| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ರೂಪಾವಚರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ
Rūpāvacarakusalavaṇṇanā
ಚತುಕ್ಕನಯೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ
Catukkanayo paṭhamajjhānaṃ
೧೬೦. ಇದಾನಿ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ರೂಪಂ ವುಚ್ಚತಿ ರೂಪಭವೋ। ಉಪಪತ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಜಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಿ। ಮಗ್ಗೋತಿ ಉಪಾಯೋ। ವಚನತ್ಥೋ ಪನೇತ್ಥ – ತಂ ಉಪಪತ್ತಿಂ ಮಗ್ಗತಿ ಗವೇಸತಿ ಜನೇತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ರೂಪಭವೇ ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಜಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಿ, ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ। ಕಿಂ ಪನೇತೇನ ನಿಯಮತೋ ರೂಪಭವೇ ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ। ‘‘ಸಮಾಧಿಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಾವೇಥ, ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫; ೪.೯೯; ೫.೧೦೭೧; ನೇತ್ತಿ॰ ೪೦; ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೧.೧೫) ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ಹಿ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೇನ ರೂಪಭವಾತಿಕ್ಕಮೋಪಿ ಹೋತಿ। ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಪನ ಇತೋ ಅಞ್ಞೋ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’ತಿ। ಅತ್ಥತೋ ಚಾಯಂ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ಚೇತನಾಪಿ ಹೋತಿ, ಚೇತನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ। ‘‘ನಿರಯಞ್ಚಾಹಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಪಜಾನಾಮಿ ನಿರಯಗಾಮಿಞ್ಚ ಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೩) ಹಿ ಏತ್ಥ ಚೇತನಾ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ।
160. Idāni rūpāvacarakusalaṃ dassetuṃ katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetīti rūpaṃ vuccati rūpabhavo. Upapattīti nibbatti jāti sañjāti. Maggoti upāyo. Vacanattho panettha – taṃ upapattiṃ maggati gavesati janeti nipphādetīti maggo. Idaṃ vuttaṃ hoti – yena maggena rūpabhave upapatti hoti nibbatti jāti sañjāti, taṃ maggaṃ bhāvetīti. Kiṃ panetena niyamato rūpabhave upapatti hotīti? Na hoti. ‘‘Samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha, samāhito yathābhūtaṃ pajānāti passatī’’ti (saṃ. ni. 3.5; 4.99; 5.1071; netti. 40; mi. pa. 2.1.15) evaṃ vuttena hi nibbedhabhāgiyena rūpabhavātikkamopi hoti. Rūpūpapattiyā pana ito añño maggo nāma natthi, tena vuttaṃ ‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’ti. Atthato cāyaṃ maggo nāma cetanāpi hoti, cetanāya sampayuttadhammāpi, tadubhayampi. ‘‘Nirayañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmi nirayagāmiñca magga’’nti (ma. ni. 1.153) hi ettha cetanā maggo nāma.
‘‘ಸದ್ಧಾ ಹಿರಿಯಂ ಕುಸಲಞ್ಚ ದಾನಂ, ಧಮ್ಮಾ ಏತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನುಯಾತಾ।
‘‘Saddhā hiriyaṃ kusalañca dānaṃ, dhammā ete sappurisānuyātā;
ಏತಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗಂ ದಿವಿಯಂ ವದನ್ತಿ, ಏತೇನ ಹಿ ಗಚ್ಛತಿ ದೇವಲೋಕ’’ನ್ತಿ॥ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೩೨)।
Etañhi maggaṃ diviyaṃ vadanti, etena hi gacchati devaloka’’nti. (a. ni. 8.32);
ಏತ್ಥ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ। ‘‘ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ, ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಾರುಪಪತ್ತಿಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬೧ ಆದಯೋ) ಚೇತನಾಪಿ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ‘ಝಾನ’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಝಾನಚೇತನಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆಕಡ್ಢತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚೇತನಾಪಿ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ ವಟ್ಟನ್ತಿಯೇವ।
Ettha cetanāsampayuttadhammā maggo nāma. ‘‘Ayaṃ, bhikkhave, maggo, ayaṃ paṭipadā’’ti saṅkhārupapattisuttādīsu (ma. ni. 3.161 ādayo) cetanāpi cetanāsampayuttadhammāpi maggo nāma. Imasmiṃ pana ṭhāne ‘jhāna’nti vacanato cetanāsampayuttā adhippetā. Yasmā pana jhānacetanā paṭisandhiṃ ākaḍḍhati, tasmā cetanāpi cetanāsampayuttadhammāpi vaṭṭantiyeva.
ಭಾವೇತೀತಿ ಜನೇತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ। ಅಯಂ ತಾವ ಇಧ ಭಾವನಾಯ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ಸಮ್ಭಾವನಾ ಪರಿಭಾವನಾ ವಿಭಾವನಾತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಇಧುದಾಯಿ ಮಮ ಸಾವಕಾ ಅಧಿಸೀಲೇ ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತಿ – ಸೀಲವಾ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ, ಪರಮೇನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೩) ಅಯಂ ಸಮ್ಭಾವನಾ ನಾಮ; ಓಕಪ್ಪನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸೀಲಪರಿಭಾವಿತೋ ಸಮಾಧಿ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸೋ, ಸಮಾಧಿಪರಿಭಾವಿತಾ ಪಞ್ಞಾ ಮಹಪ್ಫಲಾ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸಾ, ಪಞ್ಞಾಪರಿಭಾವಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಸವೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೬) ಅಯಂ ಪರಿಭಾವನಾ ನಾಮ; ವಾಸನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಇಙ್ಘ ರೂಪಂ ವಿಭಾವೇಹಿ, ವೇದನಂ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಭಾವೇಹೀ’’ತಿ ಅಯಂ ವಿಭಾವನಾ ನಾಮ; ಅನ್ತರಧಾಪನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಉದಾಯಿ, ಅಕ್ಖಾತಾ ಮಯಾ ಸಾವಕಾನಂ ಪಟಿಪದಾ, ಯಥಾಪಟಿಪನ್ನಾ ಮೇ ಸಾವಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಭಾವೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೭), ಅಯಂ ಪನ ಉಪ್ಪಾದನವಡ್ಢನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ ನಾಮ। ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಠಾನೇ ಅಯಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘ಭಾವೇತೀತಿ ಜನೇತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ವಡ್ಢೇತೀ’ತಿ।
Bhāvetīti janeti uppādeti vaḍḍheti. Ayaṃ tāva idha bhāvanāya attho. Aññattha pana upasaggavasena sambhāvanā paribhāvanā vibhāvanāti evaṃ aññathāpi attho hoti. Tattha ‘‘idhudāyi mama sāvakā adhisīle sambhāventi – sīlavā samaṇo gotamo, paramena sīlakkhandhena samannāgato’’ti (ma. ni. 2.243) ayaṃ sambhāvanā nāma; okappanāti attho. ‘‘Sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso, samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā, paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccatī’’ti (dī. ni. 2.186) ayaṃ paribhāvanā nāma; vāsanāti attho. ‘‘Iṅgha rūpaṃ vibhāvehi, vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ vibhāvehī’’ti ayaṃ vibhāvanā nāma; antaradhāpanāti attho. ‘‘Puna caparaṃ, udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā, yathāpaṭipannā me sāvakā cattāro satipaṭṭhāne bhāventī’’ti (ma. ni. 2.247), ayaṃ pana uppādanavaḍḍhanaṭṭhena bhāvanā nāma. Imasmimpi ṭhāne ayameva adhippetā. Tena vuttaṃ – ‘bhāvetīti janeti uppādeti vaḍḍhetī’ti.
ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ, ಯಥಾ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲನಿದ್ದೇಸೇ ಧಮ್ಮಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ದೇಸನಾ ಕತಾ ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ, ಪುಗ್ಗಲಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಕತಾತಿ? ಪಟಿಪದಾಯ ಸಾಧೇತಬ್ಬತೋ। ಇದಞ್ಹಿ ಚತೂಸು ಪಟಿಪದಾಸು ಅಞ್ಞತರಾಯ ಸಾಧೇತಬ್ಬಂ; ನ ಕಾಮಾವಚರಂ ವಿಯ ವಿನಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಪಟಿಪದಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಪಟಿಪನ್ನಕೇ ಸತಿ ಹೋತೀತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುಗ್ಗಲಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ದೇಸನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’ತಿ ಆಹ।
Kasmā panettha, yathā kāmāvacarakusalaniddese dhammapubbaṅgamā desanā katā tathā akatvā, puggalapubbaṅgamā katāti? Paṭipadāya sādhetabbato. Idañhi catūsu paṭipadāsu aññatarāya sādhetabbaṃ; na kāmāvacaraṃ viya vinā paṭipadāya uppajjati. Paṭipadā ca nāmesā paṭipannake sati hotīti etamatthaṃ dassetuṃ puggalapubbaṅgamaṃ desanaṃ karonto ‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’ti āha.
ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚಿತ್ವಾ, ವಿನಾ ಹುತ್ವಾ, ಅಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ। ಯೋ ಪನಾಯಮೇತ್ಥ ‘ಏವ’-ಕಾರೋ ಸೋ ನಿಯಮತ್ಥೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ನಿಯಮತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಣಸಮಯೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಕಾಮಾನಂ ತಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವಂ, ಕಾಮಪರಿಚ್ಚಾಗೇನೇವ ಚಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಂ ದೀಪೇತಿ। ಕಥಂ? ‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’ತಿ ಏವಞ್ಹಿ ನಿಯಮೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಇದಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ – ನೂನಿಮಸ್ಸ ಕಾಮಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ ಯೇಸು ಸತಿ ಇದಂ ನ ಪವತ್ತತಿ, ಅನ್ಧಕಾರೇ ಸತಿ ಪದೀಪೋಭಾಸೋ ವಿಯ? ತೇಸಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನೇವ ಚಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ ಓರಿಮತೀರಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಪಾರಿಮತೀರಸ್ಸೇವ। ತಸ್ಮಾ ನಿಯಮಂ ಕರೋತೀತಿ।
Vivicceva kāmehīti kāmehi viviccitvā, vinā hutvā, apakkamitvā. Yo panāyamettha ‘eva’-kāro so niyamatthoti veditabbo. Yasmā ca niyamattho, tasmā tasmiṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharaṇasamaye avijjamānānampi kāmānaṃ tassa paṭhamajjhānassa paṭipakkhabhāvaṃ, kāmapariccāgeneva cassa adhigamaṃ dīpeti. Kathaṃ? ‘Vivicceva kāmehī’ti evañhi niyame kariyamāne idaṃ paññāyati – nūnimassa kāmā paṭipakkhabhūtā yesu sati idaṃ na pavattati, andhakāre sati padīpobhāso viya? Tesaṃ pariccāgeneva cassa adhigamo hoti orimatīrapariccāgena pārimatīrasseva. Tasmā niyamaṃ karotīti.
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ‘ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಪುಬ್ಬಪದೇಯೇವ ವುತ್ತೋ, ನ ಉತ್ತರಪದೇ? ಕಿಂ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅವಿವಿಚ್ಚಾಪಿ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರೇಯ್ಯಾ’ತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಂನಿಸ್ಸರಣತೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬಪದೇ ಏಸ ವುತ್ತೋ। ಕಾಮಧಾತುಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಚ ಇದಂ ಝಾನಂ ಕಾಮಾನಮೇವ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಕಾಮಾನಮೇತಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಯದಿದಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಇತಿವು॰ ೭೨; ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೩)। ಉತ್ತರಪದೇಪಿ ಪನ, ಯಥಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧) ಏತ್ಥ ‘ಏವ’-ಕಾರೋ ಆನೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ನೀವರಣಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅವಿವಿಚ್ಚ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿತುಂ, ತಸ್ಮಾ ‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’ತಿ ಏವಂ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಿವಿಚ್ಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಧಾರಣವಚನೇನ ತದಙ್ಗವಿವೇಕಾದಯೋ ಕಾಯವಿವೇಕಾದಯೋ ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಿವೇಕಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋತಿ ತಯೋ ಏವ ಇಧ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
Tattha siyā – ‘kasmā panesa pubbapadeyeva vutto, na uttarapade? Kiṃ akusalehi dhammehi aviviccāpi jhānaṃ upasampajja vihareyyā’ti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Taṃnissaraṇato hi pubbapade esa vutto. Kāmadhātusamatikkamanato hi kāmarāgapaṭipakkhato ca idaṃ jhānaṃ kāmānameva nissaraṇaṃ. Yathāha – ‘‘kāmānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ nekkhamma’’nti (itivu. 72; dī. ni. 3.353). Uttarapadepi pana, yathā ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo, idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241) ettha ‘eva’-kāro ānetvā vuccati, evaṃ vattabbo. Na hi sakkā ito aññehipi nīvaraṇasaṅkhātehi akusalehi dhammehi avivicca jhānaṃ upasampajja viharituṃ, tasmā ‘vivicceva kāmehi vivicceva akusalehi dhammehī’ti evaṃ padadvayepi esa daṭṭhabbo. Padadvayepi ca kiñcāpi viviccāti iminā sādhāraṇavacanena tadaṅgavivekādayo kāyavivekādayo ca sabbepi vivekā saṅgahaṃ gacchanti, tathāpi kāyaviveko cittaviveko vikkhambhanavivekoti tayo eva idha daṭṭhabbā.
ಕಾಮೇಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನ ಯೇ ಚ ನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಕತಮೇ ವತ್ಥುಕಾಮಾ? ಮನಾಪಿಯಾ ರೂಪಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ॰ ೧) ನಯೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ವುತ್ತಾ, ಯೇ ಚ ತತ್ಥೇವ ವಿಭಙ್ಗೇ ಚ ‘‘ಛನ್ದೋ ಕಾಮೋ, ರಾಗೋ ಕಾಮೋ, ಛನ್ದರಾಗೋ ಕಾಮೋ; ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಕಾಮೋ, ರಾಗೋ ಕಾಮೋ, ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋ ಕಾಮೋ; ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಕಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧; ವಿಭ॰ ೫೬೪) ಏವಂ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾಇಚ್ಚೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿಪಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ। ತೇನ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ।
Kāmehīti iminā pana padena ye ca niddese ‘‘katame vatthukāmā? Manāpiyā rūpā’’tiādinā (mahāni. 1) nayena vatthukāmā vuttā, ye ca tattheva vibhaṅge ca ‘‘chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo; saṅkappo kāmo, rāgo kāmo, saṅkapparāgo kāmo; ime vuccanti kāmā’’ti (mahāni. 1; vibha. 564) evaṃ kilesakāmā vuttā, te sabbepi saṅgahitāicceva daṭṭhabbā. Evañhi sati vivicceva kāmehīti vatthukāmehipi viviccevāti attho yujjati. Tena kāyaviveko vutto hoti.
ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಹಿ ವಾ ವಿವಿಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ। ತೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಪುರಿಮೇನ ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಕವಚನತೋ ಏವ ಕಾಮಸುಖಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ದುತಿಯೇನ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಕವಚನತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಪರಿಗ್ಗಹೋ ವಿಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮವಿವೇಕವಚನತೋಯೇವ ಚ ಏತೇಸಂ ಪಠಮೇನ ಸಂಕಿಲೇಸವತ್ಥುಪ್ಪಹಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ; ಪಠಮೇನ ಲೋಲಭಾವಸ್ಸ ಹೇತುಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ದುತಿಯೇನ ಬಾಲಭಾವಸ್ಸ; ಪಠಮೇನ ಚ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ, ದುತಿಯೇನ ಆಸಯಪೋಸನಂ ವಿಭಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ। ಏಸ ತಾವ ನಯೋ ‘ಕಾಮೇಹೀ’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಕಾಮೇಸು ವತ್ಥುಕಾಮಪಕ್ಖೇ।
Vivicca akusalehi dhammehīti kilesakāmehi sabbākusalehi vā viviccāti attho yujjati. Tena cittaviveko vutto hoti. Purimena cettha vatthukāmehi vivekavacanato eva kāmasukhapariccāgo, dutiyena kilesakāmehi vivekavacanato nekkhammasukhapariggaho vibhāvito hoti. Evaṃ vatthukāmakilesakāmavivekavacanatoyeva ca etesaṃ paṭhamena saṃkilesavatthuppahānaṃ, dutiyena saṃkilesappahānaṃ; paṭhamena lolabhāvassa hetupariccāgo, dutiyena bālabhāvassa; paṭhamena ca payogasuddhi, dutiyena āsayaposanaṃ vibhāvitaṃ hotīti ñātabbaṃ. Esa tāva nayo ‘kāmehī’ti ettha vuttakāmesu vatthukāmapakkhe.
ಕಿಲೇಸಕಾಮಪಕ್ಖೇ ಪನ ‘ಛನ್ದೋತಿ ಚ ರಾಗೋ’ತಿ ಚ ಏವಮಾದೀಹಿ ಅನೇಕಭೇದೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋಯೇವ ಕಾಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸೋ ಚ ಅಕುಸಲಪರಿಯಾಪನ್ನೋಪಿ ಸಮಾನೋ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಕಾಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೫೬೪) ಝಾನಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಸುಂ ವುತ್ತೋ। ಕಿಲೇಸಕಾಮತ್ತಾ ವಾ ಪುರಿಮಪದೇ ವುತ್ತೋ, ಅಕುಸಲಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ದುತಿಯಪದೇ। ಅನೇಕಭೇದತೋ ಚಸ್ಸ ‘ಕಾಮತೋ’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘ಕಾಮೇಹೀ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಕುಸಲಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ? ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇ ಉಪರಿಝಾನಙ್ಗಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತೋ ನೀವರಣಾನೇವ ವುತ್ತಾನಿ। ನೀವರಣಾನಿ ಹಿ ಝಾನಙ್ಗಪಚ್ಚನೀಕಾನಿ। ತೇಸಂ ಝಾನಙ್ಗಾನೇವ ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಿ, ವಿದ್ಧಂಸಕಾನಿ, ವಿಘಾತಕಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಮಾಧಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ಪೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ, ವಿತಕ್ಕೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ, ಸುಖಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ, ವಿಚಾರೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯಾ’’ತಿ ಪೇಟಕೇ ವುತ್ತಂ।
Kilesakāmapakkhe pana ‘chandoti ca rāgo’ti ca evamādīhi anekabhedo kāmacchandoyeva kāmoti adhippeto. So ca akusalapariyāpannopi samāno ‘‘tattha katamo kāmacchando kāmo’’tiādinā nayena vibhaṅge (vibha. 564) jhānapaṭipakkhato visuṃ vutto. Kilesakāmattā vā purimapade vutto, akusalapariyāpannattā dutiyapade. Anekabhedato cassa ‘kāmato’ti avatvā ‘kāmehī’ti vuttaṃ. Aññesampi ca dhammānaṃ akusalabhāve vijjamāne ‘‘tattha katame akusalā dhammā? Kāmacchando’’tiādinā nayena vibhaṅge uparijhānaṅgapaccanīkapaṭipakkhabhāvadassanato nīvaraṇāneva vuttāni. Nīvaraṇāni hi jhānaṅgapaccanīkāni. Tesaṃ jhānaṅgāneva paṭipakkhāni, viddhaṃsakāni, vighātakānīti vuttaṃ hoti. Tathā hi ‘‘samādhi kāmacchandassa paṭipakkho, pīti byāpādassa, vitakko thinamiddhassa, sukhaṃ uddhaccakukkuccassa, vicāro vicikicchāyā’’ti peṭake vuttaṃ.
ಏವಮೇತ್ಥ ‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ‘ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ನೀವರಣಾನಂ। ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ಪಠಮೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ, ದುತಿಯೇನ ಸೇಸನೀವರಣಾನಂ; ತಥಾ ಪಠಮೇನ ತೀಸು ಅಕುಸಲಮೂಲೇಸು ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಭೇದವಿಸಯಸ್ಸ ಲೋಭಸ್ಸ, ದುತಿಯೇನ ಆಘಾತವತ್ಥುಭೇದಾದಿವಿಸಯಾನಂ ದೋಸಮೋಹಾನಂ। ಓಘಾದೀಸು ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಪಠಮೇನ ಕಾಮೋಘಕಾಮಯೋಗಕಾಮಾಸವಕಾಮುಪಾದಾನಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಅವಸೇಸಓಘಯೋಗಾಸವಉಪಾದಾನಗನ್ಥಸಂಯೋಜನಾನಂ। ಪಠಮೇನ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ, ದುತಿಯೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ। ಅಪಿಚ ಪಠಮೇನ ಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಅಟ್ಠಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಸೇಸಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ತಾವ ‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’ತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
Evamettha ‘vivicceva kāmehī’ti iminā kāmacchandassa vikkhambhanaviveko vutto hoti. ‘Vivicca akusalehi dhammehī’ti iminā pañcannampi nīvaraṇānaṃ. Aggahitaggahaṇena pana paṭhamena kāmacchandassa, dutiyena sesanīvaraṇānaṃ; tathā paṭhamena tīsu akusalamūlesu pañcakāmaguṇabhedavisayassa lobhassa, dutiyena āghātavatthubhedādivisayānaṃ dosamohānaṃ. Oghādīsu vā dhammesu paṭhamena kāmoghakāmayogakāmāsavakāmupādānaabhijjhākāyaganthakāmarāgasaṃyojanānaṃ, dutiyena avasesaoghayogāsavaupādānaganthasaṃyojanānaṃ. Paṭhamena ca taṇhāya taṃsampayuttakānañca, dutiyena avijjāya taṃsampayuttakānañca. Apica paṭhamena lobhasampayuttaaṭṭhacittuppādānaṃ, dutiyena sesānaṃ catunnaṃ akusalacittuppādānaṃ vikkhambhanaviveko vutto hotīti veditabbo. Ayaṃ tāva ‘vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’ti ettha atthappakāsanā.
ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾದಿವಿಭಾಗೇನ ಅಪ್ಪನಾಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ರೂಪಾವಚರಭಾವಪ್ಪತ್ತೇನ ವಿತಕ್ಕೇನ ಚೇವ ವಿಚಾರೇನ ಚ ಸಹ ವತ್ತತಿ। ರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಪುಪ್ಫೇನ ಚ ಫಲೇನ ಚಾತಿ ಇದಂ ಝಾನಂ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಇಮಿನಾ ಚ ವಿತಕ್ಕೇನ ಇಮಿನಾ ಚ ವಿಚಾರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೫೬೫) ನಯೇನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ದೇಸನಾ ಕತಾ। ಅತ್ಥೋ ಪನ ತತ್ರಪಿ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Ettāvatā ca paṭhamassa jhānassa pahānaṅgaṃ dassetvā idāni sampayogaṅgaṃ dassetuṃ savitakkaṃ savicārantiādi vuttaṃ. Tattha heṭṭhā vuttalakkhaṇādivibhāgena appanāsampayogato rūpāvacarabhāvappattena vitakkena ceva vicārena ca saha vattati. Rukkho viya pupphena ca phalena cāti idaṃ jhānaṃ savitakkaṃ savicāranti vuccati. Vibhaṅge pana ‘‘iminā ca vitakkena iminā ca vicārena upeto hoti samupeto’’tiādinā (vibha. 565) nayena puggalādhiṭṭhānā desanā katā. Attho pana tatrapi evameva daṭṭhabbo.
ವಿವೇಕಜನ್ತಿ – ಏತ್ಥ ವಿವಿತ್ತಿ ವಿವೇಕೋ। ನೀವರಣವಿಗಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿವಿತ್ತೋತಿ ವಾ ವಿವೇಕೋ, ನೀವರಣವಿವಿತ್ತೋ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮರಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಾ ವಿವೇಕಾ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿವೇಕೇ, ಜಾತನ್ತಿ ವಿವೇಕಜಂ। ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ – ಏತ್ಥ ಪೀತಿಸುಖಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಕಾಸಿತಾನೇವ। ತೇಸು ಪನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಪಞ್ಚವಿಧಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಯಾ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಮೂಲಂ ಹುತ್ವಾ ವಡ್ಢಮಾನಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಗತಾ ಫರಣಾಪೀತಿ – ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಪೀತೀತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಪೀತಿ ಇದಞ್ಚ ಸುಖಂ ಅಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಝಾನೇ ಅತ್ಥೀತಿ ಇದಂ ಝಾನಂ ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಥ ವಾ ಪೀತಿ ಚ ಸುಖಞ್ಚ ಪೀತಿಸುಖಂ, ಧಮ್ಮವಿನಯಾದಯೋ ವಿಯ। ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಝಾನೇ, ಅತ್ಥೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ। ಯಥೇವ ಹಿ ಝಾನಂ ಏವಂ ಪೀತಿಸುಖಮ್ಪೇತ್ಥ ವಿವೇಕಜಮೇವ ಹೋತಿ। ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ಏಕಪದೇನೇವ ‘ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖ’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ। ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಇದಂ ಸುಖಂ ಇಮಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಸಹಗತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥೋ ಪನ ತತ್ಥಾಪಿ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Vivekajanti – ettha vivitti viveko. Nīvaraṇavigamoti attho. Vivittoti vā viveko, nīvaraṇavivitto jhānasampayuttadhammarāsīti attho. Tasmā vivekā, tasmiṃ vā viveke, jātanti vivekajaṃ. Pītisukhanti – ettha pītisukhāni heṭṭhā pakāsitāneva. Tesu pana vuttappakārāya pañcavidhāya pītiyā yā appanāsamādhissa mūlaṃ hutvā vaḍḍhamānā samādhisampayogaṃ gatā pharaṇāpīti – ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā pītīti. Ayañca pīti idañca sukhaṃ assa jhānassa, asmiṃ vā jhāne atthīti idaṃ jhānaṃ pītisukhanti vuccati. Atha vā pīti ca sukhañca pītisukhaṃ, dhammavinayādayo viya. Vivekajaṃ pītisukhamassa jhānassa, asmiṃ vā jhāne, atthīti evampi vivekajaṃ pītisukhaṃ. Yatheva hi jhānaṃ evaṃ pītisukhampettha vivekajameva hoti. Tañcassa atthi. Tasmā ekapadeneva ‘vivekajaṃ pītisukha’nti vattuṃ yujjati. Vibhaṅge pana ‘‘idaṃ sukhaṃ imāya pītiyā sahagata’’ntiādinā nayena vuttaṃ. Attho pana tatthāpi evameva daṭṭhabbo.
ಪಠಮಂ ಝಾನನ್ತಿ – ಏತ್ಥ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾ ಪಠಮಂ। ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಠಮಂ। ಪಠಮಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿಪಿ ಪಠಮಂ। ಇದಂ ಪನ ನ ಏಕನ್ತಲಕ್ಖಣಂ। ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವೋ ಹಿ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಮತ್ಥಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆದಿಂ ಪಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಓಕ್ಕಮನ್ತೋಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಏವಂ ಪುಬ್ಬುಪ್ಪತ್ತಿಯಟ್ಠೇನ ಪನ ಪಠಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ।
Paṭhamaṃjhānanti – ettha gaṇanānupubbatā paṭhamaṃ. Paṭhamaṃ uppannanti paṭhamaṃ. Paṭhamaṃ samāpajjitabbantipi paṭhamaṃ. Idaṃ pana na ekantalakkhaṇaṃ. Ciṇṇavasībhāvo hi aṭṭhasamāpattilābhī ādito paṭṭhāya matthakaṃ pāpentopi samāpajjituṃ sakkoti. Matthakato paṭṭhāya ādiṃ pāpentopi samāpajjituṃ sakkoti. Antarantarā okkamantopi sakkoti. Evaṃ pubbuppattiyaṭṭhena pana paṭhamaṃ nāma hoti.
ಝಾನನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಝಾನಂ – ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಥವಿಕಸಿಣಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಪನ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ನಾಮ। ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಉಪನಿಜ್ಝಾನತೋ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನ ಇಜ್ಝನತೋ ಮಗ್ಗೋ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ। ಫಲಂ ಪನ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ನಾಮ। ತೇಸು ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನತೋ ಪಚ್ಚನೀಕಜ್ಝಾಪನತೋ ವಾ ಝಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Jhānanti duvidhaṃ jhānaṃ – ārammaṇūpanijjhānaṃ lakkhaṇūpanijjhānanti. Tattha aṭṭha samāpattiyo pathavikasiṇādiārammaṇaṃ upanijjhāyantīti ārammaṇūpanijjhānanti saṅkhyaṃ gatā. Vipassanāmaggaphalāni pana lakkhaṇūpanijjhānaṃ nāma. Tattha vipassanā aniccādilakkhaṇassa upanijjhānato lakkhaṇūpanijjhānaṃ. Vipassanāya katakiccassa maggena ijjhanato maggo lakkhaṇūpanijjhānaṃ. Phalaṃ pana nirodhasaccaṃ tathalakkhaṇaṃ upanijjhāyatīti lakkhaṇūpanijjhānaṃ nāma. Tesu imasmiṃ atthe ārammaṇūpanijjhānaṃ adhippetaṃ. Tasmā ārammaṇūpanijjhānato paccanīkajjhāpanato vā jhānanti veditabbaṃ.
ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ, ಪಾಪುಣಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಪಸಮ್ಪಾದಯಿತ್ವಾ ವಾ ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭೋ ಪಟಿಲಾಭೋ ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಫುಸನಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೭೦) ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾಪಿ ಏವಮೇವತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವಿಹರತೀತಿ ತದನುರೂಪೇನ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ಇತಿವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಇರಿಯನಂ ವುತ್ತಿಂ ಪಾಲನಂ ಯಪನಂ ಯಾಪನಂ ಚಾರಂ ವಿಹಾರಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ವಿಭಙ್ಗೇ – ‘‘ವಿಹರತೀತಿ ಇರಿಯತಿ ವತ್ತತಿ ಪಾಲೇತಿ ಯಪೇತಿ ಯಾಪೇತಿ ಚರತಿ ವಿಹರತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೧೨, ೫೭೧)।
Upasampajjāti upagantvā, pāpuṇitvāti vuttaṃ hoti. Upasampādayitvā vā nipphādetvāti vuttaṃ hoti. Vibhaṅge pana ‘‘upasampajjāti paṭhamassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā’’ti (vibha. 570) vuttaṃ. Tassāpi evamevattho daṭṭhabbo. Viharatīti tadanurūpena iriyāpathavihārena itivuttappakārajjhānasamaṅgī hutvā attabhāvassa iriyanaṃ vuttiṃ pālanaṃ yapanaṃ yāpanaṃ cāraṃ vihāraṃ abhinipphādeti. Vuttañhetaṃ vibhaṅge – ‘‘viharatīti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati, tena vuccati viharatī’’ti (vibha. 512, 571).
ಪಥವಿಕಸಿಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಥವಿಮಣ್ಡಲಮ್ಪಿ ಸಕಲಟ್ಠೇನ ಪಥವಿಕಸಿಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟಿಲದ್ಧಂ ನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ। ಪಥವಿಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತೇ ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ। ತತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಝಾನಂ ಪಥವೀಕಸಿಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಥವಿಕಸಿಣಸಙ್ಖಾತಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಥವಿಕಸಿಣೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಪದಟ್ಠಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಕಾಮೇನ ಕುಲಪುತ್ತೇನ ಕಿಂ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ಆದಿತೋ ತಾವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸೀಲಾನಿ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೇ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ, ಯ್ವಾಸ್ಸ ಆವಾಸಾದೀಸು ದಸಸು ಪಲಿಬೋಧೇಸು ಪಲಿಬೋಧೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನದಾಯಕಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಾ ಆಗತೇಸು ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು ಅತ್ತನೋ ಚರಿಯಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೇನ ಸಚಸ್ಸ ಇದಂ ಪಥವಿಕಸಿಣಂ ಅನುಕೂಲಂ ಹೋತಿ, ಇದಮೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಝಾನಭಾವನಾಯ ಅನನುರೂಪಂ ವಿಹಾರಂ ಪಹಾಯ ಅನುರೂಪೇ ವಿಹಾರೇ ವಿಹರನ್ತೇನ ಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಾನುರಕ್ಖಣಸತ್ತಅಸಪ್ಪಾಯಪರಿವಜ್ಜನಸತ್ತಸಪ್ಪಾಯಸೇವನದಸವಿಧಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಪ್ಪಭೇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಭಾವನಾವಿಧಾನಂ ಅಪರಿಹಾಪೇನ್ತೇನ ಝಾನಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ। ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೫೧ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಞ್ಹಿ ಭಾವನಾವಿಧಾನಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ। ಕಿಂ ತೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುನ ವುತ್ತೇನಾತಿ ನ ನಂ ಪುನ ವಿತ್ಥಾರಯಾಮ। ಪಾಳಿಯಾ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ಅನಾಗತಂ ಅತ್ಥಂ ಅಪರಿಹಾಪೇನ್ತಾ ನಿರನ್ತರಂ ಅನುಪದವಣ್ಣನಮೇವ ಕರಿಸ್ಸಾಮ।
Pathavikasiṇanti ettha pathavimaṇḍalampi sakalaṭṭhena pathavikasiṇanti vuccati. Taṃ nissāya paṭiladdhaṃ nimittampi. Pathavikasiṇanimitte paṭiladdhajjhānampi. Tattha imasmiṃ atthe jhānaṃ pathavīkasiṇanti veditabbaṃ. Pathavikasiṇasaṅkhātaṃ jhānaṃ upasampajja viharatīti ayañhettha saṅkhepattho. Imasmiṃ pana pathavikasiṇe parikammaṃ katvā catukkapañcakajjhānāni nibbattetvā jhānapadaṭṭhānaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pattukāmena kulaputtena kiṃ kattabbanti? Ādito tāva pātimokkhasaṃvaraindriyasaṃvaraājīvapārisuddhipaccayasannissitasaṅkhātāni cattāri sīlāni visodhetvā suparisuddhe sīle patiṭṭhitena, yvāssa āvāsādīsu dasasu palibodhesu palibodho atthi, taṃ upacchinditvā kammaṭṭhānadāyakaṃ kalyāṇamittaṃ upasaṅkamitvā pāḷiyā āgatesu aṭṭhatiṃsāya kammaṭṭhānesu attano cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ upaparikkhantena sacassa idaṃ pathavikasiṇaṃ anukūlaṃ hoti, idameva kammaṭṭhānaṃ gahetvā jhānabhāvanāya ananurūpaṃ vihāraṃ pahāya anurūpe vihāre viharantena khuddakapalibodhupacchedaṃ katvā kasiṇaparikammanimittānurakkhaṇasattaasappāyaparivajjanasattasappāyasevanadasavidhaappanākosallappabhedaṃ sabbaṃ bhāvanāvidhānaṃ aparihāpentena jhānādhigamatthāya paṭipajjitabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.51 ādayo) vuttanayeneva veditabbo. Yathā cettha evaṃ ito paresupi. Sabbakammaṭṭhānānañhi bhāvanāvidhānaṃ sabbaṃ aṭṭhakathānayena gahetvā visuddhimagge vitthāritaṃ. Kiṃ tena tattha tattha puna vuttenāti na naṃ puna vitthārayāma. Pāḷiyā pana heṭṭhā anāgataṃ atthaṃ aparihāpentā nirantaraṃ anupadavaṇṇanameva karissāma.
ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಣಸಮಯೇ। ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಹೋತೀತಿ ಇಮೇ ಕಾಮಾವಚರಪಠಮಕುಸಲಚಿತ್ತೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಪದಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಛಪಣ್ಣಾಸ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕೇವಲಞ್ಹಿ ತೇ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಇಮೇ ಭೂಮನ್ತರವಸೇನ ಮಹಗ್ಗತಾ ರೂಪಾವಚರಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ। ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವ। ಯೇವಾಪನಕಾ ಪನೇತ್ಥ ಛನ್ದಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋವ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಕೋಟ್ಠಾಸವಾರಸುಞ್ಞತವಾರಾ ಪಾಕತಿಕಾ ಏವಾತಿ।
Tasmiṃ samayeti tasmiṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharaṇasamaye. Phasso hoti…pe… avikkhepo hotīti ime kāmāvacarapaṭhamakusalacitte vuttappakārāya padapaṭipāṭiyā chapaṇṇāsa dhammā honti. Kevalañhi te kāmāvacarā, ime bhūmantaravasena mahaggatā rūpāvacarāti ayamettha viseso. Sesaṃ tādisameva. Yevāpanakā panettha chandādayo cattārova labbhanti. Koṭṭhāsavārasuññatavārā pākatikā evāti.
ಪಠಮಂ।
Paṭhamaṃ.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಂ • Rūpāvacarakusalaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಪಠಮಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ಪಠಮಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
