಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮ್ಬದ್ಧಾ। ಪರಮ್ಪರಸಂಸತ್ತಾತಿ ಆದಾನಿಯಾಯ ಯಟ್ಠಿಯಾ ಸಂಸತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹಕೇನ ಚಕ್ಖುಮತಾ’’ತಿ। ಪುರಿಮಸ್ಸಾತಿ ಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನ ಠಿತಾಯ ಅನ್ಧವೇಣಿಯಾ ಸಬ್ಬಪುರಿಮಸ್ಸ ಹತ್ಥೇನ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಕಚ್ಛಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ। ದಿವಸಮ್ಪೀತಿ ಅನೇಕದಿವಸಮ್ಪಿ । ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಅನಾಗತಭವಂ ಞತ್ವಾ ಯಥಾಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಅನುಪತಿತ್ವಾ ಅಕ್ಕಮನಂವ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ ಚಕ್ಖುಮಾ ಕಹಂ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಪರಿವೇದಿತ್ವಾ।
428.Paṭipāṭiyā ghaṭitāti paṭipāṭiyā sambaddhā. Paramparasaṃsattāti ādāniyāya yaṭṭhiyā saṃsattā. Tenāha ‘‘yaṭṭhiggāhakena cakkhumatā’’ti. Purimassāti maṇḍalākārena ṭhitāya andhaveṇiyā sabbapurimassa hatthena sabbapacchimassa kacchaṃ gaṇhāpetvā. Divasampīti anekadivasampi . Cakkhussa anāgatabhavaṃ ñatvā yathāakkantaṭṭhāneyeva anupatitvā akkamanaṃva sallakkhetvā ‘‘kahaṃ cakkhumā kahaṃ maggo’’ti pariveditvā.
ಪಾಳಿಆಗತೇಸು ದ್ವೀಸೂತಿ ಸದ್ಧಾ ಅನುಸ್ಸವೋತಿ ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸು। ಏವರೂಪೇತಿ ಯಥಾ ಸದ್ಧಾನುಸ್ಸವಾ, ಏವರೂಪೇ ಏವ ಪಚ್ಚಕ್ಖಗಾಹಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಯೋತಿ ರುಚಿಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯೋ। ಭೂತವಿಪಾಕಾತಿ ಭೂತತ್ಥನಿಟ್ಠಾಯಕಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸಾಧಕಾ, ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅಭೂತತ್ಥವಿಪಾಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ । ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಸದ್ಧಾಯಿತಾದಿವತ್ಥೂಸು। ಏಕಂಸೇನೇವ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತುಂ ನಾಲಂ ಅನೇಕನ್ತಿಕತ್ತಾ ಸದ್ಧಾದಿಗ್ಗಾಹಸ್ಸ। ಉಪರಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಮಗ್ಗಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ ಸಚ್ಚಾನುರಕ್ಖಾಯ ಞಾತುಕಾಮತಾಯ ಉಪ್ಪಾದಿತತ್ತಾ। ಪಸ್ಸತಿ ಹಿ ಭಗವಾ – ಮಯಾ ‘‘ಸಚ್ಚಮನುರಕ್ಖತಾ…ಪೇ॰… ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಚ್ಚಾನುರಕ್ಖಣಂ ಞಾತುಕಾಮೋ ಮಾಣವೋ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಚ್ಚಾನುಬೋಧೇ ಪುಚ್ಛಾಯ ಅವಸರಂ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಉಪಕಾರಧಮ್ಮೇ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉಪರಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಮಗ್ಗಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಠಪೇಸೀ’’ತಿ।
Pāḷiāgatesu dvīsūti saddhā anussavoti imesu dvīsu. Evarūpeti yathā saddhānussavā, evarūpe eva paccakkhagāhinoti attho. Tayoti ruciākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantiyo. Bhūtavipākāti bhūtatthaniṭṭhāyakā adhippetatthasādhakā, vuttavipariyāyena abhūtatthavipākā veditabbā . Etthāti etesu saddhāyitādivatthūsu. Ekaṃseneva niṭṭhaṃ gantuṃ nālaṃ anekantikattā saddhādiggāhassa. Upari pucchāya maggaṃ vivaritvā ṭhapesi saccānurakkhāya ñātukāmatāya uppāditattā. Passati hi bhagavā – mayā ‘‘saccamanurakkhatā…pe… niṭṭhaṃ gantu’’nti vutte saccānurakkhaṇaṃ ñātukāmo māṇavo ‘‘kittāvatā’’tiādinā pucchissati, tassa taṃ vissajjetvā saccānubodhe pucchāya avasaraṃ datvā tassa upanissaye upakāradhamme kathessāmīti. Tena vuttaṃ – ‘‘upari pucchāya maggaṃ vivaritvā ṭhapesī’’ti.
೪೩೦. ಅತ್ತಾನಞ್ಞೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ, ಯತೋ ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ – ‘‘ಯಂ ಖೋ ಪನಾಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಗಮ್ಭೀರೋ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ದುದ್ದಸೋ ದುರನುಬೋಧೋ’’ತಿಆದಿ। ಲುಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಲೋಭನೀಯಾ ಯಥಾ ‘‘ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾ’’ತಿ ಆಹ ‘‘ಲೋಭನೀಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಲೋಭಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ। ಯಥಾ ವಾ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾ ಲೋಭನೀಯಾ, ಏವಂ ಲೋಭೋತಿ ಆಹ ‘‘ಲೋಭನೀಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಲೋಭಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಯಂ ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪಂ, ಏತ್ಥೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏತ್ಥ ನಿವಿಸಮಾನಾ ನಿವಿಸತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೦೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೩; ವಿಭ॰ ೨೦೩)। ಏಸೇ ನಯೋ ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ।
430.Attānaññeva sandhāya vadati, yato vuttaṃ pāḷiyaṃ – ‘‘yaṃ kho panāyamāyasmā dhammaṃ deseti, gambhīro so dhammo duddaso duranubodho’’tiādi. Lubbhantīti lobhanīyā yathā ‘‘apāyagamanīyā’’ti āha ‘‘lobhanīyesu dhammesūti lobhadhammesū’’ti. Yathā vā rūpādidhammā lobhanīyā, evaṃ lobhoti āha ‘‘lobhanīyesu dhammesūti lobhadhammesū’’ti. Tenevāha – ‘‘yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisatī’’ti (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Ese nayo sesapadadvayepi.
೪೩೨. ನಿವೇಸೇತೀತಿ ಠಪೇತಿ ಪಟ್ಠಪೇತಿ। ಪಯಿರುಪಾಸತೀತಿ ಉಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸೀದತಿ। ಸುಯ್ಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸೋತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಸಾದಸೋತ’’ನ್ತಿ। ತಞ್ಹಿ ಸವನಾಯ ಓದಹಿತಬ್ಬನ್ತಿ। ಧಾರೇತಿ ಸನ್ಧಾರೇತಿ ತತ್ಥೇವ ಮನಂ ಠಪೇತಿ। ಅತ್ಥತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ಥತೋ। ಕಾರಣತೋತಿ ಯುತ್ತಿತೋ ಹೇತುದಾಹರಣೇಹಿ ಉಪಪತ್ತಿತೋ। ಓಲೋಕನನ್ತಿ ಏವಮೇತನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬತಂ ಖಮನ್ತಿ, ತಞ್ಚ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಮಣಿನೋ ಪಜ್ಜಲನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಆವಿಕತ್ವಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧಾ’’ತಿಆದಿ। ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೋತಿ ಕತ್ತುಕಾಮತಾಸಙ್ಖಾತೋ ಕುಸಲಚ್ಛನ್ದೋ। ವಾಯಮತೀತಿಆದಿತೋ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ವೀರಿಯಾನಂ ವಸೇನ ವಾಯಾಮಂ ಪರಕ್ಕಮಂ ಕರೋತಿ। ಮಗ್ಗಪಧಾನಂ ಪದಹತೀತಿ ಮಗ್ಗಾವಹಂ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಞ್ಚ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಂ ಪದಹತಿ, ಪದಹನವಸೇನ ತಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ಪರಮಸಚ್ಚನ್ತಿ ಅಮೋಘಧಮ್ಮತ್ತಾ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಂ। ಸಹಜಾತನಾಮಕಾಯೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಸಹಜಾತನಾಮಕಾಯೇನ । ತದೇವಾತಿ ತದೇವ ಪರಮಸಚ್ಚಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯೇನ ವಿಭೂತಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ।
432.Nivesetīti ṭhapeti paṭṭhapeti. Payirupāsatīti upaṭṭhānavasena upagantvā nisīdati. Suyyati etenāti sotanti āha ‘‘pasādasota’’nti. Tañhi savanāya odahitabbanti. Dhāreti sandhāreti tattheva manaṃ ṭhapeti. Atthatoti yathāvuttassa dhammassa atthato. Kāraṇatoti yuttito hetudāharaṇehi upapattito. Olokananti evametanti yathāsabhāvato paññācakkhunā daṭṭhabbataṃ khamanti, tañca mahantassa maṇino pajjalantassa viya āvikatvā atthassa citte upaṭṭhānanti āha ‘‘idhā’’tiādi. Kattukamyatāchandoti kattukāmatāsaṅkhāto kusalacchando. Vāyamatītiādito catunnampi vīriyānaṃ vasena vāyāmaṃ parakkamaṃ karoti. Maggapadhānaṃ padahatīti maggāvahaṃ maggapariyāpannañca sammappadhānaṃ padahati, padahanavasena taṃ paripūreti. Paramasaccanti amoghadhammattā paramatthasaccaṃ. Sahajātanāmakāyenāti maggapaññāsahajātanāmakāyena . Tadevāti tadeva paramasaccaṃ nibbānaṃ. Tenevāha – ‘‘sacchikiriyābhisamayena vibhūtaṃ pākaṭaṃ karonto passatī’’ti.
೪೩೩-೪. ಮಗ್ಗಾನುಬೋಧೋತಿ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಬೋಧೋ ಬುಜ್ಝನಂ, ಯೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿವೇಧೋ, ತೇಸಂ ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ, ಮಗ್ಗೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧಾನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ, ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಮೇವ ವಾ ಅನುರೂಪಬುಜ್ಝನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಸಚ್ಚಾನುಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭಾದಯೋ ದ್ವಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ಸಚ್ಚಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಕಾರಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇಸಂಯೇವಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನಂ ದ್ವಾದಸನ್ನ’’ನ್ತಿ। ನಾಯಂ ‘‘ತೇಸಂಯೇವಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ। ಸತಿಪಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾದಿಭಾವೇನ ನಾನತ್ತೇ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಭೂಮಿಕಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪನ ಸದಿಸಾತಿ ಉಪಾಯತೋವ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ ಆಸೇವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ಫಲಭೂತಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ತಂಸದಿಸೇ ತಬ್ಬೋಹಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ತೇಸಂ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಹಿ ಆಸೇವನಾಗಹಣಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ। ನ ಹಿ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಾನಂ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ಆಸೇವನಾ, ಬಹುಲೀಕಮ್ಮಂ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ। ತುಲನಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ। ಸಾ ಹಿ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಭೂತಾ ಮಗ್ಗಪ್ಪಧಾನಸ್ಸ ಬಹುಕಾರಾ ತಸ್ಸ ಅಭಾವೇ ಮಗ್ಗಪ್ಪಧಾನಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ, ಏವಂ ಉಸ್ಸಾಹೋ ತುಲನಾಯ ಛನ್ದೋ ಉಸ್ಸಾಹಸ್ಸ ಬಹುಕಾರೋತಿಆದಿನಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಸ್ಸ ಉಪರಿಮೂಪಕಾರತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
433-4.Maggānubodhoti maggapaṭipāṭiyā bodho bujjhanaṃ, yesaṃ kilesānaṃ samucchindanavasena maggappaṭivedho, tesaṃ paṭipassambhanavasena pavattamānaṃ sāmaññaphalaṃ, maggena paṭividdhāni saccāni, paramatthasaccameva vā anurūpabujjhananti adhippāyo. ‘‘Saccānuppattīti phalasacchikiriyā’’ti vuttaṃ. Evañhi sati heṭṭhā vuttā saddhāpaṭilābhādayo dvādasa dhammā saccānuppattiyā upakārā honti, tasmā vuttaṃ ‘‘tesaṃyevāti heṭṭhā vuttānaṃ dvādasanna’’nti. Nāyaṃ ‘‘tesaṃyevā’’ti padassa attho. Satipi kusalavipākādibhāvena nānatte vatthārammaṇabhūmikiccādivasena pana sadisāti upāyatova maggadhammā āsevitā bahulīkatā phalabhūtāti vattabbataṃ arahatīti taṃsadise tabbohāraṃ katvā ‘‘tesaṃ maggasampayuttadhammāna’’nti vuttaṃ. Evañhi āsevanāgahaṇaṃ samatthitaṃ, na aññathā. Na hi ekacittakkhaṇikānaṃ maggadhammānaṃ āsevanā, bahulīkammaṃ vā atthīti. Tulanāti vipassanā. Sā hi vuṭṭhānagāminibhūtā maggappadhānassa bahukārā tassa abhāve maggappadhānasseva abhāvato, evaṃ ussāho tulanāya chando ussāhassa bahukārotiādinā heṭṭhimassa uparimūpakārataṃ suviññeyyamevāti āha – ‘‘iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ಚಙ್ಕೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Caṅkīsuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೫. ಚಙ್ಕೀಸುತ್ತಂ • 5. Caṅkīsuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೫. ಚಙ್ಕೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 5. Caṅkīsuttavaṇṇanā
