| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
चतुब्बिधादिरूपसङ्गहा
Catubbidhādirūpasaṅgahā
५८६. चतुत्थसङ्गहे द्वावीसति चतुक्का। तत्थ सब्बपच्छिमो अत्थि रूपं उपादा अत्थि रूपं नोउपादाति एवं इध वुत्तं मातिकं अनामसित्वा ठपितो । इतरे पन आमसित्वा ठपिता। कथं? ये ताव इध दुविधसङ्गहे पकिण्णकेसु आदितो तयो दुका, तेसु एकेकं गहेत्वा यं तं रूपं उपादा तं अत्थि उपादिण्णं, अत्थि अनुपादिण्णन्तिआदिना नयेन पञ्चहि पञ्चहि दुकेहि सद्धिं योजेत्वा दुकत्तयमूलका आदिम्हि पञ्चदस चतुक्का ठपिता।
586. Catutthasaṅgahe dvāvīsati catukkā. Tattha sabbapacchimo atthi rūpaṃ upādā atthi rūpaṃ noupādāti evaṃ idha vuttaṃ mātikaṃ anāmasitvā ṭhapito . Itare pana āmasitvā ṭhapitā. Kathaṃ? Ye tāva idha duvidhasaṅgahe pakiṇṇakesu ādito tayo dukā, tesu ekekaṃ gahetvā yaṃ taṃ rūpaṃ upādā taṃ atthi upādiṇṇaṃ, atthi anupādiṇṇantiādinā nayena pañcahi pañcahi dukehi saddhiṃ yojetvā dukattayamūlakā ādimhi pañcadasa catukkā ṭhapitā.
इदानि यो यं चतुक्को सनिदस्सनदुको सो यस्मा यं तं रूपं सनिदस्सनं तं अत्थि सप्पटिघं, अत्थि अप्पटिघन्तिआदिना नयेन परेहि वा, अत्थि उपादा अत्थि नोउपादातिआदिना नयेन पुरिमेहि वा, दुकेहि सद्धिं अत्थाभावतो कमाभावतो विसेसाभावतो च योगं न गच्छति। सनिदस्सनञ्हि ‘अप्पटिघं’ नाम, ‘नो उपादा’ वा नत्थीति अत्थाभावतो योगं न गच्छति। ‘उपादिण्णं पन अनुपादिण्णञ्च अत्थि तं कमाभावा योगं न गच्छति। सब्बदुका हि पच्छिमपच्छिमेहेव सद्धिं योजिता। अयमेत्थ कमो। पुरिमेहि पन सद्धिं कमाभावोति। ‘सति अत्थे कमाभावो अकारणं। तस्मा उपादिण्णपदादीहि सद्धिं योजेतब्बो’ति चे – न, विसेसाभावा; उपादिण्णपदादीनि हि इमिना सद्धिं योजितानि। तत्थ ‘उपादिण्णं वा सनिदस्सनं, सनिदस्सनं वा उपादिण्ण’न्ति वुत्ते विसेसो नत्थीति विसेसाभावापि योगं न गच्छति। तस्मा तं चतुत्थदुकं अनामसित्वा, ततो परेहि अत्थि रूपं सप्पटिघन्तिआदीहि तीहि दुकेहि सद्धिं ‘यं तं रूपं सप्पटिघं तं अत्थि इन्द्रियं, अत्थि न इन्द्रियं, यं तं रूपं अप्पटिघं तं अत्थि इन्द्रियं, अत्थि न इन्द्रिय’न्तिआदिना नयेन युज्जमाने द्वे द्वे दुके योजेत्वा छ चतुक्का ठपिता।
Idāni yo yaṃ catukko sanidassanaduko so yasmā yaṃ taṃ rūpaṃ sanidassanaṃ taṃ atthi sappaṭighaṃ, atthi appaṭighantiādinā nayena parehi vā, atthi upādā atthi noupādātiādinā nayena purimehi vā, dukehi saddhiṃ atthābhāvato kamābhāvato visesābhāvato ca yogaṃ na gacchati. Sanidassanañhi ‘appaṭighaṃ’ nāma, ‘no upādā’ vā natthīti atthābhāvato yogaṃ na gacchati. ‘Upādiṇṇaṃ pana anupādiṇṇañca atthi taṃ kamābhāvā yogaṃ na gacchati. Sabbadukā hi pacchimapacchimeheva saddhiṃ yojitā. Ayamettha kamo. Purimehi pana saddhiṃ kamābhāvoti. ‘Sati atthe kamābhāvo akāraṇaṃ. Tasmā upādiṇṇapadādīhi saddhiṃ yojetabbo’ti ce – na, visesābhāvā; upādiṇṇapadādīni hi iminā saddhiṃ yojitāni. Tattha ‘upādiṇṇaṃ vā sanidassanaṃ, sanidassanaṃ vā upādiṇṇa’nti vutte viseso natthīti visesābhāvāpi yogaṃ na gacchati. Tasmā taṃ catutthadukaṃ anāmasitvā, tato parehi atthi rūpaṃ sappaṭighantiādīhi tīhi dukehi saddhiṃ ‘yaṃ taṃ rūpaṃ sappaṭighaṃ taṃ atthi indriyaṃ, atthi na indriyaṃ, yaṃ taṃ rūpaṃ appaṭighaṃ taṃ atthi indriyaṃ, atthi na indriya’ntiādinā nayena yujjamāne dve dve duke yojetvā cha catukkā ṭhapitā.
यथा चायं चतुत्थदुको योगं न गच्छति, तथा तेन सद्धिं आदिदुकोपि। कस्मा? अनुपादारूपस्स एकन्तेन अनिदस्सनत्ता। सो हि यं तं रूपं नोउपादा तं अत्थि सनिदस्सनं, अत्थि अनिदस्सनन्ति – एवं चतुत्थेन दुकेन सद्धिं योजियमानो योगं न गच्छति। तस्मा तं अतिक्कमित्वा पञ्चमेन सह योजितो। एवं यो येन सद्धिं योगं गच्छति, यो च न गच्छति सो वेदितब्बोति। इदं चतुत्थसङ्गहे पाळिववत्थानं। इतो परे पन पञ्चविधसङ्गहादयो सत्त सङ्गहा असम्मिस्सा एव। एवं सकलायपि मातिकाय पाळिववत्थानं वेदितब्बं।
Yathā cāyaṃ catutthaduko yogaṃ na gacchati, tathā tena saddhiṃ ādidukopi. Kasmā? Anupādārūpassa ekantena anidassanattā. So hi yaṃ taṃ rūpaṃ noupādā taṃ atthi sanidassanaṃ, atthi anidassananti – evaṃ catutthena dukena saddhiṃ yojiyamāno yogaṃ na gacchati. Tasmā taṃ atikkamitvā pañcamena saha yojito. Evaṃ yo yena saddhiṃ yogaṃ gacchati, yo ca na gacchati so veditabboti. Idaṃ catutthasaṅgahe pāḷivavatthānaṃ. Ito pare pana pañcavidhasaṅgahādayo satta saṅgahā asammissā eva. Evaṃ sakalāyapi mātikāya pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / मातिका • Mātikā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / चतुब्बिधादिरूपसङ्गहवण्णना • Catubbidhādirūpasaṅgahavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / चतुब्बिधादिरूपसङ्गहवण्णना • Catubbidhādirūpasaṅgahavaṇṇanā
