Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
൫. ചങ്കീസുത്തവണ്ണനാ
5. Caṅkīsuttavaṇṇanā
൪൨൨. തസ്മിന്തി സാലവനേ. ഉത്തരേന ഓപാസാദന്തി ഓപാസാദഗാമസ്സ ഉത്തരദിസായം. ഉത്തരേനാതി ഏന-സദ്ദയോഗേന ഹി ഓപാസാദന്തി ഉപയോഗവചനം. അജ്ഝാവസതീതി ഏത്ഥ അധി-ആ-സദ്ദാനം അനത്ഥന്തരതം ഹദയേ കത്വാ ആഹ ‘‘വസതീ’’തി. ഇദാനി തേസം അത്ഥവിസേസഭാവിതം ദസ്സേന്തോ ‘‘അഭിഭവിത്വാ വാ ആവസതീ’’തിആദിമാഹ. ഏത്ഥാതി ഓപാസാദപദേ. സത്തുസ്സദന്തിആദീസു പന കഥന്തി ആഹ – ‘‘തസ്സ അനുപ്പയോഗത്താവ സേസപദേസൂ’’തി. ഉപ-അനു-അധി-ഇതി-ഏവം-പുബ്ബകേ വസനകിരിയയാട്ഠാനേ ഉപയോഗവചനമേവ പാപുണാതീതി സദ്ദവിദൂ ഇച്ഛന്തീതി ആഹ ‘‘ലക്ഖണം സദ്ദസത്ഥതോ പരിയേസിതബ്ബ’’ന്തി. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘ഉപസഗ്ഗവസേന പനേത്ഥ ഭുമ്മത്ഥേ ഉപയോഗവചനം വേദിതബ്ബ’’ന്തി. ഉസ്സദതാ നാമേത്ഥ ബഹുലതാതി തം ബഹുലതം ദസ്സേതും ‘‘ബഹുജന’’ന്തിആദി വുത്തം. ആവജ്ജിത്വാതി പരിക്ഖിപിത്വാ.
422.Tasminti sālavane. Uttarena opāsādanti opāsādagāmassa uttaradisāyaṃ. Uttarenāti ena-saddayogena hi opāsādanti upayogavacanaṃ. Ajjhāvasatīti ettha adhi-ā-saddānaṃ anatthantarataṃ hadaye katvā āha ‘‘vasatī’’ti. Idāni tesaṃ atthavisesabhāvitaṃ dassento ‘‘abhibhavitvā vā āvasatī’’tiādimāha. Etthāti opāsādapade. Sattussadantiādīsu pana kathanti āha – ‘‘tassa anuppayogattāva sesapadesū’’ti. Upa-anu-adhi-iti-evaṃ-pubbake vasanakiriyayāṭṭhāne upayogavacanameva pāpuṇātīti saddavidū icchantīti āha ‘‘lakkhaṇaṃ saddasatthato pariyesitabba’’nti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘upasaggavasena panettha bhummatthe upayogavacanaṃ veditabba’’nti. Ussadatā nāmettha bahulatāti taṃ bahulataṃ dassetuṃ ‘‘bahujana’’ntiādi vuttaṃ. Āvajjitvāti parikkhipitvā.
രഞ്ഞാ വിയ ഭുഞ്ജിതബ്ബന്തി വാ രാജഭോഗ്ഗം. രഞ്ഞോ ദായഭൂതന്തി കുലപരമ്പരായ ഭോഗ്ഗഭാവേന രഞ്ഞാ ലദ്ധദായഭൂതം. തേനാഹ ‘‘ദായജ്ജന്തി അത്ഥോ’’തി. രാജനീഹാരേന പരിഭുഞ്ജിതബ്ബതോ ഉദ്ധം പരിഭോഗലാഭസ്സ സേട്ഠദേയ്യതാ നാമ നത്ഥീതി ആഹ – ‘‘ഛത്തം ഉസ്സാപേത്വാ രാജസങ്ഖേപേന പരിഭുഞ്ജിതബ്ബ’’ന്തി. തിത്ഥപബ്ബതാദീസൂതി നദീതിത്ഥപബ്ബതപാദഗാമദ്വാരഅടവീമുഖാദീസു. നിസ്സട്ഠപരിച്ചത്തന്തി മുത്തചാഗവസേന പരിച്ചത്തം കത്വാ. ഏതേസം ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാനം.
Raññā viya bhuñjitabbanti vā rājabhoggaṃ. Rañño dāyabhūtanti kulaparamparāya bhoggabhāvena raññā laddhadāyabhūtaṃ. Tenāha ‘‘dāyajjanti attho’’ti. Rājanīhārena paribhuñjitabbato uddhaṃ paribhogalābhassa seṭṭhadeyyatā nāma natthīti āha – ‘‘chattaṃ ussāpetvā rājasaṅkhepena paribhuñjitabba’’nti. Titthapabbatādīsūti nadītitthapabbatapādagāmadvāraaṭavīmukhādīsu. Nissaṭṭhapariccattanti muttacāgavasena pariccattaṃ katvā. Etesaṃ brāhmaṇagahapatikānaṃ.
൪൨൩. തി സന്നിപതിതാ. യോ കോചി വിഞ്ഞൂനം ഇച്ഛിതോ പഞ്ഹോ, തസ്സ പുച്ഛിതസ്സ യാഥാവതോ കഥനസമത്ഥോ പുച്ഛിതപഞ്ഹബ്യാകരണസമത്ഥോ.കുലാപദേസാദിനാ മഹതീ മത്താ ഏതസ്സാതി മഹാമത്തോ.
423. Ti sannipatitā. Yo koci viññūnaṃ icchito pañho, tassa pucchitassa yāthāvato kathanasamattho pucchitapañhabyākaraṇasamattho.Kulāpadesādinā mahatī mattā etassāti mahāmatto.
൪൨൪. തേതി ‘‘നാനാവേരജ്ജകാ’’തി വുത്തബ്രാഹ്മണാ. ‘‘ഉഭതോ സുജാതോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൩൦൩; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൩.൫.൧൩൪) ഏത്തകേ വുത്തേ യേഹി കേഹിചി ദ്വീഹി ഭാഗേഹി സുജാതതാ വിഞ്ഞായേയ്യ, സുജാതസദ്ദോ ച ‘‘സുജാതോ ചാരുദസ്സനോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൩൯൯; സു॰ നി॰ ൫൫൩; ഥേരഗാ॰ ൮൧൮) ആരോഹപരിണാഹസമ്പത്തിപരിയായോതി ജാതിവസേനേവ സുജാതതം വിഭാവേതും ‘‘മാതിതോ ച പിതിതോ ചാ’’തി വുത്തം. അനോരസപുത്തവസേനപി ലോകേ മാതുപിതുസമഞ്ഞാ ദിസ്സതി, ഇധ പനസ്സ ഓരസപുത്തവസേനേവ ഇച്ഛീയതീതി ദസ്സേതും ‘‘സംസുദ്ധഗഹണീകോ’’തി വുത്തം. പിതാ ച മാതാ ച പിതരോ, പിതൂനം പിതരോ പിതാമഹാ, തേസം യുഗോ പിതാമഹയുഗോ, തസ്മാ യാവ സത്തമാ പിതാമഹയുഗാതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. യുഗസദ്ദോ ചേത്ഥ ഏകസേസനയേന ദട്ഠബ്ബോ ‘‘യുഗോ ച യുഗോ ച യുഗാ’’തി. ഏവഞ്ഹി തത്ഥ തത്ഥ ദ്വിന്നം ഗഹിതമേവ ഹോതി. തേനാഹ – ‘‘തതോ ഉദ്ധം സബ്ബേപി പുബ്ബപുരിസാ പിതാമഹഗ്ഗഹണേനേവ ഗഹിതാ’’തി. പുരിസഗ്ഗഹണഞ്ചേത്ഥ ഉക്കട്ഠനിദ്ദേസവസേന കതന്തി ദട്ഠബ്ബം. ഏവഞ്ഹി ‘‘മാതിതോ’’തി പാളിവചനം സമത്ഥിതം ഹോതി. അക്ഖിത്തോതി അപ്പത്തഖേപോ. അനവക്ഖിത്തോതി സദ്ധഥാലിപാകാദീസു ന അവക്ഖിത്തോ. ജാതിവാദേനാതി ഹേതുമ്ഹി കരണവചനന്തി ദസ്സേതും ‘‘കേന കാരണേനാ’’തിആദി വുത്തം. ഏത്ഥ ച ഉഭതോ…പേ॰… പിതാമഹയുഗാതി ഏതേന ബ്രാഹ്മണസ്സ യോനിദോസാഭാവോ ദസ്സിതോ സംസുദ്ധഗഹണികഭാവകിത്തനതോ. അക്ഖിത്തോതി ഇമിനാ കിരിയാപരാധാഭാവോ. കിരിയാപരാധേന ഹി സത്താ ഖേപം പാപുണന്തി. അനുപകുട്ഠോതി ഇമിനാ അയുത്തസംസഗ്ഗാഭാവോ. അയുത്തസംസഗ്ഗമ്പി ഹി പടിച്ച സത്താ അക്കോസം ലഭന്തി.
424.Teti ‘‘nānāverajjakā’’ti vuttabrāhmaṇā. ‘‘Ubhato sujāto’’ti (dī. ni. ṭī. 1.303; a. ni. ṭī. 3.5.134) ettake vutte yehi kehici dvīhi bhāgehi sujātatā viññāyeyya, sujātasaddo ca ‘‘sujāto cārudassano’’tiādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 553; theragā. 818) ārohapariṇāhasampattipariyāyoti jātivaseneva sujātataṃ vibhāvetuṃ ‘‘mātito ca pitito cā’’ti vuttaṃ. Anorasaputtavasenapi loke mātupitusamaññā dissati, idha panassa orasaputtavaseneva icchīyatīti dassetuṃ ‘‘saṃsuddhagahaṇīko’’ti vuttaṃ. Pitā ca mātā ca pitaro, pitūnaṃ pitaro pitāmahā, tesaṃ yugo pitāmahayugo, tasmā yāva sattamā pitāmahayugāti evamettha attho daṭṭhabbo. Yugasaddo cettha ekasesanayena daṭṭhabbo ‘‘yugo ca yugo ca yugā’’ti. Evañhi tattha tattha dvinnaṃ gahitameva hoti. Tenāha – ‘‘tato uddhaṃ sabbepi pubbapurisā pitāmahaggahaṇeneva gahitā’’ti. Purisaggahaṇañcettha ukkaṭṭhaniddesavasena katanti daṭṭhabbaṃ. Evañhi ‘‘mātito’’ti pāḷivacanaṃ samatthitaṃ hoti. Akkhittoti appattakhepo. Anavakkhittoti saddhathālipākādīsu na avakkhitto. Jātivādenāti hetumhi karaṇavacananti dassetuṃ ‘‘kena kāraṇenā’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca ubhato…pe… pitāmahayugāti etena brāhmaṇassa yonidosābhāvo dassito saṃsuddhagahaṇikabhāvakittanato. Akkhittoti iminā kiriyāparādhābhāvo. Kiriyāparādhena hi sattā khepaṃ pāpuṇanti. Anupakuṭṭhoti iminā ayuttasaṃsaggābhāvo. Ayuttasaṃsaggampi hi paṭicca sattā akkosaṃ labhanti.
ഇസ്സരോതി അധിപതേയ്യസംവത്തനിയകമ്മഫലേന ഈസനസീലോ. സാ പനസ്സ ഇസ്സരതാ വിഭവസമ്പത്തിപച്ചയാ പാകടാ ജാതാതി അഡ്ഢതാപരിയായഭാവേന വദന്തോ ‘‘അഡ്ഢോതി ഇസ്സരോ’’തി ആഹ. മഹന്തം ധനമസ്സ ഭൂമിഗതഞ്ചേവ വേഹാസട്ഠഞ്ചാതി മഹദ്ധനോ. തസ്സാതി തസ്സ തസ്സ. വദന്തി ‘‘അന്വയതോ ബ്യതിരേകതോ ച അനുപസങ്കമനകാരണം കിത്തേമാ’’തി.
Issaroti adhipateyyasaṃvattaniyakammaphalena īsanasīlo. Sā panassa issaratā vibhavasampattipaccayā pākaṭā jātāti aḍḍhatāpariyāyabhāvena vadanto ‘‘aḍḍhoti issaro’’ti āha. Mahantaṃ dhanamassa bhūmigatañceva vehāsaṭṭhañcāti mahaddhano. Tassāti tassa tassa. Vadanti ‘‘anvayato byatirekato ca anupasaṅkamanakāraṇaṃ kittemā’’ti.
അധികരൂപോതി വിസിട്ഠരൂപോ ഉത്തമസരീരോ. ദസ്സനം അരഹതീതി ദസ്സനീയോ. തേനാഹ ‘‘ദസ്സനയോഗ്ഗോ’’തി. പസാദം ആവഹതീതി പാസാദികോ. തേനാഹ ‘‘ചിത്തപസാദജനനതോ’’തി. വണ്ണസ്സാതി വണ്ണധാതുയാ . സരീരന്തി സന്നിവേസവിസിട്ഠോ കരചരണഗീവാസീസാദി അവയവസമുദായോ, സോ ച സണ്ഠാനമുഖേന ഗയ്ഹതീതി ‘‘പരമായ വണ്ണപോക്ഖരതായാതി പരമായ…പേ॰… സമ്പത്തിയാ ചാ’’തി വുത്തം. സബ്ബവണ്ണേസു സുവണ്ണവണ്ണോവ ഉത്തമോതി വുത്തം ‘‘സേട്ഠേന സുവണ്ണവണ്ണേന സമന്നാഗതോ’’തി. തഥാ ഹി ബുദ്ധാ ചക്കവത്തിനോ ച സുവണ്ണവണ്ണാവ ഹോന്തി. ബ്രഹ്മവച്ഛസീതി ഉത്തമസരീരാഭോ സുവണ്ണാഭോതി അത്ഥോ. ഇമമേവ ഹി അത്ഥം സന്ധായാഹ ‘‘മഹാബ്രഹ്മുനോ സരീരസദിസേന സരീരേന സമന്നാഗതോ’’തി. ന ബ്രഹ്മുജുഗത്തതം. അഖുദ്ദാവകാസോ ദസ്സനായാതി ആരോഹപരിണാഹസമ്പത്തിയാ അവയവപാരിപൂരിയാ ച ദസ്സനായ ഓകാസോ ന ഖുദ്ദകോ. തേനാഹ ‘‘സബ്ബാനേവാ’’തിആദി.
Adhikarūpoti visiṭṭharūpo uttamasarīro. Dassanaṃ arahatīti dassanīyo. Tenāha ‘‘dassanayoggo’’ti. Pasādaṃ āvahatīti pāsādiko. Tenāha ‘‘cittapasādajananato’’ti. Vaṇṇassāti vaṇṇadhātuyā . Sarīranti sannivesavisiṭṭho karacaraṇagīvāsīsādi avayavasamudāyo, so ca saṇṭhānamukhena gayhatīti ‘‘paramāya vaṇṇapokkharatāyāti paramāya…pe… sampattiyā cā’’ti vuttaṃ. Sabbavaṇṇesu suvaṇṇavaṇṇova uttamoti vuttaṃ ‘‘seṭṭhena suvaṇṇavaṇṇena samannāgato’’ti. Tathā hi buddhā cakkavattino ca suvaṇṇavaṇṇāva honti. Brahmavacchasīti uttamasarīrābho suvaṇṇābhoti attho. Imameva hi atthaṃ sandhāyāha ‘‘mahābrahmuno sarīrasadisena sarīrena samannāgato’’ti. Na brahmujugattataṃ. Akhuddāvakāso dassanāyāti ārohapariṇāhasampattiyā avayavapāripūriyā ca dassanāya okāso na khuddako. Tenāha ‘‘sabbānevā’’tiādi.
യമനിയമലക്ഖണം സീലമസ്സ അത്ഥീതി സീലവാ, തം പനസ്സ രത്തഞ്ഞുതായ വുദ്ധം വഡ്ഢിതം സീലം അസ്സ അത്ഥീതി വുദ്ധസീലീ, തേന ച സബ്ബദാ സമായോഗതോ വുഡ്ഢസീലേന സമന്നാഗതോ. പഞ്ചസീലമത്തമേവ സന്ധായ വദന്തി തതോ പരം സീലസ്സ തത്ഥ അഭാവതോ തേസഞ്ച അജാനനതോ.
Yamaniyamalakkhaṇaṃ sīlamassa atthīti sīlavā, taṃ panassa rattaññutāya vuddhaṃ vaḍḍhitaṃ sīlaṃ assa atthīti vuddhasīlī, tena ca sabbadā samāyogato vuḍḍhasīlena samannāgato. Pañcasīlamattameva sandhāya vadanti tato paraṃ sīlassa tattha abhāvato tesañca ajānanato.
ഠാനകരണസമ്പത്തിയാ സിക്ഖാസമ്പത്തിയാ ച കത്ഥചിപി അനൂനതായ പരിമണ്ഡലപദാനി ബ്യഞ്ജനാനി അക്ഖരാനി ഏതിസ്സാതി പരിമണ്ഡലപദബ്യഞ്ജനാ. അഥ വാ പജ്ജതി അത്ഥോ ഏതേനാതി പദം, നാമാദി, യഥാധിപ്പേതമത്ഥം ബ്യഞ്ജേതീതി ബ്യഞ്ജനം വാക്യം, തേസം പരിപുണ്ണതായ പരിമണ്ഡലപദബ്യഞ്ജനാ. അത്ഥഞാപനസാധനതായ വാചാവ കരണന്തി വാക്കരണം, ഉദാഹരണഘോസോ. ഗുണപരിപുണ്ണഭാവേന തസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ, തേന വാ ഭാസിതബ്ബഅത്ഥസ്സ. പൂരേ പുണ്ണഭാവേ. പൂരേതി ച പുരിമസ്മിം അത്ഥേ ആധാരേ ഭുമ്മം, ദുതിയസ്മിം വിസയേ. സുഖുമാലത്തനേനാതി ഇമിനാ തസ്സാ വാചായ മുദുസണ്ഹഭാവമാഹ. അപലിബുദ്ധായ പിത്തസേമ്ഹാദീഹി. സന്ദിട്ഠം സബ്ബം ദസ്സേത്വാ വിയ ഏകദേസകഥനം. വിലമ്ബിതം സണികം ചിരായിത്വാ കഥനം. ‘‘സന്ദിദ്ധവിലമ്ബിതാദീ’’തി വാ പാഠോ. തത്ഥ സന്ദിദ്ധം സന്ദേഹജനകം. ആദി-സദ്ദേന ഖലിതാനുകഡ്ഢിതാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി. ആദിമജ്ഝപരിയോസാനം പാകടം കത്വാതി ഇമിനാ ചസ്സ വാചായ അത്ഥപാരിപൂരിം വദന്തി.
Ṭhānakaraṇasampattiyā sikkhāsampattiyā ca katthacipi anūnatāya parimaṇḍalapadāni byañjanāni akkharāni etissāti parimaṇḍalapadabyañjanā. Atha vā pajjati attho etenāti padaṃ, nāmādi, yathādhippetamatthaṃ byañjetīti byañjanaṃ vākyaṃ, tesaṃ paripuṇṇatāya parimaṇḍalapadabyañjanā. Atthañāpanasādhanatāya vācāva karaṇanti vākkaraṇaṃ, udāharaṇaghoso. Guṇaparipuṇṇabhāvena tassa brāhmaṇassa, tena vā bhāsitabbaatthassa. Pūre puṇṇabhāve. Pūreti ca purimasmiṃ atthe ādhāre bhummaṃ, dutiyasmiṃ visaye. Sukhumālattanenāti iminā tassā vācāya mudusaṇhabhāvamāha. Apalibuddhāya pittasemhādīhi. Sandiṭṭhaṃ sabbaṃ dassetvā viya ekadesakathanaṃ. Vilambitaṃ saṇikaṃ cirāyitvā kathanaṃ. ‘‘Sandiddhavilambitādī’’ti vā pāṭho. Tattha sandiddhaṃ sandehajanakaṃ. Ādi-saddena khalitānukaḍḍhitādiṃ saṅgaṇhāti. Ādimajjhapariyosānaṃ pākaṭaṃ katvāti iminā cassa vācāya atthapāripūriṃ vadanti.
൪൨൫. സദിസാതി ഏകദേസേന സദിസാ. ന ഹി ബുദ്ധാനം ഗുണേഹി സബ്ബഥാ സദിസാ കേചിപി ഗുണാ അഞ്ഞേസു ലബ്ഭന്തി. ഇതരേതി അത്തനോ ഗുണേഹി അസദിസഗുണേ. ഇദന്തി ഇദം അത്ഥജാതം. ഗോപദകന്തി ഗാവിയാ പദേ ഠിതഉദകം. കുലപരിയായേനാതി കുലാനുക്കമേന.
425.Sadisāti ekadesena sadisā. Na hi buddhānaṃ guṇehi sabbathā sadisā kecipi guṇā aññesu labbhanti. Itareti attano guṇehi asadisaguṇe. Idanti idaṃ atthajātaṃ. Gopadakanti gāviyā pade ṭhitaudakaṃ. Kulapariyāyenāti kulānukkamena.
തത്ഥാതി മഞ്ചകേ. സീഹസേയ്യം കപ്പേസീതി യഥാ രാഹു അസുരിന്ദോ ആയാമതോ വിത്ഥാരതോ ഉബ്ബേധതോ ച ഭഗവതോ രൂപകായസ്സ പരിച്ഛേദം ഗഹേതും ന സക്കോതി, തഥാരൂപം ഇദ്ധാഭിസങ്ഖാരം അഭിസങ്ഖരോന്തോ സീഹസേയ്യം കപ്പേസി.
Tatthāti mañcake. Sīhaseyyaṃ kappesīti yathā rāhu asurindo āyāmato vitthārato ubbedhato ca bhagavato rūpakāyassa paricchedaṃ gahetuṃ na sakkoti, tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkharonto sīhaseyyaṃ kappesi.
പരിസുദ്ധട്ഠേന അരിയന്തി ആഹ ‘‘അരിയം ഉത്തമം പരിസുദ്ധ’’ന്തി. അനവജ്ജട്ഠേന കുസലം, ന സുഖവിപാകട്ഠേന. കത്ഥചി ചതുരാസീതി പാണസഹസ്സാനി കത്ഥചി അപരിമാണാപി ദേവമനുസ്സാ യസ്മാ ചതുവീസതിയാ ഠാനേസു അസങ്ഖ്യേയ്യാ അപരിമേയ്യാ മഗ്ഗഫലാമതം പിവന്തി. കോടിസതസഹസ്സാദിപരിമാണേനപി ബഹൂ ഏവ. തസ്മാ അനുത്തരാചാരസിക്ഖാപനവസേനേവ ഭഗവാ ബഹൂനം ആചരിയോ. തേതി കാമരാഗതോ അഞ്ഞേ ഭഗവതാ പഹീനകിലേസേ.
Parisuddhaṭṭhena ariyanti āha ‘‘ariyaṃ uttamaṃ parisuddha’’nti. Anavajjaṭṭhena kusalaṃ, na sukhavipākaṭṭhena. Katthaci caturāsīti pāṇasahassāni katthaci aparimāṇāpi devamanussā yasmā catuvīsatiyā ṭhānesu asaṅkhyeyyā aparimeyyā maggaphalāmataṃ pivanti. Koṭisatasahassādiparimāṇenapi bahū eva. Tasmā anuttarācārasikkhāpanavaseneva bhagavā bahūnaṃ ācariyo. Teti kāmarāgato aññe bhagavatā pahīnakilese.
അപാപപുരേക്ഖാരോതി അപാപേഹി പുരക്ഖരീയതി, ന വാ പാപം പുരതോ കരോതീതിപി അപാപപുരേക്ഖാരോതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘അപാപേ നവ ലോകുത്തരധമ്മേ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ അപാപേതി പാപപപടിപക്ഖേ പാപരഹിതേ ച. ബ്രഹ്മനി ഭവാ, ബ്രഹ്മുനോ വാ ഹിതാ ഗരുകരണാദിനാ, ബ്രഹ്മാനം വാ മഗ്ഗം ജാനാതീതി ബ്രഹ്മഞ്ഞാ, തസ്സാ ബ്രഹ്മഞ്ഞായ പജായ.
Apāpapurekkhāroti apāpehi purakkharīyati, na vā pāpaṃ purato karotītipi apāpapurekkhāroti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘apāpe nava lokuttaradhamme’’tiādi vuttaṃ. Tattha apāpeti pāpapapaṭipakkhe pāparahite ca. Brahmani bhavā, brahmuno vā hitā garukaraṇādinā, brahmānaṃ vā maggaṃ jānātīti brahmaññā, tassā brahmaññāya pajāya.
തിരോരട്ഠാ തിരോജനപദാതി ഏത്ഥ രജ്ജം രട്ഠം രാജന്തി രാജാനോ ഏതേനാതി കത്വാ. തദേകദേസഭൂതാ പദേസാ പന ജനപദോ ജനാ പജ്ജന്തി ഏത്ഥ സുഖജീവികം പാപുണന്തീതി കത്വാ. പുച്ഛായ ദോസം സല്ലക്ഖേത്വാതി സമ്ബന്ധോ. ഭഗവാ വിസ്സജ്ജേതി തേസം ഉപനിസ്സയസമ്പത്തിം ചിന്തേത്വാതി അധിപ്പായോ. നവകാതി ആഗന്തുകഭാവേന അമ്ഹാകം അഭിനവാ.
Tiroraṭṭhātirojanapadāti ettha rajjaṃ raṭṭhaṃ rājanti rājāno etenāti katvā. Tadekadesabhūtā padesā pana janapado janā pajjanti ettha sukhajīvikaṃ pāpuṇantīti katvā. Pucchāya dosaṃ sallakkhetvāti sambandho. Bhagavā vissajjeti tesaṃ upanissayasampattiṃ cintetvāti adhippāyo. Navakāti āgantukabhāvena amhākaṃ abhinavā.
൪൨൬. ഓപാതേതി നിപ്പാതേതീതി അത്ഥോ. തഥാഭൂതോ ച തത്ഥ പേസിതാ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘പവേസേതീ’’തി. സംപുരക്ഖരോന്തീതി സക്കച്ചം പുബ്ബങ്ഗമം കരോന്തി. തേനാഹ ‘‘പുരതോ കത്വാ വിചരന്തീ’’തി.
426.Opāteti nippātetīti attho. Tathābhūto ca tattha pesitā hotīti vuttaṃ ‘‘pavesetī’’ti. Saṃpurakkharontīti sakkaccaṃ pubbaṅgamaṃ karonti. Tenāha ‘‘purato katvā vicarantī’’ti.
൪൨൭. സുദ്ദേ ബഹി കത്വാ രഹോ സാസിതബ്ബട്ഠേന മന്താ ഏവ തംതംഅത്ഥപടിപത്തിഹേതുതായ പദന്തി മന്തപദം വേദം. തേനാഹ ‘‘വേദോ’’തി. ഏവം കിരാതി പരമ്പരഭാവേന ആഭതന്തി ആചരിയപരമ്പരായ ആഭതം. പാവചനസങ്ഖാതസമ്പത്തിയാതി പമുഖവചനമ്ഹി ഉദത്താദിസമ്പത്തിയാ. സാവിത്തിആദീഹി ഛന്ദബന്ധേഹി വഗ്ഗബന്ധേഹി ചാതി ഗായത്തീആദീഹി അജ്ഝായാനുവാകാദീഹി ഛന്ദബന്ധേഹി ച വഗ്ഗബന്ധേഹി ച. സമ്പാദേത്വാതി പദസമ്പത്തിം അഹാപേത്വാ. പവത്താരോതി വാ പാവചനവസേന വത്താരോ. സജ്ഝായിതന്തി ഗായനവസേന സജ്ഝായിതം, തം പന പദേനേവ ഇച്ഛിതന്തി ആഹ ‘‘പദസമ്പത്തിവസേനാ’’തി. അഞ്ഞേസം വുത്തന്തി പാവചനവസേന അഞ്ഞേസം വുത്തം. രാസികതന്തി ഇരുവേദയജുവേദസാമവേദാദിവസേന, തത്ഥാപി പച്ചേകം മന്തബ്രഹ്മാദിവസേന അജ്ഝായാനുവാകാദിവസേന രാസികതം. ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ ഓലോകേത്വാതി ദിബ്ബചക്ഖുപരിഭണ്ഡേന യഥാകമ്മൂപഗഞാണേന സത്താനം കമ്മസ്സകതം, പച്ചക്ഖതോ ദസ്സനട്ഠേന ദിബ്ബചക്ഖുസദിസേന പുബ്ബേനിവാസഞാണേന അതീതകപ്പേ ബ്രാഹ്മണാനം മന്തജ്ഝേനവിധിഞ്ച ഓലോകേത്വാ. പാവചനേന സഹ സംസന്ദേത്വാതി കസ്സപസമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ യം വചനം വട്ടസന്നിസ്സിതം, തേന സഹ അവിരുദ്ധം കത്വാ. ന ഹി തേസം വിവട്ടസന്നിസ്സിതോ അത്ഥോ പച്ചക്ഖോ ഹോതി. അപരാപരേതി അട്ഠകാദീഹി അപരാപരേ, പച്ഛിമാ ഓക്കാകരാജകാലാദീസു ഉപ്പന്നാ. പക്ഖിപിത്വാതി അട്ഠകാദീഹി ഗന്ഥിതമന്തപദേസു കിലേസസന്നിസ്സിതപദാനം തത്ഥ തത്ഥ പദേ പക്ഖിപനം കത്വാ. വിരുദ്ധേ അകംസൂതി ബ്രാഹ്മണധമ്മികസുത്താദീസു (ഖു॰ നി॰ ബ്രാഹ്മണധമ്മികസുത്തം) ആഗതനയേനേവ സംകിലേസികത്ഥദീപനതോ പച്ചനീകഭൂതേ അകംസു.
427. Sudde bahi katvā raho sāsitabbaṭṭhena mantā eva taṃtaṃatthapaṭipattihetutāya padanti mantapadaṃ vedaṃ. Tenāha ‘‘vedo’’ti. Evaṃ kirāti paramparabhāvena ābhatanti ācariyaparamparāya ābhataṃ. Pāvacanasaṅkhātasampattiyāti pamukhavacanamhi udattādisampattiyā. Sāvittiādīhi chandabandhehi vaggabandhehi cāti gāyattīādīhi ajjhāyānuvākādīhi chandabandhehi ca vaggabandhehi ca. Sampādetvāti padasampattiṃ ahāpetvā. Pavattāroti vā pāvacanavasena vattāro. Sajjhāyitanti gāyanavasena sajjhāyitaṃ, taṃ pana padeneva icchitanti āha ‘‘padasampattivasenā’’ti. Aññesaṃ vuttanti pāvacanavasena aññesaṃ vuttaṃ. Rāsikatanti iruvedayajuvedasāmavedādivasena, tatthāpi paccekaṃ mantabrahmādivasena ajjhāyānuvākādivasena rāsikataṃ. Dibbena cakkhunā oloketvāti dibbacakkhuparibhaṇḍena yathākammūpagañāṇena sattānaṃ kammassakataṃ, paccakkhato dassanaṭṭhena dibbacakkhusadisena pubbenivāsañāṇena atītakappe brāhmaṇānaṃ mantajjhenavidhiñca oloketvā. Pāvacanena saha saṃsandetvāti kassapasammāsambuddhassa yaṃ vacanaṃ vaṭṭasannissitaṃ, tena saha aviruddhaṃ katvā. Na hi tesaṃ vivaṭṭasannissito attho paccakkho hoti. Aparāpareti aṭṭhakādīhi aparāpare, pacchimā okkākarājakālādīsu uppannā. Pakkhipitvāti aṭṭhakādīhi ganthitamantapadesu kilesasannissitapadānaṃ tattha tattha pade pakkhipanaṃ katvā. Viruddhe akaṃsūti brāhmaṇadhammikasuttādīsu (khu. ni. brāhmaṇadhammikasuttaṃ) āgatanayeneva saṃkilesikatthadīpanato paccanīkabhūte akaṃsu.
൪൨൮. പടിപാടിയാ ഘടിതാതി പടിപാടിയാ സമ്ബദ്ധാ. പരമ്പരസംസത്താതി ആദാനിയായ യട്ഠിയാ സംസത്താ. തേനാഹ ‘‘യട്ഠിഗ്ഗാഹകേന ചക്ഖുമതാ’’തി. പുരിമസ്സാതി മണ്ഡലാകാരേന ഠിതായ അന്ധവേണിയാ സബ്ബപുരിമസ്സ ഹത്ഥേന സബ്ബപച്ഛിമസ്സ കച്ഛം ഗണ്ഹാപേത്വാ. ദിവസമ്പീതി അനേകദിവസമ്പി . ചക്ഖുസ്സ അനാഗതഭവം ഞത്വാ യഥാഅക്കന്തട്ഠാനേയേവ അനുപതിത്വാ അക്കമനംവ സല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘കഹം ചക്ഖുമാ കഹം മഗ്ഗോ’’തി പരിവേദിത്വാ.
428.Paṭipāṭiyā ghaṭitāti paṭipāṭiyā sambaddhā. Paramparasaṃsattāti ādāniyāya yaṭṭhiyā saṃsattā. Tenāha ‘‘yaṭṭhiggāhakena cakkhumatā’’ti. Purimassāti maṇḍalākārena ṭhitāya andhaveṇiyā sabbapurimassa hatthena sabbapacchimassa kacchaṃ gaṇhāpetvā. Divasampīti anekadivasampi . Cakkhussa anāgatabhavaṃ ñatvā yathāakkantaṭṭhāneyeva anupatitvā akkamanaṃva sallakkhetvā ‘‘kahaṃ cakkhumā kahaṃ maggo’’ti pariveditvā.
പാളിആഗതേസു ദ്വീസൂതി സദ്ധാ അനുസ്സവോതി ഇമേസു ദ്വീസു. ഏവരൂപേതി യഥാ സദ്ധാനുസ്സവാ, ഏവരൂപേ ഏവ പച്ചക്ഖഗാഹിനോതി അത്ഥോ. തയോതി രുചിആകാരപരിവിതക്കദിട്ഠിനിജ്ഝാനക്ഖന്തിയോ. ഭൂതവിപാകാതി ഭൂതത്ഥനിട്ഠായകാ അധിപ്പേതത്ഥസാധകാ, വുത്തവിപരിയായേന അഭൂതത്ഥവിപാകാ വേദിതബ്ബാ . ഏത്ഥാതി ഏതേസു സദ്ധായിതാദിവത്ഥൂസു. ഏകംസേനേവ നിട്ഠം ഗന്തും നാലം അനേകന്തികത്താ സദ്ധാദിഗ്ഗാഹസ്സ. ഉപരി പുച്ഛായ മഗ്ഗം വിവരിത്വാ ഠപേസി സച്ചാനുരക്ഖായ ഞാതുകാമതായ ഉപ്പാദിതത്താ. പസ്സതി ഹി ഭഗവാ – മയാ ‘‘സച്ചമനുരക്ഖതാ…പേ॰… നിട്ഠം ഗന്തു’’ന്തി വുത്തേ സച്ചാനുരക്ഖണം ഞാതുകാമോ മാണവോ ‘‘കിത്താവതാ’’തിആദിനാ പുച്ഛിസ്സതി, തസ്സ തം വിസ്സജ്ജേത്വാ സച്ചാനുബോധേ പുച്ഛായ അവസരം ദത്വാ തസ്സ ഉപനിസ്സയേ ഉപകാരധമ്മേ കഥേസ്സാമീതി. തേന വുത്തം – ‘‘ഉപരി പുച്ഛായ മഗ്ഗം വിവരിത്വാ ഠപേസീ’’തി.
Pāḷiāgatesu dvīsūti saddhā anussavoti imesu dvīsu. Evarūpeti yathā saddhānussavā, evarūpe eva paccakkhagāhinoti attho. Tayoti ruciākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantiyo. Bhūtavipākāti bhūtatthaniṭṭhāyakā adhippetatthasādhakā, vuttavipariyāyena abhūtatthavipākā veditabbā . Etthāti etesu saddhāyitādivatthūsu. Ekaṃseneva niṭṭhaṃ gantuṃ nālaṃ anekantikattā saddhādiggāhassa. Upari pucchāya maggaṃ vivaritvā ṭhapesi saccānurakkhāya ñātukāmatāya uppāditattā. Passati hi bhagavā – mayā ‘‘saccamanurakkhatā…pe… niṭṭhaṃ gantu’’nti vutte saccānurakkhaṇaṃ ñātukāmo māṇavo ‘‘kittāvatā’’tiādinā pucchissati, tassa taṃ vissajjetvā saccānubodhe pucchāya avasaraṃ datvā tassa upanissaye upakāradhamme kathessāmīti. Tena vuttaṃ – ‘‘upari pucchāya maggaṃ vivaritvā ṭhapesī’’ti.
൪൩൦. അത്താനഞ്ഞേവ സന്ധായ വദതി, യതോ വുത്തം പാളിയം – ‘‘യം ഖോ പനായമായസ്മാ ധമ്മം ദേസേതി, ഗമ്ഭീരോ സോ ധമ്മോ ദുദ്ദസോ ദുരനുബോധോ’’തിആദി. ലുബ്ഭന്തീതി ലോഭനീയാ യഥാ ‘‘അപായഗമനീയാ’’തി ആഹ ‘‘ലോഭനീയേസു ധമ്മേസൂതി ലോഭധമ്മേസൂ’’തി. യഥാ വാ രൂപാദിധമ്മാ ലോഭനീയാ, ഏവം ലോഭോതി ആഹ ‘‘ലോഭനീയേസു ധമ്മേസൂതി ലോഭധമ്മേസൂ’’തി. തേനേവാഹ – ‘‘യം ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം, ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൪൦൦; മ॰ നി॰ ൧.൧൩൩; വിഭ॰ ൨൦൩). ഏസേ നയോ സേസപദദ്വയേപി.
430.Attānaññeva sandhāya vadati, yato vuttaṃ pāḷiyaṃ – ‘‘yaṃ kho panāyamāyasmā dhammaṃ deseti, gambhīro so dhammo duddaso duranubodho’’tiādi. Lubbhantīti lobhanīyā yathā ‘‘apāyagamanīyā’’ti āha ‘‘lobhanīyesu dhammesūti lobhadhammesū’’ti. Yathā vā rūpādidhammā lobhanīyā, evaṃ lobhoti āha ‘‘lobhanīyesu dhammesūti lobhadhammesū’’ti. Tenevāha – ‘‘yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisatī’’ti (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Ese nayo sesapadadvayepi.
൪൩൨. നിവേസേതീതി ഠപേതി പട്ഠപേതി. പയിരുപാസതീതി ഉപട്ഠാനവസേന ഉപഗന്ത്വാ നിസീദതി. സുയ്യതി ഏതേനാതി സോതന്തി ആഹ ‘‘പസാദസോത’’ന്തി. തഞ്ഹി സവനായ ഓദഹിതബ്ബന്തി. ധാരേതി സന്ധാരേതി തത്ഥേവ മനം ഠപേതി. അത്ഥതോതി യഥാവുത്തസ്സ ധമ്മസ്സ അത്ഥതോ. കാരണതോതി യുത്തിതോ ഹേതുദാഹരണേഹി ഉപപത്തിതോ. ഓലോകനന്തി ഏവമേതന്തി യഥാസഭാവതോ പഞ്ഞാചക്ഖുനാ ദട്ഠബ്ബതം ഖമന്തി, തഞ്ച മഹന്തസ്സ മണിനോ പജ്ജലന്തസ്സ വിയ ആവികത്വാ അത്ഥസ്സ ചിത്തേ ഉപട്ഠാനന്തി ആഹ ‘‘ഇധാ’’തിആദി. കത്തുകമ്യതാഛന്ദോതി കത്തുകാമതാസങ്ഖാതോ കുസലച്ഛന്ദോ. വായമതീതിആദിതോ ചതുന്നമ്പി വീരിയാനം വസേന വായാമം പരക്കമം കരോതി. മഗ്ഗപധാനം പദഹതീതി മഗ്ഗാവഹം മഗ്ഗപരിയാപന്നഞ്ച സമ്മപ്പധാനം പദഹതി, പദഹനവസേന തം പരിപൂരേതി. പരമസച്ചന്തി അമോഘധമ്മത്താ പരമത്ഥസച്ചം. സഹജാതനാമകായേനാതി മഗ്ഗപഞ്ഞാസഹജാതനാമകായേന . തദേവാതി തദേവ പരമസച്ചം നിബ്ബാനം. തേനേവാഹ – ‘‘സച്ഛികിരിയാഭിസമയേന വിഭൂതം പാകടം കരോന്തോ പസ്സതീ’’തി.
432.Nivesetīti ṭhapeti paṭṭhapeti. Payirupāsatīti upaṭṭhānavasena upagantvā nisīdati. Suyyati etenāti sotanti āha ‘‘pasādasota’’nti. Tañhi savanāya odahitabbanti. Dhāreti sandhāreti tattheva manaṃ ṭhapeti. Atthatoti yathāvuttassa dhammassa atthato. Kāraṇatoti yuttito hetudāharaṇehi upapattito. Olokananti evametanti yathāsabhāvato paññācakkhunā daṭṭhabbataṃ khamanti, tañca mahantassa maṇino pajjalantassa viya āvikatvā atthassa citte upaṭṭhānanti āha ‘‘idhā’’tiādi. Kattukamyatāchandoti kattukāmatāsaṅkhāto kusalacchando. Vāyamatītiādito catunnampi vīriyānaṃ vasena vāyāmaṃ parakkamaṃ karoti. Maggapadhānaṃ padahatīti maggāvahaṃ maggapariyāpannañca sammappadhānaṃ padahati, padahanavasena taṃ paripūreti. Paramasaccanti amoghadhammattā paramatthasaccaṃ. Sahajātanāmakāyenāti maggapaññāsahajātanāmakāyena . Tadevāti tadeva paramasaccaṃ nibbānaṃ. Tenevāha – ‘‘sacchikiriyābhisamayena vibhūtaṃ pākaṭaṃ karonto passatī’’ti.
൪൩൩-൪. മഗ്ഗാനുബോധോതി മഗ്ഗപടിപാടിയാ ബോധോ ബുജ്ഝനം, യേസം കിലേസാനം സമുച്ഛിന്ദനവസേന മഗ്ഗപ്പടിവേധോ, തേസം പടിപസ്സമ്ഭനവസേന പവത്തമാനം സാമഞ്ഞഫലം, മഗ്ഗേന പടിവിദ്ധാനി സച്ചാനി, പരമത്ഥസച്ചമേവ വാ അനുരൂപബുജ്ഝനന്തി അധിപ്പായോ. ‘‘സച്ചാനുപ്പത്തീതി ഫലസച്ഛികിരിയാ’’തി വുത്തം. ഏവഞ്ഹി സതി ഹേട്ഠാ വുത്താ സദ്ധാപടിലാഭാദയോ ദ്വാദസ ധമ്മാ സച്ചാനുപ്പത്തിയാ ഉപകാരാ ഹോന്തി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘തേസംയേവാതി ഹേട്ഠാ വുത്താനം ദ്വാദസന്ന’’ന്തി. നായം ‘‘തേസംയേവാ’’തി പദസ്സ അത്ഥോ. സതിപി കുസലവിപാകാദിഭാവേന നാനത്തേ വത്ഥാരമ്മണഭൂമികിച്ചാദിവസേന പന സദിസാതി ഉപായതോവ മഗ്ഗധമ്മാ ആസേവിതാ ബഹുലീകതാ ഫലഭൂതാതി വത്തബ്ബതം അരഹതീതി തംസദിസേ തബ്ബോഹാരം കത്വാ ‘‘തേസം മഗ്ഗസമ്പയുത്തധമ്മാന’’ന്തി വുത്തം. ഏവഞ്ഹി ആസേവനാഗഹണം സമത്ഥിതം, ന അഞ്ഞഥാ. ന ഹി ഏകചിത്തക്ഖണികാനം മഗ്ഗധമ്മാനം ആസേവനാ, ബഹുലീകമ്മം വാ അത്ഥീതി. തുലനാതി വിപസ്സനാ. സാ ഹി വുട്ഠാനഗാമിനിഭൂതാ മഗ്ഗപ്പധാനസ്സ ബഹുകാരാ തസ്സ അഭാവേ മഗ്ഗപ്പധാനസ്സേവ അഭാവതോ, ഏവം ഉസ്സാഹോ തുലനായ ഛന്ദോ ഉസ്സാഹസ്സ ബഹുകാരോതിആദിനാ ഹേട്ഠിമസ്സ ഉപരിമൂപകാരതം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവാതി ആഹ – ‘‘ഇമിനാ നയേന സബ്ബപദേസു അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ’’തി. സേസം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.
433-4.Maggānubodhoti maggapaṭipāṭiyā bodho bujjhanaṃ, yesaṃ kilesānaṃ samucchindanavasena maggappaṭivedho, tesaṃ paṭipassambhanavasena pavattamānaṃ sāmaññaphalaṃ, maggena paṭividdhāni saccāni, paramatthasaccameva vā anurūpabujjhananti adhippāyo. ‘‘Saccānuppattīti phalasacchikiriyā’’ti vuttaṃ. Evañhi sati heṭṭhā vuttā saddhāpaṭilābhādayo dvādasa dhammā saccānuppattiyā upakārā honti, tasmā vuttaṃ ‘‘tesaṃyevāti heṭṭhā vuttānaṃ dvādasanna’’nti. Nāyaṃ ‘‘tesaṃyevā’’ti padassa attho. Satipi kusalavipākādibhāvena nānatte vatthārammaṇabhūmikiccādivasena pana sadisāti upāyatova maggadhammā āsevitā bahulīkatā phalabhūtāti vattabbataṃ arahatīti taṃsadise tabbohāraṃ katvā ‘‘tesaṃ maggasampayuttadhammāna’’nti vuttaṃ. Evañhi āsevanāgahaṇaṃ samatthitaṃ, na aññathā. Na hi ekacittakkhaṇikānaṃ maggadhammānaṃ āsevanā, bahulīkammaṃ vā atthīti. Tulanāti vipassanā. Sā hi vuṭṭhānagāminibhūtā maggappadhānassa bahukārā tassa abhāve maggappadhānasseva abhāvato, evaṃ ussāho tulanāya chando ussāhassa bahukārotiādinā heṭṭhimassa uparimūpakārataṃ suviññeyyamevāti āha – ‘‘iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ചങ്കീസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.
Caṅkīsuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൫. ചങ്കീസുത്തം • 5. Caṅkīsuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൫. ചങ്കീസുത്തവണ്ണനാ • 5. Caṅkīsuttavaṇṇanā