| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
चतुब्बिधविनयकथावण्णना
Catubbidhavinayakathāvaṇṇanā
४५. नीहरित्वाति एत्थ सासनतो नीहरित्वाति अत्थो। ‘‘पञ्चहुपालि, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानुयुञ्जितब्बं। कतमेहि पञ्चहि? सुत्तं न जानाति, सुत्तानुलोमं न जानाती’’ति (परि॰ ४४२) एवमादितो हि परियत्तिसासनतो सुत्तं, सुत्तानुलोमञ्च नीहरित्वा पकासेसुं। ‘‘अनापत्ति एवं अम्हाकं आचरियानं उग्गहो परिपुच्छाति भणती’’ति एवमादितो परियत्तिसासनतो आचरियवादं नीहरित्वा पकासेसुं। भारुकच्छकवत्थुस्मिं ‘‘आयस्मा उपालि एवमाह – अनापत्ति, आवुसो, सुपिनन्तेना’’ति (पारा॰ ७८) एवमादितो परियत्तिसासनतो एव अत्तनोमतिं नीहरित्वा पकासेसुं। ताय हि अत्तनोमतिया थेरो एतदग्गट्ठानं लभि। अपि च वुत्तञ्हेतं भगवता ‘‘अनुपसम्पन्नेन पञ्ञत्तेन वा अपञ्ञत्तेन वा वुच्चमानो…पे॰… अनादरियं करोति, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पाचि॰ ३४३)। तत्थ हि पञ्ञत्तं नाम सुत्तं। सेसत्तयं अपञ्ञत्तं नाम। तेनायं ‘‘चतुब्बिधञ्हि विनयं, महाथेरा’’ति गाथा सुवुत्ता। यं सन्धाय वुत्तं नागसेनत्थेरेन। आहच्चपदेनाति अट्ठ वण्णट्ठानानि आहच्च वुत्तेन पदनिकायेनाति अत्थो, उदाहटेन कण्ठोक्कन्तेन पदसमूहेनाति अधिप्पायो। रसेनाति तस्स आहच्चभासितस्स रसेन, ततो उद्धटेन विनिच्छयेनाति अत्थो। सुत्तच्छाया विय हि सुत्तानुलोमं। आचरियवादो ‘‘आचरियवंसो’’ति वुत्तो पाळियं वुत्तानं आचरियानं परम्पराय आभतोव पमाणन्ति दस्सनत्थं। अधिप्पायोति कारणोपपत्तिसिद्धो उहापोहनयप्पवत्तो पच्चक्खादिपमाणपतिरूपको। अधिप्पायोति एत्थ ‘‘अत्तनोमती’’ति केचि अत्थं वदन्ति।
45.Nīharitvāti ettha sāsanato nīharitvāti attho. ‘‘Pañcahupāli, aṅgehi samannāgatena bhikkhunā nānuyuñjitabbaṃ. Katamehi pañcahi? Suttaṃ na jānāti, suttānulomaṃ na jānātī’’ti (pari. 442) evamādito hi pariyattisāsanato suttaṃ, suttānulomañca nīharitvā pakāsesuṃ. ‘‘Anāpatti evaṃ amhākaṃ ācariyānaṃ uggaho paripucchāti bhaṇatī’’ti evamādito pariyattisāsanato ācariyavādaṃ nīharitvā pakāsesuṃ. Bhārukacchakavatthusmiṃ ‘‘āyasmā upāli evamāha – anāpatti, āvuso, supinantenā’’ti (pārā. 78) evamādito pariyattisāsanato eva attanomatiṃ nīharitvā pakāsesuṃ. Tāya hi attanomatiyā thero etadaggaṭṭhānaṃ labhi. Api ca vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘anupasampannena paññattena vā apaññattena vā vuccamāno…pe… anādariyaṃ karoti, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 343). Tattha hi paññattaṃ nāma suttaṃ. Sesattayaṃ apaññattaṃ nāma. Tenāyaṃ ‘‘catubbidhañhi vinayaṃ, mahātherā’’ti gāthā suvuttā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ nāgasenattherena. Āhaccapadenāti aṭṭha vaṇṇaṭṭhānāni āhacca vuttena padanikāyenāti attho, udāhaṭena kaṇṭhokkantena padasamūhenāti adhippāyo. Rasenāti tassa āhaccabhāsitassa rasena, tato uddhaṭena vinicchayenāti attho. Suttacchāyā viya hi suttānulomaṃ. Ācariyavādo ‘‘ācariyavaṃso’’ti vutto pāḷiyaṃ vuttānaṃ ācariyānaṃ paramparāya ābhatova pamāṇanti dassanatthaṃ. Adhippāyoti kāraṇopapattisiddho uhāpohanayappavatto paccakkhādipamāṇapatirūpako. Adhippāyoti ettha ‘‘attanomatī’’ti keci atthaṃ vadanti.
परिवारट्ठकथायं , इध च किञ्चापि ‘‘सुत्तानुलोमं नाम चत्तारो महापदेसा’’ति वुत्तं, अथ खो महापदेसनयसिद्धं पटिक्खित्तापटिक्खित्तं अनुञ्ञाताननुञ्ञातं कप्पियाकप्पियन्ति अत्थतो वुत्तं होति। तत्थ यस्मा ठानं ओकासो पदेसोति कारणवेवचनानि ‘‘अट्ठानमेतं, आनन्द, अनवकासो’’तिआदि (पारा॰ ४३) सासनतो, ‘‘निग्गहट्ठान’’न्ति च ‘‘असन्दिट्ठिट्ठान’’न्ति च ‘‘असन्दिट्ठि च पन पदेसो’’ति च लोकतो, तस्मा महापदेसाति महाकारणानीति अत्थो। कारणं नाम ञापको हेतु इधाधिप्पेतं। महन्तभावो पन तेसं महाविसयत्ता महाभूतानं विय। ते दुविधा विनयमहापदेसा सुत्तन्तिकमहापदेसा चाति। तत्थ विनयमहापदेसा विनये पयोगं गच्छन्ति, इतरे उभयत्थापि, तेनेव परिवारे अनुयोगवत्ते ‘‘धम्मं न जानाति, धम्मानुलोमं न जानाती’’ति (परि॰ ४४२) वुत्तं। तत्थ धम्मन्ति ठपेत्वा विनयपिटकं अवसेसपिटकद्वयं। धम्मानुलोमन्ति सुत्तन्तिके चत्तारो महापदेसे। तत्थ यो धम्मं धम्मानुलोमञ्चेव जानाति, न विनयं विनयानुलोमञ्च, सो ‘‘धम्मं रक्खामी’’ति विनयं उब्बिनयं करोति, इतरो ‘‘विनयं रक्खामी’’ति धम्मं उद्धम्मं करोति, उभयं जानन्तो उभयम्पि सम्पादेति।
Parivāraṭṭhakathāyaṃ, idha ca kiñcāpi ‘‘suttānulomaṃ nāma cattāro mahāpadesā’’ti vuttaṃ, atha kho mahāpadesanayasiddhaṃ paṭikkhittāpaṭikkhittaṃ anuññātānanuññātaṃ kappiyākappiyanti atthato vuttaṃ hoti. Tattha yasmā ṭhānaṃ okāso padesoti kāraṇavevacanāni ‘‘aṭṭhānametaṃ, ānanda, anavakāso’’tiādi (pārā. 43) sāsanato, ‘‘niggahaṭṭhāna’’nti ca ‘‘asandiṭṭhiṭṭhāna’’nti ca ‘‘asandiṭṭhi ca pana padeso’’ti ca lokato, tasmā mahāpadesāti mahākāraṇānīti attho. Kāraṇaṃ nāma ñāpako hetu idhādhippetaṃ. Mahantabhāvo pana tesaṃ mahāvisayattā mahābhūtānaṃ viya. Te duvidhā vinayamahāpadesā suttantikamahāpadesā cāti. Tattha vinayamahāpadesā vinaye payogaṃ gacchanti, itare ubhayatthāpi, teneva parivāre anuyogavatte ‘‘dhammaṃ na jānāti, dhammānulomaṃ na jānātī’’ti (pari. 442) vuttaṃ. Tattha dhammanti ṭhapetvā vinayapiṭakaṃ avasesapiṭakadvayaṃ. Dhammānulomanti suttantike cattāro mahāpadese. Tattha yo dhammaṃ dhammānulomañceva jānāti, na vinayaṃ vinayānulomañca, so ‘‘dhammaṃ rakkhāmī’’ti vinayaṃ ubbinayaṃ karoti, itaro ‘‘vinayaṃ rakkhāmī’’ti dhammaṃ uddhammaṃ karoti, ubhayaṃ jānanto ubhayampi sampādeti.
तत्रिदं मुखमत्तं – तत्थ पठमो ‘‘सो चे पवेसनं सादियति, पविट्ठं, ठितं, उद्धरणं सादियति आपत्ति, न सादियति अनापत्ती’’ति एत्थ विप्पटिपज्जति। सो हायस्मा सुखवेदनीयस्स उपादिन्नफोट्ठब्बस्स, कायिन्द्रियस्स च समायोगे सति पटिविजानन्तो कायिकसुखवेदनुप्पत्तिमत्तेन सादियति नामाति परिच्छिन्दित्वा तस्स आपत्ति पाराजिकस्साति असेवनाधिप्पायस्सपि आपत्तिप्पसङ्गं करोति, तथा यस्स सन्थतत्ता वा योनिदोसवसेन वा दुक्खा असाता वेदना, वातोपहटगत्तताय वा नेव कायिकवेदना, तस्स जानतो अजानतोपि ‘‘अनापत्ति असादियन्तस्सा’’ति (पारा॰ ७६) सुत्तन्तं दस्सेत्वा सेवनाधिप्पायस्सापि अनापत्तिप्पसङ्गं करोति, तथा यदि मोचनरागेन उपक्कमतो मुत्ते सङ्घादिसेसो, पगेव मेथुनरागेनाति दुक्कटट्ठानं गहेत्वा सङ्घादिसेसट्ठानं करोति, एवं विनयं उब्बिनयं करोति नाम। इतरो ‘‘अनापत्ति अजानन्तस्साति वुत्तत्ता जानतो जाननेनेव सुखवेदना होतु वा मा वा सादियना होती’’ति वत्वा असेवनाधिप्पायस्सपि जानतो अनापत्तिट्ठाने आपत्तिं करोति, अनवज्जं सावज्जं करोतीति एवं धम्मं उद्धम्मं करोति। उभयं पन जानन्तो ‘‘भिक्खुस्स सेवनचित्तं उपट्ठितेति (पारा॰ ५७) वचनतो सेवनचित्तमेवेत्थ पमाणं, तस्स भावेन आपत्ति पाराजिकस्स, अभावेन अनापत्ती’’ति वत्वा उभयम्पि रक्खति सम्पादेति। इमिना नयेन सब्बसिक्खापदेसु यथासम्भवं सप्पयोजना कातब्बा।
Tatridaṃ mukhamattaṃ – tattha paṭhamo ‘‘so ce pavesanaṃ sādiyati, paviṭṭhaṃ, ṭhitaṃ, uddharaṇaṃ sādiyati āpatti, na sādiyati anāpattī’’ti ettha vippaṭipajjati. So hāyasmā sukhavedanīyassa upādinnaphoṭṭhabbassa, kāyindriyassa ca samāyoge sati paṭivijānanto kāyikasukhavedanuppattimattena sādiyati nāmāti paricchinditvā tassa āpatti pārājikassāti asevanādhippāyassapi āpattippasaṅgaṃ karoti, tathā yassa santhatattā vā yonidosavasena vā dukkhā asātā vedanā, vātopahaṭagattatāya vā neva kāyikavedanā, tassa jānato ajānatopi ‘‘anāpatti asādiyantassā’’ti (pārā. 76) suttantaṃ dassetvā sevanādhippāyassāpi anāpattippasaṅgaṃ karoti, tathā yadi mocanarāgena upakkamato mutte saṅghādiseso, pageva methunarāgenāti dukkaṭaṭṭhānaṃ gahetvā saṅghādisesaṭṭhānaṃ karoti, evaṃ vinayaṃ ubbinayaṃ karoti nāma. Itaro ‘‘anāpatti ajānantassāti vuttattā jānato jānaneneva sukhavedanā hotu vā mā vā sādiyanā hotī’’ti vatvā asevanādhippāyassapi jānato anāpattiṭṭhāne āpattiṃ karoti, anavajjaṃ sāvajjaṃ karotīti evaṃ dhammaṃ uddhammaṃ karoti. Ubhayaṃ pana jānanto ‘‘bhikkhussa sevanacittaṃ upaṭṭhiteti (pārā. 57) vacanato sevanacittamevettha pamāṇaṃ, tassa bhāvena āpatti pārājikassa, abhāvena anāpattī’’ti vatvā ubhayampi rakkhati sampādeti. Iminā nayena sabbasikkhāpadesu yathāsambhavaṃ sappayojanā kātabbā.
सङ्गीतिं आरोपेत्वा ठपितपाळितो विनिमुत्तं कत्वा ठपितत्ता पाळिविनिमुत्ता अत्थतो, नयतो, अनुलोमतो च पाळिओक्कन्तविनिच्छयप्पवत्ता अनुपविट्ठविनिच्छयवसेन पवत्ताति अत्थो। ‘‘न समूहनिस्सती’’ति जानन्तोपि भगवा केवलं ‘‘तेसं मतं पच्छिमा जनता मम वचनं विय पमाणं करोतू’’ति दस्सनत्थञ्च परिनिब्बानकाले एवमाह ‘‘आकङ्खमानो, आनन्द, सङ्घो ममच्चयेन खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि समूहनतू’’ति (दी॰ नि॰ २.२१६), तेनेतं सिद्धं ‘‘पञ्ञत्तम्पि चे सिक्खापदं समूहनितुं यस्स सङ्घस्स अनुञ्ञातं भगवता, तस्स पञ्ञत्तानुलोमं अतिरेकत्थदीपनं, पगेवानुञ्ञातं भगवता’’ति। किञ्च भिय्यो ऊनातिरित्तसिक्खापदेसु आचरियकुलेसु विवादो अञ्ञमञ्ञं न कातब्बोति दस्सनत्थञ्च। कस्मा सङ्घो न समूहनीति? अञ्ञमञ्ञं विवादप्पसङ्गदस्सनतो। भगवता च ‘‘सब्बेहेव समग्गेहि सम्मोदमानेहि अविवदमानेहि सिक्खितब्ब’’न्ति वुत्तं। तत्थ च एकच्चे थेरा एवमाहंसूति च अञ्ञवाददस्सनतो विवदमानेहि सिक्खितब्बं जातं, तदभावत्तम्पि ञत्तिदुतियकम्मवाचं सावेत्वा अविवदमानेहेव सिक्खितब्बं अकासि।
Saṅgītiṃ āropetvā ṭhapitapāḷito vinimuttaṃ katvā ṭhapitattā pāḷivinimuttā atthato, nayato, anulomato ca pāḷiokkantavinicchayappavattā anupaviṭṭhavinicchayavasena pavattāti attho. ‘‘Na samūhanissatī’’ti jānantopi bhagavā kevalaṃ ‘‘tesaṃ mataṃ pacchimā janatā mama vacanaṃ viya pamāṇaṃ karotū’’ti dassanatthañca parinibbānakāle evamāha ‘‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatū’’ti (dī. ni. 2.216), tenetaṃ siddhaṃ ‘‘paññattampi ce sikkhāpadaṃ samūhanituṃ yassa saṅghassa anuññātaṃ bhagavatā, tassa paññattānulomaṃ atirekatthadīpanaṃ, pagevānuññātaṃ bhagavatā’’ti. Kiñca bhiyyo ūnātirittasikkhāpadesu ācariyakulesu vivādo aññamaññaṃ na kātabboti dassanatthañca. Kasmā saṅgho na samūhanīti? Aññamaññaṃ vivādappasaṅgadassanato. Bhagavatā ca ‘‘sabbeheva samaggehi sammodamānehi avivadamānehi sikkhitabba’’nti vuttaṃ. Tattha ca ekacce therā evamāhaṃsūti ca aññavādadassanato vivadamānehi sikkhitabbaṃ jātaṃ, tadabhāvattampi ñattidutiyakammavācaṃ sāvetvā avivadamāneheva sikkhitabbaṃ akāsi.
अपिचाति अत्तनो मतिया पाकटकरणत्थं आरम्भो। तत्थ ‘‘सुत्तन्ताभिधम्मविनयट्ठकथासू’’ति वचनतो पिटकत्तयस्सपि साधारणा एसा कथाति वेदितब्बा, ‘‘अथ पनायं कप्पिय’’न्तिआदि विनयस्सेव। कारकसङ्घसदिसन्ति सङ्गीतिकारकसङ्घसदिसं। ‘‘सुत्तादिचतुक्कं अप्पच्चक्खाय तेन अविरुद्धस्स कम्मस्स कारकसङ्घसदिस’’न्ति धम्मसिरित्थेरस्स गण्ठिपदे वुत्तं, तं अयुत्तं, ‘‘सुत्तमेव बलवतरं। सुत्तञ्हि अप्पटिवत्तियं कारकसङ्घसदिस’’न्ति एतेहि पदेहि अयुत्तत्ता। पाकतिके पन गण्ठिपदे ‘‘तमत्थं विनिच्छिनित्वा तस्स कारकसङ्घसदिस’’न्ति वुत्तं। परवादीति अम्हाकं समयविजाननको अञ्ञनिकायिकोति वुत्तं। परवादी सुत्तानुलोमन्ति कथं? ‘‘अञ्ञत्र उदकदन्तपोना’’ति (पाचि॰ २६६) सुत्तं सकवादिस्स, तदनुलोमतो नाळिकेरफलस्स उदकम्पि उदकमेव होतीति परवादी च।
Apicāti attano matiyā pākaṭakaraṇatthaṃ ārambho. Tattha ‘‘suttantābhidhammavinayaṭṭhakathāsū’’ti vacanato piṭakattayassapi sādhāraṇā esā kathāti veditabbā, ‘‘atha panāyaṃ kappiya’’ntiādi vinayasseva. Kārakasaṅghasadisanti saṅgītikārakasaṅghasadisaṃ. ‘‘Suttādicatukkaṃ appaccakkhāya tena aviruddhassa kammassa kārakasaṅghasadisa’’nti dhammasirittherassa gaṇṭhipade vuttaṃ, taṃ ayuttaṃ, ‘‘suttameva balavataraṃ. Suttañhi appaṭivattiyaṃ kārakasaṅghasadisa’’nti etehi padehi ayuttattā. Pākatike pana gaṇṭhipade ‘‘tamatthaṃ vinicchinitvā tassa kārakasaṅghasadisa’’nti vuttaṃ. Paravādīti amhākaṃ samayavijānanako aññanikāyikoti vuttaṃ. Paravādī suttānulomanti kathaṃ? ‘‘Aññatra udakadantaponā’’ti (pāci. 266) suttaṃ sakavādissa, tadanulomato nāḷikeraphalassa udakampi udakameva hotīti paravādī ca.
‘‘नाळिकेरस्स यं तोयं, पुराणं पित्तबन्धनं।
‘‘Nāḷikerassa yaṃ toyaṃ, purāṇaṃ pittabandhanaṃ;
तमेव तरुणं तोयं, पित्तघं बलबन्धन’’न्ति॥ –
Tameva taruṇaṃ toyaṃ, pittaghaṃ balabandhana’’nti. –
एवं परवादिना वुत्ते सकवादी धञ्ञफलस्स गतिकत्ता, आहारत्थस्स च फरणतो ‘‘यावकालिकमेव त’’न्ति वदन्तो पटिक्खिपति। परो आचरियवादन्ति ‘‘सुङ्कं परिहरतीति एत्थ उपचारं ओक्कमित्वा किञ्चापि परिहरति, अवहारो एवा’’ति अट्ठकथावचनतो ‘‘तथा करोन्तो पाराजिकमापज्जती’’ति परवादिना वुत्ते सकवादी ‘‘सुङ्कं परिहरति, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति सुत्तं तत्थेव आगतमहाअट्ठकथावचनेन सद्धिं दस्सेत्वा पटिसेधेति, तथा करोन्तस्स दुक्कटमेवाति। परो अत्तनोमतीति एत्थ ‘‘पुरेभत्तं परसन्तकं अवहराति पुरेभत्तमेव हरिस्सामीति वायमन्तस्स पच्छाभत्तं होति, पुरेभत्तपयोगोव सो, तस्मा मूलट्ठो न मुच्चतीति तुम्हाकं थेरवादत्ता मूलट्ठस्स पाराजिकमेवा’’ति परवादिना वुत्ते सकवादी ‘‘तं सङ्केतं पुरे वा पच्छा वा तं भण्डं अवहरति, मूलट्ठस्स अनापत्ती’’ति (पारा॰ ११९) सुत्तं दस्सेत्वा पटिक्खिपति।
Evaṃ paravādinā vutte sakavādī dhaññaphalassa gatikattā, āhāratthassa ca pharaṇato ‘‘yāvakālikameva ta’’nti vadanto paṭikkhipati. Paro ācariyavādanti ‘‘suṅkaṃ pariharatīti ettha upacāraṃ okkamitvā kiñcāpi pariharati, avahāro evā’’ti aṭṭhakathāvacanato ‘‘tathā karonto pārājikamāpajjatī’’ti paravādinā vutte sakavādī ‘‘suṅkaṃ pariharati, āpatti dukkaṭassā’’ti suttaṃ tattheva āgatamahāaṭṭhakathāvacanena saddhiṃ dassetvā paṭisedheti, tathā karontassa dukkaṭamevāti. Paro attanomatīti ettha ‘‘purebhattaṃ parasantakaṃ avaharāti purebhattameva harissāmīti vāyamantassa pacchābhattaṃ hoti, purebhattapayogova so, tasmā mūlaṭṭho na muccatīti tumhākaṃ theravādattā mūlaṭṭhassa pārājikamevā’’ti paravādinā vutte sakavādī ‘‘taṃ saṅketaṃ pure vā pacchā vā taṃ bhaṇḍaṃ avaharati, mūlaṭṭhassa anāpattī’’ti (pārā. 119) suttaṃ dassetvā paṭikkhipati.
परो सुत्तन्ति ‘‘अनियतहेतुधम्मो सम्मत्तनियतहेतुधम्मस्स आरम्मणपच्चयेन पच्चयो’’ति सुत्तं पट्ठाने लिखितं दस्सेत्वा ‘‘अरियमग्गस्स न निब्बानमेवारम्मण’’न्ति परवादिना वुत्ते सकवादी ‘‘आरम्मणत्तिकादिसुत्तानुलोमे न ओतरती’’ति पटिक्खिपति। सुत्तानुलोमे ओतरन्तंयेव हि सुत्तं नाम, नेतरं। तेन वुत्तं पाळिआगतं पञ्ञायतीति एत्तकेनपि सिद्धे तिस्सो सङ्गीतियो आरुळ्हपाळिआगतं पञ्ञायती’’तिआदि। तादिसञ्हि पमादलेखन्ति आचरियो। ‘‘अप्पमादो अमतं पदं, पमादो मच्चुनो पद’’न्ति (ध॰ प॰ २१; नेत्ति॰ २६) वचनतो दिन्नभोजने भुञ्जित्वा परिस्सयानि परिवज्जित्वा सतिं पच्चुपट्ठपेत्वा विहरन्तो निच्चो होतीति। एवरूपस्स अत्थस्स वसेन आरुळ्हम्पि सुत्तं न गहेतब्बं, तेन वुत्तं नो चे तथा पञ्ञायतीति सिद्धेपि ‘‘नो चे तथा पञ्ञायति, न ओतरति न समेती’’ति। ‘‘बाहिरकसुत्तं वा’’ति वुत्तत्ता अत्तनो सुत्तम्पि अत्थेन असमेन्तं न गहेतब्बं। परो आचरियवादन्तिआदीसु द्वीसु नयेसु पमादलेखवसेन तत्थ तत्थ आगतट्ठकथावचनं थेरवादेहि सद्धिं योजेत्वा वेदितब्बं।
Paro suttanti ‘‘aniyatahetudhammo sammattaniyatahetudhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti suttaṃ paṭṭhāne likhitaṃ dassetvā ‘‘ariyamaggassa na nibbānamevārammaṇa’’nti paravādinā vutte sakavādī ‘‘ārammaṇattikādisuttānulome na otaratī’’ti paṭikkhipati. Suttānulome otarantaṃyeva hi suttaṃ nāma, netaraṃ. Tena vuttaṃ pāḷiāgataṃ paññāyatīti ettakenapi siddhe tisso saṅgītiyo āruḷhapāḷiāgataṃ paññāyatī’’tiādi. Tādisañhi pamādalekhanti ācariyo. ‘‘Appamādo amataṃ padaṃ, pamādo maccuno pada’’nti (dha. pa. 21; netti. 26) vacanato dinnabhojane bhuñjitvā parissayāni parivajjitvā satiṃ paccupaṭṭhapetvā viharanto nicco hotīti. Evarūpassa atthassa vasena āruḷhampi suttaṃ na gahetabbaṃ, tena vuttaṃ no ce tathā paññāyatīti siddhepi ‘‘no ce tathā paññāyati, na otarati na sametī’’ti. ‘‘Bāhirakasuttaṃ vā’’ti vuttattā attano suttampi atthena asamentaṃ na gahetabbaṃ. Paro ācariyavādantiādīsu dvīsu nayesu pamādalekhavasena tattha tattha āgataṭṭhakathāvacanaṃ theravādehi saddhiṃ yojetvā veditabbaṃ.
अथ पनायं आचरियवादं। परो सुत्तन्ति परवादिना ‘‘मूलबीजं नाम हलिद्दि सिङ्गिवेरं वचा…पे॰… बीजे बीजसञ्ञी छिन्दति वा छेदापेति वा भिन्दति वा…पे॰… आपत्ति पाचित्तियस्साति (पाचि॰ ९१) तुम्हाकं पाठत्ता हलिद्दिगण्ठिं छिन्दन्तस्स पाचित्तिय’’न्ति वुत्ते सकवादी ‘‘यानि वा पनञ्ञानि अत्थि मूले सञ्जायन्ती’’तिआदिं दस्सेत्वा तस्स अट्ठकथासङ्खातेन आचरियवादेन पटिक्खिपति। न हि गण्ठिम्हि गण्ठि जायतीति। परो सुत्तानुलोमन्ति परवादिना ‘‘अनापत्ति एवं अम्हाकं आचरियानं उग्गहोति वचनस्सानुलोमतो ‘अम्हाकं पोराणभिक्खू एकपासादे गब्भं थकेत्वा अनुपसम्पन्नेन सयितुं वट्टतीति तथा कत्वा आगता, तस्मा अम्हाकं वट्टती’ति तुम्हेसु एव एकच्चेसु वदन्तेसु तुम्हाकं न किञ्चि वत्तुं सक्का’’ति वुत्ते सकवादी ‘‘सुत्तं सुत्तानुलोमञ्च उग्गहितकानंयेव आचरियानं उग्गहो पमाण’’न्तिआदिअट्ठकथावचनं दस्सेत्वा पटिसेधेति। परो अत्तनोमतिन्ति ‘‘द्वारं विवरित्वा अनापुच्छा सयितेसु के मुच्चन्ती’’ति एत्थ पन द्वेपि जना मुच्चन्ति यो च यक्खगहितको, यो च बन्धित्वा निपज्जापितोति तुम्हाकं थेरवादत्ता अञ्ञे सब्बेपि यथा तथा वा निपन्नादयोपि मुच्चन्तीति पटिसेधेति।
Atha panāyaṃ ācariyavādaṃ. Paro suttanti paravādinā ‘‘mūlabījaṃ nāma haliddi siṅgiveraṃ vacā…pe… bīje bījasaññī chindati vā chedāpeti vā bhindati vā…pe… āpatti pācittiyassāti (pāci. 91) tumhākaṃ pāṭhattā haliddigaṇṭhiṃ chindantassa pācittiya’’nti vutte sakavādī ‘‘yāni vā panaññāni atthi mūle sañjāyantī’’tiādiṃ dassetvā tassa aṭṭhakathāsaṅkhātena ācariyavādena paṭikkhipati. Na hi gaṇṭhimhi gaṇṭhi jāyatīti. Paro suttānulomanti paravādinā ‘‘anāpatti evaṃ amhākaṃ ācariyānaṃ uggahoti vacanassānulomato ‘amhākaṃ porāṇabhikkhū ekapāsāde gabbhaṃ thaketvā anupasampannena sayituṃ vaṭṭatīti tathā katvā āgatā, tasmā amhākaṃ vaṭṭatī’ti tumhesu eva ekaccesu vadantesu tumhākaṃ na kiñci vattuṃ sakkā’’ti vutte sakavādī ‘‘suttaṃ suttānulomañca uggahitakānaṃyeva ācariyānaṃ uggaho pamāṇa’’ntiādiaṭṭhakathāvacanaṃ dassetvā paṭisedheti. Paro attanomatinti ‘‘dvāraṃ vivaritvā anāpucchā sayitesu ke muccantī’’ti ettha pana dvepi janā muccanti yo ca yakkhagahitako, yo ca bandhitvā nipajjāpitoti tumhākaṃ theravādattā aññe sabbepi yathā tathā vā nipannādayopi muccantīti paṭisedheti.
अथ पनायं अत्तनोमतिं। परो सुत्तन्ति ‘‘आपत्तिं आपज्जन्ती’’ति परवादिना गुत्ते सकवादी ‘‘दिवा किलन्तरूपो मञ्चे निसिन्नो पादे भूमितो अमोचेत्वाव निद्दावसेन निपज्जति, तस्स अनापत्ती’’तिआदिअट्ठकथावचनं (पारा॰ अट्ठ॰ १.७७) दस्सेत्वा एकभङ्गेन निपन्नादयोपि मुच्चन्तीति पटिसेधेति। अथायं अत्तनोमतिं। परो सुत्तानुलोमन्ति ‘‘दोमनस्सं पाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि सेवितब्बम्पि असेवितब्बम्पीतिआदिवचनेहि (दी॰ नि॰ २.३६०) संसन्दनतो सदारपोसे दोसो तुम्हाकं नत्थि, तेन वुत्तं ‘पुत्तदारस्स सङ्गहो’’’ति (खु॰ पा॰ ५.६; सु॰ नि॰ २६५) परवादिना वुत्ते किञ्चापि सकवादी बहुस्सुतो न होति, अथ खो रागसहितेनेव अकुसलेन भवितब्बन्ति पटिक्खिपति। सेसेसुपि इमिना नयेन अञ्ञथापि अनुरूपतो योजेतब्बं। इदं सब्बं उपतिस्सत्थेरादयो आहु। धम्मसिरित्थेरो पन ‘‘एत्थ परोति वुत्तो अञ्ञनिकायिको, सो पन अत्तनो सुत्तादीनियेव आहरति। तानि सकवादी अत्तनो सुत्तादिम्हि ओतारेत्वा सचे समेति गण्हाति, नो चे पटिक्खिपती’’ति वदति।
Atha panāyaṃ attanomatiṃ. Paro suttanti ‘‘āpattiṃ āpajjantī’’ti paravādinā gutte sakavādī ‘‘divā kilantarūpo mañce nisinno pāde bhūmito amocetvāva niddāvasena nipajjati, tassa anāpattī’’tiādiaṭṭhakathāvacanaṃ (pārā. aṭṭha. 1.77) dassetvā ekabhaṅgena nipannādayopi muccantīti paṭisedheti. Athāyaṃ attanomatiṃ. Paro suttānulomanti ‘‘domanassaṃ pāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampītiādivacanehi (dī. ni. 2.360) saṃsandanato sadārapose doso tumhākaṃ natthi, tena vuttaṃ ‘puttadārassa saṅgaho’’’ti (khu. pā. 5.6; su. ni. 265) paravādinā vutte kiñcāpi sakavādī bahussuto na hoti, atha kho rāgasahiteneva akusalena bhavitabbanti paṭikkhipati. Sesesupi iminā nayena aññathāpi anurūpato yojetabbaṃ. Idaṃ sabbaṃ upatissattherādayo āhu. Dhammasiritthero pana ‘‘ettha paroti vutto aññanikāyiko, so pana attano suttādīniyeva āharati. Tāni sakavādī attano suttādimhi otāretvā sace sameti gaṇhāti, no ce paṭikkhipatī’’ti vadati.
चतुब्बिधविनयकथावण्णना निट्ठिता।
Catubbidhavinayakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / चतुब्बिधविनयकथावण्णना • Catubbidhavinayakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / चतुब्बिधविनयादिकथावण्णना • Catubbidhavinayādikathāvaṇṇanā
