| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī |
६. चतुब्यूहहारसम्पातविभावना
6. Catubyūhahārasampātavibhāvanā
६८. येन येन लक्खणहारसम्पातेन सुत्तप्पदेसत्था समानलक्खणेन गहिता, सो लक्खणहारसम्पातो परिपुण्णो, ‘‘कतमो चतुब्यूहहारसम्पातो’’ति पुच्छितब्बत्ता ‘‘तत्थ कतमो चतुब्यूहो हारसम्पातो’’तिआदि वुत्तं। तत्थ तेसु देसनाहारसम्पातादीसु सोळससु हारसम्पातेसु कतमो संवण्णनाविसेसो चतुब्यूहहारसम्पातो नामाति पुच्छति।
68. Yena yena lakkhaṇahārasampātena suttappadesatthā samānalakkhaṇena gahitā, so lakkhaṇahārasampāto paripuṇṇo, ‘‘katamo catubyūhahārasampāto’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo catubyūho hārasampāto’’tiādi vuttaṃ. Tattha tesu desanāhārasampātādīsu soḷasasu hārasampātesu katamo saṃvaṇṇanāviseso catubyūhahārasampāto nāmāti pucchati.
‘‘कतमस्मिं सुत्ते कतमे निरुत्याधिप्पायनिदानपुब्बापरानुसन्धयो निद्धारिता’’ति पुच्छितब्बत्ता ‘‘तस्मा’’तिआदि वुत्तं। ‘‘तस्मा रक्खितचित्तस्सा’’ति सुत्तप्पदेसे ‘‘रक्खीयते रक्खित’’न्ति निरुत्तिं ‘‘परिपालीयती’’ति इमिना परियायेन दस्सेति, इतिसद्दस्स आद्यत्थत्ता ‘‘चिन्तेतीति चित्तं, अत्तनो सन्तानं चिनोतीति चित्तं, पच्चयेहि चितन्ति चित्तं, चित्तविचित्तट्ठेन चित्तं, चित्तकरणट्ठेन चित्तं, रक्खितं चित्तं यस्साति रक्खितचित्तो। सम्मा सङ्कप्पेतीति सम्मासङ्कप्पो, गावो चरन्ति एत्थाति गोचरो, गोचरो वियाति गोचरो, सम्मासङ्कप्पो गोचरो अस्साति सम्मासङ्कप्पगोचरो। सम्मा पस्सतीति सम्मादिट्ठि, सम्मादिट्ठि पुरेक्खारो अस्साति सम्मादिट्ठिपुरेक्खारो। जानातीति ञत्वान। उदयो च वयो च उदयब्बयं। थिनञ्च मिद्धञ्च थिनमिद्धं, अभिभवतीति अभिभू, थिनमिद्धं अभिभूति थिनमिद्धाभिभू। भिक्खतीति भिक्खू’’ति निरुत्तिपि नीहरिता। तेनाह – ‘‘इति-सद्दो आद्यत्थो’’ति (नेत्ति॰ अट्ठ॰ ६८)। एसा वुत्तप्पकारा पञ्ञत्ति निरुत्ति नामाति नीहरिता।
‘‘Katamasmiṃ sutte katame nirutyādhippāyanidānapubbāparānusandhayo niddhāritā’’ti pucchitabbattā ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tasmā rakkhitacittassā’’ti suttappadese ‘‘rakkhīyate rakkhita’’nti niruttiṃ ‘‘paripālīyatī’’ti iminā pariyāyena dasseti, itisaddassa ādyatthattā ‘‘cintetīti cittaṃ, attano santānaṃ cinotīti cittaṃ, paccayehi citanti cittaṃ, cittavicittaṭṭhena cittaṃ, cittakaraṇaṭṭhena cittaṃ, rakkhitaṃ cittaṃ yassāti rakkhitacitto. Sammā saṅkappetīti sammāsaṅkappo, gāvo caranti etthāti gocaro, gocaro viyāti gocaro, sammāsaṅkappo gocaro assāti sammāsaṅkappagocaro. Sammā passatīti sammādiṭṭhi, sammādiṭṭhi purekkhāro assāti sammādiṭṭhipurekkhāro. Jānātīti ñatvāna. Udayo ca vayo ca udayabbayaṃ. Thinañca middhañca thinamiddhaṃ, abhibhavatīti abhibhū, thinamiddhaṃ abhibhūti thinamiddhābhibhū. Bhikkhatīti bhikkhū’’ti niruttipi nīharitā. Tenāha – ‘‘iti-saddo ādyattho’’ti (netti. aṭṭha. 68). Esā vuttappakārā paññatti nirutti nāmāti nīharitā.
इध सुत्तप्पदेसे भगवतो को अधिप्पायोति चे पुच्छेय्य, ये सप्पुरिसा सब्बाहि दुग्गतीहि परिमुच्चितुकामा भविस्सन्ति, ते सप्पुरिसा धम्मचारिनो रक्खितचित्ता भविस्सन्तीति अयं अधिप्पायो। एत्थ ‘‘तस्मा रक्खितचित्तस्सा’’तिआदिसुत्तप्पदेसे भगवतो अधिप्पायोति नीहरितब्बो।
Idha suttappadese bhagavato ko adhippāyoti ce puccheyya, ye sappurisā sabbāhi duggatīhi parimuccitukāmā bhavissanti, te sappurisā dhammacārino rakkhitacittā bhavissantīti ayaṃ adhippāyo. Ettha ‘‘tasmā rakkhitacittassā’’tiādisuttappadese bhagavato adhippāyoti nīharitabbo.
‘‘कतमं निदान’’न्ति चे पुच्छेय्य, कोकालिको सारिपुत्तमोग्गल्लानेसु थेरेसु चित्तं अरक्खित्वा पदोसयित्वा महापदुमनिरये यस्मा उपपन्नो, यस्मा भगवा च सतिआरक्खेन समन्नागतो सब्बा दुग्गतियो जहति, तस्मा च सब्बा दुग्गतियो जहितुकामो भिक्खु सप्पुरिसो रक्खितचित्तो अस्स भवेय्याति निदानं नीहरितब्बं।
‘‘Katamaṃ nidāna’’nti ce puccheyya, kokāliko sāriputtamoggallānesu theresu cittaṃ arakkhitvā padosayitvā mahāpadumaniraye yasmā upapanno, yasmā bhagavā ca satiārakkhena samannāgato sabbā duggatiyo jahati, tasmā ca sabbā duggatiyo jahitukāmo bhikkhu sappuriso rakkhitacitto assa bhaveyyāti nidānaṃ nīharitabbaṃ.
‘‘कतमो पुब्बापरसन्धी’’ति चे पुच्छेय्य, सुत्तम्हि ‘‘सतिया चित्तं रक्खितब्ब’’न्ति यं वचनं वुत्तं, तेन पुब्बवचनेन अयं ‘‘तस्मा रक्खितचित्तस्स…पे॰… सब्बा दुग्गतियो जहे’’ति सुत्तप्पदेसो अनुसन्धि संसन्दति समेतीति पुब्बपरानुसन्धि निद्धारितब्बोति।
‘‘Katamo pubbāparasandhī’’ti ce puccheyya, suttamhi ‘‘satiyā cittaṃ rakkhitabba’’nti yaṃ vacanaṃ vuttaṃ, tena pubbavacanena ayaṃ ‘‘tasmā rakkhitacittassa…pe… sabbā duggatiyo jahe’’ti suttappadeso anusandhi saṃsandati sametīti pubbaparānusandhi niddhāritabboti.
‘‘एत्तकोव चतुब्यूहहारसम्पातो परिपुण्णो’’ति वत्तब्बत्ता ‘‘नियुत्तो चतुब्यूहो हारसम्पातो’’ति वुत्तं। येन येन संवण्णनाविसेसभूतेन चतुब्यूहहारसम्पातेन निरुत्याधिप्पायनिदानपुब्बापरानुसन्धि निद्धारितब्बो, सो सो संवण्णनाविसेसभूतो चतुब्यूहहारसम्पातो नियुत्तो यथारहं निद्धारेत्वा युज्जितब्बोति अत्थो गहेतब्बोति।
‘‘Ettakova catubyūhahārasampāto paripuṇṇo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto catubyūho hārasampāto’’ti vuttaṃ. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena catubyūhahārasampātena nirutyādhippāyanidānapubbāparānusandhi niddhāritabbo, so so saṃvaṇṇanāvisesabhūto catubyūhahārasampāto niyutto yathārahaṃ niddhāretvā yujjitabboti attho gahetabboti.
इति चतुब्यूहहारसम्पाते सत्तिबलानुरूपा रचिता
Iti catubyūhahārasampāte sattibalānurūpā racitā
विभावना निट्ठिता।
Vibhāvanā niṭṭhitā.
पण्डितेहि पन…पे॰… गहेतब्बोति।
Paṇḍitehi pana…pe… gahetabboti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi / ६. चतुब्यूहहारसम्पातो • 6. Catubyūhahārasampāto
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ६. चतुब्यूहहारसम्पातवण्णना • 6. Catubyūhahārasampātavaṇṇanā
