| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
චතුබ්‌බිධාදිරූපසඞ්‌ගහා
Catubbidhādirūpasaṅgahā
586. චතුත්‌ථසඞ්‌ගහෙ ද්‌වාවීසති චතුක්‌කා. තත්‌ථ සබ්‌බපච්‌ඡිමො අත්‌ථි රූපං උපාදා අත්‌ථි රූපං නොඋපාදාති එවං ඉධ වුත්‌තං මාතිකං අනාමසිත්‌වා ඨපිතො . ඉතරෙ පන ආමසිත්‌වා ඨපිතා. කථං? යෙ තාව ඉධ දුවිධසඞ්‌ගහෙ පකිණ්‌ණකෙසු ආදිතො තයො දුකා, තෙසු එකෙකං ගහෙත්‌වා යං තං රූපං උපාදා තං අත්‌ථි උපාදිණ්‌ණං, අත්‌ථි අනුපාදිණ්‌ණන්‌තිආදිනා නයෙන පඤ්‌චහි පඤ්‌චහි දුකෙහි සද්‌ධිං යොජෙත්‌වා දුකත්‌තයමූලකා ආදිම්‌හි පඤ්‌චදස චතුක්‌කා ඨපිතා.
586. Catutthasaṅgahe dvāvīsati catukkā. Tattha sabbapacchimo atthi rūpaṃ upādā atthi rūpaṃ noupādāti evaṃ idha vuttaṃ mātikaṃ anāmasitvā ṭhapito . Itare pana āmasitvā ṭhapitā. Kathaṃ? Ye tāva idha duvidhasaṅgahe pakiṇṇakesu ādito tayo dukā, tesu ekekaṃ gahetvā yaṃ taṃ rūpaṃ upādā taṃ atthi upādiṇṇaṃ, atthi anupādiṇṇantiādinā nayena pañcahi pañcahi dukehi saddhiṃ yojetvā dukattayamūlakā ādimhi pañcadasa catukkā ṭhapitā.
ඉදානි යො යං චතුක්‌කො සනිදස්‌සනදුකො සො යස්‌මා යං තං රූපං සනිදස්‌සනං තං අත්‌ථි සප්‌පටිඝං, අත්‌ථි අප්‌පටිඝන්‌තිආදිනා නයෙන පරෙහි වා, අත්‌ථි උපාදා අත්‌ථි නොඋපාදාතිආදිනා නයෙන පුරිමෙහි වා, දුකෙහි සද්‌ධිං අත්‌ථාභාවතො කමාභාවතො විසෙසාභාවතො ච යොගං න ගච්‌ඡති. සනිදස්‌සනඤ්‌හි ‘අප්‌පටිඝං’ නාම, ‘නො උපාදා’ වා නත්‌ථීති අත්‌ථාභාවතො යොගං න ගච්‌ඡති. ‘උපාදිණ්‌ණං පන අනුපාදිණ්‌ණඤ්‌ච අත්‌ථි තං කමාභාවා යොගං න ගච්‌ඡති. සබ්‌බදුකා හි පච්‌ඡිමපච්‌ඡිමෙහෙව සද්‌ධිං යොජිතා. අයමෙත්‌ථ කමො. පුරිමෙහි පන සද්‌ධිං කමාභාවොති. ‘සති අත්‌ථෙ කමාභාවො අකාරණං. තස්‌මා උපාදිණ්‌ණපදාදීහි සද්‌ධිං යොජෙතබ්‌බො’ති චෙ – න, විසෙසාභාවා; උපාදිණ්‌ණපදාදීනි හි ඉමිනා සද්‌ධිං යොජිතානි. තත්‌ථ ‘උපාදිණ්‌ණං වා සනිදස්‌සනං, සනිදස්‌සනං වා උපාදිණ්‌ණ’න්‌ති වුත්‌තෙ විසෙසො නත්‌ථීති විසෙසාභාවාපි යොගං න ගච්‌ඡති. තස්‌මා තං චතුත්‌ථදුකං අනාමසිත්‌වා, තතො පරෙහි අත්‌ථි රූපං සප්‌පටිඝන්‌තිආදීහි තීහි දුකෙහි සද්‌ධිං ‘යං තං රූපං සප්‌පටිඝං තං අත්‌ථි ඉන්‌ද්‍රියං, අත්‌ථි න ඉන්‌ද්‍රියං, යං තං රූපං අප්‌පටිඝං තං අත්‌ථි ඉන්‌ද්‍රියං, අත්‌ථි න ඉන්‌ද්‍රිය’න්‌තිආදිනා නයෙන යුජ්‌ජමානෙ ද්‌වෙ ද්‌වෙ දුකෙ යොජෙත්‌වා ඡ චතුක්‌කා ඨපිතා.
Idāni yo yaṃ catukko sanidassanaduko so yasmā yaṃ taṃ rūpaṃ sanidassanaṃ taṃ atthi sappaṭighaṃ, atthi appaṭighantiādinā nayena parehi vā, atthi upādā atthi noupādātiādinā nayena purimehi vā, dukehi saddhiṃ atthābhāvato kamābhāvato visesābhāvato ca yogaṃ na gacchati. Sanidassanañhi ‘appaṭighaṃ’ nāma, ‘no upādā’ vā natthīti atthābhāvato yogaṃ na gacchati. ‘Upādiṇṇaṃ pana anupādiṇṇañca atthi taṃ kamābhāvā yogaṃ na gacchati. Sabbadukā hi pacchimapacchimeheva saddhiṃ yojitā. Ayamettha kamo. Purimehi pana saddhiṃ kamābhāvoti. ‘Sati atthe kamābhāvo akāraṇaṃ. Tasmā upādiṇṇapadādīhi saddhiṃ yojetabbo’ti ce – na, visesābhāvā; upādiṇṇapadādīni hi iminā saddhiṃ yojitāni. Tattha ‘upādiṇṇaṃ vā sanidassanaṃ, sanidassanaṃ vā upādiṇṇa’nti vutte viseso natthīti visesābhāvāpi yogaṃ na gacchati. Tasmā taṃ catutthadukaṃ anāmasitvā, tato parehi atthi rūpaṃ sappaṭighantiādīhi tīhi dukehi saddhiṃ ‘yaṃ taṃ rūpaṃ sappaṭighaṃ taṃ atthi indriyaṃ, atthi na indriyaṃ, yaṃ taṃ rūpaṃ appaṭighaṃ taṃ atthi indriyaṃ, atthi na indriya’ntiādinā nayena yujjamāne dve dve duke yojetvā cha catukkā ṭhapitā.
යථා චායං චතුත්‌ථදුකො යොගං න ගච්‌ඡති, තථා තෙන සද්‌ධිං ආදිදුකොපි. කස්‌මා? අනුපාදාරූපස්‌ස එකන්‌තෙන අනිදස්‌සනත්‌තා. සො හි යං තං රූපං නොඋපාදා තං අත්‌ථි සනිදස්‌සනං, අත්‌ථි අනිදස්‌සනන්‌ති – එවං චතුත්‌ථෙන දුකෙන සද්‌ධිං යොජියමානො යොගං න ගච්‌ඡති. තස්‌මා තං අතික්‌කමිත්‌වා පඤ්‌චමෙන සහ යොජිතො. එවං යො යෙන සද්‌ධිං යොගං ගච්‌ඡති, යො ච න ගච්‌ඡති සො වෙදිතබ්‌බොති. ඉදං චතුත්‌ථසඞ්‌ගහෙ පාළිවවත්‌ථානං. ඉතො පරෙ පන පඤ්‌චවිධසඞ්‌ගහාදයො සත්‌ත සඞ්‌ගහා අසම්‌මිස්‌සා එව. එවං සකලායපි මාතිකාය පාළිවවත්‌ථානං වෙදිතබ්‌බං.
Yathā cāyaṃ catutthaduko yogaṃ na gacchati, tathā tena saddhiṃ ādidukopi. Kasmā? Anupādārūpassa ekantena anidassanattā. So hi yaṃ taṃ rūpaṃ noupādā taṃ atthi sanidassanaṃ, atthi anidassananti – evaṃ catutthena dukena saddhiṃ yojiyamāno yogaṃ na gacchati. Tasmā taṃ atikkamitvā pañcamena saha yojito. Evaṃ yo yena saddhiṃ yogaṃ gacchati, yo ca na gacchati so veditabboti. Idaṃ catutthasaṅgahe pāḷivavatthānaṃ. Ito pare pana pañcavidhasaṅgahādayo satta saṅgahā asammissā eva. Evaṃ sakalāyapi mātikāya pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / මාතිකා • Mātikā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / චතුබ්‌බිධාදිරූපසඞ්‌ගහවණ්‌ණනා • Catubbidhādirūpasaṅgahavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / චතුබ්‌බිධාදිරූපසඞ්‌ගහවණ්‌ණනා • Catubbidhādirūpasaṅgahavaṇṇanā
