| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
चत्तारोनिस्सयादिकथावण्णना
Cattāronissayādikathāvaṇṇanā
१२८. एकपोरिसा वातिआदि सत्तानं सरीरच्छायं पादेहि मिनित्वा जाननप्पकारदस्सनं। छसत्तपदपरमता हि छाया ‘‘पोरिसा’’ति वुच्चति। इदञ्च उतुप्पमाणाचिक्खनादि च आगन्तुकेहि सद्धिं वीमंसित्वा वुड्ढनवभावं ञत्वा वन्दनवन्दापनादिकरणत्थं वुत्तं। एति आगच्छति, गच्छति चाति उतु, सोव पमियते अनेन संवच्छरन्ति पमाणन्ति आह ‘‘उतुयेव उतुप्पमाण’’न्ति। अपरिपुण्णाति उपसम्पदादिवसेन अपरिपुण्णा। यदि उतुवेमज्झे उपसम्पादितो, तदा तस्मिं उतुम्हि अवसिट्ठदिवसाचिक्खनं ‘‘दिवसभागाचिक्खन’’न्ति दस्सेति। तेनाह ‘‘यत्तकेहि दिवसेहि यस्स यो उतु अपरिपुण्णो, ते दिवसे’’ति। तत्थ यस्स तं खणं लद्धूपसम्पदस्स पुग्गलस्स सम्बन्धी यो उतु यत्तकेहि दिवसेहि अपरिपुण्णो, ते दिवसेति योजना।
128.Ekaporisā vātiādi sattānaṃ sarīracchāyaṃ pādehi minitvā jānanappakāradassanaṃ. Chasattapadaparamatā hi chāyā ‘‘porisā’’ti vuccati. Idañca utuppamāṇācikkhanādi ca āgantukehi saddhiṃ vīmaṃsitvā vuḍḍhanavabhāvaṃ ñatvā vandanavandāpanādikaraṇatthaṃ vuttaṃ. Eti āgacchati, gacchati cāti utu, sova pamiyate anena saṃvaccharanti pamāṇanti āha ‘‘utuyeva utuppamāṇa’’nti. Aparipuṇṇāti upasampadādivasena aparipuṇṇā. Yadi utuvemajjhe upasampādito, tadā tasmiṃ utumhi avasiṭṭhadivasācikkhanaṃ ‘‘divasabhāgācikkhana’’nti dasseti. Tenāha ‘‘yattakehi divasehi yassa yo utu aparipuṇṇo, te divase’’ti. Tattha yassa taṃ khaṇaṃ laddhūpasampadassa puggalassa sambandhī yo utu yattakehi divasehi aparipuṇṇo, te divaseti yojanā.
छायादिकमेव सब्बं सङ्गहेत्वा गायितब्बतो कथेतब्बतो सङ्गीतीति आह ‘‘इदमेवा’’तिआदि। तत्थ एकतो कत्वा आचिक्खितब्बं। त्वं किं लभसीति त्वं उपसम्पादनकाले कतरवस्सं, कतरउतुञ्च लभसि, कतरस्मिं ते उपसम्पदा लद्धाति अत्थो। वस्सन्ति वस्सानउतु। इदञ्च संवच्छराचिक्खनं विना वुत्तम्पि न ञायतीति इमिना उतुआचिक्खनेनेव सासनवस्सेसु वा कलियुगवस्सादीसु वा सहस्सिमे वा सतिमे वा असुकं उतुं लभामीति दस्सितन्ति दट्ठब्बं। ‘‘छाया’’ति इदं पाळियं आगतपटिपाटिं सन्धाय वुत्तं। वत्तब्बकमतो पन कलियुगवस्सादीसु सब्बदेसपसिद्धेसु असुकवस्से असुकउतुम्हि असुकमासे असुके कण्हे वा सुक्के वा पक्खे असुकतिथिवारविसेसयुत्ते नक्खत्ते पुब्बण्हादिदिवसभागे एत्तके छायापमाणे, नाडिकापमाणे वा मया उपसम्पदा लद्धाति वदेय्यासीति एवं आचिक्खितब्बं। ‘‘इदं सुट्ठु उग्गहेत्वा आगन्तुकेहि वुड्ढपटिपाटिं ञत्वा पटिपज्जाही’’ति वत्तब्बं। पाळियं किस्स त्वन्ति किं त्वं एत्तकं कालं अकासीति अत्थो।
Chāyādikameva sabbaṃ saṅgahetvā gāyitabbato kathetabbato saṅgītīti āha ‘‘idamevā’’tiādi. Tattha ekato katvā ācikkhitabbaṃ. Tvaṃ kiṃ labhasīti tvaṃ upasampādanakāle kataravassaṃ, katarautuñca labhasi, katarasmiṃ te upasampadā laddhāti attho. Vassanti vassānautu. Idañca saṃvaccharācikkhanaṃ vinā vuttampi na ñāyatīti iminā utuācikkhaneneva sāsanavassesu vā kaliyugavassādīsu vā sahassime vā satime vā asukaṃ utuṃ labhāmīti dassitanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Chāyā’’ti idaṃ pāḷiyaṃ āgatapaṭipāṭiṃ sandhāya vuttaṃ. Vattabbakamato pana kaliyugavassādīsu sabbadesapasiddhesu asukavasse asukautumhi asukamāse asuke kaṇhe vā sukke vā pakkhe asukatithivāravisesayutte nakkhatte pubbaṇhādidivasabhāge ettake chāyāpamāṇe, nāḍikāpamāṇe vā mayā upasampadā laddhāti vadeyyāsīti evaṃ ācikkhitabbaṃ. ‘‘Idaṃ suṭṭhu uggahetvā āgantukehi vuḍḍhapaṭipāṭiṃ ñatvā paṭipajjāhī’’ti vattabbaṃ. Pāḷiyaṃ kissa tvanti kiṃ tvaṃ ettakaṃ kālaṃ akāsīti attho.
१३०. उपसम्पदं याचीति पब्बज्जञ्च उपसम्पदञ्च याचीति अत्थो। पस्सिस्सामीति एत्थ वदतीति सेसो, एवं उपरिपि। ‘‘ओसारेतब्बो’’ति इमिना पुरिमो उक्खित्तभावो विब्भमित्वा पुन लद्धूपसम्पदम्पि न मुञ्चति। तेन च सम्भुञ्जनादीसुपि भिक्खूनं पाचित्तियमेवाति दस्सेति। अनापत्ति सम्भोगे संवासेति एत्थ सहसेय्यापि सङ्गहिताति दट्ठब्बं। एत्थ चायमधिप्पायो – यस्मा अयं ओसारितत्ता पकतत्तो, तस्मा उक्खित्तसम्भोगादिपच्चयेन पाचित्तियेनेत्थ अनापत्तीति। यो पन आपत्तिट्ठाने अनापत्तिदिट्ठिताय आपत्तिं न पस्सति, तेनेव पटिकम्मम्पि न करोति, सो यस्मा एत्तावता अलज्जी नाम न होति। पण्णत्तिं ञत्वा वीतिक्कमं करोन्तो एव हि अलज्जी नाम होति। ‘‘सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जती’’तिआदि (परि॰ ३५९) हि वुत्तं। तस्मा एत्थ अलज्जिसम्भोगादिपच्चया दुक्कटापत्तिनियमो नत्थि। तेन सापेत्थ आपत्ति न वुत्ताति दट्ठब्बं। यो पनेत्थ इमं अधिप्पायं असल्लक्खेन्तेन केनचि ‘‘अनापत्ति सम्भोगे संवासे’’ति इमिना पाचित्तियेन अनापत्ति वुत्ता, अलज्जिसम्भोगपच्चया दुक्कटं पन आपज्जति एवाति आपत्तिनियमो वुत्तो, सो अलज्जित्ते सति एव वुत्तो, नासतीति दट्ठब्बं।
130.Upasampadaṃ yācīti pabbajjañca upasampadañca yācīti attho. Passissāmīti ettha vadatīti seso, evaṃ uparipi. ‘‘Osāretabbo’’ti iminā purimo ukkhittabhāvo vibbhamitvā puna laddhūpasampadampi na muñcati. Tena ca sambhuñjanādīsupi bhikkhūnaṃ pācittiyamevāti dasseti. Anāpatti sambhoge saṃvāseti ettha sahaseyyāpi saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ. Ettha cāyamadhippāyo – yasmā ayaṃ osāritattā pakatatto, tasmā ukkhittasambhogādipaccayena pācittiyenettha anāpattīti. Yo pana āpattiṭṭhāne anāpattidiṭṭhitāya āpattiṃ na passati, teneva paṭikammampi na karoti, so yasmā ettāvatā alajjī nāma na hoti. Paṇṇattiṃ ñatvā vītikkamaṃ karonto eva hi alajjī nāma hoti. ‘‘Sañcicca āpattiṃ āpajjatī’’tiādi (pari. 359) hi vuttaṃ. Tasmā ettha alajjisambhogādipaccayā dukkaṭāpattiniyamo natthi. Tena sāpettha āpatti na vuttāti daṭṭhabbaṃ. Yo panettha imaṃ adhippāyaṃ asallakkhentena kenaci ‘‘anāpatti sambhoge saṃvāse’’ti iminā pācittiyena anāpatti vuttā, alajjisambhogapaccayā dukkaṭaṃ pana āpajjati evāti āpattiniyamo vutto, so alajjitte sati eva vutto, nāsatīti daṭṭhabbaṃ.
१३१. विनयम्हीतिआदिगाथासु निग्गहानन्ति निग्गहकरणेसु। पापिच्छेति पापपुग्गलानं निग्गहकरणेसु, लज्जीनं पग्गहेसु च पेसलानं सुखावहे महन्ते विनयम्हि यथा अत्थकारी अत्थानुगुणं करोन्तोव यस्मा योनिसो पटिपज्जति नाम होति, तस्मा उद्दानं पवक्खामीति सम्बन्धयोजना दट्ठब्बा। सेसं सब्बत्थ सुविञ्ञेय्यमेव।
131.Vinayamhītiādigāthāsu niggahānanti niggahakaraṇesu. Pāpiccheti pāpapuggalānaṃ niggahakaraṇesu, lajjīnaṃ paggahesu ca pesalānaṃ sukhāvahe mahante vinayamhi yathā atthakārī atthānuguṇaṃ karontova yasmā yoniso paṭipajjati nāma hoti, tasmā uddānaṃ pavakkhāmīti sambandhayojanā daṭṭhabbā. Sesaṃ sabbattha suviññeyyameva.
चत्तारोनिस्सयादिकथावण्णना निट्ठिता।
Cattāronissayādikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
इति समन्तपासादिकाय विनयट्ठकथाय विमतिविनोदनियं
Iti samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya vimativinodaniyaṃ
महाखन्धकवण्णनानयो निट्ठितो।
Mahākhandhakavaṇṇanānayo niṭṭhito.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
६४. चत्तारो निस्सया • 64. Cattāro nissayā
६६. आपत्तिया अदस्सने उक्खित्तकवत्थूनि • 66. Āpattiyā adassane ukkhittakavatthūni
६७. तस्सुद्दानं • 67. Tassuddānaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / चत्तारोनिस्सयादिकथा • Cattāronissayādikathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / चत्तारोनिस्सयादिकथावण्णना • Cattāronissayādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / चत्तारोनिस्सयादिकथावण्णना • Cattāronissayādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ६४. चत्तारोनिस्सयादिकथा • 64. Cattāronissayādikathā
