| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi |
६. चतुब्यूहहारविभङ्गो
6. Catubyūhahāravibhaṅgo
२५. तत्थ कतमो चतुब्यूहो हारो? ‘‘नेरुत्तमधिप्पायो’’ति अयं। ब्यञ्जनेन सुत्तस्स नेरुत्तञ्च अधिप्पायो च निदानञ्च पुब्बापरसन्धि च गवेसितब्बो । तत्थ कतमं नेरुत्तं, या निरुत्तिपदसंहिता, यं धम्मानं नामसो ञाणं। यदा हि भिक्खु अत्थस्स च नामं जानाति, धम्मस्स च नामं जानाति, तथा तथा नं अभिनिरोपेति। अयञ्च वुच्चति अत्थकुसलो धम्मकुसलो ब्यञ्जनकुसलो निरुत्तिकुसलो पुब्बापरकुसलो देसनाकुसलो अतीताधिवचनकुसलो अनागताधिवचनकुसलो पच्चुप्पन्नाधिवचनकुसलो इत्थाधिवचनकुसलो पुरिसाधिवचनकुसलो नपुंसकाधिवचनकुसलो एकाधिवचनकुसलो अनेकाधिवचनकुसलो, एवं सब्बानि कातब्बानि जनपदनिरुत्तानि सब्बा च जनपदनिरुत्तियो। अयं निरुत्तिपदसंहिता।
25. Tattha katamo catubyūho hāro? ‘‘Neruttamadhippāyo’’ti ayaṃ. Byañjanena suttassa neruttañca adhippāyo ca nidānañca pubbāparasandhi ca gavesitabbo . Tattha katamaṃ neruttaṃ, yā niruttipadasaṃhitā, yaṃ dhammānaṃ nāmaso ñāṇaṃ. Yadā hi bhikkhu atthassa ca nāmaṃ jānāti, dhammassa ca nāmaṃ jānāti, tathā tathā naṃ abhiniropeti. Ayañca vuccati atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo desanākusalo atītādhivacanakusalo anāgatādhivacanakusalo paccuppannādhivacanakusalo itthādhivacanakusalo purisādhivacanakusalo napuṃsakādhivacanakusalo ekādhivacanakusalo anekādhivacanakusalo, evaṃ sabbāni kātabbāni janapadaniruttāni sabbā ca janapadaniruttiyo. Ayaṃ niruttipadasaṃhitā.
२६. तत्थ कतमो अधिप्पायो?
26. Tattha katamo adhippāyo?
‘‘धम्मो हवे रक्खति धम्मचारिं, छत्तं महन्तं यथ वस्सकाले 1।
‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ, chattaṃ mahantaṃ yatha vassakāle 2;
एसानिसंसो धम्मे सुचिण्णे, न दुग्गतिं गच्छति धम्मचारी’’ति॥
Esānisaṃso dhamme suciṇṇe, na duggatiṃ gacchati dhammacārī’’ti.
इध भगवतो को अधिप्पायो? ये अपायेहि परिमुच्चितुकामा भविस्सन्ति, ते धम्मचारिनो भविस्सन्तीति अयं एत्थ भगवतो अधिप्पायो।
Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye apāyehi parimuccitukāmā bhavissanti, te dhammacārino bhavissantīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.
‘‘चोरो यथा सन्धिमुखे गहीतो, सकम्मुना हञ्ञति 3 बज्झते च।
‘‘Coro yathā sandhimukhe gahīto, sakammunā haññati 4 bajjhate ca;
एवं अयं पेच्च पजा परत्थ, सकम्मुना हञ्ञति 5 बज्झते चा’’ति॥
Evaṃ ayaṃ pecca pajā parattha, sakammunā haññati 6 bajjhate cā’’ti.
इध भगवतो को अधिप्पायो? सञ्चेतनिकानं कतानं कम्मानं उपचितानं दुक्खवेदनीयानं अनिट्ठं असातं विपाकं पच्चनुभविस्सतीति अयं एत्थ भगवतो अधिप्पायो।
Idha bhagavato ko adhippāyo? Sañcetanikānaṃ katānaṃ kammānaṃ upacitānaṃ dukkhavedanīyānaṃ aniṭṭhaṃ asātaṃ vipākaṃ paccanubhavissatīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.
अत्तनो सुखमेसानो, पेच्च सो न लभते सुख’’न्ति॥
Attano sukhamesāno, pecca so na labhate sukha’’nti.
इध भगवतो को अधिप्पायो? ये सुखेन अत्थिका भविस्सन्ति, ते पापकम्मं 9 न करिस्सन्तीति अयं एत्थ भगवतो अधिप्पायो।
Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye sukhena atthikā bhavissanti, te pāpakammaṃ 10 na karissantīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.
‘‘मिद्धी 11 यदा होति महग्घसो च, निद्दायिता सम्परिवत्तसायी।
‘‘Middhī 12 yadā hoti mahagghaso ca, niddāyitā samparivattasāyī;
महावराहोव निवापपुट्ठो, पुनप्पुनं गब्भमुपेति मन्दो’’ति॥
Mahāvarāhova nivāpapuṭṭho, punappunaṃ gabbhamupeti mando’’ti.
इध भगवतो को अधिप्पायो? ये जरामरणेन अट्टियितुकामा भविस्सन्ति, ते भविस्सन्ति भोजने मत्तञ्ञुनो इन्द्रियेसु गुत्तद्वारा पुब्बरत्तापररत्तं जागरियानुयोगमनुयुत्ता विपस्सका कुसलेसु धम्मेसु सगारवा च सब्रह्मचारीसु थेरेसु नवेसु मज्झिमेसूति अयं एत्थ भगवतो अधिप्पायो।
Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye jarāmaraṇena aṭṭiyitukāmā bhavissanti, te bhavissanti bhojane mattaññuno indriyesu guttadvārā pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyuttā vipassakā kusalesu dhammesu sagāravā ca sabrahmacārīsu theresu navesu majjhimesūti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.
अप्पमत्ता न मीयन्ति, ये पमत्ता यथा मता’’ति॥
Appamattā na mīyanti, ye pamattā yathā matā’’ti.
इध भगवतो को अधिप्पायो? ये अमतपरियेसनं परियेसितुकामा भविस्सन्ति, ते अप्पमत्ता विहरिस्सन्तीति अयं एत्थ भगवतो अधिप्पायो। अयं अधिप्पायो।
Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye amatapariyesanaṃ pariyesitukāmā bhavissanti, te appamattā viharissantīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo. Ayaṃ adhippāyo.
२७. तत्थ कतमं निदानं? यथा सो धनियो गोपालको भगवन्तं आह –
27. Tattha katamaṃ nidānaṃ? Yathā so dhaniyo gopālako bhagavantaṃ āha –
‘‘नन्दति पुत्तेहि पुत्तिमा, गोमा 15 गोहि तथेव नन्दति।
‘‘Nandati puttehi puttimā, gomā 16 gohi tatheva nandati;
उपधी हि नरस्स नन्दना, न हि सो नन्दति यो निरूपधी’’ति॥
Upadhī hi narassa nandanā, na hi so nandati yo nirūpadhī’’ti.
भगवा आह –
Bhagavā āha –
‘‘सोचति पुत्तेहि पुत्तिमा, गोपिको 17 गोहि तथेव सोचति।
‘‘Socati puttehi puttimā, gopiko 18 gohi tatheva socati;
उपधी हि नरस्स सोचना, न हि सो सोचति यो निरूपधी’’ति॥
Upadhī hi narassa socanā, na hi so socati yo nirūpadhī’’ti.
इमिना वत्थुना इमिना निदानेन एवं ञायति ‘‘इध भगवा बाहिरं परिग्गहं उपधि आहा’’ति। यथा च मारो पापिमा गिज्झकूटा पब्बता पुथुसिलं पातेसि, भगवा आह –
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā bāhiraṃ pariggahaṃ upadhi āhā’’ti. Yathā ca māro pāpimā gijjhakūṭā pabbatā puthusilaṃ pātesi, bhagavā āha –
नेव सम्माविमुत्तानं, बुद्धानं अत्थि इञ्जितं॥
Neva sammāvimuttānaṃ, buddhānaṃ atthi iñjitaṃ.
नभं फलेय्यप्पथवी चलेय्य, सब्बेव पाणा उद सन्तसेय्युं।
Nabhaṃ phaleyyappathavī caleyya, sabbeva pāṇā uda santaseyyuṃ;
सल्लम्पि चे उरसि कम्पयेय्युं 21, उपधीसु ताणं न करोन्ति बुद्धा’’ति॥
Sallampi ce urasi kampayeyyuṃ 22, upadhīsu tāṇaṃ na karonti buddhā’’ti.
इमिना वत्थुना इमिना निदानेन एवं ञायति ‘‘इध भगवा कायं उपधिं आहा’’ति। यथा चाह –
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā kāyaṃ upadhiṃ āhā’’ti. Yathā cāha –
‘‘न तं दळ्हं बन्धनमाहु धीरा, यदायसं दारुजपब्बजञ्च 23।
‘‘Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, yadāyasaṃ dārujapabbajañca 24;
सारत्तरत्ता मणिकुण्डलेसु, पुत्तेसु दारेसु च या अपेक्खा’’ति॥
Sārattarattā maṇikuṇḍalesu, puttesu dāresu ca yā apekkhā’’ti.
इमिना वत्थुना इमिना निदानेन एवं ञायति ‘‘इध भगवा बाहिरेसु वत्थूसु तण्हं आहा’’ति। यथा चाह –
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā bāhiresu vatthūsu taṇhaṃ āhā’’ti. Yathā cāha –
‘‘एतं दळ्हं बन्धनमाहु धीरा, ओहारिनं सिथिलं दुप्पमुञ्चं।
‘‘Etaṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, ohārinaṃ sithilaṃ duppamuñcaṃ;
एतम्पि छेत्वान परिब्बजन्ति, अनपेक्खिनो कामसुखं पहाया’’ति॥
Etampi chetvāna paribbajanti, anapekkhino kāmasukhaṃ pahāyā’’ti.
इमिना वत्थुना इमिना निदानेन एवं ञायति ‘‘इध भगवा बाहिरवत्थुकाय तण्हाय पहानं आहा’’ति। यथा चाह –
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā bāhiravatthukāya taṇhāya pahānaṃ āhā’’ti. Yathā cāha –
‘‘आतुरं असुचिं पूतिं, दुग्गन्धं देहनिस्सितं।
‘‘Āturaṃ asuciṃ pūtiṃ, duggandhaṃ dehanissitaṃ;
पग्घरन्तं दिवा रत्तिं, बालानं अभिनन्दित’’न्ति॥
Paggharantaṃ divā rattiṃ, bālānaṃ abhinandita’’nti.
इमिना वत्थुना इमिना निदानेन एवं ञायति ‘‘इध भगवा अज्झत्तिकवत्थुकाय तण्हाय पहानं आहा’’ति। यथा चाह –
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā ajjhattikavatthukāya taṇhāya pahānaṃ āhā’’ti. Yathā cāha –
‘‘उच्छिन्द 25 सिनेहमत्तनो, कुमुदं सारदिकंव पाणिना।
‘‘Ucchinda 26 sinehamattano, kumudaṃ sāradikaṃva pāṇinā;
सन्तिमग्गमेव ब्रूहय, निब्बानं सुगतेन देसित’’न्ति॥
Santimaggameva brūhaya, nibbānaṃ sugatena desita’’nti.
इमिना वत्थुना इमिना निदानेन एवं ञायति ‘‘इध भगवा अज्झत्तिकवत्थुकाय तण्हाय पहानं आहा’’ति। इदं निदानं।
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā ajjhattikavatthukāya taṇhāya pahānaṃ āhā’’ti. Idaṃ nidānaṃ.
तत्थ कतमो पुब्बापरसन्धि। यथाह –
Tattha katamo pubbāparasandhi. Yathāha –
‘‘कामन्धा जालसञ्छन्ना, तण्हाछदनछादिता।
‘‘Kāmandhā jālasañchannā, taṇhāchadanachāditā;
जरामरणमन्वेन्ति, वच्छो खीरपकोव मातर’’न्ति॥
Jarāmaraṇamanventi, vaccho khīrapakova mātara’’nti.
अयं कामतण्हा वुत्ता। सा कतमेन पुब्बापरेन युज्जति? यथाह –
Ayaṃ kāmataṇhā vuttā. Sā katamena pubbāparena yujjati? Yathāha –
‘‘रत्तो अत्थं न जानाति, रत्तो धम्मं न पस्सति।
‘‘Ratto atthaṃ na jānāti, ratto dhammaṃ na passati;
अन्धन्तमं तदा होति, यं रागो सहते नर’’न्ति॥
Andhantamaṃ tadā hoti, yaṃ rāgo sahate nara’’nti.
इति अन्धताय च सञ्छन्नताय च सायेव तण्हा अभिलपिता। यञ्चाह कामन्धा जालसञ्छन्ना, तण्हाछदनछादिताति। यञ्चाह रत्तो अत्थं न जानाति, रत्तो धम्मं न पस्सतीति, इमेहि पदेहि परियुट्ठानेहि सायेव तण्हा अभिलपिता। यं अन्धकारं, अयं दुक्खसमुदयो, या च तण्हा पोनोभविका, यञ्चाह कामाति इमे किलेसकामा। यञ्चाह जालसञ्छन्नाति तेसं येव कामानं पयोगेन परियुट्ठानं दस्सेति, तस्मा किलेसवसेन च परियुट्ठानवसेन च तण्हाबन्धनं वुत्तं। ये एदिसिका, ते जरामरणं अन्वेन्ति, अयं भगवता यथानिक्खित्तगाथाबलेन दस्सिता जरामरणमन्वेन्तीति।
Iti andhatāya ca sañchannatāya ca sāyeva taṇhā abhilapitā. Yañcāha kāmandhā jālasañchannā, taṇhāchadanachāditāti. Yañcāha ratto atthaṃ na jānāti, ratto dhammaṃ na passatīti, imehi padehi pariyuṭṭhānehi sāyeva taṇhā abhilapitā. Yaṃ andhakāraṃ, ayaṃ dukkhasamudayo, yā ca taṇhā ponobhavikā, yañcāha kāmāti ime kilesakāmā. Yañcāha jālasañchannāti tesaṃ yeva kāmānaṃ payogena pariyuṭṭhānaṃ dasseti, tasmā kilesavasena ca pariyuṭṭhānavasena ca taṇhābandhanaṃ vuttaṃ. Ye edisikā, te jarāmaraṇaṃ anventi, ayaṃ bhagavatā yathānikkhittagāthābalena dassitā jarāmaraṇamanventīti.
‘‘यस्स पपञ्चा ठिती च नत्थि, सन्दानं पलिघञ्च 31 वीतिवत्तो।
‘‘Yassa papañcā ṭhitī ca natthi, sandānaṃ palighañca 32 vītivatto;
तं नित्तण्हं मुनिं चरन्तं, न विजानाति सदेवकोपि लोको’’ति॥
Taṃ nittaṇhaṃ muniṃ carantaṃ, na vijānāti sadevakopi loko’’ti.
पपञ्चा नाम तण्हादिट्ठिमाना, तदभिसङ्खता च सङ्खारा। ठिति नाम अनुसया। सन्दानं नाम तण्हाय परियुट्ठानं, यानि छत्तिंसतण्हाय जालिनिया विचरितानि। पलिघो नाम मोहो। ये च पपञ्चा सङ्खारा या च ठिति यं सन्दानञ्च यं पलिघञ्च यो एतं सब्बं समतिक्कन्तो, अयं वुच्चति नित्तण्हो इति।
Papañcā nāma taṇhādiṭṭhimānā, tadabhisaṅkhatā ca saṅkhārā. Ṭhiti nāma anusayā. Sandānaṃ nāma taṇhāya pariyuṭṭhānaṃ, yāni chattiṃsataṇhāya jāliniyā vicaritāni. Paligho nāma moho. Ye ca papañcā saṅkhārā yā ca ṭhiti yaṃ sandānañca yaṃ palighañca yo etaṃ sabbaṃ samatikkanto, ayaṃ vuccati nittaṇho iti.
२८. तत्थ परियुट्ठानसङ्खारा दिट्ठधम्मवेदनीया वा उपपज्जवेदनीया वा अपरापरियवेदनीया वा, एवं तण्हा तिविधं फलं देति दिट्ठे वा धम्मे उपपज्जे वा अपरे वा परियाये। एवं भगवा आह ‘‘यं लोभपकतं कम्मं करोति कायेन वा वाचाय वा मनसा वा, तस्स विपाकं अनुभोति दिट्ठे वा धम्मे उपपज्जे वा अपरे वा परियाये’’ति। इदं भगवतो पुब्बापरेन युज्जति। तत्थ परियुट्ठानं दिट्ठधम्मवेदनीयं वा कम्मं उपपज्जवेदनीयं वा कम्मं अपरापरियायवेदनीयं 33 वा कम्मं, एवं कम्मं तिधा विपच्चति दिट्ठे वा धम्मे उपपज्जे वा अपरे वा परियाये। यथाह –
28. Tattha pariyuṭṭhānasaṅkhārā diṭṭhadhammavedanīyā vā upapajjavedanīyā vā aparāpariyavedanīyā vā, evaṃ taṇhā tividhaṃ phalaṃ deti diṭṭhe vā dhamme upapajje vā apare vā pariyāye. Evaṃ bhagavā āha ‘‘yaṃ lobhapakataṃ kammaṃ karoti kāyena vā vācāya vā manasā vā, tassa vipākaṃ anubhoti diṭṭhe vā dhamme upapajje vā apare vā pariyāye’’ti. Idaṃ bhagavato pubbāparena yujjati. Tattha pariyuṭṭhānaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ vā kammaṃ upapajjavedanīyaṃ vā kammaṃ aparāpariyāyavedanīyaṃ 34 vā kammaṃ, evaṃ kammaṃ tidhā vipaccati diṭṭhe vā dhamme upapajje vā apare vā pariyāye. Yathāha –
‘‘यञ्चे बालो इध पाणातिपाती होति…पे॰… मिच्छादिट्ठि होति, तस्स दिट्ठे वा धम्मे विपाकं पटिसंवेदेति उपपज्जे वा अपरे वा परियाये’’ति। इदं भगवतो पुब्बापरेन युज्जति। तत्थ परियुट्ठानं पटिसङ्खानबलेन पहातब्बं, सङ्खारा दस्सनबलेन, छत्तिंस तण्हाविचरितानि भावनाबलेन पहातब्बानीति एवं तण्हापि तिधा पहीयति। या नित्तण्हाता अयं सउपादिसेसा निब्बानधातु। भेदा कायस्स अयं अनुपादिसेसा निब्बानधातु।
‘‘Yañce bālo idha pāṇātipātī hoti…pe… micchādiṭṭhi hoti, tassa diṭṭhe vā dhamme vipākaṃ paṭisaṃvedeti upapajje vā apare vā pariyāye’’ti. Idaṃ bhagavato pubbāparena yujjati. Tattha pariyuṭṭhānaṃ paṭisaṅkhānabalena pahātabbaṃ, saṅkhārā dassanabalena, chattiṃsa taṇhāvicaritāni bhāvanābalena pahātabbānīti evaṃ taṇhāpi tidhā pahīyati. Yā nittaṇhātā ayaṃ saupādisesā nibbānadhātu. Bhedā kāyassa ayaṃ anupādisesā nibbānadhātu.
पपञ्चो नाम वुच्चति अनुबन्धो। यञ्चाह भगवा ‘‘पपञ्चेति अतीतानागतपच्चुप्पन्नं चक्खुविञ्ञेय्यं रूपं आरब्भा’’ति। यञ्चाह भगवा – ‘‘अतीते, राध, रूपे अनपेक्खो होहि, अनागतं रूपं मा अभिनन्दि, पच्चुप्पन्नस्स रूपस्स निब्बिदाय विरागाय निरोधाय पटिनिस्सग्गाय पटिपज्जा’’ति। इदं भगवतो पुब्बापरेन युज्जति। यो चापि पपञ्चो ये च सङ्खारा या च अतीतानागतपच्चुप्पन्नस्स अभिनन्दना, इदं एकत्थं। अपि च अञ्ञमञ्ञेहि पदेहि अञ्ञमञ्ञेहि अक्खरेहि अञ्ञमञ्ञेहि ब्यञ्जनेहि अपरिमाणा धम्मदेसना वुत्ता भगवता। एवं सुत्तेन सुत्तं संसन्दयित्वा पुब्बापरेन सद्धिं योजयित्वा सुत्तं निद्दिट्ठं भवति।
Papañco nāma vuccati anubandho. Yañcāha bhagavā ‘‘papañceti atītānāgatapaccuppannaṃ cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ ārabbhā’’ti. Yañcāha bhagavā – ‘‘atīte, rādha, rūpe anapekkho hohi, anāgataṃ rūpaṃ mā abhinandi, paccuppannassa rūpassa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭinissaggāya paṭipajjā’’ti. Idaṃ bhagavato pubbāparena yujjati. Yo cāpi papañco ye ca saṅkhārā yā ca atītānāgatapaccuppannassa abhinandanā, idaṃ ekatthaṃ. Api ca aññamaññehi padehi aññamaññehi akkharehi aññamaññehi byañjanehi aparimāṇā dhammadesanā vuttā bhagavatā. Evaṃ suttena suttaṃ saṃsandayitvā pubbāparena saddhiṃ yojayitvā suttaṃ niddiṭṭhaṃ bhavati.
सो चायं 35 पुब्बापरो सन्धि चतुब्बिधो अत्थसन्धि ब्यञ्जनसन्धि देसनासन्धि निद्देससन्धीति।
So cāyaṃ 36 pubbāparo sandhi catubbidho atthasandhi byañjanasandhi desanāsandhi niddesasandhīti.
तत्थ अत्थसन्धि छप्पदानि सङ्कासना पकासना विवरणा विभजना उत्तानीकम्मता पञ्ञत्तीति।
Tattha atthasandhi chappadāni saṅkāsanā pakāsanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkammatā paññattīti.
ब्यञ्जनसन्धि छप्पदानि अक्खरं पदं ब्यञ्जनं आकारो निरुत्ति निद्देसोति।
Byañjanasandhi chappadāni akkharaṃ padaṃ byañjanaṃ ākāro nirutti niddesoti.
देसनासन्धि न च पथविं निस्साय झायति झायी झायति च। न च आपं निस्साय झायति झायी झायति च, न च तेजं निस्साय झायति झायी झायति च, न च वायुं निस्साय झायति झायी झायति च। न च आकासानञ्चायतनं निस्साय…पे॰… न च विञ्ञाणञ्चायतनं निस्साय…पे॰… न च आकिञ्चञ्ञायतनं निस्साय…पे॰… न च नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं निस्साय…पे॰… न च इमं लोकं निस्साय…पे॰… न च परलोकं निस्साय झायति झायी झायति च। यमिदं उभयमन्तरेन दिट्ठं सुतं मुतं विञ्ञातं पत्तं परियेसितं वितक्कितं विचारितं मनसानुचिन्तितं, तम्पि निस्साय न झायति झायी झायति च। अयं सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय अनिस्सितेन चित्तेन न ञायति झायन्तो।
Desanāsandhi na ca pathaviṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca. Na ca āpaṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca, na ca tejaṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca, na ca vāyuṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca. Na ca ākāsānañcāyatanaṃ nissāya…pe… na ca viññāṇañcāyatanaṃ nissāya…pe… na ca ākiñcaññāyatanaṃ nissāya…pe… na ca nevasaññānāsaññāyatanaṃ nissāya…pe… na ca imaṃ lokaṃ nissāya…pe… na ca paralokaṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca. Yamidaṃ ubhayamantarena diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ vitakkitaṃ vicāritaṃ manasānucintitaṃ, tampi nissāya na jhāyati jhāyī jhāyati ca. Ayaṃ sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anissitena cittena na ñāyati jhāyanto.
यथा मारो पापिमा गोधिकस्स कुलपुत्तस्स 37 विञ्ञाणं समन्वेसन्तो न जानाति न पस्सति। सो हि पपञ्चातीतो तण्हापहानेन दिट्ठिनिस्सयोपिस्स नत्थि। यथा च गोधिकस्स, एवं वक्कलिस्स सदेवकेन लोकेन समारकेन सब्रह्मकेन सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय अनिस्सितचित्ता न ञायन्ति झायमाना। अयं देसनासन्धि।
Yathā māro pāpimā godhikassa kulaputtassa 38 viññāṇaṃ samanvesanto na jānāti na passati. So hi papañcātīto taṇhāpahānena diṭṭhinissayopissa natthi. Yathā ca godhikassa, evaṃ vakkalissa sadevakena lokena samārakena sabrahmakena sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anissitacittā na ñāyanti jhāyamānā. Ayaṃ desanāsandhi.
तत्थ कतमा निद्देससन्धि? निस्सितचित्ता अकुसलपक्खेन निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता कुसलपक्खेन निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता किलेसेन निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता वोदानेन निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता संसारप्पवत्तिया निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता संसारनिवत्तिया निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता तण्हाय च अविज्जाय च निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता समथेन च विपस्सनाय च निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता अहिरिकेन च अनोत्तप्पेन च निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता हिरिया च ओत्तप्पेन च निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता असतिया च असम्पजञ्ञेन च निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता सतिया च सम्पजञ्ञेन च निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता अयोनिया च अयोनिसोमनसिकारेन च निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता योनिया च योनिसोमनसिकारेन च निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता कोसज्जेन च दोवचस्सेन च निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता वीरियारम्भेन च सोवचस्सेन च निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता अस्सद्धियेन च पमादेन च निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता सद्धाय च अप्पमादेन च निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता असद्धम्मस्सवनेन च असंवरणेन च निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता सद्धम्मस्सवनेन च संवरेन च निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता अभिज्झाय च ब्यापादेन च निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता अनभिज्झाय च अब्यापादेन च निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता नीवरणेहि च संयोजनियेहि च निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता रागविरागाय च चेतोविमुत्तिया अविज्जाविरागाय च पञ्ञाविमुत्तिया निद्दिसितब्बा। निस्सितचित्ता उच्छेददिट्ठिया च सस्सतदिट्ठिया च निद्दिसितब्बा, अनिस्सितचित्ता सउपादिसेसाय च अनुपादिसेसाय च निब्बानधातुया निद्दिसितब्बा। अयं निद्देससन्धि। तेनाह आयस्मा महाकच्चायनो ‘‘नेरुत्तमधिप्पायो’’ति।
Tattha katamā niddesasandhi? Nissitacittā akusalapakkhena niddisitabbā, anissitacittā kusalapakkhena niddisitabbā. Nissitacittā kilesena niddisitabbā, anissitacittā vodānena niddisitabbā. Nissitacittā saṃsārappavattiyā niddisitabbā, anissitacittā saṃsāranivattiyā niddisitabbā. Nissitacittā taṇhāya ca avijjāya ca niddisitabbā, anissitacittā samathena ca vipassanāya ca niddisitabbā. Nissitacittā ahirikena ca anottappena ca niddisitabbā, anissitacittā hiriyā ca ottappena ca niddisitabbā. Nissitacittā asatiyā ca asampajaññena ca niddisitabbā, anissitacittā satiyā ca sampajaññena ca niddisitabbā. Nissitacittā ayoniyā ca ayonisomanasikārena ca niddisitabbā, anissitacittā yoniyā ca yonisomanasikārena ca niddisitabbā. Nissitacittā kosajjena ca dovacassena ca niddisitabbā, anissitacittā vīriyārambhena ca sovacassena ca niddisitabbā. Nissitacittā assaddhiyena ca pamādena ca niddisitabbā, anissitacittā saddhāya ca appamādena ca niddisitabbā. Nissitacittā asaddhammassavanena ca asaṃvaraṇena ca niddisitabbā, anissitacittā saddhammassavanena ca saṃvarena ca niddisitabbā. Nissitacittā abhijjhāya ca byāpādena ca niddisitabbā, anissitacittā anabhijjhāya ca abyāpādena ca niddisitabbā. Nissitacittā nīvaraṇehi ca saṃyojaniyehi ca niddisitabbā, anissitacittā rāgavirāgāya ca cetovimuttiyā avijjāvirāgāya ca paññāvimuttiyā niddisitabbā. Nissitacittā ucchedadiṭṭhiyā ca sassatadiṭṭhiyā ca niddisitabbā, anissitacittā saupādisesāya ca anupādisesāya ca nibbānadhātuyā niddisitabbā. Ayaṃ niddesasandhi. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘neruttamadhippāyo’’ti.
नियुत्तो चतुब्यूहो हारो।
Niyutto catubyūho hāro.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ६. चतुब्यूहहारविभङ्गवण्णना • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ६. चतुब्यूहहारविभङ्गवण्णना • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / ६. चतुब्यूहहारविभङ्गविभावना • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavibhāvanā
