| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
੫. ਚਙ੍ਕੀਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
5. Caṅkīsuttavaṇṇanā
੪੨੨. ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਸਾਲવਨੇ। ਉਤ੍ਤਰੇਨ ਓਪਾਸਾਦਨ੍ਤਿ ਓਪਾਸਾਦਗਾਮਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰਦਿਸਾਯਂ। ਉਤ੍ਤਰੇਨਾਤਿ ਏਨ-ਸਦ੍ਦਯੋਗੇਨ ਹਿ ਓਪਾਸਾਦਨ੍ਤਿ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਅਜ੍ਝਾવਸਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਧਿ-ਆ-ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਅਨਤ੍ਥਨ੍ਤਰਤਂ ਹਦਯੇ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘વਸਤੀ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਭਾવਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ વਾ ਆવਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਓਪਾਸਾਦਪਦੇ। ਸਤ੍ਤੁਸ੍ਸਦਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਨ ਕਥਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਯੋਗਤ੍ਤਾવ ਸੇਸਪਦੇਸੂ’’ਤਿ। ਉਪ-ਅਨੁ-ਅਧਿ-ਇਤਿ-ਏવਂ-ਪੁਬ੍ਬਕੇ વਸਨਕਿਰਿਯਯਾਟ੍ਠਾਨੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਮੇવ ਪਾਪੁਣਾਤੀਤਿ ਸਦ੍ਦવਿਦੂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਲਕ੍ਖਣਂ ਸਦ੍ਦਸਤ੍ਥਤੋ ਪਰਿਯੇਸਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਉਪਸਗ੍ਗવਸੇਨ ਪਨੇਤ੍ਥ ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਉਸ੍ਸਦਤਾ ਨਾਮੇਤ੍ਥ ਬਹੁਲਤਾਤਿ ਤਂ ਬਹੁਲਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਬਹੁਜਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆવਜ੍ਜਿਤ੍વਾਤਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ।
422.Tasminti sālavane. Uttarena opāsādanti opāsādagāmassa uttaradisāyaṃ. Uttarenāti ena-saddayogena hi opāsādanti upayogavacanaṃ. Ajjhāvasatīti ettha adhi-ā-saddānaṃ anatthantarataṃ hadaye katvā āha ‘‘vasatī’’ti. Idāni tesaṃ atthavisesabhāvitaṃ dassento ‘‘abhibhavitvā vā āvasatī’’tiādimāha. Etthāti opāsādapade. Sattussadantiādīsu pana kathanti āha – ‘‘tassa anuppayogattāva sesapadesū’’ti. Upa-anu-adhi-iti-evaṃ-pubbake vasanakiriyayāṭṭhāne upayogavacanameva pāpuṇātīti saddavidū icchantīti āha ‘‘lakkhaṇaṃ saddasatthato pariyesitabba’’nti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘upasaggavasena panettha bhummatthe upayogavacanaṃ veditabba’’nti. Ussadatā nāmettha bahulatāti taṃ bahulataṃ dassetuṃ ‘‘bahujana’’ntiādi vuttaṃ. Āvajjitvāti parikkhipitvā.
ਰਞ੍ਞਾ વਿਯ ਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વਾ ਰਾਜਭੋਗ੍ਗਂ। ਰਞ੍ਞੋ ਦਾਯਭੂਤਨ੍ਤਿ ਕੁਲਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਭੋਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਰਞ੍ਞਾ ਲਦ੍ਧਦਾਯਭੂਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦਾਯਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਰਾਜਨੀਹਾਰੇਨ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਪਰਿਭੋਗਲਾਭਸ੍ਸ ਸੇਟ੍ਠਦੇਯ੍ਯਤਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਛਤ੍ਤਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਤ੍વਾ ਰਾਜਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਿਤ੍ਥਪਬ੍ਬਤਾਦੀਸੂਤਿ ਨਦੀਤਿਤ੍ਥਪਬ੍ਬਤਪਾਦਗਾਮਦ੍વਾਰਅਟવੀਮੁਖਾਦੀਸੁ। ਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮੁਤ੍ਤਚਾਗવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਏਤੇਸਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕਾਨਂ।
Raññā viya bhuñjitabbanti vā rājabhoggaṃ. Rañño dāyabhūtanti kulaparamparāya bhoggabhāvena raññā laddhadāyabhūtaṃ. Tenāha ‘‘dāyajjanti attho’’ti. Rājanīhārena paribhuñjitabbato uddhaṃ paribhogalābhassa seṭṭhadeyyatā nāma natthīti āha – ‘‘chattaṃ ussāpetvā rājasaṅkhepena paribhuñjitabba’’nti. Titthapabbatādīsūti nadītitthapabbatapādagāmadvāraaṭavīmukhādīsu. Nissaṭṭhapariccattanti muttacāgavasena pariccattaṃ katvā. Etesaṃ brāhmaṇagahapatikānaṃ.
੪੨੩. ਤਿ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾ। ਯੋ ਕੋਚਿ વਿਞ੍ਞੂਨਂ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਪਞ੍ਹੋ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਿਤਸ੍ਸ ਯਾਥਾવਤੋ ਕਥਨਸਮਤ੍ਥੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤਪਞ੍ਹਬ੍ਯਾਕਰਣਸਮਤ੍ਥੋ।ਕੁਲਾਪਦੇਸਾਦਿਨਾ ਮਹਤੀ ਮਤ੍ਤਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਾਮਤ੍ਤੋ।
423. Ti sannipatitā. Yo koci viññūnaṃ icchito pañho, tassa pucchitassa yāthāvato kathanasamattho pucchitapañhabyākaraṇasamattho.Kulāpadesādinā mahatī mattā etassāti mahāmatto.
੪੨੪. ਤੇਤਿ ‘‘ਨਾਨਾવੇਰਜ੍ਜਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ। ‘‘ਉਭਤੋ ਸੁਜਾਤੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੩੦੩; ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੩.੫.੧੩੪) ਏਤ੍ਤਕੇ વੁਤ੍ਤੇ ਯੇਹਿ ਕੇਹਿਚਿ ਦ੍વੀਹਿ ਭਾਗੇਹਿ ਸੁਜਾਤਤਾ વਿਞ੍ਞਾਯੇਯ੍ਯ, ਸੁਜਾਤਸਦ੍ਦੋ ਚ ‘‘ਸੁਜਾਤੋ ਚਾਰੁਦਸ੍ਸਨੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੯੯; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੫੩; ਥੇਰਗਾ॰ ੮੧੮) ਆਰੋਹਪਰਿਣਾਹਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਜਾਤਿવਸੇਨੇવ ਸੁਜਾਤਤਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਮਾਤਿਤੋ ਚ ਪਿਤਿਤੋ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨੋਰਸਪੁਤ੍ਤવਸੇਨਪਿ ਲੋਕੇ ਮਾਤੁਪਿਤੁਸਮਞ੍ਞਾ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਧ ਪਨਸ੍ਸ ਓਰਸਪੁਤ੍ਤવਸੇਨੇવ ਇਚ੍ਛੀਯਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਂਸੁਦ੍ਧਗਹਣੀਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਿਤਾ ਚ ਮਾਤਾ ਚ ਪਿਤਰੋ, ਪਿਤੂਨਂ ਪਿਤਰੋ ਪਿਤਾਮਹਾ, ਤੇਸਂ ਯੁਗੋ ਪਿਤਾਮਹਯੁਗੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਾવ ਸਤ੍ਤਮਾ ਪਿਤਾਮਹਯੁਗਾਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਯੁਗਸਦ੍ਦੋ ਚੇਤ੍ਥ ਏਕਸੇਸਨਯੇਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ‘‘ਯੁਗੋ ਚ ਯੁਗੋ ਚ ਯੁਗਾ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਪੁਬ੍ਬਪੁਰਿਸਾ ਪਿਤਾਮਹਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ। ਪੁਰਿਸਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਕਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ‘‘ਮਾਤਿਤੋ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿવਚਨਂ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਖੇਪੋ। ਅਨવਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ਸਦ੍ਧਥਾਲਿਪਾਕਾਦੀਸੁ ਨ ਅવਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ। ਜਾਤਿવਾਦੇਨਾਤਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਕਰਣવਚਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਉਭਤੋ…ਪੇ॰… ਪਿਤਾਮਹਯੁਗਾਤਿ ਏਤੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਯੋਨਿਦੋਸਾਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਸਂਸੁਦ੍ਧਗਹਣਿਕਭਾવਕਿਤ੍ਤਨਤੋ। ਅਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਿਰਿਯਾਪਰਾਧਾਭਾવੋ। ਕਿਰਿਯਾਪਰਾਧੇਨ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਖੇਪਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ। ਅਨੁਪਕੁਟ੍ਠੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਯੁਤ੍ਤਸਂਸਗ੍ਗਾਭਾવੋ। ਅਯੁਤ੍ਤਸਂਸਗ੍ਗਮ੍ਪਿ ਹਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਤ੍ਤਾ ਅਕ੍ਕੋਸਂ ਲਭਨ੍ਤਿ।
424.Teti ‘‘nānāverajjakā’’ti vuttabrāhmaṇā. ‘‘Ubhato sujāto’’ti (dī. ni. ṭī. 1.303; a. ni. ṭī. 3.5.134) ettake vutte yehi kehici dvīhi bhāgehi sujātatā viññāyeyya, sujātasaddo ca ‘‘sujāto cārudassano’’tiādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 553; theragā. 818) ārohapariṇāhasampattipariyāyoti jātivaseneva sujātataṃ vibhāvetuṃ ‘‘mātito ca pitito cā’’ti vuttaṃ. Anorasaputtavasenapi loke mātupitusamaññā dissati, idha panassa orasaputtavaseneva icchīyatīti dassetuṃ ‘‘saṃsuddhagahaṇīko’’ti vuttaṃ. Pitā ca mātā ca pitaro, pitūnaṃ pitaro pitāmahā, tesaṃ yugo pitāmahayugo, tasmā yāva sattamā pitāmahayugāti evamettha attho daṭṭhabbo. Yugasaddo cettha ekasesanayena daṭṭhabbo ‘‘yugo ca yugo ca yugā’’ti. Evañhi tattha tattha dvinnaṃ gahitameva hoti. Tenāha – ‘‘tato uddhaṃ sabbepi pubbapurisā pitāmahaggahaṇeneva gahitā’’ti. Purisaggahaṇañcettha ukkaṭṭhaniddesavasena katanti daṭṭhabbaṃ. Evañhi ‘‘mātito’’ti pāḷivacanaṃ samatthitaṃ hoti. Akkhittoti appattakhepo. Anavakkhittoti saddhathālipākādīsu na avakkhitto. Jātivādenāti hetumhi karaṇavacananti dassetuṃ ‘‘kena kāraṇenā’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca ubhato…pe… pitāmahayugāti etena brāhmaṇassa yonidosābhāvo dassito saṃsuddhagahaṇikabhāvakittanato. Akkhittoti iminā kiriyāparādhābhāvo. Kiriyāparādhena hi sattā khepaṃ pāpuṇanti. Anupakuṭṭhoti iminā ayuttasaṃsaggābhāvo. Ayuttasaṃsaggampi hi paṭicca sattā akkosaṃ labhanti.
ਇਸ੍ਸਰੋਤਿ ਅਧਿਪਤੇਯ੍ਯਸਂવਤ੍ਤਨਿਯਕਮ੍ਮਫਲੇਨ ਈਸਨਸੀਲੋ। ਸਾ ਪਨਸ੍ਸ ਇਸ੍ਸਰਤਾ વਿਭવਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਪਾਕਟਾ ਜਾਤਾਤਿ ਅਡ੍ਢਤਾਪਰਿਯਾਯਭਾવੇਨ વਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਡ੍ਢੋਤਿ ਇਸ੍ਸਰੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਮਹਨ੍ਤਂ ਧਨਮਸ੍ਸ ਭੂਮਿਗਤਞ੍ਚੇવ વੇਹਾਸਟ੍ਠਞ੍ਚਾਤਿ ਮਹਦ੍ਧਨੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ। વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਨ੍વਯਤੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤੋ ਚ ਅਨੁਪਸਙ੍ਕਮਨਕਾਰਣਂ ਕਿਤ੍ਤੇਮਾ’’ਤਿ।
Issaroti adhipateyyasaṃvattaniyakammaphalena īsanasīlo. Sā panassa issaratā vibhavasampattipaccayā pākaṭā jātāti aḍḍhatāpariyāyabhāvena vadanto ‘‘aḍḍhoti issaro’’ti āha. Mahantaṃ dhanamassa bhūmigatañceva vehāsaṭṭhañcāti mahaddhano. Tassāti tassa tassa. Vadanti ‘‘anvayato byatirekato ca anupasaṅkamanakāraṇaṃ kittemā’’ti.
ਅਧਿਕਰੂਪੋਤਿ વਿਸਿਟ੍ਠਰੂਪੋ ਉਤ੍ਤਮਸਰੀਰੋ। ਦਸ੍ਸਨਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨੀਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦਸ੍ਸਨਯੋਗ੍ਗੋ’’ਤਿ। ਪਸਾਦਂ ਆવਹਤੀਤਿ ਪਾਸਾਦਿਕੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਪਸਾਦਜਨਨਤੋ’’ਤਿ। વਣ੍ਣਸ੍ਸਾਤਿ વਣ੍ਣਧਾਤੁਯਾ । ਸਰੀਰਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਨਿવੇਸવਿਸਿਟ੍ਠੋ ਕਰਚਰਣਗੀવਾਸੀਸਾਦਿ ਅવਯવਸਮੁਦਾਯੋ, ਸੋ ਚ ਸਣ੍ਠਾਨਮੁਖੇਨ ਗਯ੍ਹਤੀਤਿ ‘‘ਪਰਮਾਯ વਣ੍ਣਪੋਕ੍ਖਰਤਾਯਾਤਿ ਪਰਮਾਯ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬવਣ੍ਣੇਸੁ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣੋવ ਉਤ੍ਤਮੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੇਟ੍ਠੇਨ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ ਚ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮવਚ੍ਛਸੀਤਿ ਉਤ੍ਤਮਸਰੀਰਾਭੋ ਸੁવਣ੍ਣਾਭੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਮੇવ ਹਿ ਅਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਸਰੀਰਸਦਿਸੇਨ ਸਰੀਰੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ’’ਤਿ। ਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਜੁਗਤ੍ਤਤਂ। ਅਖੁਦ੍ਦਾવਕਾਸੋ ਦਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਆਰੋਹਪਰਿਣਾਹਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅવਯવਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਚ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਓਕਾਸੋ ਨ ਖੁਦ੍ਦਕੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਾਨੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Adhikarūpoti visiṭṭharūpo uttamasarīro. Dassanaṃ arahatīti dassanīyo. Tenāha ‘‘dassanayoggo’’ti. Pasādaṃ āvahatīti pāsādiko. Tenāha ‘‘cittapasādajananato’’ti. Vaṇṇassāti vaṇṇadhātuyā . Sarīranti sannivesavisiṭṭho karacaraṇagīvāsīsādi avayavasamudāyo, so ca saṇṭhānamukhena gayhatīti ‘‘paramāya vaṇṇapokkharatāyāti paramāya…pe… sampattiyā cā’’ti vuttaṃ. Sabbavaṇṇesu suvaṇṇavaṇṇova uttamoti vuttaṃ ‘‘seṭṭhena suvaṇṇavaṇṇena samannāgato’’ti. Tathā hi buddhā cakkavattino ca suvaṇṇavaṇṇāva honti. Brahmavacchasīti uttamasarīrābho suvaṇṇābhoti attho. Imameva hi atthaṃ sandhāyāha ‘‘mahābrahmuno sarīrasadisena sarīrena samannāgato’’ti. Na brahmujugattataṃ. Akhuddāvakāso dassanāyāti ārohapariṇāhasampattiyā avayavapāripūriyā ca dassanāya okāso na khuddako. Tenāha ‘‘sabbānevā’’tiādi.
ਯਮਨਿਯਮਲਕ੍ਖਣਂ ਸੀਲਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸੀਲવਾ, ਤਂ ਪਨਸ੍ਸ ਰਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾਯ વੁਦ੍ਧਂ વਡ੍ਢਿਤਂ ਸੀਲਂ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વੁਦ੍ਧਸੀਲੀ, ਤੇਨ ਚ ਸਬ੍ਬਦਾ ਸਮਾਯੋਗਤੋ વੁਡ੍ਢਸੀਲੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਪਞ੍ਚਸੀਲਮਤ੍ਤਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਪਰਂ ਸੀਲਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਅਭਾવਤੋ ਤੇਸਞ੍ਚ ਅਜਾਨਨਤੋ।
Yamaniyamalakkhaṇaṃ sīlamassa atthīti sīlavā, taṃ panassa rattaññutāya vuddhaṃ vaḍḍhitaṃ sīlaṃ assa atthīti vuddhasīlī, tena ca sabbadā samāyogato vuḍḍhasīlena samannāgato. Pañcasīlamattameva sandhāya vadanti tato paraṃ sīlassa tattha abhāvato tesañca ajānanato.
ਠਾਨਕਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਿਕ੍ਖਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਕਤ੍ਥਚਿਪਿ ਅਨੂਨਤਾਯ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਪਦਾਨਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ ਅਕ੍ਖਰਾਨਿ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾ। ਅਥ વਾ ਪਜ੍ਜਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਦਂ, ਨਾਮਾਦਿ, ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਮਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜੇਤੀਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ વਾਕ੍ਯਂ, ਤੇਸਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤਾਯ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾ। ਅਤ੍ਥਞਾਪਨਸਾਧਨਤਾਯ વਾਚਾવ ਕਰਣਨ੍ਤਿ વਾਕ੍ਕਰਣਂ, ਉਦਾਹਰਣਘੋਸੋ। ਗੁਣਪਰਿਪੁਣ੍ਣਭਾવੇਨ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ, ਤੇਨ વਾ ਭਾਸਿਤਬ੍ਬਅਤ੍ਥਸ੍ਸ। ਪੂਰੇ ਪੁਣ੍ਣਭਾવੇ। ਪੂਰੇਤਿ ਚ ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਆਧਾਰੇ ਭੁਮ੍ਮਂ, ਦੁਤਿਯਸ੍ਮਿਂ વਿਸਯੇ। ਸੁਖੁਮਾਲਤ੍ਤਨੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਸ੍ਸਾ વਾਚਾਯ ਮੁਦੁਸਣ੍ਹਭਾવਮਾਹ। ਅਪਲਿਬੁਦ੍ਧਾਯ ਪਿਤ੍ਤਸੇਮ੍ਹਾਦੀਹਿ। ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਸਬ੍ਬਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ વਿਯ ਏਕਦੇਸਕਥਨਂ। વਿਲਮ੍ਬਿਤਂ ਸਣਿਕਂ ਚਿਰਾਯਿਤ੍વਾ ਕਥਨਂ। ‘‘ਸਨ੍ਦਿਦ੍ਧવਿਲਮ੍ਬਿਤਾਦੀ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਨ੍ਦਿਦ੍ਧਂ ਸਨ੍ਦੇਹਜਨਕਂ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਖਲਿਤਾਨੁਕਡ੍ਢਿਤਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚਸ੍ਸ વਾਚਾਯ ਅਤ੍ਥਪਾਰਿਪੂਰਿਂ વਦਨ੍ਤਿ।
Ṭhānakaraṇasampattiyā sikkhāsampattiyā ca katthacipi anūnatāya parimaṇḍalapadāni byañjanāni akkharāni etissāti parimaṇḍalapadabyañjanā. Atha vā pajjati attho etenāti padaṃ, nāmādi, yathādhippetamatthaṃ byañjetīti byañjanaṃ vākyaṃ, tesaṃ paripuṇṇatāya parimaṇḍalapadabyañjanā. Atthañāpanasādhanatāya vācāva karaṇanti vākkaraṇaṃ, udāharaṇaghoso. Guṇaparipuṇṇabhāvena tassa brāhmaṇassa, tena vā bhāsitabbaatthassa. Pūre puṇṇabhāve. Pūreti ca purimasmiṃ atthe ādhāre bhummaṃ, dutiyasmiṃ visaye. Sukhumālattanenāti iminā tassā vācāya mudusaṇhabhāvamāha. Apalibuddhāya pittasemhādīhi. Sandiṭṭhaṃ sabbaṃ dassetvā viya ekadesakathanaṃ. Vilambitaṃ saṇikaṃ cirāyitvā kathanaṃ. ‘‘Sandiddhavilambitādī’’ti vā pāṭho. Tattha sandiddhaṃ sandehajanakaṃ. Ādi-saddena khalitānukaḍḍhitādiṃ saṅgaṇhāti. Ādimajjhapariyosānaṃ pākaṭaṃ katvāti iminā cassa vācāya atthapāripūriṃ vadanti.
੪੨੫. ਸਦਿਸਾਤਿ ਏਕਦੇਸੇਨ ਸਦਿਸਾ। ਨ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਗੁਣੇਹਿ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਦਿਸਾ ਕੇਚਿਪਿ ਗੁਣਾ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਇਤਰੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣੇਹਿ ਅਸਦਿਸਗੁਣੇ। ਇਦਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਅਤ੍ਥਜਾਤਂ। ਗੋਪਦਕਨ੍ਤਿ ਗਾવਿਯਾ ਪਦੇ ਠਿਤਉਦਕਂ। ਕੁਲਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਕੁਲਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨ।
425.Sadisāti ekadesena sadisā. Na hi buddhānaṃ guṇehi sabbathā sadisā kecipi guṇā aññesu labbhanti. Itareti attano guṇehi asadisaguṇe. Idanti idaṃ atthajātaṃ. Gopadakanti gāviyā pade ṭhitaudakaṃ. Kulapariyāyenāti kulānukkamena.
ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਮਞ੍ਚਕੇ। ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਸੀਤਿ ਯਥਾ ਰਾਹੁ ਅਸੁਰਿਨ੍ਦੋ ਆਯਾਮਤੋ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਉਬ੍ਬੇਧਤੋ ਚ ਭਗવਤੋ ਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਥਾਰੂਪਂ ਇਦ੍ਧਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤੋ ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ।
Tatthāti mañcake. Sīhaseyyaṃ kappesīti yathā rāhu asurindo āyāmato vitthārato ubbedhato ca bhagavato rūpakāyassa paricchedaṃ gahetuṃ na sakkoti, tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkharonto sīhaseyyaṃ kappesi.
ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠੇਨ ਅਰਿਯਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਰਿਯਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਨવਜ੍ਜਟ੍ਠੇਨ ਕੁਸਲਂ, ਨ ਸੁਖવਿਪਾਕਟ੍ਠੇਨ। ਕਤ੍ਥਚਿ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿ ਪਾਣਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਪਰਿਮਾਣਾਪਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਯਸ੍ਮਾ ਚਤੁવੀਸਤਿਯਾ ਠਾਨੇਸੁ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾ ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯਾ ਮਗ੍ਗਫਲਾਮਤਂ ਪਿવਨ੍ਤਿ। ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਦਿਪਰਿਮਾਣੇਨਪਿ ਬਹੂ ਏવ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰਾਚਾਰਸਿਕ੍ਖਾਪਨવਸੇਨੇવ ਭਗવਾ ਬਹੂਨਂ ਆਚਰਿਯੋ। ਤੇਤਿ ਕਾਮਰਾਗਤੋ ਅਞ੍ਞੇ ਭਗવਤਾ ਪਹੀਨਕਿਲੇਸੇ।
Parisuddhaṭṭhena ariyanti āha ‘‘ariyaṃ uttamaṃ parisuddha’’nti. Anavajjaṭṭhena kusalaṃ, na sukhavipākaṭṭhena. Katthaci caturāsīti pāṇasahassāni katthaci aparimāṇāpi devamanussā yasmā catuvīsatiyā ṭhānesu asaṅkhyeyyā aparimeyyā maggaphalāmataṃ pivanti. Koṭisatasahassādiparimāṇenapi bahū eva. Tasmā anuttarācārasikkhāpanavaseneva bhagavā bahūnaṃ ācariyo. Teti kāmarāgato aññe bhagavatā pahīnakilese.
ਅਪਾਪਪੁਰੇਕ੍ਖਾਰੋਤਿ ਅਪਾਪੇਹਿ ਪੁਰਕ੍ਖਰੀਯਤਿ, ਨ વਾ ਪਾਪਂ ਪੁਰਤੋ ਕਰੋਤੀਤਿਪਿ ਅਪਾਪਪੁਰੇਕ੍ਖਾਰੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਾਪੇ ਨવ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਪਾਪੇਤਿ ਪਾਪਪਪਟਿਪਕ੍ਖੇ ਪਾਪਰਹਿਤੇ ਚ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਨਿ ਭવਾ, ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ વਾ ਹਿਤਾ ਗਰੁਕਰਣਾਦਿਨਾ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਞ੍ਞਾਯ ਪਜਾਯ।
Apāpapurekkhāroti apāpehi purakkharīyati, na vā pāpaṃ purato karotītipi apāpapurekkhāroti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘apāpe nava lokuttaradhamme’’tiādi vuttaṃ. Tattha apāpeti pāpapapaṭipakkhe pāparahite ca. Brahmani bhavā, brahmuno vā hitā garukaraṇādinā, brahmānaṃ vā maggaṃ jānātīti brahmaññā, tassā brahmaññāya pajāya.
ਤਿਰੋਰਟ੍ਠਾ ਤਿਰੋਜਨਪਦਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਰਜ੍ਜਂ ਰਟ੍ਠਂ ਰਾਜਨ੍ਤਿ ਰਾਜਾਨੋ ਏਤੇਨਾਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਤਦੇਕਦੇਸਭੂਤਾ ਪਦੇਸਾ ਪਨ ਜਨਪਦੋ ਜਨਾ ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸੁਖਜੀવਿਕਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਦੋਸਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਭਗવਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਿ ਤੇਸਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨવਕਾਤਿ ਆਗਨ੍ਤੁਕਭਾવੇਨ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਅਭਿਨવਾ।
Tiroraṭṭhātirojanapadāti ettha rajjaṃ raṭṭhaṃ rājanti rājāno etenāti katvā. Tadekadesabhūtā padesā pana janapado janā pajjanti ettha sukhajīvikaṃ pāpuṇantīti katvā. Pucchāya dosaṃ sallakkhetvāti sambandho. Bhagavā vissajjeti tesaṃ upanissayasampattiṃ cintetvāti adhippāyo. Navakāti āgantukabhāvena amhākaṃ abhinavā.
੪੨੬. ਓਪਾਤੇਤਿ ਨਿਪ੍ਪਾਤੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਾਭੂਤੋ ਚ ਤਤ੍ਥ ਪੇਸਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪવੇਸੇਤੀ’’ਤਿ। ਸਂਪੁਰਕ੍ਖਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੁਰਤੋ ਕਤ੍વਾ વਿਚਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
426.Opāteti nippātetīti attho. Tathābhūto ca tattha pesitā hotīti vuttaṃ ‘‘pavesetī’’ti. Saṃpurakkharontīti sakkaccaṃ pubbaṅgamaṃ karonti. Tenāha ‘‘purato katvā vicarantī’’ti.
੪੨੭. ਸੁਦ੍ਦੇ ਬਹਿ ਕਤ੍વਾ ਰਹੋ ਸਾਸਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਮਨ੍ਤਾ ਏવ ਤਂਤਂਅਤ੍ਥਪਟਿਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤਾਯ ਪਦਨ੍ਤਿ ਮਨ੍ਤਪਦਂ વੇਦਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વੇਦੋ’’ਤਿ। ਏવਂ ਕਿਰਾਤਿ ਪਰਮ੍ਪਰਭਾવੇਨ ਆਭਤਨ੍ਤਿ ਆਚਰਿਯਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਆਭਤਂ। ਪਾવਚਨਸਙ੍ਖਾਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਪਮੁਖવਚਨਮ੍ਹਿ ਉਦਤ੍ਤਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਸਾવਿਤ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਛਨ੍ਦਬਨ੍ਧੇਹਿ વਗ੍ਗਬਨ੍ਧੇਹਿ ਚਾਤਿ ਗਾਯਤ੍ਤੀਆਦੀਹਿ ਅਜ੍ਝਾਯਾਨੁવਾਕਾਦੀਹਿ ਛਨ੍ਦਬਨ੍ਧੇਹਿ ਚ વਗ੍ਗਬਨ੍ਧੇਹਿ ਚ। ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾਤਿ ਪਦਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਹਾਪੇਤ੍વਾ। ਪવਤ੍ਤਾਰੋਤਿ વਾ ਪਾવਚਨવਸੇਨ વਤ੍ਤਾਰੋ। ਸਜ੍ਝਾਯਿਤਨ੍ਤਿ ਗਾਯਨવਸੇਨ ਸਜ੍ਝਾਯਿਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਪਦੇਨੇવ ਇਚ੍ਛਿਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਦਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਾવਚਨવਸੇਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਰਾਸਿਕਤਨ੍ਤਿ ਇਰੁવੇਦਯਜੁવੇਦਸਾਮવੇਦਾਦਿવਸੇਨ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਮਨ੍ਤਬ੍ਰਹ੍ਮਾਦਿવਸੇਨ ਅਜ੍ਝਾਯਾਨੁવਾਕਾਦਿવਸੇਨ ਰਾਸਿਕਤਂ। ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਪਰਿਭਣ੍ਡੇਨ ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗਞਾਣੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਂ, ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਸਦਿਸੇਨ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਞਾਣੇਨ ਅਤੀਤਕਪ੍ਪੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਮਨ੍ਤਜ੍ਝੇਨવਿਧਿਞ੍ਚ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ। ਪਾવਚਨੇਨ ਸਹ ਸਂਸਨ੍ਦੇਤ੍વਾਤਿ ਕਸ੍ਸਪਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਯਂ વਚਨਂ વਟ੍ਟਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਤੇਨ ਸਹ ਅવਿਰੁਦ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾ। ਨ ਹਿ ਤੇਸਂ વਿવਟ੍ਟਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ। ਅਪਰਾਪਰੇਤਿ ਅਟ੍ਠਕਾਦੀਹਿ ਅਪਰਾਪਰੇ, ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਓਕ੍ਕਾਕਰਾਜਕਾਲਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਾਦੀਹਿ ਗਨ੍ਥਿਤਮਨ੍ਤਪਦੇਸੁ ਕਿਲੇਸਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਪਦਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਦੇ ਪਕ੍ਖਿਪਨਂ ਕਤ੍વਾ। વਿਰੁਦ੍ਧੇ ਅਕਂਸੂਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਧਮ੍ਮਿਕਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ (ਖੁ॰ ਨਿ॰ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਧਮ੍ਮਿਕਸੁਤ੍ਤਂ) ਆਗਤਨਯੇਨੇવ ਸਂਕਿਲੇਸਿਕਤ੍ਥਦੀਪਨਤੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਭੂਤੇ ਅਕਂਸੁ।
427. Sudde bahi katvā raho sāsitabbaṭṭhena mantā eva taṃtaṃatthapaṭipattihetutāya padanti mantapadaṃ vedaṃ. Tenāha ‘‘vedo’’ti. Evaṃ kirāti paramparabhāvena ābhatanti ācariyaparamparāya ābhataṃ. Pāvacanasaṅkhātasampattiyāti pamukhavacanamhi udattādisampattiyā. Sāvittiādīhi chandabandhehi vaggabandhehi cāti gāyattīādīhi ajjhāyānuvākādīhi chandabandhehi ca vaggabandhehi ca. Sampādetvāti padasampattiṃ ahāpetvā. Pavattāroti vā pāvacanavasena vattāro. Sajjhāyitanti gāyanavasena sajjhāyitaṃ, taṃ pana padeneva icchitanti āha ‘‘padasampattivasenā’’ti. Aññesaṃ vuttanti pāvacanavasena aññesaṃ vuttaṃ. Rāsikatanti iruvedayajuvedasāmavedādivasena, tatthāpi paccekaṃ mantabrahmādivasena ajjhāyānuvākādivasena rāsikataṃ. Dibbena cakkhunā oloketvāti dibbacakkhuparibhaṇḍena yathākammūpagañāṇena sattānaṃ kammassakataṃ, paccakkhato dassanaṭṭhena dibbacakkhusadisena pubbenivāsañāṇena atītakappe brāhmaṇānaṃ mantajjhenavidhiñca oloketvā. Pāvacanena saha saṃsandetvāti kassapasammāsambuddhassa yaṃ vacanaṃ vaṭṭasannissitaṃ, tena saha aviruddhaṃ katvā. Na hi tesaṃ vivaṭṭasannissito attho paccakkho hoti. Aparāpareti aṭṭhakādīhi aparāpare, pacchimā okkākarājakālādīsu uppannā. Pakkhipitvāti aṭṭhakādīhi ganthitamantapadesu kilesasannissitapadānaṃ tattha tattha pade pakkhipanaṃ katvā. Viruddhe akaṃsūti brāhmaṇadhammikasuttādīsu (khu. ni. brāhmaṇadhammikasuttaṃ) āgatanayeneva saṃkilesikatthadīpanato paccanīkabhūte akaṃsu.
੪੨੮. ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਘਟਿਤਾਤਿ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਮ੍ਬਦ੍ਧਾ। ਪਰਮ੍ਪਰਸਂਸਤ੍ਤਾਤਿ ਆਦਾਨਿਯਾਯ ਯਟ੍ਠਿਯਾ ਸਂਸਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਟ੍ਠਿਗ੍ਗਾਹਕੇਨ ਚਕ੍ਖੁਮਤਾ’’ਤਿ। ਪੁਰਿਮਸ੍ਸਾਤਿ ਮਣ੍ਡਲਾਕਾਰੇਨ ਠਿਤਾਯ ਅਨ੍ਧવੇਣਿਯਾ ਸਬ੍ਬਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥੇਨ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਕਚ੍ਛਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਤ੍વਾ। ਦਿવਸਮ੍ਪੀਤਿ ਅਨੇਕਦਿવਸਮ੍ਪਿ । ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਅਨਾਗਤਭવਂ ਞਤ੍વਾ ਯਥਾਅਕ੍ਕਨ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਅਨੁਪਤਿਤ੍વਾ ਅਕ੍ਕਮਨਂવ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਹਂ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਕਹਂ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਪਰਿવੇਦਿਤ੍વਾ।
428.Paṭipāṭiyā ghaṭitāti paṭipāṭiyā sambaddhā. Paramparasaṃsattāti ādāniyāya yaṭṭhiyā saṃsattā. Tenāha ‘‘yaṭṭhiggāhakena cakkhumatā’’ti. Purimassāti maṇḍalākārena ṭhitāya andhaveṇiyā sabbapurimassa hatthena sabbapacchimassa kacchaṃ gaṇhāpetvā. Divasampīti anekadivasampi . Cakkhussa anāgatabhavaṃ ñatvā yathāakkantaṭṭhāneyeva anupatitvā akkamanaṃva sallakkhetvā ‘‘kahaṃ cakkhumā kahaṃ maggo’’ti pariveditvā.
ਪਾਲ਼ਿਆਗਤੇਸੁ ਦ੍વੀਸੂਤਿ ਸਦ੍ਧਾ ਅਨੁਸ੍ਸવੋਤਿ ਇਮੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ। ਏવਰੂਪੇਤਿ ਯਥਾ ਸਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸવਾ, ਏવਰੂਪੇ ਏવ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਗਾਹਿਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਯੋਤਿ ਰੁਚਿਆਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਦਿਟ੍ਠਿਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿਯੋ। ਭੂਤવਿਪਾਕਾਤਿ ਭੂਤਤ੍ਥਨਿਟ੍ਠਾਯਕਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਸਾਧਕਾ, વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਭੂਤਤ੍ਥવਿਪਾਕਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ । ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤੇਸੁ ਸਦ੍ਧਾਯਿਤਾਦਿવਤ੍ਥੂਸੁ। ਏਕਂਸੇਨੇવ ਨਿਟ੍ਠਂ ਗਨ੍ਤੁਂ ਨਾਲਂ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ ਸਦ੍ਧਾਦਿਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ। ਉਪਰਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਮਗ੍ਗਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਠਪੇਸਿ ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖਾਯ ਞਾਤੁਕਾਮਤਾਯ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਤ੍ਤਾ। ਪਸ੍ਸਤਿ ਹਿ ਭਗવਾ – ਮਯਾ ‘‘ਸਚ੍ਚਮਨੁਰਕ੍ਖਤਾ…ਪੇ॰… ਨਿਟ੍ਠਂ ਗਨ੍ਤੁ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖਣਂ ਞਾਤੁਕਾਮੋ ਮਾਣવੋ ‘‘ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਾਨੁਬੋਧੇ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਅવਸਰਂ ਦਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੇ ਉਪਕਾਰਧਮ੍ਮੇ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਉਪਰਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਮਗ੍ਗਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਠਪੇਸੀ’’ਤਿ।
Pāḷiāgatesu dvīsūti saddhā anussavoti imesu dvīsu. Evarūpeti yathā saddhānussavā, evarūpe eva paccakkhagāhinoti attho. Tayoti ruciākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantiyo. Bhūtavipākāti bhūtatthaniṭṭhāyakā adhippetatthasādhakā, vuttavipariyāyena abhūtatthavipākā veditabbā . Etthāti etesu saddhāyitādivatthūsu. Ekaṃseneva niṭṭhaṃ gantuṃ nālaṃ anekantikattā saddhādiggāhassa. Upari pucchāya maggaṃ vivaritvā ṭhapesi saccānurakkhāya ñātukāmatāya uppāditattā. Passati hi bhagavā – mayā ‘‘saccamanurakkhatā…pe… niṭṭhaṃ gantu’’nti vutte saccānurakkhaṇaṃ ñātukāmo māṇavo ‘‘kittāvatā’’tiādinā pucchissati, tassa taṃ vissajjetvā saccānubodhe pucchāya avasaraṃ datvā tassa upanissaye upakāradhamme kathessāmīti. Tena vuttaṃ – ‘‘upari pucchāya maggaṃ vivaritvā ṭhapesī’’ti.
੪੩੦. ਅਤ੍ਤਾਨਞ੍ਞੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ, ਯਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ – ‘‘ਯਂ ਖੋ ਪਨਾਯਮਾਯਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ, ਗਮ੍ਭੀਰੋ ਸੋ ਧਮ੍ਮੋ ਦੁਦ੍ਦਸੋ ਦੁਰਨੁਬੋਧੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਲੁਬ੍ਭਨ੍ਤੀਤਿ ਲੋਭਨੀਯਾ ਯਥਾ ‘‘ਅਪਾਯਗਮਨੀਯਾ’’ਤਿ ਆਹ ‘‘ਲੋਭਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਲੋਭਧਮ੍ਮੇਸੂ’’ਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਰੂਪਾਦਿਧਮ੍ਮਾ ਲੋਭਨੀਯਾ, ਏવਂ ਲੋਭੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਲੋਭਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਲੋਭਧਮ੍ਮੇਸੂ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਯਂ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੦੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੩; વਿਭ॰ ੨੦੩)। ਏਸੇ ਨਯੋ ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ।
430.Attānaññeva sandhāya vadati, yato vuttaṃ pāḷiyaṃ – ‘‘yaṃ kho panāyamāyasmā dhammaṃ deseti, gambhīro so dhammo duddaso duranubodho’’tiādi. Lubbhantīti lobhanīyā yathā ‘‘apāyagamanīyā’’ti āha ‘‘lobhanīyesu dhammesūti lobhadhammesū’’ti. Yathā vā rūpādidhammā lobhanīyā, evaṃ lobhoti āha ‘‘lobhanīyesu dhammesūti lobhadhammesū’’ti. Tenevāha – ‘‘yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisatī’’ti (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Ese nayo sesapadadvayepi.
੪੩੨. ਨਿવੇਸੇਤੀਤਿ ਠਪੇਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਤਿ। ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੀਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਤਿ। ਸੁਯ੍ਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸੋਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਸਾਦਸੋਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਸવਨਾਯ ਓਦਹਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਧਾਰੇਤਿ ਸਨ੍ਧਾਰੇਤਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਮਨਂ ਠਪੇਤਿ। ਅਤ੍ਥਤੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਤੋ। ਕਾਰਣਤੋਤਿ ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਹੇਤੁਦਾਹਰਣੇਹਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਓਲੋਕਨਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਤਂ ਖਮਨ੍ਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਮਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਣਿਨੋ ਪਜ੍ਜਲਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਯ ਆવਿਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤੇ ਉਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਧਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾਛਨ੍ਦੋਤਿ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾਸਙ੍ਖਾਤੋ ਕੁਸਲਚ੍ਛਨ੍ਦੋ। વਾਯਮਤੀਤਿਆਦਿਤੋ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ વੀਰਿਯਾਨਂ વਸੇਨ વਾਯਾਮਂ ਪਰਕ੍ਕਮਂ ਕਰੋਤਿ। ਮਗ੍ਗਪਧਾਨਂ ਪਦਹਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗਾવਹਂ ਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਞ੍ਚ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ ਪਦਹਤਿ, ਪਦਹਨવਸੇਨ ਤਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ। ਪਰਮਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਮੋਘਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚਂ। ਸਹਜਾਤਨਾਮਕਾਯੇਨਾਤਿ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਸਹਜਾਤਨਾਮਕਾਯੇਨ । ਤਦੇવਾਤਿ ਤਦੇવ ਪਰਮਸਚ੍ਚਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯੇਨ વਿਭੂਤਂ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।
432.Nivesetīti ṭhapeti paṭṭhapeti. Payirupāsatīti upaṭṭhānavasena upagantvā nisīdati. Suyyati etenāti sotanti āha ‘‘pasādasota’’nti. Tañhi savanāya odahitabbanti. Dhāreti sandhāreti tattheva manaṃ ṭhapeti. Atthatoti yathāvuttassa dhammassa atthato. Kāraṇatoti yuttito hetudāharaṇehi upapattito. Olokananti evametanti yathāsabhāvato paññācakkhunā daṭṭhabbataṃ khamanti, tañca mahantassa maṇino pajjalantassa viya āvikatvā atthassa citte upaṭṭhānanti āha ‘‘idhā’’tiādi. Kattukamyatāchandoti kattukāmatāsaṅkhāto kusalacchando. Vāyamatītiādito catunnampi vīriyānaṃ vasena vāyāmaṃ parakkamaṃ karoti. Maggapadhānaṃ padahatīti maggāvahaṃ maggapariyāpannañca sammappadhānaṃ padahati, padahanavasena taṃ paripūreti. Paramasaccanti amoghadhammattā paramatthasaccaṃ. Sahajātanāmakāyenāti maggapaññāsahajātanāmakāyena . Tadevāti tadeva paramasaccaṃ nibbānaṃ. Tenevāha – ‘‘sacchikiriyābhisamayena vibhūtaṃ pākaṭaṃ karonto passatī’’ti.
੪੩੩-੪. ਮਗ੍ਗਾਨੁਬੋਧੋਤਿ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਬੋਧੋ ਬੁਜ੍ਝਨਂ, ਯੇਸਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿવੇਧੋ, ਤੇਸਂ ਪਟਿਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਂ, ਮਗ੍ਗੇਨ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ, ਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚਮੇવ વਾ ਅਨੁਰੂਪਬੁਜ੍ਝਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਸਚ੍ਚਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਫਲਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਾ ਸਦ੍ਧਾਪਟਿਲਾਭਾਦਯੋ ਦ੍વਾਦਸ ਧਮ੍ਮਾ ਸਚ੍ਚਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਕਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤੇਸਂਯੇવਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਦ੍વਾਦਸਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਨਾਯਂ ‘‘ਤੇਸਂਯੇવਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤਿਪਿ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਾਦਿਭਾવੇਨ ਨਾਨਤ੍ਤੇ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਭੂਮਿਕਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਪਨ ਸਦਿਸਾਤਿ ਉਪਾਯਤੋવ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾ ਆਸੇવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਫਲਭੂਤਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਤਂਸਦਿਸੇ ਤਬ੍ਬੋਹਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਸਂ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਆਸੇવਨਾਗਹਣਂ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ। ਨ ਹਿ ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਿਕਾਨਂ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਸੇવਨਾ, ਬਹੁਲੀਕਮ੍ਮਂ વਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ਤੁਲਨਾਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾ। ਸਾ ਹਿ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿਭੂਤਾ ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਧਾਨਸ੍ਸ ਬਹੁਕਾਰਾ ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવੇ ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਧਾਨਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋ, ਏવਂ ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਤੁਲਨਾਯ ਛਨ੍ਦੋ ਉਸ੍ਸਾਹਸ੍ਸ ਬਹੁਕਾਰੋਤਿਆਦਿਨਾ ਹੇਟ੍ਠਿਮਸ੍ਸ ਉਪਰਿਮੂਪਕਾਰਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਸੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
433-4.Maggānubodhoti maggapaṭipāṭiyā bodho bujjhanaṃ, yesaṃ kilesānaṃ samucchindanavasena maggappaṭivedho, tesaṃ paṭipassambhanavasena pavattamānaṃ sāmaññaphalaṃ, maggena paṭividdhāni saccāni, paramatthasaccameva vā anurūpabujjhananti adhippāyo. ‘‘Saccānuppattīti phalasacchikiriyā’’ti vuttaṃ. Evañhi sati heṭṭhā vuttā saddhāpaṭilābhādayo dvādasa dhammā saccānuppattiyā upakārā honti, tasmā vuttaṃ ‘‘tesaṃyevāti heṭṭhā vuttānaṃ dvādasanna’’nti. Nāyaṃ ‘‘tesaṃyevā’’ti padassa attho. Satipi kusalavipākādibhāvena nānatte vatthārammaṇabhūmikiccādivasena pana sadisāti upāyatova maggadhammā āsevitā bahulīkatā phalabhūtāti vattabbataṃ arahatīti taṃsadise tabbohāraṃ katvā ‘‘tesaṃ maggasampayuttadhammāna’’nti vuttaṃ. Evañhi āsevanāgahaṇaṃ samatthitaṃ, na aññathā. Na hi ekacittakkhaṇikānaṃ maggadhammānaṃ āsevanā, bahulīkammaṃ vā atthīti. Tulanāti vipassanā. Sā hi vuṭṭhānagāminibhūtā maggappadhānassa bahukārā tassa abhāve maggappadhānasseva abhāvato, evaṃ ussāho tulanāya chando ussāhassa bahukārotiādinā heṭṭhimassa uparimūpakārataṃ suviññeyyamevāti āha – ‘‘iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ਚਙ੍ਕੀਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।
Caṅkīsuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ • Majjhimanikāya / ੫. ਚਙ੍ਕੀਸੁਤ੍ਤਂ • 5. Caṅkīsuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ੫. ਚਙ੍ਕੀਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 5. Caṅkīsuttavaṇṇanā
