| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เนตฺติวิภาวินี • Nettivibhāvinī |
๖. จตุพฺยูหหารสมฺปาตวิภาวนา
6. Catubyūhahārasampātavibhāvanā
๖๘. เยน เยน ลกฺขณหารสมฺปาเตน สุตฺตปฺปเทสตฺถา สมานลกฺขเณน คหิตา, โส ลกฺขณหารสมฺปาโต ปริปุโณฺณ, ‘‘กตโม จตุพฺยูหหารสมฺปาโต’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม จตุพฺยูโห หารสมฺปาโต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เตสุ เทสนาหารสมฺปาตาทีสุ โสฬสสุ หารสมฺปาเตสุ กตโม สํวณฺณนาวิเสโส จตุพฺยูหหารสมฺปาโต นามาติ ปุจฺฉติฯ
68. Yena yena lakkhaṇahārasampātena suttappadesatthā samānalakkhaṇena gahitā, so lakkhaṇahārasampāto paripuṇṇo, ‘‘katamo catubyūhahārasampāto’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo catubyūho hārasampāto’’tiādi vuttaṃ. Tattha tesu desanāhārasampātādīsu soḷasasu hārasampātesu katamo saṃvaṇṇanāviseso catubyūhahārasampāto nāmāti pucchati.
‘‘กตมสฺมิํ สุเตฺต กตเม นิรุตฺยาธิปฺปายนิทานปุพฺพาปรานุสนฺธโย นิทฺธาริตา’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตสฺมา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติ สุตฺตปฺปเทเส ‘‘รกฺขียเต รกฺขิต’’นฺติ นิรุตฺติํ ‘‘ปริปาลียตี’’ติ อิมินา ปริยาเยน ทเสฺสติ, อิติสทฺทสฺส อาทฺยตฺถตฺตา ‘‘จิเนฺตตีติ จิตฺตํ, อตฺตโน สนฺตานํ จิโนตีติ จิตฺตํ, ปจฺจเยหิ จิตนฺติ จิตฺตํ, จิตฺตวิจิตฺตเฎฺฐน จิตฺตํ, จิตฺตกรณเฎฺฐน จิตฺตํ, รกฺขิตํ จิตฺตํ ยสฺสาติ รกฺขิตจิโตฺตฯ สมฺมา สงฺกเปฺปตีติ สมฺมาสงฺกโปฺป, คาโว จรนฺติ เอตฺถาติ โคจโร, โคจโร วิยาติ โคจโร, สมฺมาสงฺกโปฺป โคจโร อสฺสาติ สมฺมาสงฺกปฺปโคจโรฯ สมฺมา ปสฺสตีติ สมฺมาทิฎฺฐิ, สมฺมาทิฎฺฐิ ปุเรกฺขาโร อสฺสาติ สมฺมาทิฎฺฐิปุเรกฺขาโรฯ ชานาตีติ ญตฺวานฯ อุทโย จ วโย จ อุทยพฺพยํฯ ถินญฺจ มิทฺธญฺจ ถินมิทฺธํ, อภิภวตีติ อภิภู, ถินมิทฺธํ อภิภูติ ถินมิทฺธาภิภูฯ ภิกฺขตีติ ภิกฺขู’’ติ นิรุตฺติปิ นีหริตาฯ เตนาห – ‘‘อิติ-สโทฺท อาทฺยโตฺถ’’ติ (เนตฺติ. อฎฺฐ. ๖๘)ฯ เอสา วุตฺตปฺปการา ปญฺญตฺติ นิรุตฺติ นามาติ นีหริตาฯ
‘‘Katamasmiṃ sutte katame nirutyādhippāyanidānapubbāparānusandhayo niddhāritā’’ti pucchitabbattā ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tasmā rakkhitacittassā’’ti suttappadese ‘‘rakkhīyate rakkhita’’nti niruttiṃ ‘‘paripālīyatī’’ti iminā pariyāyena dasseti, itisaddassa ādyatthattā ‘‘cintetīti cittaṃ, attano santānaṃ cinotīti cittaṃ, paccayehi citanti cittaṃ, cittavicittaṭṭhena cittaṃ, cittakaraṇaṭṭhena cittaṃ, rakkhitaṃ cittaṃ yassāti rakkhitacitto. Sammā saṅkappetīti sammāsaṅkappo, gāvo caranti etthāti gocaro, gocaro viyāti gocaro, sammāsaṅkappo gocaro assāti sammāsaṅkappagocaro. Sammā passatīti sammādiṭṭhi, sammādiṭṭhi purekkhāro assāti sammādiṭṭhipurekkhāro. Jānātīti ñatvāna. Udayo ca vayo ca udayabbayaṃ. Thinañca middhañca thinamiddhaṃ, abhibhavatīti abhibhū, thinamiddhaṃ abhibhūti thinamiddhābhibhū. Bhikkhatīti bhikkhū’’ti niruttipi nīharitā. Tenāha – ‘‘iti-saddo ādyattho’’ti (netti. aṭṭha. 68). Esā vuttappakārā paññatti nirutti nāmāti nīharitā.
อิธ สุตฺตปฺปเทเส ภควโต โก อธิปฺปาโยติ เจ ปุเจฺฉยฺย, เย สปฺปุริสา สพฺพาหิ ทุคฺคตีหิ ปริมุจฺจิตุกามา ภวิสฺสนฺติ, เต สปฺปุริสา ธมฺมจาริโน รกฺขิตจิตฺตา ภวิสฺสนฺตีติ อยํ อธิปฺปาโยฯ เอตฺถ ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติอาทิสุตฺตปฺปเทเส ภควโต อธิปฺปาโยติ นีหริตโพฺพฯ
Idha suttappadese bhagavato ko adhippāyoti ce puccheyya, ye sappurisā sabbāhi duggatīhi parimuccitukāmā bhavissanti, te sappurisā dhammacārino rakkhitacittā bhavissantīti ayaṃ adhippāyo. Ettha ‘‘tasmā rakkhitacittassā’’tiādisuttappadese bhagavato adhippāyoti nīharitabbo.
‘‘กตมํ นิทาน’’นฺติ เจ ปุเจฺฉยฺย, โกกาลิโก สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุ เถเรสุ จิตฺตํ อรกฺขิตฺวา ปโทสยิตฺวา มหาปทุมนิรเย ยสฺมา อุปปโนฺน, ยสฺมา ภควา จ สติอารเกฺขน สมนฺนาคโต สพฺพา ทุคฺคติโย ชหติ, ตสฺมา จ สพฺพา ทุคฺคติโย ชหิตุกาโม ภิกฺขุ สปฺปุริโส รกฺขิตจิโตฺต อสฺส ภเวยฺยาติ นิทานํ นีหริตพฺพํฯ
‘‘Katamaṃ nidāna’’nti ce puccheyya, kokāliko sāriputtamoggallānesu theresu cittaṃ arakkhitvā padosayitvā mahāpadumaniraye yasmā upapanno, yasmā bhagavā ca satiārakkhena samannāgato sabbā duggatiyo jahati, tasmā ca sabbā duggatiyo jahitukāmo bhikkhu sappuriso rakkhitacitto assa bhaveyyāti nidānaṃ nīharitabbaṃ.
‘‘กตโม ปุพฺพาปรสนฺธี’’ติ เจ ปุเจฺฉยฺย, สุตฺตมฺหิ ‘‘สติยา จิตฺตํ รกฺขิตพฺพ’’นฺติ ยํ วจนํ วุตฺตํ, เตน ปุพฺพวจเนน อยํ ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส…เป.… สพฺพา ทุคฺคติโย ชเห’’ติ สุตฺตปฺปเทโส อนุสนฺธิ สํสนฺทติ สเมตีติ ปุพฺพปรานุสนฺธิ นิทฺธาริตโพฺพติฯ
‘‘Katamo pubbāparasandhī’’ti ce puccheyya, suttamhi ‘‘satiyā cittaṃ rakkhitabba’’nti yaṃ vacanaṃ vuttaṃ, tena pubbavacanena ayaṃ ‘‘tasmā rakkhitacittassa…pe… sabbā duggatiyo jahe’’ti suttappadeso anusandhi saṃsandati sametīti pubbaparānusandhi niddhāritabboti.
‘‘เอตฺตโกว จตุพฺยูหหารสมฺปาโต ปริปุโณฺณ’’ติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘นิยุโตฺต จตุพฺยูโห หารสมฺปาโต’’ติ วุตฺตํฯ เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน จตุพฺยูหหารสมฺปาเตน นิรุตฺยาธิปฺปายนิทานปุพฺพาปรานุสนฺธิ นิทฺธาริตโพฺพ, โส โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต จตุพฺยูหหารสมฺปาโต นิยุโตฺต ยถารหํ นิทฺธาเรตฺวา ยุชฺชิตโพฺพติ อโตฺถ คเหตโพฺพติฯ
‘‘Ettakova catubyūhahārasampāto paripuṇṇo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto catubyūho hārasampāto’’ti vuttaṃ. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena catubyūhahārasampātena nirutyādhippāyanidānapubbāparānusandhi niddhāritabbo, so so saṃvaṇṇanāvisesabhūto catubyūhahārasampāto niyutto yathārahaṃ niddhāretvā yujjitabboti attho gahetabboti.
อิติ จตุพฺยูหหารสมฺปาเต สตฺติพลานุรูปา รจิตา
Iti catubyūhahārasampāte sattibalānurūpā racitā
วิภาวนา นิฎฺฐิตาฯ
Vibhāvanā niṭṭhitā.
ปณฺฑิเตหิ ปน…เป.… คเหตโพฺพติฯ
Paṇḍitehi pana…pe… gahetabboti.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เนตฺติปฺปกรณปาฬิ • Nettippakaraṇapāḷi / ๖. จตุพฺยูหหารสมฺปาโต • 6. Catubyūhahārasampāto
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / เนตฺติปฺปกรณ-อฎฺฐกถา • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ๖. จตุพฺยูหหารสมฺปาตวณฺณนา • 6. Catubyūhahārasampātavaṇṇanā
