Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
६. चतुब्यूहहारविभङ्गवण्णना
6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
२५. तत्थ कतमो चतुब्यूहो हारोति चतुब्यूहहारविभङ्गो। तत्थ ब्यञ्जनेन सुत्तस्स नेरुत्तञ्च अधिप्पायो च निदानञ्च पुब्बापरसन्धि च गवेसितब्बोति सङ्खेपेन ताव चतुब्यूहं दस्सेति। ‘‘ब्यञ्जनेना’’ति इमिना हारानं सुत्तस्स ब्यञ्जनविचयभावतो ब्यञ्जनमुखेनेव एते चतुब्यूहहारपदत्था निद्धारेतब्बाति दस्सेति। नेरुत्तन्ति निरुत्तं निब्बचनन्ति अत्थो। निरुत्तमेव नेरुत्तं। तेनेवाह – ‘‘या निरुत्तिपदसंहिता’’ति। तस्सत्थो – या निरुत्ति, इदं नेरुत्तं। का पन सा निरुत्ति? पदसंहिताति पदेसु संहिता युत्ता, लिङ्गवचनकालसाधनपुरिसादिविसेसयोगेन यो यो अत्थो यथा यथा वत्तब्बो, तथा तथा पवत्तसभावनिरुत्तीति अत्थो। तथा हि वुत्तं ‘‘यं धम्मानं नामसो ञाण’’न्ति।
25.Tattha katamo catubyūho hāroti catubyūhahāravibhaṅgo. Tattha byañjanena suttassa neruttañca adhippāyo ca nidānañca pubbāparasandhi ca gavesitabboti saṅkhepena tāva catubyūhaṃ dasseti. ‘‘Byañjanenā’’ti iminā hārānaṃ suttassa byañjanavicayabhāvato byañjanamukheneva ete catubyūhahārapadatthā niddhāretabbāti dasseti. Neruttanti niruttaṃ nibbacananti attho. Niruttameva neruttaṃ. Tenevāha – ‘‘yā niruttipadasaṃhitā’’ti. Tassattho – yā nirutti, idaṃ neruttaṃ. Kā pana sā nirutti? Padasaṃhitāti padesu saṃhitā yuttā, liṅgavacanakālasādhanapurisādivisesayogena yo yo attho yathā yathā vattabbo, tathā tathā pavattasabhāvaniruttīti attho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘yaṃ dhammānaṃ nāmaso ñāṇa’’nti.
तत्थ यन्ति हेतुअत्थे निपातो, याय कारणभूतायाति अत्थो। धम्मानन्ति ञेय्यधम्मानं। नामसोति पथवी फस्सो खन्धा धातु तिस्सो फुस्सोति एवमादिनामविसेसेन ञाणं पवत्तति, अयं सभावनिरुत्ति नाम। पथवीति हि एवमादिकं सद्दं गहेत्वा ततो परं सङ्केतद्वारेन तदत्थपटिपत्ति तंतंअनियतनामपञ्ञत्तिग्गहणवसेनेव होतीति। अथ वा पदसंहिताति पदेन संहिता । पदतो हि पदत्थावबोधो। सो पनस्स अत्थे पवत्तिनिमित्तभूताय पञ्ञत्तिया गहिताय एव होतीति सा पन पञ्ञत्ति निरुत्तिसङ्खातपदेन संहिता पदत्थं बोधेतीति पदसंहिताति वुत्ता। ‘‘यदा हि भिक्खू’’तिआदिना ‘‘धम्मानं नामसो ञाण’’न्ति पदस्स अत्थं विवरति।
Tattha yanti hetuatthe nipāto, yāya kāraṇabhūtāyāti attho. Dhammānanti ñeyyadhammānaṃ. Nāmasoti pathavī phasso khandhā dhātu tisso phussoti evamādināmavisesena ñāṇaṃ pavattati, ayaṃ sabhāvanirutti nāma. Pathavīti hi evamādikaṃ saddaṃ gahetvā tato paraṃ saṅketadvārena tadatthapaṭipatti taṃtaṃaniyatanāmapaññattiggahaṇavaseneva hotīti. Atha vā padasaṃhitāti padena saṃhitā . Padato hi padatthāvabodho. So panassa atthe pavattinimittabhūtāya paññattiyā gahitāya eva hotīti sā pana paññatti niruttisaṅkhātapadena saṃhitā padatthaṃ bodhetīti padasaṃhitāti vuttā. ‘‘Yadā hi bhikkhū’’tiādinā ‘‘dhammānaṃ nāmaso ñāṇa’’nti padassa atthaṃ vivarati.
तत्थ अत्थस्साति सद्दाभिधेय्यस्स अत्थस्स। नामं जानातीति नामपञ्ञत्तिवसेन अयं नामाति नामं जानाति। धम्मस्साति सभावधम्मस्स। तथा तथा नं अभिनिरोपेतीति यो यो अत्थो धम्मो च यथा यथा च वोहरितब्बो, तथा तथा नं नामं वोहारं अभिनिरोपेति देसेतीति अत्थो। एत्तावता च अयं भिक्खु अत्थकुसलो याव अनेकाधिवचनकुसलोति वुच्चतीति सम्बन्धितब्बं।
Tattha atthassāti saddābhidheyyassa atthassa. Nāmaṃ jānātīti nāmapaññattivasena ayaṃ nāmāti nāmaṃ jānāti. Dhammassāti sabhāvadhammassa. Tathātathā naṃ abhiniropetīti yo yo attho dhammo ca yathā yathā ca voharitabbo, tathā tathā naṃ nāmaṃ vohāraṃ abhiniropeti desetīti attho. Ettāvatā ca ayaṃ bhikkhu atthakusalo yāva anekādhivacanakusaloti vuccatīti sambandhitabbaṃ.
तत्थ अत्थकुसलोति पाळिअत्थे कुसलो। धम्मकुसलोति पाळियं कुसलो। ब्यञ्जनकुसलोति अक्खरेसु च वाक्येसु च कुसलो। निरुत्तिकुसलोति निब्बचने कुसलो। पुब्बापरकुसलोति देसनाय पुब्बापरकुसलो। देसनाकुसलोति धम्मस्स देसनाय कुसलो। अतीताधिवचनकुसलोति अतीतपञ्ञत्तिकुसलो। एस नयो सेसेसुपि। एवं सब्बानि कातब्बानि, जनपदनिरुत्तानीति यत्तकानि सत्तवोहारपदानि, तानि सब्बानि यथासम्भवं सुत्ते निब्बचनवसेन कातब्बानि वत्तब्बानीति अत्थो। सब्बा च जनपदनिरुत्तियोति सब्बा च लोकसमञ्ञायो यथारहं कातब्बा। ‘‘समञ्ञं नातिधावेय्या’’ति हि वुत्तं। तथा हि सम्मुतिसच्चमुखेनेव परमत्थसच्चाधिगमो होतीति।
Tattha atthakusaloti pāḷiatthe kusalo. Dhammakusaloti pāḷiyaṃ kusalo. Byañjanakusaloti akkharesu ca vākyesu ca kusalo. Niruttikusaloti nibbacane kusalo. Pubbāparakusaloti desanāya pubbāparakusalo. Desanākusaloti dhammassa desanāya kusalo. Atītādhivacanakusaloti atītapaññattikusalo. Esa nayo sesesupi. Evaṃ sabbāni kātabbāni, janapadaniruttānīti yattakāni sattavohārapadāni, tāni sabbāni yathāsambhavaṃ sutte nibbacanavasena kātabbāni vattabbānīti attho. Sabbā ca janapadaniruttiyoti sabbā ca lokasamaññāyo yathārahaṃ kātabbā. ‘‘Samaññaṃ nātidhāveyyā’’ti hi vuttaṃ. Tathā hi sammutisaccamukheneva paramatthasaccādhigamo hotīti.
२६.
26.
अधिप्पायकण्डे अनुत्तानं नाम नत्थि।
Adhippāyakaṇḍe anuttānaṃ nāma natthi.
२७. निदानकण्डे इमिना वत्थुनाति इमिना पुत्तगवादिकित्तनसङ्खातेन कारणेन। कारणञ्हेत्थ वत्थु निदानन्ति च वुत्तं। इमिना नयेन सब्बत्थ निदाननिद्धारणं वेदितब्बं।
27. Nidānakaṇḍe iminā vatthunāti iminā puttagavādikittanasaṅkhātena kāraṇena. Kāraṇañhettha vatthu nidānanti ca vuttaṃ. Iminā nayena sabbattha nidānaniddhāraṇaṃ veditabbaṃ.
कामन्धाति किलेसकामेन अन्धा। जालसञ्छन्नाति तण्हाजालपलिगुण्ठिता। तण्हाछदनछादिताति तण्हासङ्खातेन अन्धकारेन पिहिता। बन्धनाबद्धाति कामगुणसङ्खातेन बन्धनेन बद्धा। ‘‘पमत्तबन्धना’’तिपि पाठो, पमादेनाति अत्थो। पुब्बापरेनाति पुब्बेन वा अपरेन वा देसनन्तरेनाति अधिप्पायो। युज्जतीति योगं उपेति, समेतीति अत्थो। इमेहि पदेहि परियुट्ठानेहीति इमेहि यथावुत्तेहि गाथापदेहि तण्हापरियुट्ठानदीपकेहि। सायेव तण्हाति या पुरिमगाथाय वुत्ता, सायेव तण्हा। ‘‘यञ्चाहा’’तिआदिना द्विन्नम्पि गाथानं अत्थसंसन्दनेन पुब्बापरं विभावेति। पयोगेनाति समुदाचारेन। तस्माति यत्थ सयं उप्पन्ना, तं सन्तानं निस्सरितुं अदेन्ती नानारम्मणेहि पलोभयमाना किलेसेहि चित्तं परियादाय तिट्ठति। तस्मा किलेसवसेन च परियुट्ठानवसेन च तण्हाबन्धनं वुत्ता।
Kāmandhāti kilesakāmena andhā. Jālasañchannāti taṇhājālapaliguṇṭhitā. Taṇhāchadanachāditāti taṇhāsaṅkhātena andhakārena pihitā. Bandhanābaddhāti kāmaguṇasaṅkhātena bandhanena baddhā. ‘‘Pamattabandhanā’’tipi pāṭho, pamādenāti attho. Pubbāparenāti pubbena vā aparena vā desanantarenāti adhippāyo. Yujjatīti yogaṃ upeti, sametīti attho. Imehi padehipariyuṭṭhānehīti imehi yathāvuttehi gāthāpadehi taṇhāpariyuṭṭhānadīpakehi. Sāyeva taṇhāti yā purimagāthāya vuttā, sāyeva taṇhā. ‘‘Yañcāhā’’tiādinā dvinnampi gāthānaṃ atthasaṃsandanena pubbāparaṃ vibhāveti. Payogenāti samudācārena. Tasmāti yattha sayaṃ uppannā, taṃ santānaṃ nissarituṃ adentī nānārammaṇehi palobhayamānā kilesehi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati. Tasmā kilesavasena ca pariyuṭṭhānavasena ca taṇhābandhanaṃ vuttā.
पपञ्चेन्ति संसारे चिरं ठपेन्तीति पपञ्चा। तिट्ठन्ति एताहीति ठिती। बन्धनट्ठेन सन्दानं वियाति सन्दानं। निब्बाननगरप्पवेसस्स पटिसेधनतो पलिघं वियाति पलिघं। अनवसेसतण्हापहानेन नित्तण्हो। अत्तहितपरहितानं इधलोकपरलोकानञ्च मुननतो मुनीति एवं गाथाय पदत्थो वेदितब्बो। पपञ्चादिअत्था पन पाळियं विभत्ता एवाति। तत्थ यस्सेते पपञ्चादयो अब्भत्थं गता, तस्स तण्हाय लेसोपि न भवति। तेन वुत्तं – ‘‘यो एतं सब्बं समतिक्कन्तो, अयं वुच्चति नित्तण्हो’’ति।
Papañcenti saṃsāre ciraṃ ṭhapentīti papañcā. Tiṭṭhanti etāhīti ṭhitī. Bandhanaṭṭhena sandānaṃ viyāti sandānaṃ. Nibbānanagarappavesassa paṭisedhanato palighaṃ viyāti palighaṃ. Anavasesataṇhāpahānena nittaṇho. Attahitaparahitānaṃ idhalokaparalokānañca munanato munīti evaṃ gāthāya padattho veditabbo. Papañcādiatthā pana pāḷiyaṃ vibhattā evāti. Tattha yassete papañcādayo abbhatthaṃ gatā, tassa taṇhāya lesopi na bhavati. Tena vuttaṃ – ‘‘yo etaṃ sabbaṃ samatikkanto, ayaṃ vuccati nittaṇho’’ti.
२८. परियुट्ठानन्ति ‘‘तण्हाय परियुट्ठान’’न्ति वुत्तानि तण्हाविचरितानि। सङ्खाराति ‘‘तदभिसङ्खता सङ्खारा’’ति वुत्ता तण्हादिट्ठिमानहेतुका सङ्खारा। ते पन यस्मा सत्तसु जवनचेतनासु पठमचेतना सति पच्चयसमवाये इमस्मिंयेव अत्तभावे फलं देति। पच्छिमचेतना अनन्तरे अत्तभावे। उभिन्नं वेमज्झचेतना यत्थ कत्थचि फलं देति, तस्मा विपच्चनोकासवसेन विभजित्वा दस्सेतुं ‘‘दिट्ठधम्मवेदनीया वा’’तिआदि वुत्तं। यस्मा पन तंतंचेतनासम्पयुत्ता तण्हापि चेतना विय दिट्ठधम्मवेदनीयादिवसेन तिधा होति, तस्मा वुत्तं – ‘‘एवं तण्हा तिविधं फलं देती’’ति। पुब्बापरेन युज्जतीति यं पुब्बं पुरिमं सङ्खारानं दिट्ठधम्मवेदनीयतादिवचनं वुत्तं, तं इमिना अपरेन कम्मस्स दिट्ठधम्मवेदनीयतादिवचनेन युज्जति गङ्गोदकं विय यमुनोदकेन संसन्दति समेतीति अत्थो।
28.Pariyuṭṭhānanti ‘‘taṇhāya pariyuṭṭhāna’’nti vuttāni taṇhāvicaritāni. Saṅkhārāti ‘‘tadabhisaṅkhatā saṅkhārā’’ti vuttā taṇhādiṭṭhimānahetukā saṅkhārā. Te pana yasmā sattasu javanacetanāsu paṭhamacetanā sati paccayasamavāye imasmiṃyeva attabhāve phalaṃ deti. Pacchimacetanā anantare attabhāve. Ubhinnaṃ vemajjhacetanā yattha katthaci phalaṃ deti, tasmā vipaccanokāsavasena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘diṭṭhadhammavedanīyā vā’’tiādi vuttaṃ. Yasmā pana taṃtaṃcetanāsampayuttā taṇhāpi cetanā viya diṭṭhadhammavedanīyādivasena tidhā hoti, tasmā vuttaṃ – ‘‘evaṃ taṇhā tividhaṃ phalaṃ detī’’ti. Pubbāparena yujjatīti yaṃ pubbaṃ purimaṃ saṅkhārānaṃ diṭṭhadhammavedanīyatādivacanaṃ vuttaṃ, taṃ iminā aparena kammassa diṭṭhadhammavedanīyatādivacanena yujjati gaṅgodakaṃ viya yamunodakena saṃsandati sametīti attho.
सङ्खारा दस्सनबलेनाति चतूसु दिट्ठिगतसम्पयुत्तेसु विचिकिच्छासम्पयुत्ते चाति पञ्चसु चित्तुप्पादेसु सङ्खारा पठममग्गपञ्ञाबलेन। छत्तिंस तण्हाविचरितानि भावनाबलेनाति पठममग्गेन पहीनावसेसवसेन वुत्तं, न सब्बेसं वसेन।
Saṅkhārā dassanabalenāti catūsu diṭṭhigatasampayuttesu vicikicchāsampayutte cāti pañcasu cittuppādesu saṅkhārā paṭhamamaggapaññābalena. Chattiṃsa taṇhāvicaritāni bhāvanābalenāti paṭhamamaggena pahīnāvasesavasena vuttaṃ, na sabbesaṃ vasena.
अनुबन्धोति तण्हादीनं अनुप्पबन्धेन पवत्ति। यो चापि पपञ्चोतिआदिना ‘‘पपञ्चेती’’तिआदिना वुत्तं राधसुत्तञ्चसंसन्दति। तेनेवाह – ‘‘इदं एकत्थ’’न्ति। यदिपि अत्थतो एकं, देसनाय पन विसेसो विज्जतीति दस्सेतुं ‘‘अपि चा’’तिआदि वुत्तं। एवन्ति इमिना वुत्तप्पकारेन। सुत्तेनाति संवण्णियमानेन सुत्तेन। सुत्तन्ति सुत्तन्तरं। संसन्दयित्वाति विमिस्सित्वा अत्थतो अभिन्नं कत्वा। पुब्बापरेन सद्धिं योजयित्वाति पुब्बेन वा अपरेन वा सुत्तेन सद्धिं अत्थतो सम्बन्धं योजेत्वा। वुत्तमेवत्थं पाकटं करोति तेन सुत्तस्स अत्थो निद्दिट्ठो होति वित्थारितो सुत्तन्तरदस्सनेन।
Anubandhoti taṇhādīnaṃ anuppabandhena pavatti. Yo cāpi papañcotiādinā ‘‘papañcetī’’tiādinā vuttaṃ rādhasuttañcasaṃsandati. Tenevāha – ‘‘idaṃ ekattha’’nti. Yadipi atthato ekaṃ, desanāya pana viseso vijjatīti dassetuṃ ‘‘api cā’’tiādi vuttaṃ. Evanti iminā vuttappakārena. Suttenāti saṃvaṇṇiyamānena suttena. Suttanti suttantaraṃ. Saṃsandayitvāti vimissitvā atthato abhinnaṃ katvā. Pubbāparena saddhiṃ yojayitvāti pubbena vā aparena vā suttena saddhiṃ atthato sambandhaṃ yojetvā. Vuttamevatthaṃ pākaṭaṃ karoti tena suttassa attho niddiṭṭho hoti vitthārito suttantaradassanena.
न केवलं सुत्तन्तरसंसन्दनमेव पुब्बापरसन्धि, अथ खो अञ्ञोपि अत्थीति दस्सेतुं ‘‘सो चाय’’न्तिआदि वुत्तं। तत्थ अत्थसन्धीति किरियाकारकादिवसेन अत्थस्स सम्बन्धो। सो पन यस्मा सङ्कासनादीनं छन्नं अत्थपदानंयेव होति, सब्बस्सापि पदत्थस्स तदवरोधतो।
Na kevalaṃ suttantarasaṃsandanameva pubbāparasandhi, atha kho aññopi atthīti dassetuṃ ‘‘so cāya’’ntiādi vuttaṃ. Tattha atthasandhīti kiriyākārakādivasena atthassa sambandho. So pana yasmā saṅkāsanādīnaṃ channaṃ atthapadānaṃyeva hoti, sabbassāpi padatthassa tadavarodhato.
सम्बन्धो च नाम न कोचि अत्थो। तस्मा ‘‘अत्थसन्धि छप्पदानी’’तिआदि वुत्तं। ब्यञ्जनसन्धीति पदस्स पदन्तरेन सम्बन्धो। यस्मा पन सब्बम्पि नामादिपदं छहि ब्यञ्जनपदेहि असङ्गहितं नाम नत्थि, तस्मा ‘‘ब्यञ्जनसन्धि छप्पदानी’’तिआदि वुत्तं।
Sambandho ca nāma na koci attho. Tasmā ‘‘atthasandhi chappadānī’’tiādi vuttaṃ. Byañjanasandhīti padassa padantarena sambandho. Yasmā pana sabbampi nāmādipadaṃ chahi byañjanapadehi asaṅgahitaṃ nāma natthi, tasmā ‘‘byañjanasandhi chappadānī’’tiādi vuttaṃ.
देसनासन्धीति यथावुत्तदेसनन्तरेन देसनाय संसन्दनं। न च पथविं निस्सायाति पथविं विसयसङ्खातं निस्सयं कत्वा, पथविं आलम्बित्वाति अत्थो। झायीति फलसमापत्तिझानेन झायी। सो हि सब्बसङ्खारनिस्सटं निब्बानं आलम्बित्वा समापज्जनवसेन झायति, न पथविं निस्साय झायतीति वुत्तो। सेसपदेसुपि एसेव नयो। एत्थ च चतूहि महाभूतेहि रूपप्पटिबद्धवुत्तिताय सब्बो कामभवो रूपभवो च गहिता। अरूपभवो पन सरूपेनेव गहितोति सब्बं लोकं परियादियित्वा पुन अञ्ञेनपि परियायेन तं दस्सेतुं ‘‘न च इमं लोक’’न्तिआदिमाह। सब्बो हि लोको इधलोको परलोको चाति द्वेव कोट्ठासा होन्ति। यस्मा पन ‘‘इधलोको’’ति विसेसतो दिट्ठधम्मभूतो सत्तसन्तानो वुच्चति। ‘‘परलोको’’ति भवन्तरसङ्खेपगतो सत्तसन्तानो तदुभयविनिमुत्तो अनिन्द्रियबद्धो रूपसन्तानो। तस्मा तं सन्धाय ‘‘यमिदं उभयमन्तरेना’’तिआदि वुत्तं।
Desanāsandhīti yathāvuttadesanantarena desanāya saṃsandanaṃ. Na ca pathaviṃ nissāyāti pathaviṃ visayasaṅkhātaṃ nissayaṃ katvā, pathaviṃ ālambitvāti attho. Jhāyīti phalasamāpattijhānena jhāyī. So hi sabbasaṅkhāranissaṭaṃ nibbānaṃ ālambitvā samāpajjanavasena jhāyati, na pathaviṃ nissāya jhāyatīti vutto. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca catūhi mahābhūtehi rūpappaṭibaddhavuttitāya sabbo kāmabhavo rūpabhavo ca gahitā. Arūpabhavo pana sarūpeneva gahitoti sabbaṃ lokaṃ pariyādiyitvā puna aññenapi pariyāyena taṃ dassetuṃ ‘‘na ca imaṃ loka’’ntiādimāha. Sabbo hi loko idhaloko paraloko cāti dveva koṭṭhāsā honti. Yasmā pana ‘‘idhaloko’’ti visesato diṭṭhadhammabhūto sattasantāno vuccati. ‘‘Paraloko’’ti bhavantarasaṅkhepagato sattasantāno tadubhayavinimutto anindriyabaddho rūpasantāno. Tasmā taṃ sandhāya ‘‘yamidaṃ ubhayamantarenā’’tiādi vuttaṃ.
ये पन ‘‘उभयमन्तरेना’’ति वचनं गहेत्वा अन्तराभवं इच्छन्ति, तेसं तं मिच्छा। अन्तराभवो हि अभिधम्मे पटिक्खित्तोति। दिट्ठन्ति रूपायतनं । सुतन्ति सद्दायतनं। मुतन्ति पत्वा गहेतब्बतो गन्धायतनं रसायतनं फोट्ठब्बायतनञ्च। विञ्ञातन्ति अवसिट्ठं धम्मारम्मणपरियापन्नरूपं। पत्तन्ति परियेसित्वा वा अपरियेसित्वा वा पत्तं। परियेसितन्ति पत्तं वा अप्पत्तं वा परियेसितं। वितक्कितं विचारितन्ति वितक्कनवसेन अनुमज्जनवसेन च आलम्बितं। मनसानुचिन्तितन्ति चित्तेन अनु अनु चिन्तितं। अयं सदेवके…पे॰… अनिस्सितेन चित्तेन न ञायति झायन्तोति अयं खीणासवो फलसमापत्तिझानेन झायन्तो पुब्बेव तण्हादिट्ठिनिस्सयानं सुट्ठु पहीनत्ता सदेवके लोके…पे॰… मनुस्साय यत्थ कत्थचिपि अनिस्सितेन चित्तेन झायति नाम। ततो एव लोके केनचिपि न ञायति ‘‘अयं इदं नाम निस्साय झायती’’ति। वुत्तञ्हेतं –
Ye pana ‘‘ubhayamantarenā’’ti vacanaṃ gahetvā antarābhavaṃ icchanti, tesaṃ taṃ micchā. Antarābhavo hi abhidhamme paṭikkhittoti. Diṭṭhanti rūpāyatanaṃ . Sutanti saddāyatanaṃ. Mutanti patvā gahetabbato gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanañca. Viññātanti avasiṭṭhaṃ dhammārammaṇapariyāpannarūpaṃ. Pattanti pariyesitvā vā apariyesitvā vā pattaṃ. Pariyesitanti pattaṃ vā appattaṃ vā pariyesitaṃ. Vitakkitaṃ vicāritanti vitakkanavasena anumajjanavasena ca ālambitaṃ. Manasānucintitanti cittena anu anu cintitaṃ. Ayaṃ sadevake…pe… anissitena cittena na ñāyati jhāyantoti ayaṃ khīṇāsavo phalasamāpattijhānena jhāyanto pubbeva taṇhādiṭṭhinissayānaṃ suṭṭhu pahīnattā sadevake loke…pe… manussāya yattha katthacipi anissitena cittena jhāyati nāma. Tato eva loke kenacipi na ñāyati ‘‘ayaṃ idaṃ nāma nissāya jhāyatī’’ti. Vuttañhetaṃ –
‘‘नमो ते पुरिसाजञ्ञ, नमो ते पुरिसुत्तम।
‘‘Namo te purisājañña, namo te purisuttama;
यस्स ते नाभिजानाम, किं त्वं निस्साय झायसी’’ति॥ (नेत्ति॰ १०४)।
Yassa te nābhijānāma, kiṃ tvaṃ nissāya jhāyasī’’ti. (netti. 104);
इदानि खीणासवचित्तस्स कत्थचिपि अनिस्सितभावं गोधिकसुत्तेन (सं॰ नि॰ १.१५९) वक्कलिसुत्तेन (सं॰ नि॰ ३.८७) च विभावेतुं ‘‘यथा मारो’’तिआदि वुत्तं। विञ्ञाणं समन्वेसन्तोति परिनिब्बानतो उद्धं विञ्ञाणं परियेसन्तो। ‘‘पपञ्चातीतो’’तिआदिना अदस्सनस्स कारणमाह। अनिस्सितचित्ता न ञायन्ति झायमानाति न केवलं अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया खीणासवस्स चित्तगतिं मारादयो न जानन्ति, अपि च खो सउपादिसेसायपि निब्बानधातुया तस्स तं न जानन्तीति अत्थो। अयं देसनासन्धीति गोधिकसुत्तवक्कलिसुत्तानं विय सुत्तन्तानं अञ्ञमञ्ञअत्थसंसन्दना देसनासन्धि नाम।
Idāni khīṇāsavacittassa katthacipi anissitabhāvaṃ godhikasuttena (saṃ. ni. 1.159) vakkalisuttena (saṃ. ni. 3.87) ca vibhāvetuṃ ‘‘yathā māro’’tiādi vuttaṃ. Viññāṇaṃ samanvesantoti parinibbānato uddhaṃ viññāṇaṃ pariyesanto. ‘‘Papañcātīto’’tiādinā adassanassa kāraṇamāha. Anissitacittā na ñāyanti jhāyamānāti na kevalaṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā khīṇāsavassa cittagatiṃ mārādayo na jānanti, api ca kho saupādisesāyapi nibbānadhātuyā tassa taṃ na jānantīti attho. Ayaṃ desanāsandhīti godhikasuttavakkalisuttānaṃ viya suttantānaṃ aññamaññaatthasaṃsandanā desanāsandhi nāma.
निद्देससन्धीति निद्देसस्स सन्धि निद्देससन्धि, निद्देसेन वा सन्धि निद्देससन्धि। पुरिमेन सुत्तस्स निद्देसेन तस्सेव पच्छिमस्स निद्देसस्स, पच्छिमेन वा पुरिमस्स सम्बन्धनन्ति अत्थो। तं दस्सेतुं यस्मा भगवा येभुय्येन पठमं वट्टं दस्सेत्वा पच्छा विवट्टं दस्सेति, तस्मा ‘‘निस्सितचित्ता’’तिआदि वुत्तं। तत्थ निस्सितं चित्तं एतेसन्ति निस्सितचित्ता, पुग्गला, निद्दिसितब्बा पुग्गलाधिट्ठानाय देसनायाति अधिप्पायो। धम्माधिट्ठानाय पन निस्सितं चित्तं एत्थाति निस्सितचित्ता, निस्सितचित्तवन्तो तण्हादिट्ठिनिस्सयवसेन पवत्ता सुत्तपदेसा। सेसमेत्थ सब्बं पाकटमेव।
Niddesasandhīti niddesassa sandhi niddesasandhi, niddesena vā sandhi niddesasandhi. Purimena suttassa niddesena tasseva pacchimassa niddesassa, pacchimena vā purimassa sambandhananti attho. Taṃ dassetuṃ yasmā bhagavā yebhuyyena paṭhamaṃ vaṭṭaṃ dassetvā pacchā vivaṭṭaṃ dasseti, tasmā ‘‘nissitacittā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nissitaṃ cittaṃ etesanti nissitacittā, puggalā, niddisitabbā puggalādhiṭṭhānāya desanāyāti adhippāyo. Dhammādhiṭṭhānāya pana nissitaṃ cittaṃ etthāti nissitacittā, nissitacittavanto taṇhādiṭṭhinissayavasena pavattā suttapadesā. Sesamettha sabbaṃ pākaṭameva.
चतुब्यूहहारविभङ्गवण्णना निट्ठिता।
Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi / ६. चतुब्यूहहारविभङ्गो • 6. Catubyūhahāravibhaṅgo
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ६. चतुब्यूहहारविभङ्गवण्णना • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / ६. चतुब्यूहहारविभङ्गविभावना • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavibhāvanā