Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరీగాథా-అట్ఠకథా • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
౩. చాపాథేరీగాథావణ్ణనా
3. Cāpātherīgāthāvaṇṇanā
లట్ఠిహత్థో పురే ఆసీతిఆదికా చాపాయ థేరియా గాథా. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారా తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం కుసలం ఉపచినన్తీ, అనుక్కమేన ఉపచితకుసలమూలా సమ్భతవిమోక్ఖసమ్భారా హుత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే వఙ్గహారజనపదే అఞ్ఞతరస్మిం మిగలుద్దకగామే జేట్ఠకమిగలుద్దకస్స ధీతా హుత్వా నిబ్బత్తి, చాపాతిస్సా నామం అహోసి. తేన చ సమయేన ఉపకో ఆజీవకో బోధిమణ్డతో ధమ్మచక్కం పవత్తేతుం బారాణసిం ఉద్దిస్స గచ్ఛన్తేన సత్థారా సమాగతో ‘‘విప్పసన్నాని ఖో తే, ఆవుసో, ఇన్ద్రియాని, పరిసుద్ధో ఛవివణ్ణో పరియోదాతో, కంసి త్వం, ఆవుసో, ఉద్దిస్స పబ్బజితో, కో వా తే సత్థా, కస్స వా త్వం ధమ్మం రోచేసీ’’తి (మహావ॰ ౧౧; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౫) పుచ్ఛిత్వా –
Laṭṭhihattho pure āsītiādikā cāpāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī, anukkamena upacitakusalamūlā sambhatavimokkhasambhārā hutvā imasmiṃ buddhuppāde vaṅgahārajanapade aññatarasmiṃ migaluddakagāme jeṭṭhakamigaluddakassa dhītā hutvā nibbatti, cāpātissā nāmaṃ ahosi. Tena ca samayena upako ājīvako bodhimaṇḍato dhammacakkaṃ pavattetuṃ bārāṇasiṃ uddissa gacchantena satthārā samāgato ‘‘vippasannāni kho te, āvuso, indriyāni, parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto, kaṃsi tvaṃ, āvuso, uddissa pabbajito, ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī’’ti (mahāva. 11; ma. ni. 1.285) pucchitvā –
‘‘సబ్బాభిభూ సబ్బవిదూహమస్మి, సబ్బేసు ధమ్మేసు అనూపలిత్తో;
‘‘Sabbābhibhū sabbavidūhamasmi, sabbesu dhammesu anūpalitto;
సబ్బఞ్జహో తణ్హాక్ఖయే విముత్తో, సయం అభిఞ్ఞాయ కముద్దిసేయ్యం. (ధ॰ ప॰ ౩౫౩; మహావ॰ ౧౧; కథా॰ ౪౦౫; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౫);
Sabbañjaho taṇhākkhaye vimutto, sayaṃ abhiññāya kamuddiseyyaṃ. (dha. pa. 353; mahāva. 11; kathā. 405; ma. ni. 1.285);
‘‘న మే ఆచరియో అత్థి, సదిసో మే న విజ్జతి;
‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati;
సదేవకస్మిం లోకస్మిం, నత్థి మే పటిపుగ్గలో.
Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi me paṭipuggalo.
‘‘అహఞ్హి అరహా లోకే, అహం సత్థా అనుత్తరో;
‘‘Ahañhi arahā loke, ahaṃ satthā anuttaro;
ఏకోమ్హి సమ్మాసమ్బుద్ధో, సీతిభూతోమ్హి నిబ్బుతో.
Ekomhi sammāsambuddho, sītibhūtomhi nibbuto.
‘‘ధమ్మచక్కం పవత్తేతుం, గచ్ఛామి కాసినం పురం;
‘‘Dhammacakkaṃ pavattetuṃ, gacchāmi kāsinaṃ puraṃ;
అన్ధీభూతస్మిం లోకస్మిం, ఆహఞ్ఛం అమతదున్దుభి’’న్తి. (మహావ॰ ౧౧; కథా॰ ౪౦౫; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౫) –
Andhībhūtasmiṃ lokasmiṃ, āhañchaṃ amatadundubhi’’nti. (mahāva. 11; kathā. 405; ma. ni. 1.285) –
సత్థారా అత్తనో సబ్బఞ్ఞుబుద్ధభావే ధమ్మచక్కపవత్తనే చ పవేదితే పసన్నచిత్తో సో ‘‘హుపేయ్యపావుసో, అరహసి అనన్తజినో’’తి (మహావ॰ ౧౧; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౫) వత్వా ఉమ్మగ్గం గహేత్వా పక్కన్తో వఙ్గహారజనపదం అగమాసి. సో తత్థ ఏకం మిగలుద్దకగామకం ఉపనిస్సాయ వాసం కప్పేసి. తం తత్థ జేట్ఠకమిగలుద్దకో ఉపట్ఠాసి. సో ఏకదివసం దూరం మిగవం గచ్ఛన్తో ‘‘మయ్హం అరహన్తే మా పమజ్జీ’’తి అత్తనో ధీతరం చాపం ఆణాపేత్వా అగమాసి సద్ధిం పుత్తభాతుకేహి. సా చస్స ధీతా అభిరూపా హోతి దస్సనీయా.
Satthārā attano sabbaññubuddhabhāve dhammacakkapavattane ca pavedite pasannacitto so ‘‘hupeyyapāvuso, arahasi anantajino’’ti (mahāva. 11; ma. ni. 1.285) vatvā ummaggaṃ gahetvā pakkanto vaṅgahārajanapadaṃ agamāsi. So tattha ekaṃ migaluddakagāmakaṃ upanissāya vāsaṃ kappesi. Taṃ tattha jeṭṭhakamigaluddako upaṭṭhāsi. So ekadivasaṃ dūraṃ migavaṃ gacchanto ‘‘mayhaṃ arahante mā pamajjī’’ti attano dhītaraṃ cāpaṃ āṇāpetvā agamāsi saddhiṃ puttabhātukehi. Sā cassa dhītā abhirūpā hoti dassanīyā.
అథ ఖో ఉపకో ఆజీవకో భిక్ఖాచారవేలాయం మిగలుద్దకస్స ఘరం గతో పరివిసితుం ఉపగతం చాపం దిస్వా రాగేన అభిభూతో భుఞ్జితుమ్పి అసక్కోన్తో భాజనేన భత్తం ఆదాయ వసనట్ఠానం గన్త్వా భత్తం ఏకమన్తే నిక్ఖిపిత్వా ‘‘సచే చాపం లభిస్సామి, జీవామి, నో చే, మరిస్సామీ’’తి నిరాహారో నిపజ్జి. సత్తమే దివసే మిగలుద్దకో ఆగన్త్వా ధీతరం పుచ్ఛి – ‘‘కిం మయ్హం అరహన్తే న పమజ్జీ’’తి? సా ‘‘ఏకదివసమేవ ఆగన్త్వా పున నాగతపుబ్బో’’తి ఆహ. మిగలుద్దకో చ తావదేవస్స వసనట్ఠానం గన్త్వా ‘‘కిం, భన్తే, అఫాసుక’’న్తి పాదే పరిమజ్జన్తో పుచ్ఛి. ఉపకో నిత్థునన్తో పరివత్తతియేవ. సో ‘‘వదథ, భన్తే, యం మయా సక్కా కాతుం, సబ్బం తం కరిస్సామీ’’తి ఆహ. ఉపకో ఏకేన పరియాయేన అత్తనో అజ్ఝాసయం ఆరోచేసి. ‘‘ఇతరో జానాసి పన, భన్తే, కిఞ్చి సిప్ప’’న్తి. ‘‘న జానామీ’’తి. ‘‘న, భన్తే, కిఞ్చి సిప్పం అజానన్తేన సక్కా ఘరం ఆవసితు’’న్తి. సో ఆహ – ‘‘నాహం కిఞ్చి సిప్పం జానామి, అపిచ తుమ్హాకం మంసహారకో భవిస్సామి, మంసఞ్చ విక్కిణిస్సామీ’’తి. మాగవికో ‘‘అమ్హాకమ్పి ఏతదేవ రుచ్చతీ’’తి ఉత్తరసాటకం దత్వా అత్తనో సహాయకస్స గేహే కతిపాహం వసాపేత్వా తాదిసే దివసే ఘరం ఆనేత్వా ధీతరం అదాసి.
Atha kho upako ājīvako bhikkhācāravelāyaṃ migaluddakassa gharaṃ gato parivisituṃ upagataṃ cāpaṃ disvā rāgena abhibhūto bhuñjitumpi asakkonto bhājanena bhattaṃ ādāya vasanaṭṭhānaṃ gantvā bhattaṃ ekamante nikkhipitvā ‘‘sace cāpaṃ labhissāmi, jīvāmi, no ce, marissāmī’’ti nirāhāro nipajji. Sattame divase migaluddako āgantvā dhītaraṃ pucchi – ‘‘kiṃ mayhaṃ arahante na pamajjī’’ti? Sā ‘‘ekadivasameva āgantvā puna nāgatapubbo’’ti āha. Migaluddako ca tāvadevassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā ‘‘kiṃ, bhante, aphāsuka’’nti pāde parimajjanto pucchi. Upako nitthunanto parivattatiyeva. So ‘‘vadatha, bhante, yaṃ mayā sakkā kātuṃ, sabbaṃ taṃ karissāmī’’ti āha. Upako ekena pariyāyena attano ajjhāsayaṃ ārocesi. ‘‘Itaro jānāsi pana, bhante, kiñci sippa’’nti. ‘‘Na jānāmī’’ti. ‘‘Na, bhante, kiñci sippaṃ ajānantena sakkā gharaṃ āvasitu’’nti. So āha – ‘‘nāhaṃ kiñci sippaṃ jānāmi, apica tumhākaṃ maṃsahārako bhavissāmi, maṃsañca vikkiṇissāmī’’ti. Māgaviko ‘‘amhākampi etadeva ruccatī’’ti uttarasāṭakaṃ datvā attano sahāyakassa gehe katipāhaṃ vasāpetvā tādise divase gharaṃ ānetvā dhītaraṃ adāsi.
అథ కాలే గచ్ఛన్తే తేసం సంవాసమన్వాయ పుత్తో నిబ్బత్తి, సుభద్దోతిస్స నామం అకంసు. చాపా తస్స రోదనకాలే ‘‘ఉపకస్స పుత్త, ఆజీవకస్స పుత్త, మంసహారకస్స పుత్త, మా రోది మా రోదీ’’తిఆదినా పుత్తతోసనగీతేన ఉపకం ఉప్పణ్డేసి. సో ‘‘మా త్వం చాపే మం ‘అనాథో’తి మఞ్ఞి, అత్థి మే సహాయో అనన్తజినో నామ, తస్సాహం సన్తికం గమిస్సామీ’’తి ఆహ. చాపా ‘‘ఏవమయం అట్టీయతీ’’తి ఞత్వా పునప్పునం తథా కథేసియేవ. సో ఏకదివసం తాయ తథా వుత్తో కుజ్ఝిత్వా గన్తుమారద్ధో. తాయ తం తం వత్వా అనునీయమానోపి సఞ్ఞత్తిం అనాగచ్ఛన్తో పచ్ఛిమదిసాభిముఖో పక్కామి.
Atha kāle gacchante tesaṃ saṃvāsamanvāya putto nibbatti, subhaddotissa nāmaṃ akaṃsu. Cāpā tassa rodanakāle ‘‘upakassa putta, ājīvakassa putta, maṃsahārakassa putta, mā rodi mā rodī’’tiādinā puttatosanagītena upakaṃ uppaṇḍesi. So ‘‘mā tvaṃ cāpe maṃ ‘anātho’ti maññi, atthi me sahāyo anantajino nāma, tassāhaṃ santikaṃ gamissāmī’’ti āha. Cāpā ‘‘evamayaṃ aṭṭīyatī’’ti ñatvā punappunaṃ tathā kathesiyeva. So ekadivasaṃ tāya tathā vutto kujjhitvā gantumāraddho. Tāya taṃ taṃ vatvā anunīyamānopi saññattiṃ anāgacchanto pacchimadisābhimukho pakkāmi.
భగవా చ తేన సమయేన సావత్థియం జేతవనే విహరన్తో భిక్ఖూనం ఆచిక్ఖి – ‘‘యో, భిక్ఖవే, అజ్జ ‘కుహిం అనన్తజినో’తి ఇధాగన్త్వా పుచ్ఛతి, తం మమ సన్తికం పేసేథా’’తి. ఉపకోపి ‘‘కుహిం అనన్తజినో వసతీ’’తి తత్థ తత్థ పుచ్ఛన్తో అనుపుబ్బేన సావత్థిం గన్త్వా విహారం పవిసిత్వా విహారమజ్ఝే ఠత్వా ‘‘కుహిం అనన్తజినో’’తి పుచ్ఛి. తం భిక్ఖూ భగవతో సన్తికం నయింసు. సో భగవన్తం దిస్వా ‘‘జానాథ మం భగవా’’తి ఆహ. ‘‘ఆమ, జానామి, కుహిం పన త్వం ఏత్తకం కాలం వసీ’’తి? ‘‘వఙ్గహారజనపదే, భన్తే’’తి. ‘‘ఉపక, ఇదాని మహల్లకో జాతో పబ్బజితుం సక్ఖిస్ససీ’’తి? ‘‘పబ్బజిస్సామి, భన్తే’’తి. సత్థా అఞ్ఞతరం భిక్ఖుం ఆణాపేసి – ‘‘ఏహి త్వం, భిక్ఖు, ఇమం పబ్బాజేహీ’’తి. సో తం పబ్బాజేసి. సో పబ్బజితో సత్థు సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా భావనం అనుయుఞ్జన్తో న చిరస్సేవ అనాగామిఫలే పతిట్ఠాయ కాలం కత్వా అవిహేసు నిబ్బత్తో, నిబ్బత్తక్ఖణేయేవ అరహత్తం పాపుణి. అవిహేసు నిబ్బత్తమత్తా సత్త జనా అరహత్తం పత్తా, తేసం అయం అఞ్ఞతరో. వుత్తఞ్హేతం –
Bhagavā ca tena samayena sāvatthiyaṃ jetavane viharanto bhikkhūnaṃ ācikkhi – ‘‘yo, bhikkhave, ajja ‘kuhiṃ anantajino’ti idhāgantvā pucchati, taṃ mama santikaṃ pesethā’’ti. Upakopi ‘‘kuhiṃ anantajino vasatī’’ti tattha tattha pucchanto anupubbena sāvatthiṃ gantvā vihāraṃ pavisitvā vihāramajjhe ṭhatvā ‘‘kuhiṃ anantajino’’ti pucchi. Taṃ bhikkhū bhagavato santikaṃ nayiṃsu. So bhagavantaṃ disvā ‘‘jānātha maṃ bhagavā’’ti āha. ‘‘Āma, jānāmi, kuhiṃ pana tvaṃ ettakaṃ kālaṃ vasī’’ti? ‘‘Vaṅgahārajanapade, bhante’’ti. ‘‘Upaka, idāni mahallako jāto pabbajituṃ sakkhissasī’’ti? ‘‘Pabbajissāmi, bhante’’ti. Satthā aññataraṃ bhikkhuṃ āṇāpesi – ‘‘ehi tvaṃ, bhikkhu, imaṃ pabbājehī’’ti. So taṃ pabbājesi. So pabbajito satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā bhāvanaṃ anuyuñjanto na cirasseva anāgāmiphale patiṭṭhāya kālaṃ katvā avihesu nibbatto, nibbattakkhaṇeyeva arahattaṃ pāpuṇi. Avihesu nibbattamattā satta janā arahattaṃ pattā, tesaṃ ayaṃ aññataro. Vuttañhetaṃ –
‘‘అవిహం ఉపపన్నాసే, విముత్తా సత్త భిక్ఖవో;
‘‘Avihaṃ upapannāse, vimuttā satta bhikkhavo;
రాగదోసపరిక్ఖీణా, తిణ్ణా లోకే విసత్తికం.
Rāgadosaparikkhīṇā, tiṇṇā loke visattikaṃ.
‘‘ఉపకోపలగణ్డో చ, పక్కుసాతి చ తే తయో;
‘‘Upakopalagaṇḍo ca, pakkusāti ca te tayo;
భద్దియో ఖణ్డదేవో చ, బాహురగ్గి చ సిఙ్గియో;
Bhaddiyo khaṇḍadevo ca, bāhuraggi ca siṅgiyo;
తే హిత్వా మానుసం దేహం, దిబ్బయోగం ఉపచ్చగు’’న్తి. (సం॰ ని॰ ౧.౧౦౫);
Te hitvā mānusaṃ dehaṃ, dibbayogaṃ upaccagu’’nti. (saṃ. ni. 1.105);
ఉపకే పన పక్కన్తే నిబ్బిన్దహదయా చాపా దారకం అయ్యకస్స నియ్యాదేత్వా పుబ్బే ఉపకేన గతమగ్గం గచ్ఛన్తీ సావత్థిం గన్త్వా భిక్ఖునీనం సన్తికే పబ్బజిత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తీ మగ్గపటిపాటియా అరహత్తే పతిట్ఠితా, అత్తనో పటిపత్తిం పచ్చవేక్ఖిత్వా పుబ్బే ఉపకేన అత్తనా చ కథితగాథాయో ఉదానవసేన ఏకజ్ఝం కత్వా –
Upake pana pakkante nibbindahadayā cāpā dārakaṃ ayyakassa niyyādetvā pubbe upakena gatamaggaṃ gacchantī sāvatthiṃ gantvā bhikkhunīnaṃ santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karontī maggapaṭipāṭiyā arahatte patiṭṭhitā, attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pubbe upakena attanā ca kathitagāthāyo udānavasena ekajjhaṃ katvā –
౨౯౨.
292.
‘‘లట్ఠిహత్థో పురే ఆసి, సో దాని మిగలుద్దకో;
‘‘Laṭṭhihattho pure āsi, so dāni migaluddako;
ఆసాయ పలిపా ఘోరా, నాసక్ఖి పారమేతవే.
Āsāya palipā ghorā, nāsakkhi pārametave.
౨౯౩.
293.
‘‘సుమత్తం మం మఞ్ఞమానా, చాపి పుత్తమతోసయి;
‘‘Sumattaṃ maṃ maññamānā, cāpi puttamatosayi;
చాపాయ బన్ధనం ఛేత్వా, పబ్బజిస్సం పునోపహం.
Cāpāya bandhanaṃ chetvā, pabbajissaṃ punopahaṃ.
౨౯౪.
294.
‘‘మా మే కుజ్ఝి మహావీర, మా మే కుజ్ఝి మహాముని;
‘‘Mā me kujjhi mahāvīra, mā me kujjhi mahāmuni;
న హి కోధపరేతస్స, సుద్ధి అత్థి కుతో తపో.
Na hi kodhaparetassa, suddhi atthi kuto tapo.
౨౯౫.
295.
‘‘పక్కమిస్సఞ్చ నాళాతో, కోధ నాళాయ వచ్ఛతి;
‘‘Pakkamissañca nāḷāto, kodha nāḷāya vacchati;
బన్ధన్తీ ఇత్థిరూపేన, సమణే ధమ్మజీవినో.
Bandhantī itthirūpena, samaṇe dhammajīvino.
౨౯౬.
296.
‘‘ఏహి కాళ నివత్తస్సు, భుఞ్జ కామే యథా పురే;
‘‘Ehi kāḷa nivattassu, bhuñja kāme yathā pure;
అహఞ్చ తే వసీకతా, యే చ మే సన్తి ఞాతకా.
Ahañca te vasīkatā, ye ca me santi ñātakā.
౨౯౭.
297.
‘‘ఏత్తో చాపే చతుబ్భాగం, యథా భాససి త్వఞ్చ మే;
‘‘Etto cāpe catubbhāgaṃ, yathā bhāsasi tvañca me;
తయి రత్తస్స పోసస్స, ఉళారం వత తం సియా.
Tayi rattassa posassa, uḷāraṃ vata taṃ siyā.
౨౯౮.
298.
‘‘కాళఙ్గినింవ తక్కారిం, పుప్ఫితం గిరిముద్ధని;
‘‘Kāḷaṅginiṃva takkāriṃ, pupphitaṃ girimuddhani;
ఫుల్లం దాలిమలట్ఠింవ, అన్తోదీపేవ పాటలిం.
Phullaṃ dālimalaṭṭhiṃva, antodīpeva pāṭaliṃ.
౨౯౯.
299.
‘‘హరిచన్దనలిత్తఙ్గిం, కాసికుత్తమధారినిం;
‘‘Haricandanalittaṅgiṃ, kāsikuttamadhāriniṃ;
తం మం రూపవతిం సన్తిం, కస్స ఓహాయం గచ్ఛసి.
Taṃ maṃ rūpavatiṃ santiṃ, kassa ohāyaṃ gacchasi.
౩౦౦.
300.
‘‘సాకున్తికోవ సకుణిం, యథా బన్ధితుమిచ్ఛతి;
‘‘Sākuntikova sakuṇiṃ, yathā bandhitumicchati;
ఆహరిమేన రూపేన, న మం త్వం బాధయిస్ససి.
Āharimena rūpena, na maṃ tvaṃ bādhayissasi.
౩౦౧.
301.
‘‘ఇమఞ్చ మే పుత్తఫలం, కాళ ఉప్పాదితం తయా;
‘‘Imañca me puttaphalaṃ, kāḷa uppāditaṃ tayā;
తం మం పుత్తవతిం సన్తిం, కస్స ఓహాయ గచ్ఛసి.
Taṃ maṃ puttavatiṃ santiṃ, kassa ohāya gacchasi.
౩౦౨.
302.
‘‘జహన్తి పుత్తే సప్పఞ్ఞా, తతో ఞాతీ తతో ధనం;
‘‘Jahanti putte sappaññā, tato ñātī tato dhanaṃ;
పబ్బజన్తి మహావీరా, నాగో ఛేత్వావ బన్ధనం.
Pabbajanti mahāvīrā, nāgo chetvāva bandhanaṃ.
౩౦౩.
303.
‘‘ఇదాని తే ఇమం పుత్తం, దణ్డేన ఛురికాయ వా;
‘‘Idāni te imaṃ puttaṃ, daṇḍena churikāya vā;
భూమియం వా నిసుమ్భిస్సం, పుత్తసోకా న గచ్ఛసి.
Bhūmiyaṃ vā nisumbhissaṃ, puttasokā na gacchasi.
౩౦౪.
304.
‘‘సచే పుత్తం సిఙ్గాలానం, కుక్కురానం పదాహిసి;
‘‘Sace puttaṃ siṅgālānaṃ, kukkurānaṃ padāhisi;
న మం పుత్తకత్తే జమ్మి, పునరావత్తయిస్ససి.
Na maṃ puttakatte jammi, punarāvattayissasi.
౩౦౫.
305.
‘‘హన్ద ఖో దాని భద్దన్తే, కుహిం కాళ గమిస్ససి;
‘‘Handa kho dāni bhaddante, kuhiṃ kāḷa gamissasi;
కతమం గామనిగమం, నగరం రాజధానియో.
Katamaṃ gāmanigamaṃ, nagaraṃ rājadhāniyo.
౩౦౬.
306.
‘‘అహుమ్హ పుబ్బే గణినో, అస్సమణా సమణమానినో;
‘‘Ahumha pubbe gaṇino, assamaṇā samaṇamānino;
గామేన గామం విచరిమ్హ, నగరే రాజధానియో.
Gāmena gāmaṃ vicarimha, nagare rājadhāniyo.
౩౦౭.
307.
‘‘ఏసో హి భగవా బుద్ధో, నదిం నేరఞ్జరం పతి;
‘‘Eso hi bhagavā buddho, nadiṃ nerañjaraṃ pati;
సబ్బదుక్ఖప్పహానాయ, ధమ్మం దేసేతి పాణినం;
Sabbadukkhappahānāya, dhammaṃ deseti pāṇinaṃ;
తస్సాహం సన్తికం గచ్ఛం, సో మే సత్థా భవిస్సతి.
Tassāhaṃ santikaṃ gacchaṃ, so me satthā bhavissati.
౩౦౮.
308.
‘‘వన్దనం దాని మే వజ్జాసి, లోకనాథం అనుత్తరం;
‘‘Vandanaṃ dāni me vajjāsi, lokanāthaṃ anuttaraṃ;
పదక్ఖిణఞ్చ కత్వాన, ఆదిసేయ్యాసి దక్ఖిణం.
Padakkhiṇañca katvāna, ādiseyyāsi dakkhiṇaṃ.
౩౦౯.
309.
‘‘ఏతం ఖో లబ్భమమ్హేహి, యథా భాససి త్వఞ్చ మే;
‘‘Etaṃ kho labbhamamhehi, yathā bhāsasi tvañca me;
వన్దనం దాని తే వజ్జం, లోకనాథం అనుత్తరం;
Vandanaṃ dāni te vajjaṃ, lokanāthaṃ anuttaraṃ;
పదక్ఖిణఞ్చ కత్వాన, ఆదిసిస్సామి దక్ఖిణం.
Padakkhiṇañca katvāna, ādisissāmi dakkhiṇaṃ.
౩౧౦.
310.
‘‘తతో చ కాళో పక్కామి, నదిం నేరఞ్జరం పతి;
‘‘Tato ca kāḷo pakkāmi, nadiṃ nerañjaraṃ pati;
సో అద్దసాసి సమ్బుద్ధం, దేసేన్తం అమతం పదం.
So addasāsi sambuddhaṃ, desentaṃ amataṃ padaṃ.
౩౧౧.
311.
‘‘దుక్ఖం దుక్ఖసముప్పాదం, దుక్ఖస్స చ అతిక్కమం;
‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;
అరియం చట్ఠఙ్గికం మగ్గం, దుక్ఖూపసమగామినం.
Ariyaṃ caṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.
౩౧౨.
312.
‘‘తస్స పాదాని వన్దిత్వా, కత్వాన నం పదక్ఖిణం;
‘‘Tassa pādāni vanditvā, katvāna naṃ padakkhiṇaṃ;
చాపాయ ఆదిసిత్వాన, పబ్బజిం అనగారియం;
Cāpāya ādisitvāna, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి. –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
ఇమా గాథా అభాసి.
Imā gāthā abhāsi.
తత్థ లట్ఠిహత్థోతి దణ్డహత్థో. పురేతి పుబ్బే పరిబ్బాజకకాలే చణ్డగోణకుక్కురాదీనం పరిహరణత్థం దణ్డం హత్థేన గహేత్వా విచరణకో అహోసి. సో దాని మిగలుద్దకోతి సో ఇదాని మిగలుద్దేహి సద్ధిం సమ్భోగసంవాసేహి మిగలుద్దో మాగవికో జాతో. ఆసాయాతి తణ్హాయ. ‘‘ఆసయా’’తిపి పాఠో, అజ్ఝాసయహేతూతి అత్థో. పలిపాతి కామపఙ్కతో దిట్ఠిపఙ్కతో చ. ఘోరాతి అవిదితవిపులానత్థావహత్తా దారుణతో ఘోరా. నాసక్ఖి పారమేతవేతి తస్సేవ పలిపస్స పారభూతం నిబ్బానం ఏతుం గన్తుం న అసక్ఖి, న అభిసమ్భునీతి అత్తానమేవ సన్ధాయ ఉపకో వదతి.
Tattha laṭṭhihatthoti daṇḍahattho. Pureti pubbe paribbājakakāle caṇḍagoṇakukkurādīnaṃ pariharaṇatthaṃ daṇḍaṃ hatthena gahetvā vicaraṇako ahosi. So dāni migaluddakoti so idāni migaluddehi saddhiṃ sambhogasaṃvāsehi migaluddo māgaviko jāto. Āsāyāti taṇhāya. ‘‘Āsayā’’tipi pāṭho, ajjhāsayahetūti attho. Palipāti kāmapaṅkato diṭṭhipaṅkato ca. Ghorāti aviditavipulānatthāvahattā dāruṇato ghorā. Nāsakkhi pārametaveti tasseva palipassa pārabhūtaṃ nibbānaṃ etuṃ gantuṃ na asakkhi, na abhisambhunīti attānameva sandhāya upako vadati.
సుమత్తం మం మఞ్ఞమానాతి అత్తని సుట్ఠు మత్తం మదప్పత్తం కామగేధవసేన లగ్గం పమత్తం వా కత్వా మం సల్లక్ఖన్తీ. చాపా పుత్తమతోసయీతి మిగలుద్దస్స ధీతా చాపా ‘‘ఆజీవకస్స పుత్తా’’తిఆదినా మం ఘట్టేన్తీ పుత్తం తోసేసి కేళాయసి. ‘‘సుపతి మం మఞ్ఞమానా’’తి చ పఠన్తి, సుపతీతి మం మఞ్ఞమానాతి అత్థో. చాపాయ బన్ధనం ఛేత్వాతి చాపాయ తయి ఉప్పన్నం కిలేసబన్ధనం ఛిన్దిత్వా. పబ్బజిస్సం పునోపహన్తి పున దుతియవారమ్పి అహం పబ్బజిస్సామి.
Sumattaṃ maṃ maññamānāti attani suṭṭhu mattaṃ madappattaṃ kāmagedhavasena laggaṃ pamattaṃ vā katvā maṃ sallakkhantī. Cāpā puttamatosayīti migaluddassa dhītā cāpā ‘‘ājīvakassa puttā’’tiādinā maṃ ghaṭṭentī puttaṃ tosesi keḷāyasi. ‘‘Supati maṃ maññamānā’’ti ca paṭhanti, supatīti maṃ maññamānāti attho. Cāpāya bandhanaṃ chetvāti cāpāya tayi uppannaṃ kilesabandhanaṃ chinditvā. Pabbajissaṃ punopahanti puna dutiyavārampi ahaṃ pabbajissāmi.
ఇదాని తస్సా ‘‘మయ్హం అత్థో నత్థీ’’తి వదతి, తం సుత్వా చాపా ఖమాపేన్తీ ‘‘మా మే కుజ్ఝీ’’తి గాథమాహ. తత్థ మా మే కుజ్ఝీతి కేళికరణమత్తేన మా మయ్హం కుజ్ఝి. మహావీర, మహామునీతి ఉపకం ఆలపతి. తఞ్హి సా పుబ్బేపి పబ్బజితో, ఇదానిపి పబ్బజితుకామోతి కత్వా ఖన్తిఞ్చ పచ్చాసీసన్తీ ‘‘మహామునీ’’తి ఆహ. తేనేవాహ – ‘‘న హి కోధపరేతస్స, సుద్ధి అత్థి కుతో తపో’’తి, త్వం ఏత్తకమ్పి అసహన్తో కథం చిత్తం దమేస్ససి, కథం వా తపం చరిస్ససీతి అధిప్పాయో.
Idāni tassā ‘‘mayhaṃ attho natthī’’ti vadati, taṃ sutvā cāpā khamāpentī ‘‘mā me kujjhī’’ti gāthamāha. Tattha mā me kujjhīti keḷikaraṇamattena mā mayhaṃ kujjhi. Mahāvīra, mahāmunīti upakaṃ ālapati. Tañhi sā pubbepi pabbajito, idānipi pabbajitukāmoti katvā khantiñca paccāsīsantī ‘‘mahāmunī’’ti āha. Tenevāha – ‘‘na hi kodhaparetassa, suddhi atthi kuto tapo’’ti, tvaṃ ettakampi asahanto kathaṃ cittaṃ damessasi, kathaṃ vā tapaṃ carissasīti adhippāyo.
అథ నాళం గన్త్వా జీవితుకామోసీతి చాపాయ వుత్తో ఆహ – ‘‘పక్కమిస్సఞ్చ నాళాతో, కోధ నాళాయ వచ్ఛతీ’’తి కో ఇధ నాళాయ వసిస్సతి, నాళాతోవ అహం పక్కమిస్సామేవ. సో హి తస్స జాతగామో, తతో నిక్ఖమిత్వా పబ్బజి. సో చ మగధరట్ఠే బోధిమణ్డస్స ఆసన్నపదేసే, తం సన్ధాయ వుత్తం. బన్ధన్తీ ఇత్థిరూపేన, సమణే ధమ్మజీవినోతి చాపే త్వం ధమ్మేన జీవన్తే ధమ్మికే పబ్బజితే అత్తనో ఇత్థిరూపేన ఇత్థికుత్తాకప్పేహి బన్ధన్తీ తిట్ఠసి. యేనాహం ఇదాని ఏదిసో జాతో, తస్మా తం పరిచ్చజామీతి అధిప్పాయో.
Atha nāḷaṃ gantvā jīvitukāmosīti cāpāya vutto āha – ‘‘pakkamissañca nāḷāto, kodha nāḷāya vacchatī’’ti ko idha nāḷāya vasissati, nāḷātova ahaṃ pakkamissāmeva. So hi tassa jātagāmo, tato nikkhamitvā pabbaji. So ca magadharaṭṭhe bodhimaṇḍassa āsannapadese, taṃ sandhāya vuttaṃ. Bandhantī itthirūpena, samaṇe dhammajīvinoti cāpe tvaṃ dhammena jīvante dhammike pabbajite attano itthirūpena itthikuttākappehi bandhantī tiṭṭhasi. Yenāhaṃ idāni ediso jāto, tasmā taṃ pariccajāmīti adhippāyo.
ఏవం వుత్తే చాపా తం నివత్తేతుకామా ‘‘ఏహి, కాళా’’తి గాథమాహ. తస్సత్థో – కాళవణ్ణతాయ, కాళ, ఉపక, ఏహి నివత్తస్సు మా పక్కమి, పుబ్బే వియ కామే పరిభుఞ్జ, అహఞ్చ యే చ మే సన్తి ఞాతకా, తే సబ్బేవ తుయ్హం మా పక్కమితుకామతాయ వసీకతా వసవత్తినో కతాతి.
Evaṃ vutte cāpā taṃ nivattetukāmā ‘‘ehi, kāḷā’’ti gāthamāha. Tassattho – kāḷavaṇṇatāya, kāḷa, upaka, ehi nivattassu mā pakkami, pubbe viya kāme paribhuñja, ahañca ye ca me santi ñātakā, te sabbeva tuyhaṃ mā pakkamitukāmatāya vasīkatā vasavattino katāti.
తం సుత్వా ఉపకో ‘‘ఏత్తో చాపే’’తి గాథమాహ. తత్థ చాపేతి చాపే. చాపసదిసఅఙ్గలట్ఠితాయ హి సా, చాపాతి నామం లభి, తస్మా, చాపాతి వుచ్చతి. త్వం చాపే, యథా భాససి, ఇదాని యాదిసం కథేసి, ఇతో చతుబ్భాగమేవ పియసముదాచారం కరేయ్యాసి. తయి రత్తస్స రాగాభిభూతస్స పురిసస్స ఉళారం వత తం సియా, అహం పనేతరహి తయి కామేసు చ విరత్తో, తస్మా చాపాయ వచనే న తిట్ఠామీతి అధిప్పాయో.
Taṃ sutvā upako ‘‘etto cāpe’’ti gāthamāha. Tattha cāpeti cāpe. Cāpasadisaaṅgalaṭṭhitāya hi sā, cāpāti nāmaṃ labhi, tasmā, cāpāti vuccati. Tvaṃ cāpe, yathā bhāsasi, idāni yādisaṃ kathesi, ito catubbhāgameva piyasamudācāraṃ kareyyāsi. Tayi rattassa rāgābhibhūtassa purisassa uḷāraṃ vata taṃ siyā, ahaṃ panetarahi tayi kāmesu ca viratto, tasmā cāpāya vacane na tiṭṭhāmīti adhippāyo.
పున, చాపా, అత్తని తస్స ఆసత్తిం ఉప్పాదేతుకామా ‘‘కాళఙ్గిని’’న్తి ఆహ. తత్థ, కాళాతి తస్సాలపనం. అఙ్గినిన్తి అఙ్గలట్ఠిసమ్పన్నం. ఇవాతి ఉపమాయ నిపాతో. తక్కారిం పుప్ఫితం గిరిముద్ధనీతి పబ్బతముద్ధని ఠితం సుపుప్ఫితదాలిమలట్ఠిం వియ. ‘‘ఉక్కాగారి’’న్తి చ కేచి పఠన్తి, అఙ్గత్థిలట్ఠిం వియాతి అత్థో. గిరిముద్ధనీతి చ ఇదం కేనచి అనుపహతసోభతాదస్సనత్థం వుత్తం. కేచి ‘‘కాలిఙ్గిని’’న్తి పాఠం వత్వా తస్స కుమ్భణ్డలతాసదిసన్తి అత్థం వదన్తి. ఫుల్లం దాలిమలట్ఠింవాతి పుప్ఫితం బీజపూరలతం వియ. అన్తోదీపేవ పాటలిన్తి దీపకబ్భన్తరే పుప్ఫితపాటలిరుక్ఖం వియ, దీపగ్గహణఞ్చేత్థ సోభాపాటిహారియదస్సనత్థమేవ.
Puna, cāpā, attani tassa āsattiṃ uppādetukāmā ‘‘kāḷaṅgini’’nti āha. Tattha, kāḷāti tassālapanaṃ. Aṅgininti aṅgalaṭṭhisampannaṃ. Ivāti upamāya nipāto. Takkāriṃ pupphitaṃ girimuddhanīti pabbatamuddhani ṭhitaṃ supupphitadālimalaṭṭhiṃ viya. ‘‘Ukkāgāri’’nti ca keci paṭhanti, aṅgatthilaṭṭhiṃ viyāti attho. Girimuddhanīti ca idaṃ kenaci anupahatasobhatādassanatthaṃ vuttaṃ. Keci ‘‘kāliṅgini’’nti pāṭhaṃ vatvā tassa kumbhaṇḍalatāsadisanti atthaṃ vadanti. Phullaṃ dālimalaṭṭhiṃvāti pupphitaṃ bījapūralataṃ viya. Antodīpeva pāṭalinti dīpakabbhantare pupphitapāṭalirukkhaṃ viya, dīpaggahaṇañcettha sobhāpāṭihāriyadassanatthameva.
హరిచన్దనలిత్తఙ్గిన్తి లోహితచన్దనేన అనులిత్తసబ్బఙ్గిం. కాసికుత్తమధారినిన్తి ఉత్తమకాసికవత్థధరం. తం మన్తి తాదిసం మం. రూపవతిం సన్తిన్తి రూపసమ్పన్నం సమానం. కస్స ఓహాయ గచ్ఛసీతి కస్స నామ సత్తస్స, కస్స వా హేతునో, కేన కారణేన, ఓహాయ పహాయ పరిచ్చజిత్వా గచ్ఛసి.
Haricandanalittaṅginti lohitacandanena anulittasabbaṅgiṃ. Kāsikuttamadhārininti uttamakāsikavatthadharaṃ. Taṃ manti tādisaṃ maṃ. Rūpavatiṃ santinti rūpasampannaṃ samānaṃ. Kassaohāya gacchasīti kassa nāma sattassa, kassa vā hetuno, kena kāraṇena, ohāya pahāya pariccajitvā gacchasi.
ఇతో పరమ్పి తేసం వచనపటివచనగాథావ ఠపేత్వా పరియోసానే తిస్సో గాథా. తత్థ సాకున్తికోవాతి సకుణలుద్దో వియ. ఆహరిమేన రూపేనాతి కేసమణ్డనాదినా సరీరజగ్గనేన చేవ వత్థాభరణాదినా చ అభిసఙ్ఖారికేన రూపేన వణ్ణేన కిత్తిమేన చాతురియేనాతి అత్థో. న మం త్వం బాధయిస్ససీతి పుబ్బే వియ ఇదాని మం త్వం న బాధితుం సక్ఖిస్ససి.
Ito parampi tesaṃ vacanapaṭivacanagāthāva ṭhapetvā pariyosāne tisso gāthā. Tattha sākuntikovāti sakuṇaluddo viya. Āharimena rūpenāti kesamaṇḍanādinā sarīrajagganena ceva vatthābharaṇādinā ca abhisaṅkhārikena rūpena vaṇṇena kittimena cāturiyenāti attho. Na maṃ tvaṃ bādhayissasīti pubbe viya idāni maṃ tvaṃ na bādhituṃ sakkhissasi.
పుత్తఫలన్తి పుత్తసఙ్ఖాతం ఫలం పుత్తపసవో.
Puttaphalanti puttasaṅkhātaṃ phalaṃ puttapasavo.
సప్పఞ్ఞాతి పఞ్ఞవన్తో, సంసారే ఆదీనవవిభావినియా పఞ్ఞాయ సమన్నాగతాతి అధిప్పాయో. తే హి అప్పం వా మహన్తం వా ఞాతిపరివట్టం భోగక్ఖన్ధం వా పహాయ పబ్బజన్తి. తేనాహ – ‘‘పబ్బజన్తి మహావీరా, నాగో ఛేత్వావ బన్ధన’’న్తి, అయబన్ధనం వియ హత్థినాగో గిహిబన్ధనం ఛిన్దిత్వా మహావీరియావ పబ్బజన్తి, న నిహీనవీరియాతి అత్థో.
Sappaññāti paññavanto, saṃsāre ādīnavavibhāviniyā paññāya samannāgatāti adhippāyo. Te hi appaṃ vā mahantaṃ vā ñātiparivaṭṭaṃ bhogakkhandhaṃ vā pahāya pabbajanti. Tenāha – ‘‘pabbajanti mahāvīrā, nāgo chetvāva bandhana’’nti, ayabandhanaṃ viya hatthināgo gihibandhanaṃ chinditvā mahāvīriyāva pabbajanti, na nihīnavīriyāti attho.
దణ్డేనాతి యేన కేనచి దణ్డేన. ఛురికాయాతి ఖురేన. భూమియం వా నిసుమ్భిస్సన్తి పథవియం పాతేత్వా పోథనవిజ్ఝనాదినా విబాధిస్సామి. పుత్తసోకా న గచ్ఛసీతి పుత్తసోకనిమిత్తం న గచ్ఛిస్ససి.
Daṇḍenāti yena kenaci daṇḍena. Churikāyāti khurena. Bhūmiyaṃ vā nisumbhissanti pathaviyaṃ pātetvā pothanavijjhanādinā vibādhissāmi. Puttasokā na gacchasīti puttasokanimittaṃ na gacchissasi.
పదాహిసీతి దస్ససి. పుత్తకత్తేతి పుత్తకారణా. జమ్మీతి తస్సా ఆలపనం, లామకేతి అత్థో.
Padāhisīti dassasi. Puttakatteti puttakāraṇā. Jammīti tassā ālapanaṃ, lāmaketi attho.
ఇదాని తస్స గమనం అనుజానిత్వా గమనట్ఠానం జానితుం ‘‘హన్ద ఖో’’తి గాథమాహ.
Idāni tassa gamanaṃ anujānitvā gamanaṭṭhānaṃ jānituṃ ‘‘handa kho’’ti gāthamāha.
ఇతరో పుబ్బే అహం అనియ్యానికం సాసనం పగ్గయ్హ అట్ఠాసిం, ఇదాని పన నియ్యానికే అనన్తజినస్స సాసనే ఠాతుకామో, తస్మా తస్స సన్తికం గమిస్సామీతి దస్సేన్తో ‘‘అహుమ్హా’’తిఆదిమాహ. తత్థ గణినోతి గణధరా. అస్సమణాతి న సమితపాపా. సమణమానినోతి సమితపాపాతి ఏవం సఞ్ఞినో. విచరిమ్హాతి పూరణాదీసు అత్తానం పక్ఖిపిత్వా వదతి.
Itaro pubbe ahaṃ aniyyānikaṃ sāsanaṃ paggayha aṭṭhāsiṃ, idāni pana niyyānike anantajinassa sāsane ṭhātukāmo, tasmā tassa santikaṃ gamissāmīti dassento ‘‘ahumhā’’tiādimāha. Tattha gaṇinoti gaṇadharā. Assamaṇāti na samitapāpā. Samaṇamāninoti samitapāpāti evaṃ saññino. Vicarimhāti pūraṇādīsu attānaṃ pakkhipitvā vadati.
నేరఞ్జరం పతీతి నేరఞ్జరాయ నదియా సమీపే తస్సా తీరే. బుద్ధోతి అభిసమ్బోధిం పత్తో, అభిసమ్బోధిం పత్వా ధమ్మం దేసేన్తో సబ్బకాలం భగవా తత్థేవ వసీతి అధిప్పాయేన వదతి.
Nerañjaraṃpatīti nerañjarāya nadiyā samīpe tassā tīre. Buddhoti abhisambodhiṃ patto, abhisambodhiṃ patvā dhammaṃ desento sabbakālaṃ bhagavā tattheva vasīti adhippāyena vadati.
వన్దనం దాని మే వజ్జాసీతి మమ వన్దనం వదేయ్యాసి, మమ వచనేన లోకనాథం అనుత్తరం వదేయ్యాసీతి అత్థో. పదక్ఖిణఞ్చ కత్వాన, ఆదిసేయ్యాసి దక్ఖిణన్తి బుద్ధం భగవన్తం తిక్ఖత్తుం పదక్ఖిణం కత్వాపి చతూసు ఠానేసు వన్దిత్వా, తతో పుఞ్ఞతో మయ్హం పత్తిదానం దేన్తో పదక్ఖిణం ఆదిసేయ్యాసి బుద్ధగుణానం సుతపుబ్బత్తా హేతుసమ్పన్నతాయ చ ఏవం వదతి.
Vandanaṃ dāni me vajjāsīti mama vandanaṃ vadeyyāsi, mama vacanena lokanāthaṃ anuttaraṃ vadeyyāsīti attho. Padakkhiṇañca katvāna, ādiseyyāsi dakkhiṇanti buddhaṃ bhagavantaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvāpi catūsu ṭhānesu vanditvā, tato puññato mayhaṃ pattidānaṃ dento padakkhiṇaṃ ādiseyyāsi buddhaguṇānaṃ sutapubbattā hetusampannatāya ca evaṃ vadati.
ఏతం ఖో లబ్భమమ్హేహీతి ఏతం పదక్ఖిణకరణం పుఞ్ఞం అమ్హేహి తవ దాతుం సక్కా, న నివత్తనం, పుబ్బే వియ కామూపభోగో చ న సక్కాతి అధిప్పాయో. తే వజ్జన్తి తవ వన్దనం వజ్జం వక్ఖామి.
Etaṃkho labbhamamhehīti etaṃ padakkhiṇakaraṇaṃ puññaṃ amhehi tava dātuṃ sakkā, na nivattanaṃ, pubbe viya kāmūpabhogo ca na sakkāti adhippāyo. Te vajjanti tava vandanaṃ vajjaṃ vakkhāmi.
సోతి కాళో, అద్దసాసీతి అద్దక్ఖి.
Soti kāḷo, addasāsīti addakkhi.
సత్థుదేసనాయం సచ్చకథాయ పధానత్తా తబ్బినిముత్తాయ అభావతో ‘‘దుక్ఖ’’న్తిఆది వుత్తం, సేసం వుత్తనయమేవ.
Satthudesanāyaṃ saccakathāya padhānattā tabbinimuttāya abhāvato ‘‘dukkha’’ntiādi vuttaṃ, sesaṃ vuttanayameva.
చాపాథేరీగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Cāpātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరీగాథాపాళి • Therīgāthāpāḷi / ౩. చాపాథేరీగాథా • 3. Cāpātherīgāthā