| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เนตฺติปฺปกรณปาฬิ • Nettippakaraṇapāḷi |
๖. จตุพฺยูหหารวิภโงฺค
6. Catubyūhahāravibhaṅgo
๒๕. ตตฺถ กตโม จตุพฺยูโห หาโร? ‘‘เนรุตฺตมธิปฺปาโย’’ติ อยํฯ พฺยญฺชเนน สุตฺตสฺส เนรุตฺตญฺจ อธิปฺปาโย จ นิทานญฺจ ปุพฺพาปรสนฺธิ จ คเวสิตโพฺพ ฯ ตตฺถ กตมํ เนรุตฺตํ, ยา นิรุตฺติปทสํหิตา, ยํ ธมฺมานํ นามโส ญาณํฯ ยทา หิ ภิกฺขุ อตฺถสฺส จ นามํ ชานาติ, ธมฺมสฺส จ นามํ ชานาติ, ตถา ตถา นํ อภินิโรเปติฯ อยญฺจ วุจฺจติ อตฺถกุสโล ธมฺมกุสโล พฺยญฺชนกุสโล นิรุตฺติกุสโล ปุพฺพาปรกุสโล เทสนากุสโล อตีตาธิวจนกุสโล อนาคตาธิวจนกุสโล ปจฺจุปฺปนฺนาธิวจนกุสโล อิตฺถาธิวจนกุสโล ปุริสาธิวจนกุสโล นปุํสกาธิวจนกุสโล เอกาธิวจนกุสโล อเนกาธิวจนกุสโล, เอวํ สพฺพานิ กาตพฺพานิ ชนปทนิรุตฺตานิ สพฺพา จ ชนปทนิรุตฺติโยฯ อยํ นิรุตฺติปทสํหิตาฯ
25. Tattha katamo catubyūho hāro? ‘‘Neruttamadhippāyo’’ti ayaṃ. Byañjanena suttassa neruttañca adhippāyo ca nidānañca pubbāparasandhi ca gavesitabbo . Tattha katamaṃ neruttaṃ, yā niruttipadasaṃhitā, yaṃ dhammānaṃ nāmaso ñāṇaṃ. Yadā hi bhikkhu atthassa ca nāmaṃ jānāti, dhammassa ca nāmaṃ jānāti, tathā tathā naṃ abhiniropeti. Ayañca vuccati atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo desanākusalo atītādhivacanakusalo anāgatādhivacanakusalo paccuppannādhivacanakusalo itthādhivacanakusalo purisādhivacanakusalo napuṃsakādhivacanakusalo ekādhivacanakusalo anekādhivacanakusalo, evaṃ sabbāni kātabbāni janapadaniruttāni sabbā ca janapadaniruttiyo. Ayaṃ niruttipadasaṃhitā.
๒๖. ตตฺถ กตโม อธิปฺปาโย?
26. Tattha katamo adhippāyo?
‘‘ธโมฺม หเว รกฺขติ ธมฺมจาริํ, ฉตฺตํ มหนฺตํ ยถ วสฺสกาเล 1;
‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ, chattaṃ mahantaṃ yatha vassakāle 2;
เอสานิสํโส ธเมฺม สุจิเณฺณ, น ทุคฺคติํ คจฺฉติ ธมฺมจารี’’ติฯ
Esānisaṃso dhamme suciṇṇe, na duggatiṃ gacchati dhammacārī’’ti.
อิธ ภควโต โก อธิปฺปาโย? เย อปาเยหิ ปริมุจฺจิตุกามา ภวิสฺสนฺติ, เต ธมฺมจาริโน ภวิสฺสนฺตีติ อยํ เอตฺถ ภควโต อธิปฺปาโยฯ
Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye apāyehi parimuccitukāmā bhavissanti, te dhammacārino bhavissantīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.
‘‘โจโร ยถา สนฺธิมุเข คหีโต, สกมฺมุนา หญฺญติ 3 พชฺฌเต จ;
‘‘Coro yathā sandhimukhe gahīto, sakammunā haññati 4 bajjhate ca;
เอวํ อยํ เปจฺจ ปชา ปรตฺถ, สกมฺมุนา หญฺญติ 5 พชฺฌเต จา’’ติฯ
Evaṃ ayaṃ pecca pajā parattha, sakammunā haññati 6 bajjhate cā’’ti.
อิธ ภควโต โก อธิปฺปาโย? สเญฺจตนิกานํ กตานํ กมฺมานํ อุปจิตานํ ทุกฺขเวทนียานํ อนิฎฺฐํ อสาตํ วิปากํ ปจฺจนุภวิสฺสตีติ อยํ เอตฺถ ภควโต อธิปฺปาโยฯ
Idha bhagavato ko adhippāyo? Sañcetanikānaṃ katānaṃ kammānaṃ upacitānaṃ dukkhavedanīyānaṃ aniṭṭhaṃ asātaṃ vipākaṃ paccanubhavissatīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.
อตฺตโน สุขเมสาโน, เปจฺจ โส น ลภเต สุข’’นฺติฯ
Attano sukhamesāno, pecca so na labhate sukha’’nti.
อิธ ภควโต โก อธิปฺปาโย? เย สุเขน อตฺถิกา ภวิสฺสนฺติ, เต ปาปกมฺมํ 9 น กริสฺสนฺตีติ อยํ เอตฺถ ภควโต อธิปฺปาโยฯ
Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye sukhena atthikā bhavissanti, te pāpakammaṃ 10 na karissantīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.
‘‘มิทฺธี 11 ยทา โหติ มหคฺฆโส จ, นิทฺทายิตา สมฺปริวตฺตสายี;
‘‘Middhī 12 yadā hoti mahagghaso ca, niddāyitā samparivattasāyī;
มหาวราโหว นิวาปปุโฎฺฐ, ปุนปฺปุนํ คพฺภมุเปติ มโนฺท’’ติฯ
Mahāvarāhova nivāpapuṭṭho, punappunaṃ gabbhamupeti mando’’ti.
อิธ ภควโต โก อธิปฺปาโย? เย ชรามรเณน อฎฺฎิยิตุกามา ภวิสฺสนฺติ, เต ภวิสฺสนฺติ โภชเน มตฺตญฺญุโน อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารา ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ ชาคริยานุโยคมนุยุตฺตา วิปสฺสกา กุสเลสุ ธเมฺมสุ สคารวา จ สพฺรหฺมจารีสุ เถเรสุ นเวสุ มชฺฌิเมสูติ อยํ เอตฺถ ภควโต อธิปฺปาโยฯ
Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye jarāmaraṇena aṭṭiyitukāmā bhavissanti, te bhavissanti bhojane mattaññuno indriyesu guttadvārā pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyuttā vipassakā kusalesu dhammesu sagāravā ca sabrahmacārīsu theresu navesu majjhimesūti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.
อปฺปมตฺตา น มียนฺติ, เย ปมตฺตา ยถา มตา’’ติฯ
Appamattā na mīyanti, ye pamattā yathā matā’’ti.
อิธ ภควโต โก อธิปฺปาโย? เย อมตปริเยสนํ ปริเยสิตุกามา ภวิสฺสนฺติ, เต อปฺปมตฺตา วิหริสฺสนฺตีติ อยํ เอตฺถ ภควโต อธิปฺปาโยฯ อยํ อธิปฺปาโยฯ
Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye amatapariyesanaṃ pariyesitukāmā bhavissanti, te appamattā viharissantīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo. Ayaṃ adhippāyo.
๒๗. ตตฺถ กตมํ นิทานํ? ยถา โส ธนิโย โคปาลโก ภควนฺตํ อาห –
27. Tattha katamaṃ nidānaṃ? Yathā so dhaniyo gopālako bhagavantaṃ āha –
‘‘นนฺทติ ปุเตฺตหิ ปุตฺติมา, โคมา 15 โคหิ ตเถว นนฺทติ;
‘‘Nandati puttehi puttimā, gomā 16 gohi tatheva nandati;
อุปธี หิ นรสฺส นนฺทนา, น หิ โส นนฺทติ โย นิรูปธี’’ติฯ
Upadhī hi narassa nandanā, na hi so nandati yo nirūpadhī’’ti.
ภควา อาห –
Bhagavā āha –
‘‘โสจติ ปุเตฺตหิ ปุตฺติมา, โคปิโก 17 โคหิ ตเถว โสจติ;
‘‘Socati puttehi puttimā, gopiko 18 gohi tatheva socati;
อุปธี หิ นรสฺส โสจนา, น หิ โส โสจติ โย นิรูปธี’’ติฯ
Upadhī hi narassa socanā, na hi so socati yo nirūpadhī’’ti.
อิมินา วตฺถุนา อิมินา นิทาเนน เอวํ ญายติ ‘‘อิธ ภควา พาหิรํ ปริคฺคหํ อุปธิ อาหา’’ติฯ ยถา จ มาโร ปาปิมา คิชฺฌกูฎา ปพฺพตา ปุถุสิลํ ปาเตสิ, ภควา อาห –
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā bāhiraṃ pariggahaṃ upadhi āhā’’ti. Yathā ca māro pāpimā gijjhakūṭā pabbatā puthusilaṃ pātesi, bhagavā āha –
เนว สมฺมาวิมุตฺตานํ, พุทฺธานํ อตฺถิ อิญฺชิตํฯ
Neva sammāvimuttānaṃ, buddhānaṃ atthi iñjitaṃ.
นภํ ผเลยฺยปฺปถวี จเลยฺย, สเพฺพว ปาณา อุท สนฺตเสยฺยุํ;
Nabhaṃ phaleyyappathavī caleyya, sabbeva pāṇā uda santaseyyuṃ;
สลฺลมฺปิ เจ อุรสิ กมฺปเยยฺยุํ 21, อุปธีสุ ตาณํ น กโรนฺติ พุทฺธา’’ติฯ
Sallampi ce urasi kampayeyyuṃ 22, upadhīsu tāṇaṃ na karonti buddhā’’ti.
อิมินา วตฺถุนา อิมินา นิทาเนน เอวํ ญายติ ‘‘อิธ ภควา กายํ อุปธิํ อาหา’’ติฯ ยถา จาห –
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā kāyaṃ upadhiṃ āhā’’ti. Yathā cāha –
‘‘น ตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา, ยทายสํ ทารุชปพฺพชญฺจ 23;
‘‘Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, yadāyasaṃ dārujapabbajañca 24;
สารตฺตรตฺตา มณิกุณฺฑเลสุ, ปุเตฺตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา’’ติฯ
Sārattarattā maṇikuṇḍalesu, puttesu dāresu ca yā apekkhā’’ti.
อิมินา วตฺถุนา อิมินา นิทาเนน เอวํ ญายติ ‘‘อิธ ภควา พาหิเรสุ วตฺถูสุ ตณฺหํ อาหา’’ติฯ ยถา จาห –
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā bāhiresu vatthūsu taṇhaṃ āhā’’ti. Yathā cāha –
‘‘เอตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา, โอหารินํ สิถิลํ ทุปฺปมุญฺจํ;
‘‘Etaṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, ohārinaṃ sithilaṃ duppamuñcaṃ;
เอตมฺปิ เฉตฺวาน ปริพฺพชนฺติ, อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายา’’ติฯ
Etampi chetvāna paribbajanti, anapekkhino kāmasukhaṃ pahāyā’’ti.
อิมินา วตฺถุนา อิมินา นิทาเนน เอวํ ญายติ ‘‘อิธ ภควา พาหิรวตฺถุกาย ตณฺหาย ปหานํ อาหา’’ติฯ ยถา จาห –
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā bāhiravatthukāya taṇhāya pahānaṃ āhā’’ti. Yathā cāha –
‘‘อาตุรํ อสุจิํ ปูติํ, ทุคฺคนฺธํ เทหนิสฺสิตํ;
‘‘Āturaṃ asuciṃ pūtiṃ, duggandhaṃ dehanissitaṃ;
ปคฺฆรนฺตํ ทิวา รตฺติํ, พาลานํ อภินนฺทิต’’นฺติฯ
Paggharantaṃ divā rattiṃ, bālānaṃ abhinandita’’nti.
อิมินา วตฺถุนา อิมินา นิทาเนน เอวํ ญายติ ‘‘อิธ ภควา อชฺฌตฺติกวตฺถุกาย ตณฺหาย ปหานํ อาหา’’ติฯ ยถา จาห –
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā ajjhattikavatthukāya taṇhāya pahānaṃ āhā’’ti. Yathā cāha –
‘‘อุจฺฉินฺท 25 สิเนหมตฺตโน, กุมุทํ สารทิกํว ปาณินา;
‘‘Ucchinda 26 sinehamattano, kumudaṃ sāradikaṃva pāṇinā;
สนฺติมคฺคเมว พฺรูหย, นิพฺพานํ สุคเตน เทสิต’’นฺติฯ
Santimaggameva brūhaya, nibbānaṃ sugatena desita’’nti.
อิมินา วตฺถุนา อิมินา นิทาเนน เอวํ ญายติ ‘‘อิธ ภควา อชฺฌตฺติกวตฺถุกาย ตณฺหาย ปหานํ อาหา’’ติฯ อิทํ นิทานํฯ
Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā ajjhattikavatthukāya taṇhāya pahānaṃ āhā’’ti. Idaṃ nidānaṃ.
ตตฺถ กตโม ปุพฺพาปรสนฺธิฯ ยถาห –
Tattha katamo pubbāparasandhi. Yathāha –
‘‘กามนฺธา ชาลสญฺฉนฺนา, ตณฺหาฉทนฉาทิตา;
‘‘Kāmandhā jālasañchannā, taṇhāchadanachāditā;
ชรามรณมเนฺวนฺติ, วโจฺฉ ขีรปโกว มาตร’’นฺติฯ
Jarāmaraṇamanventi, vaccho khīrapakova mātara’’nti.
อยํ กามตณฺหา วุตฺตาฯ สา กตเมน ปุพฺพาปเรน ยุชฺชติ? ยถาห –
Ayaṃ kāmataṇhā vuttā. Sā katamena pubbāparena yujjati? Yathāha –
‘‘รโตฺต อตฺถํ น ชานาติ, รโตฺต ธมฺมํ น ปสฺสติ;
‘‘Ratto atthaṃ na jānāti, ratto dhammaṃ na passati;
อนฺธนฺตมํ ตทา โหติ, ยํ ราโค สหเต นร’’นฺติฯ
Andhantamaṃ tadā hoti, yaṃ rāgo sahate nara’’nti.
อิติ อนฺธตาย จ สญฺฉนฺนตาย จ สาเยว ตณฺหา อภิลปิตาฯ ยญฺจาห กามนฺธา ชาลสญฺฉนฺนา, ตณฺหาฉทนฉาทิตาติฯ ยญฺจาห รโตฺต อตฺถํ น ชานาติ, รโตฺต ธมฺมํ น ปสฺสตีติ, อิเมหิ ปเทหิ ปริยุฎฺฐาเนหิ สาเยว ตณฺหา อภิลปิตาฯ ยํ อนฺธการํ, อยํ ทุกฺขสมุทโย, ยา จ ตณฺหา โปโนภวิกา, ยญฺจาห กามาติ อิเม กิเลสกามาฯ ยญฺจาห ชาลสญฺฉนฺนาติ เตสํ เยว กามานํ ปโยเคน ปริยุฎฺฐานํ ทเสฺสติ, ตสฺมา กิเลสวเสน จ ปริยุฎฺฐานวเสน จ ตณฺหาพนฺธนํ วุตฺตํฯ เย เอทิสิกา, เต ชรามรณํ อเนฺวนฺติ, อยํ ภควตา ยถานิกฺขิตฺตคาถาพเลน ทสฺสิตา ชรามรณมเนฺวนฺตีติฯ
Iti andhatāya ca sañchannatāya ca sāyeva taṇhā abhilapitā. Yañcāha kāmandhā jālasañchannā, taṇhāchadanachāditāti. Yañcāha ratto atthaṃ na jānāti, ratto dhammaṃ na passatīti, imehi padehi pariyuṭṭhānehi sāyeva taṇhā abhilapitā. Yaṃ andhakāraṃ, ayaṃ dukkhasamudayo, yā ca taṇhā ponobhavikā, yañcāha kāmāti ime kilesakāmā. Yañcāha jālasañchannāti tesaṃ yeva kāmānaṃ payogena pariyuṭṭhānaṃ dasseti, tasmā kilesavasena ca pariyuṭṭhānavasena ca taṇhābandhanaṃ vuttaṃ. Ye edisikā, te jarāmaraṇaṃ anventi, ayaṃ bhagavatā yathānikkhittagāthābalena dassitā jarāmaraṇamanventīti.
‘‘ยสฺส ปปญฺจา ฐิตี จ นตฺถิ, สนฺทานํ ปลิฆญฺจ 31 วีติวโตฺต;
‘‘Yassa papañcā ṭhitī ca natthi, sandānaṃ palighañca 32 vītivatto;
ตํ นิตฺตณฺหํ มุนิํ จรนฺตํ, น วิชานาติ สเทวโกปิ โลโก’’ติฯ
Taṃ nittaṇhaṃ muniṃ carantaṃ, na vijānāti sadevakopi loko’’ti.
ปปญฺจา นาม ตณฺหาทิฎฺฐิมานา, ตทภิสงฺขตา จ สงฺขาราฯ ฐิติ นาม อนุสยาฯ สนฺทานํ นาม ตณฺหาย ปริยุฎฺฐานํ, ยานิ ฉตฺติํสตณฺหาย ชาลินิยา วิจริตานิฯ ปลิโฆ นาม โมโหฯ เย จ ปปญฺจา สงฺขารา ยา จ ฐิติ ยํ สนฺทานญฺจ ยํ ปลิฆญฺจ โย เอตํ สพฺพํ สมติกฺกโนฺต, อยํ วุจฺจติ นิตฺตโณฺห อิติฯ
Papañcā nāma taṇhādiṭṭhimānā, tadabhisaṅkhatā ca saṅkhārā. Ṭhiti nāma anusayā. Sandānaṃ nāma taṇhāya pariyuṭṭhānaṃ, yāni chattiṃsataṇhāya jāliniyā vicaritāni. Paligho nāma moho. Ye ca papañcā saṅkhārā yā ca ṭhiti yaṃ sandānañca yaṃ palighañca yo etaṃ sabbaṃ samatikkanto, ayaṃ vuccati nittaṇho iti.
๒๘. ตตฺถ ปริยุฎฺฐานสงฺขารา ทิฎฺฐธมฺมเวทนียา วา อุปปชฺชเวทนียา วา อปราปริยเวทนียา วา, เอวํ ตณฺหา ติวิธํ ผลํ เทติ ทิเฎฺฐ วา ธเมฺม อุปปเชฺช วา อปเร วา ปริยาเยฯ เอวํ ภควา อาห ‘‘ยํ โลภปกตํ กมฺมํ กโรติ กาเยน วา วาจาย วา มนสา วา, ตสฺส วิปากํ อนุโภติ ทิเฎฺฐ วา ธเมฺม อุปปเชฺช วา อปเร วา ปริยาเย’’ติฯ อิทํ ภควโต ปุพฺพาปเรน ยุชฺชติฯ ตตฺถ ปริยุฎฺฐานํ ทิฎฺฐธมฺมเวทนียํ วา กมฺมํ อุปปชฺชเวทนียํ วา กมฺมํ อปราปริยายเวทนียํ 33 วา กมฺมํ, เอวํ กมฺมํ ติธา วิปจฺจติ ทิเฎฺฐ วา ธเมฺม อุปปเชฺช วา อปเร วา ปริยาเยฯ ยถาห –
28. Tattha pariyuṭṭhānasaṅkhārā diṭṭhadhammavedanīyā vā upapajjavedanīyā vā aparāpariyavedanīyā vā, evaṃ taṇhā tividhaṃ phalaṃ deti diṭṭhe vā dhamme upapajje vā apare vā pariyāye. Evaṃ bhagavā āha ‘‘yaṃ lobhapakataṃ kammaṃ karoti kāyena vā vācāya vā manasā vā, tassa vipākaṃ anubhoti diṭṭhe vā dhamme upapajje vā apare vā pariyāye’’ti. Idaṃ bhagavato pubbāparena yujjati. Tattha pariyuṭṭhānaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ vā kammaṃ upapajjavedanīyaṃ vā kammaṃ aparāpariyāyavedanīyaṃ 34 vā kammaṃ, evaṃ kammaṃ tidhā vipaccati diṭṭhe vā dhamme upapajje vā apare vā pariyāye. Yathāha –
‘‘ยเญฺจ พาโล อิธ ปาณาติปาตี โหติ…เป.… มิจฺฉาทิฎฺฐิ โหติ, ตสฺส ทิเฎฺฐ วา ธเมฺม วิปากํ ปฎิสํเวเทติ อุปปเชฺช วา อปเร วา ปริยาเย’’ติฯ อิทํ ภควโต ปุพฺพาปเรน ยุชฺชติฯ ตตฺถ ปริยุฎฺฐานํ ปฎิสงฺขานพเลน ปหาตพฺพํ, สงฺขารา ทสฺสนพเลน, ฉตฺติํส ตณฺหาวิจริตานิ ภาวนาพเลน ปหาตพฺพานีติ เอวํ ตณฺหาปิ ติธา ปหียติฯ ยา นิตฺตณฺหาตา อยํ สอุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุฯ เภทา กายสฺส อยํ อนุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุฯ
‘‘Yañce bālo idha pāṇātipātī hoti…pe… micchādiṭṭhi hoti, tassa diṭṭhe vā dhamme vipākaṃ paṭisaṃvedeti upapajje vā apare vā pariyāye’’ti. Idaṃ bhagavato pubbāparena yujjati. Tattha pariyuṭṭhānaṃ paṭisaṅkhānabalena pahātabbaṃ, saṅkhārā dassanabalena, chattiṃsa taṇhāvicaritāni bhāvanābalena pahātabbānīti evaṃ taṇhāpi tidhā pahīyati. Yā nittaṇhātā ayaṃ saupādisesā nibbānadhātu. Bhedā kāyassa ayaṃ anupādisesā nibbānadhātu.
ปปโญฺจ นาม วุจฺจติ อนุพโนฺธฯ ยญฺจาห ภควา ‘‘ปปเญฺจติ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ จกฺขุวิเญฺญยฺยํ รูปํ อารพฺภา’’ติฯ ยญฺจาห ภควา – ‘‘อตีเต, ราธ, รูเป อนเปโกฺข โหหิ, อนาคตํ รูปํ มา อภินนฺทิ, ปจฺจุปฺปนฺนสฺส รูปสฺส นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฎินิสฺสคฺคาย ปฎิปชฺชา’’ติฯ อิทํ ภควโต ปุพฺพาปเรน ยุชฺชติฯ โย จาปิ ปปโญฺจ เย จ สงฺขารา ยา จ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนสฺส อภินนฺทนา, อิทํ เอกตฺถํฯ อปิ จ อญฺญมเญฺญหิ ปเทหิ อญฺญมเญฺญหิ อกฺขเรหิ อญฺญมเญฺญหิ พฺยญฺชเนหิ อปริมาณา ธมฺมเทสนา วุตฺตา ภควตาฯ เอวํ สุเตฺตน สุตฺตํ สํสนฺทยิตฺวา ปุพฺพาปเรน สทฺธิํ โยชยิตฺวา สุตฺตํ นิทฺทิฎฺฐํ ภวติฯ
Papañco nāma vuccati anubandho. Yañcāha bhagavā ‘‘papañceti atītānāgatapaccuppannaṃ cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ ārabbhā’’ti. Yañcāha bhagavā – ‘‘atīte, rādha, rūpe anapekkho hohi, anāgataṃ rūpaṃ mā abhinandi, paccuppannassa rūpassa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭinissaggāya paṭipajjā’’ti. Idaṃ bhagavato pubbāparena yujjati. Yo cāpi papañco ye ca saṅkhārā yā ca atītānāgatapaccuppannassa abhinandanā, idaṃ ekatthaṃ. Api ca aññamaññehi padehi aññamaññehi akkharehi aññamaññehi byañjanehi aparimāṇā dhammadesanā vuttā bhagavatā. Evaṃ suttena suttaṃ saṃsandayitvā pubbāparena saddhiṃ yojayitvā suttaṃ niddiṭṭhaṃ bhavati.
โส จายํ 35 ปุพฺพาปโร สนฺธิ จตุพฺพิโธ อตฺถสนฺธิ พฺยญฺชนสนฺธิ เทสนาสนฺธิ นิเทฺทสสนฺธีติฯ
So cāyaṃ 36 pubbāparo sandhi catubbidho atthasandhi byañjanasandhi desanāsandhi niddesasandhīti.
ตตฺถ อตฺถสนฺธิ ฉปฺปทานิ สงฺกาสนา ปกาสนา วิวรณา วิภชนา อุตฺตานีกมฺมตา ปญฺญตฺตีติฯ
Tattha atthasandhi chappadāni saṅkāsanā pakāsanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkammatā paññattīti.
พฺยญฺชนสนฺธิ ฉปฺปทานิ อกฺขรํ ปทํ พฺยญฺชนํ อากาโร นิรุตฺติ นิเทฺทโสติฯ
Byañjanasandhi chappadāni akkharaṃ padaṃ byañjanaṃ ākāro nirutti niddesoti.
เทสนาสนฺธิ น จ ปถวิํ นิสฺสาย ฌายติ ฌายี ฌายติ จฯ น จ อาปํ นิสฺสาย ฌายติ ฌายี ฌายติ จ, น จ เตชํ นิสฺสาย ฌายติ ฌายี ฌายติ จ, น จ วายุํ นิสฺสาย ฌายติ ฌายี ฌายติ จฯ น จ อากาสานญฺจายตนํ นิสฺสาย…เป.… น จ วิญฺญาณญฺจายตนํ นิสฺสาย…เป.… น จ อากิญฺจญฺญายตนํ นิสฺสาย…เป.… น จ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ นิสฺสาย…เป.… น จ อิมํ โลกํ นิสฺสาย…เป.… น จ ปรโลกํ นิสฺสาย ฌายติ ฌายี ฌายติ จฯ ยมิทํ อุภยมนฺตเรน ทิฎฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ วิตกฺกิตํ วิจาริตํ มนสานุจินฺติตํ, ตมฺปิ นิสฺสาย น ฌายติ ฌายี ฌายติ จฯ อยํ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อนิสฺสิเตน จิเตฺตน น ญายติ ฌายโนฺตฯ
Desanāsandhi na ca pathaviṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca. Na ca āpaṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca, na ca tejaṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca, na ca vāyuṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca. Na ca ākāsānañcāyatanaṃ nissāya…pe… na ca viññāṇañcāyatanaṃ nissāya…pe… na ca ākiñcaññāyatanaṃ nissāya…pe… na ca nevasaññānāsaññāyatanaṃ nissāya…pe… na ca imaṃ lokaṃ nissāya…pe… na ca paralokaṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca. Yamidaṃ ubhayamantarena diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ vitakkitaṃ vicāritaṃ manasānucintitaṃ, tampi nissāya na jhāyati jhāyī jhāyati ca. Ayaṃ sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anissitena cittena na ñāyati jhāyanto.
ยถา มาโร ปาปิมา โคธิกสฺส กุลปุตฺตสฺส 37 วิญฺญาณํ สมเนฺวสโนฺต น ชานาติ น ปสฺสติฯ โส หิ ปปญฺจาตีโต ตณฺหาปหาเนน ทิฎฺฐินิสฺสโยปิสฺส นตฺถิฯ ยถา จ โคธิกสฺส, เอวํ วกฺกลิสฺส สเทวเกน โลเกน สมารเกน สพฺรหฺมเกน สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อนิสฺสิตจิตฺตา น ญายนฺติ ฌายมานาฯ อยํ เทสนาสนฺธิฯ
Yathā māro pāpimā godhikassa kulaputtassa 38 viññāṇaṃ samanvesanto na jānāti na passati. So hi papañcātīto taṇhāpahānena diṭṭhinissayopissa natthi. Yathā ca godhikassa, evaṃ vakkalissa sadevakena lokena samārakena sabrahmakena sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anissitacittā na ñāyanti jhāyamānā. Ayaṃ desanāsandhi.
ตตฺถ กตมา นิเทฺทสสนฺธิ? นิสฺสิตจิตฺตา อกุสลปเกฺขน นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา กุสลปเกฺขน นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา กิเลเสน นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา โวทาเนน นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา สํสารปฺปวตฺติยา นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา สํสารนิวตฺติยา นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา ตณฺหาย จ อวิชฺชาย จ นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา สมเถน จ วิปสฺสนาย จ นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา อหิริเกน จ อโนตฺตเปฺปน จ นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา หิริยา จ โอตฺตเปฺปน จ นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา อสติยา จ อสมฺปชเญฺญน จ นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา สติยา จ สมฺปชเญฺญน จ นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา อโยนิยา จ อโยนิโสมนสิกาเรน จ นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา โยนิยา จ โยนิโสมนสิกาเรน จ นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา โกสเชฺชน จ โทวจเสฺสน จ นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา วีริยารเมฺภน จ โสวจเสฺสน จ นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา อสฺสทฺธิเยน จ ปมาเทน จ นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา สทฺธาย จ อปฺปมาเทน จ นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา อสทฺธมฺมสฺสวเนน จ อสํวรเณน จ นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา สทฺธมฺมสฺสวเนน จ สํวเรน จ นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา อภิชฺฌาย จ พฺยาปาเทน จ นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา อนภิชฺฌาย จ อพฺยาปาเทน จ นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา นีวรเณหิ จ สํโยชนิเยหิ จ นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา ราควิราคาย จ เจโตวิมุตฺติยา อวิชฺชาวิราคาย จ ปญฺญาวิมุตฺติยา นิทฺทิสิตพฺพาฯ นิสฺสิตจิตฺตา อุเจฺฉททิฎฺฐิยา จ สสฺสตทิฎฺฐิยา จ นิทฺทิสิตพฺพา, อนิสฺสิตจิตฺตา สอุปาทิเสสาย จ อนุปาทิเสสาย จ นิพฺพานธาตุยา นิทฺทิสิตพฺพาฯ อยํ นิเทฺทสสนฺธิฯ เตนาห อายสฺมา มหากจฺจายโน ‘‘เนรุตฺตมธิปฺปาโย’’ติฯ
Tattha katamā niddesasandhi? Nissitacittā akusalapakkhena niddisitabbā, anissitacittā kusalapakkhena niddisitabbā. Nissitacittā kilesena niddisitabbā, anissitacittā vodānena niddisitabbā. Nissitacittā saṃsārappavattiyā niddisitabbā, anissitacittā saṃsāranivattiyā niddisitabbā. Nissitacittā taṇhāya ca avijjāya ca niddisitabbā, anissitacittā samathena ca vipassanāya ca niddisitabbā. Nissitacittā ahirikena ca anottappena ca niddisitabbā, anissitacittā hiriyā ca ottappena ca niddisitabbā. Nissitacittā asatiyā ca asampajaññena ca niddisitabbā, anissitacittā satiyā ca sampajaññena ca niddisitabbā. Nissitacittā ayoniyā ca ayonisomanasikārena ca niddisitabbā, anissitacittā yoniyā ca yonisomanasikārena ca niddisitabbā. Nissitacittā kosajjena ca dovacassena ca niddisitabbā, anissitacittā vīriyārambhena ca sovacassena ca niddisitabbā. Nissitacittā assaddhiyena ca pamādena ca niddisitabbā, anissitacittā saddhāya ca appamādena ca niddisitabbā. Nissitacittā asaddhammassavanena ca asaṃvaraṇena ca niddisitabbā, anissitacittā saddhammassavanena ca saṃvarena ca niddisitabbā. Nissitacittā abhijjhāya ca byāpādena ca niddisitabbā, anissitacittā anabhijjhāya ca abyāpādena ca niddisitabbā. Nissitacittā nīvaraṇehi ca saṃyojaniyehi ca niddisitabbā, anissitacittā rāgavirāgāya ca cetovimuttiyā avijjāvirāgāya ca paññāvimuttiyā niddisitabbā. Nissitacittā ucchedadiṭṭhiyā ca sassatadiṭṭhiyā ca niddisitabbā, anissitacittā saupādisesāya ca anupādisesāya ca nibbānadhātuyā niddisitabbā. Ayaṃ niddesasandhi. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘neruttamadhippāyo’’ti.
นิยุโตฺต จตุพฺยูโห หาโรฯ
Niyutto catubyūho hāro.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / เนตฺติปฺปกรณ-อฎฺฐกถา • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ๖. จตุพฺยูหหารวิภงฺควณฺณนา • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติปฺปกรณ-ฎีกา • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ๖. จตุพฺยูหหารวิภงฺควณฺณนา • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติวิภาวินี • Nettivibhāvinī / ๖. จตุพฺยูหหารวิภงฺควิภาวนา • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavibhāvanā
