| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
११. चरसुत्तवण्णना
11. Carasuttavaṇṇanā
११०. एकादसमे चरतोति गच्छन्तस्स, चङ्कमन्तस्स वा। उप्पज्जति कामवितक्को वाति वत्थुकामेसु अवीतरागताय तादिसे पच्चये कामपटिसंयुत्तो वा वितक्को उप्पज्जति चे, यदि उप्पज्जति। ब्यापादवितक्को वा विहिंसावितक्को वाति आघातनिमित्तब्यापादपटिसंयुत्तो वा वितक्को, लेड्डुदण्डादीहि परविहेठनवसेन विहिंसापटिसंयुत्तो वा वितक्को उप्पज्जति चेति सम्बन्धो। अधिवासेतीति तं यथावुत्तं कामवितक्कादिं यथापच्चयं अत्तनो चित्ते उप्पन्नं ‘‘इतिपायं वितक्को पापको, इतिपि अकुसलो, इतिपि सावज्जो, सो च खो अत्तब्याबाधायपि संवत्तती’’तिआदिना नयेन पच्चवेक्खणाय अभावतो अधिवासेति अत्तनो चित्तं आरोपेत्वा वासेति चे। अधिवासेन्तोयेव च नप्पजहति तदङ्गादिप्पहानवसेन न पटिनिस्सज्जति, ततो एव न विनोदेति अत्तनो चित्तसन्तानतो न नुदति न नीहरति, तथा अविनोदनतो न ब्यन्तीकरोति न विगतन्तं करोति। आतापी पहितत्तो यथा तेसं अन्तोपि नावसिस्सति अन्तमसो भङ्गमत्तम्पि एवं करोति, अयं पन तथा न करोतीति अत्थो। तथाभूतोव न अनभावं गमेति अनु अनु अभावं न गमेति। न पजहति चे, न विनोदेति चेतिआदिना चे-सद्दं योजेत्वा अत्थो वेदितब्बो।
110. Ekādasame caratoti gacchantassa, caṅkamantassa vā. Uppajjati kāmavitakko vāti vatthukāmesu avītarāgatāya tādise paccaye kāmapaṭisaṃyutto vā vitakko uppajjati ce, yadi uppajjati. Byāpādavitakko vā vihiṃsāvitakko vāti āghātanimittabyāpādapaṭisaṃyutto vā vitakko, leḍḍudaṇḍādīhi paraviheṭhanavasena vihiṃsāpaṭisaṃyutto vā vitakko uppajjati ceti sambandho. Adhivāsetīti taṃ yathāvuttaṃ kāmavitakkādiṃ yathāpaccayaṃ attano citte uppannaṃ ‘‘itipāyaṃ vitakko pāpako, itipi akusalo, itipi sāvajjo, so ca kho attabyābādhāyapi saṃvattatī’’tiādinā nayena paccavekkhaṇāya abhāvato adhivāseti attano cittaṃ āropetvā vāseti ce. Adhivāsentoyeva ca nappajahati tadaṅgādippahānavasena na paṭinissajjati, tato eva na vinodeti attano cittasantānato na nudati na nīharati, tathā avinodanato na byantīkaroti na vigatantaṃ karoti. Ātāpī pahitatto yathā tesaṃ antopi nāvasissati antamaso bhaṅgamattampi evaṃ karoti, ayaṃ pana tathā na karotīti attho. Tathābhūtova na anabhāvaṃ gameti anu anu abhāvaṃ na gameti. Na pajahati ce, na vinodeti cetiādinā ce-saddaṃ yojetvā attho veditabbo.
चरन्ति चरन्तो। एवंभूतोति एवं कामवितक्कादिपापवितक्केहि समङ्गीभूतो। अनातापी अनोत्तापीति किलेसानं आतापनस्स वीरियस्स अभावेन अनातापी, पापुत्रासआतापनपरितापनलक्खणस्स ओत्तप्पस्स अभावेन अनोत्तापी। सततं समितन्ति सब्बकालं निरन्तरं। कुसीतो हीनवीरियोति कुसलेहि धम्मेहि परिहायित्वा अकुसलपक्खे कुच्छितं सीदनतो कोसज्जसमन्नागमेन च कुसीतो, सम्मप्पधानवीरियाभावेन हीनवीरियो वीरियविरहितोति वुच्चति कथीयति। ठितस्साति गमनं उपच्छिन्दित्वा तिट्ठतो। सयनइरियापथस्स विसेसतो कोसज्जपक्खिकत्ता यथा तंसमङ्गिनो वितक्का सम्भवन्ति, तं दस्सेतुं ‘‘जागरस्सा’’ति वुत्तं।
Caranti caranto. Evaṃbhūtoti evaṃ kāmavitakkādipāpavitakkehi samaṅgībhūto. Anātāpīanottāpīti kilesānaṃ ātāpanassa vīriyassa abhāvena anātāpī, pāputrāsaātāpanaparitāpanalakkhaṇassa ottappassa abhāvena anottāpī. Satataṃ samitanti sabbakālaṃ nirantaraṃ. Kusīto hīnavīriyoti kusalehi dhammehi parihāyitvā akusalapakkhe kucchitaṃ sīdanato kosajjasamannāgamena ca kusīto, sammappadhānavīriyābhāvena hīnavīriyo vīriyavirahitoti vuccati kathīyati. Ṭhitassāti gamanaṃ upacchinditvā tiṭṭhato. Sayanairiyāpathassa visesato kosajjapakkhikattā yathā taṃsamaṅgino vitakkā sambhavanti, taṃ dassetuṃ ‘‘jāgarassā’’ti vuttaṃ.
सुक्कपक्खे तञ्चे, भिक्खवे, भिक्खु नाधिवासेतीति आरद्धवीरियस्सापि विहरतो अनादिमति संसारे चिरकालभावितेन तथारूपप्पच्चयसमायोगेन सतिसम्मोसेन वा कामवितक्कादि उप्पज्जति चे, तं भिक्खु अत्तनो चित्तं आरोपेत्वा न वासेति चे, अब्भन्तरे न वासेति चेति अत्थो। अनधिवासेन्तो किं करोतीति? पजहति छड्डेति। किं कचवरं विय पिटकेन? न हि, अपिच खो तं विनोदेति नुदति नीहरति। किं बलीबद्दं विय पतोदेन? न हि, अथ खो नं ब्यन्तीकरोति विगतन्तं करोति। यथा तेसं अन्तोपि नावसिस्सति अन्तमसो भङ्गमत्तम्पि, तथा ते करोति। कथं पन ते तथा करोति? अनभावं गमेति अनु अनु अभावं गमेति, विक्खम्भनप्पहानेन यथा सुविक्खम्भिता होन्ति तथा ने करोतीति वुत्तं होति।
Sukkapakkhe tañce, bhikkhave, bhikkhu nādhivāsetīti āraddhavīriyassāpi viharato anādimati saṃsāre cirakālabhāvitena tathārūpappaccayasamāyogena satisammosena vā kāmavitakkādi uppajjati ce, taṃ bhikkhu attano cittaṃ āropetvā na vāseti ce, abbhantare na vāseti ceti attho. Anadhivāsento kiṃ karotīti? Pajahati chaḍḍeti. Kiṃ kacavaraṃ viya piṭakena? Na hi, apica kho taṃ vinodeti nudati nīharati. Kiṃ balībaddaṃ viya patodena? Na hi, atha kho naṃ byantīkaroti vigatantaṃ karoti. Yathā tesaṃ antopi nāvasissati antamaso bhaṅgamattampi, tathā te karoti. Kathaṃ pana te tathā karoti? Anabhāvaṃ gameti anu anu abhāvaṃ gameti, vikkhambhanappahānena yathā suvikkhambhitā honti tathā ne karotīti vuttaṃ hoti.
एवंभूतोतिआदीसु एवं कामवितक्कादीनं अनधिवासनेन सुविसुद्धासयो समानो ताय च आसयसम्पत्तिया तन्निमित्ताय च पयोगसम्पत्तिया परिसुद्धसीलो इन्द्रियेसु गुत्तद्वारो भोजने मत्तञ्ञू सतिसम्पजञ्ञेन समन्नागतो जागरियं अनुयुत्तो तदङ्गादिवसेन किलेसानं आतापनलक्खणेन वीरियेन समन्नागतत्ता आतापी, सब्बसो पापुत्रासेन समन्नागतत्ता। ओत्तापी सततं रत्तिन्दिवं, समितं निरन्तरं समथविपस्सनाभावनानुयोगवसेन चतुब्बिधसम्मप्पधानसिद्धिया, आरद्धवीरियो पहितत्तो निब्बानं पटिपेसितचित्तोति वुच्चति कथीयतीति अत्थो। सेसं वुत्तनयमेव।
Evaṃbhūtotiādīsu evaṃ kāmavitakkādīnaṃ anadhivāsanena suvisuddhāsayo samāno tāya ca āsayasampattiyā tannimittāya ca payogasampattiyā parisuddhasīlo indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū satisampajaññena samannāgato jāgariyaṃ anuyutto tadaṅgādivasena kilesānaṃ ātāpanalakkhaṇena vīriyena samannāgatattā ātāpī, sabbaso pāputrāsena samannāgatattā. Ottāpī satataṃ rattindivaṃ, samitaṃ nirantaraṃ samathavipassanābhāvanānuyogavasena catubbidhasammappadhānasiddhiyā, āraddhavīriyo pahitatto nibbānaṃ paṭipesitacittoti vuccati kathīyatīti attho. Sesaṃ vuttanayameva.
गाथासु गेहनिस्सितन्ति एत्थ गेहवासीहि अपरिच्चत्तत्ता गेहवासीनं सभावत्ता गेहधम्मत्ता वा गेहं वुच्चति वत्थुकामो। अथ वा गेहपटिबद्धभावतो किलेसकामानं निवासट्ठानभावतो तंवत्थुकत्ता वा कामवितक्कादि गेहनिस्सितं नाम। कुम्मग्गं पटिपन्नोति यस्मा अरियमग्गस्स उप्पथभावतो अभिज्झादयो तदेकट्ठधम्मा च कुम्मग्गो, तस्मा कामवितक्कादिबहुलो पुग्गलो कुम्मग्गं पटिपन्नो नाम। मोहनेय्येसु मुच्छितोति मोहसंवत्तनियेसु रूपादीसु मुच्छितो सम्मत्तो अज्झोपन्नो। सम्बोधिन्ति अरियमग्गञाणं। फुट्ठुन्ति फुसितुं पत्तुं, सो तादिसो मिच्छासङ्कप्पगोचरो अभब्बो, न कदाचि तं पापुणातीति अत्थो।
Gāthāsu gehanissitanti ettha gehavāsīhi apariccattattā gehavāsīnaṃ sabhāvattā gehadhammattā vā gehaṃ vuccati vatthukāmo. Atha vā gehapaṭibaddhabhāvato kilesakāmānaṃ nivāsaṭṭhānabhāvato taṃvatthukattā vā kāmavitakkādi gehanissitaṃ nāma. Kummaggaṃ paṭipannoti yasmā ariyamaggassa uppathabhāvato abhijjhādayo tadekaṭṭhadhammā ca kummaggo, tasmā kāmavitakkādibahulo puggalo kummaggaṃ paṭipanno nāma. Mohaneyyesu mucchitoti mohasaṃvattaniyesu rūpādīsu mucchito sammatto ajjhopanno. Sambodhinti ariyamaggañāṇaṃ. Phuṭṭhunti phusituṃ pattuṃ, so tādiso micchāsaṅkappagocaro abhabbo, na kadāci taṃ pāpuṇātīti attho.
वितक्कं समयित्वानाति यथावुत्तं मिच्छावितक्कं पटिसङ्खानभावनाबलेहि वूपसमेत्वा। वितक्कूपसमे रतोति नवन्नम्पि महावितक्कानं अच्चन्तवूपसमभूते अरहत्ते निब्बाने एव वा अज्झासयेन रतो अभिरतो। भब्बो सो तादिसोति सो यथावुत्तो सम्मा पटिपज्जमानो पुग्गलो पुब्बभागे समथविपस्सनाबलेन सब्बवितक्के यथारहं तदङ्गादिवसेन वूपसमेत्वा ठितो, विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा मग्गपटिपाटिया अरहत्तमग्गञाणसङ्खातं निब्बानसङ्खातञ्च अनुत्तरं सम्बोधिं फुट्ठुं अधिगन्तुं भब्बो समत्थोति।
Vitakkaṃ samayitvānāti yathāvuttaṃ micchāvitakkaṃ paṭisaṅkhānabhāvanābalehi vūpasametvā. Vitakkūpasame ratoti navannampi mahāvitakkānaṃ accantavūpasamabhūte arahatte nibbāne eva vā ajjhāsayena rato abhirato. Bhabbo so tādisoti so yathāvutto sammā paṭipajjamāno puggalo pubbabhāge samathavipassanābalena sabbavitakke yathārahaṃ tadaṅgādivasena vūpasametvā ṭhito, vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahattamaggañāṇasaṅkhātaṃ nibbānasaṅkhātañca anuttaraṃ sambodhiṃ phuṭṭhuṃ adhigantuṃ bhabbo samatthoti.
एकादसमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Ekādasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ११. चरसुत्तं • 11. Carasuttaṃ
