| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सम्मोहविनोदनी-अट्ठकथा • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(४.) चतुक्कनिद्देसवण्णना
(4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
७९३. चतुब्बिधेन ञाणवत्थुनिद्देसे अत्थि दिन्नन्तिआदीसु दिन्नपच्चया फलं अत्थीति इमिना उपायेन अत्थो वेदितब्बो। इदं वुच्चतीति यं ञाणं ‘इदं कम्मं सकं, इदं नो सक’न्ति जानाति – इदं कम्मस्सकतञाणं नाम वुच्चतीति अत्थो। तत्थ तिविधं कायदुच्चरितं, चतुब्बिधं वचीदुच्चरितं, तिविधं मनोदुच्चरितन्ति इदं न सककम्मं नाम। तीसु द्वारेसु दसविधम्पि सुचरितं सककम्मं नाम। अत्तनो वापि होतु परस्स वा सब्बम्पि अकुसलं न सककम्मं नाम। कस्मा? अत्थभञ्जनतो अनत्थजननतो च। अत्तनो वा होतु परस्स वा सब्बम्पि कुसलं सककम्मं नाम। कस्मा? अनत्थभञ्जनतो अत्थजननतो च। एवं जाननसमत्थे इमस्मिं कम्मस्सकतञाणे ठत्वा बहुं दानं दत्वा सीलं पूरेत्वा उपोसथं समादियित्वा सुखेन सुखं सम्पत्तिया सम्पत्तिं अनुभवित्वा निब्बानं पत्तानं गणनपरिच्छेदो नत्थि। यथा हि सधनो पुरिसो पञ्चसु सकटसतेसु सप्पिमधुफाणितादीनि चेव लोणतिलतण्डुलादीनि च आरोपेत्वा कन्तारमग्गं पटिपन्नो केनचिदेव करणीयेन अत्थे उप्पन्ने सब्बेसं उपकरणानं गहितत्ता न चिन्तेति, न परितस्सति, सुखेनेव खेमन्तं पापुणाति; एवमेव इमस्मिम्पि कम्मस्सकतञाणे ठत्वा बहुं दानं दत्वा…पे॰… निब्बानं पत्तानं गणनपथो नत्थि। ठपेत्वा सच्चानुलोमिकं ञाणन्ति मग्गसच्चस्स परमत्थसच्चस्स च अनुलोमनतो सच्चानुलोमिकन्ति लद्धनामं विपस्सनाञाणं ठपेत्वा अवसेसा सब्बापि सासवा कुसला पञ्ञा कम्मस्सकतञाणमेवाति अत्थो।
793. Catubbidhena ñāṇavatthuniddese atthi dinnantiādīsu dinnapaccayā phalaṃ atthīti iminā upāyena attho veditabbo. Idaṃ vuccatīti yaṃ ñāṇaṃ ‘idaṃ kammaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’nti jānāti – idaṃ kammassakatañāṇaṃ nāma vuccatīti attho. Tattha tividhaṃ kāyaduccaritaṃ, catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ, tividhaṃ manoduccaritanti idaṃ na sakakammaṃ nāma. Tīsu dvāresu dasavidhampi sucaritaṃ sakakammaṃ nāma. Attano vāpi hotu parassa vā sabbampi akusalaṃ na sakakammaṃ nāma. Kasmā? Atthabhañjanato anatthajananato ca. Attano vā hotu parassa vā sabbampi kusalaṃ sakakammaṃ nāma. Kasmā? Anatthabhañjanato atthajananato ca. Evaṃ jānanasamatthe imasmiṃ kammassakatañāṇe ṭhatvā bahuṃ dānaṃ datvā sīlaṃ pūretvā uposathaṃ samādiyitvā sukhena sukhaṃ sampattiyā sampattiṃ anubhavitvā nibbānaṃ pattānaṃ gaṇanaparicchedo natthi. Yathā hi sadhano puriso pañcasu sakaṭasatesu sappimadhuphāṇitādīni ceva loṇatilataṇḍulādīni ca āropetvā kantāramaggaṃ paṭipanno kenacideva karaṇīyena atthe uppanne sabbesaṃ upakaraṇānaṃ gahitattā na cinteti, na paritassati, sukheneva khemantaṃ pāpuṇāti; evameva imasmimpi kammassakatañāṇe ṭhatvā bahuṃ dānaṃ datvā…pe… nibbānaṃ pattānaṃ gaṇanapatho natthi. Ṭhapetvā saccānulomikaṃ ñāṇanti maggasaccassa paramatthasaccassa ca anulomanato saccānulomikanti laddhanāmaṃ vipassanāñāṇaṃ ṭhapetvā avasesā sabbāpi sāsavā kusalā paññā kammassakatañāṇamevāti attho.
७९४. मग्गसमङ्गिस्स ञाणं दुक्खेपेतं ञाणन्ति एत्थ एकमेव मग्गञाणं चतूसु सच्चेसु एकपटिवेधवसेन चतूसु ठानेसु सङ्गहितं।
794. Maggasamaṅgissañāṇaṃ dukkhepetaṃ ñāṇanti ettha ekameva maggañāṇaṃ catūsu saccesu ekapaṭivedhavasena catūsu ṭhānesu saṅgahitaṃ.
७९६. धम्मे ञाणन्ति एत्थ मग्गपञ्ञा ताव चतुन्नं सच्चानं एकपटिवेधवसेन धम्मे ञाणं नाम होतु; फलपञ्ञा कथं धम्मे ञाणं नामाति? निरोधसच्चवसेन। दुविधापि हेसा पञ्ञा अपरप्पच्चये अत्थपच्चक्खे अरियसच्चधम्मे किच्चतो च आरम्मणतो च पवत्तत्ता धम्मे ञाणन्ति वेदितब्बा। सो इमिना धम्मेनाति एत्थ मग्गञाणं धम्मगोचरत्ता गोचरवोहारेन धम्मोति वुत्तं, उपयोगत्थे वा करणवचनं; इमं धम्मं ञातेनाति अत्थो; चतुसच्चधम्मं जानित्वा ठितेन मग्गञाणेनाति वुत्तं होति। दिट्ठेनाति दस्सनेन; धम्मं पस्सित्वा ठितेनाति अत्थो। पत्तेनाति चत्तारि अरियसच्चानि पत्वा ठितत्ता धम्मं पत्तेन। विदितेनाति मग्गञाणेन चत्तारि अरियसच्चानि विदितानि पाकटानि कतानि। तस्मा तं धम्मं विदितं नाम होति। तेन विदितधम्मेन। परियोगाळ्हेनाति चतुसच्चधम्मं परियोगाहेत्वा ठितेन। नयं नेतीति अतीते च अनागते च नयं नेति हरति पेसेति। इदं पन न मग्गञाणस्स किच्चं, पच्चवेक्खणञाणस्स किच्चं। सत्थारा पन मग्गञाणं अतीतानागते नयं नयनसदिसं कतं। कस्मा? मग्गमूलकत्ता। भावितमग्गस्स हि पच्चवेक्खणा नाम होति। तस्मा सत्था मग्गञाणमेव नयं नयनसदिसं अकासि। अपिच एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो – यदेतं इमिना चतुसच्चगोचरं मग्गञाणं अधिगतं, तेन ञाणेन कारणभूतेन अतीतानागते पच्चवेक्खणञाणसङ्खातं नयं नेति।
796. Dhamme ñāṇanti ettha maggapaññā tāva catunnaṃ saccānaṃ ekapaṭivedhavasena dhamme ñāṇaṃ nāma hotu; phalapaññā kathaṃ dhamme ñāṇaṃ nāmāti? Nirodhasaccavasena. Duvidhāpi hesā paññā aparappaccaye atthapaccakkhe ariyasaccadhamme kiccato ca ārammaṇato ca pavattattā dhamme ñāṇanti veditabbā. So iminā dhammenāti ettha maggañāṇaṃ dhammagocarattā gocaravohārena dhammoti vuttaṃ, upayogatthe vā karaṇavacanaṃ; imaṃ dhammaṃ ñātenāti attho; catusaccadhammaṃ jānitvā ṭhitena maggañāṇenāti vuttaṃ hoti. Diṭṭhenāti dassanena; dhammaṃ passitvā ṭhitenāti attho. Pattenāti cattāri ariyasaccāni patvā ṭhitattā dhammaṃ pattena. Viditenāti maggañāṇena cattāri ariyasaccāni viditāni pākaṭāni katāni. Tasmā taṃ dhammaṃ viditaṃ nāma hoti. Tena viditadhammena. Pariyogāḷhenāti catusaccadhammaṃ pariyogāhetvā ṭhitena. Nayaṃ netīti atīte ca anāgate ca nayaṃ neti harati peseti. Idaṃ pana na maggañāṇassa kiccaṃ, paccavekkhaṇañāṇassa kiccaṃ. Satthārā pana maggañāṇaṃ atītānāgate nayaṃ nayanasadisaṃ kataṃ. Kasmā? Maggamūlakattā. Bhāvitamaggassa hi paccavekkhaṇā nāma hoti. Tasmā satthā maggañāṇameva nayaṃ nayanasadisaṃ akāsi. Apica evamettha attho daṭṭhabbo – yadetaṃ iminā catusaccagocaraṃ maggañāṇaṃ adhigataṃ, tena ñāṇena kāraṇabhūtena atītānāgate paccavekkhaṇañāṇasaṅkhātaṃ nayaṃ neti.
इदानि यथा तेन नयं नेति, तं आकारं दस्सेतुं ये हि केचि अतीतमद्धानन्तिआदिमाह। तत्थ अब्भञ्ञंसूति जानिंसु पटिविज्झिंसु। इमञ्ञेवाति यं दुक्खं अतीते अब्भञ्ञंसु, यञ्च अनागते अभिजानिस्सन्ति, न तञ्ञेव इमं; सरिक्खट्ठेन पन एवं वुत्तं। अतीतेपि हि ठपेत्वा तण्हं तेभूमकक्खन्धेयेव दुक्खसच्चन्ति पटिविज्झिंसु, तण्हंयेव समुदयसच्चन्ति निब्बानमेव निरोधसच्चन्ति अरियमग्गमेव मग्गसच्चन्ति पटिविज्झिंसु, अनागतेपि एवमेव पटिविज्झिस्सन्ति, एतरहिपि एवमेव पटिविज्झन्तीति सरिक्खट्ठेन ‘‘इमञ्ञेवा’’ति वुत्तं। इदं वुच्चति अन्वये ञाणन्ति इदं अनुगमनञाणं नयनञाणं कारणञाणन्ति वुच्चति।
Idāni yathā tena nayaṃ neti, taṃ ākāraṃ dassetuṃ ye hi keci atītamaddhānantiādimāha. Tattha abbhaññaṃsūti jāniṃsu paṭivijjhiṃsu. Imaññevāti yaṃ dukkhaṃ atīte abbhaññaṃsu, yañca anāgate abhijānissanti, na taññeva imaṃ; sarikkhaṭṭhena pana evaṃ vuttaṃ. Atītepi hi ṭhapetvā taṇhaṃ tebhūmakakkhandheyeva dukkhasaccanti paṭivijjhiṃsu, taṇhaṃyeva samudayasaccanti nibbānameva nirodhasaccanti ariyamaggameva maggasaccanti paṭivijjhiṃsu, anāgatepi evameva paṭivijjhissanti, etarahipi evameva paṭivijjhantīti sarikkhaṭṭhena ‘‘imaññevā’’ti vuttaṃ. Idaṃ vuccati anvaye ñāṇanti idaṃ anugamanañāṇaṃ nayanañāṇaṃ kāraṇañāṇanti vuccati.
परिये ञाणन्ति चित्तपरिच्छेदञाणं। परसत्तानन्ति ठपेत्वा अत्तानं सेससत्तानं। इतरं तस्सेव वेवचनं। चेतसा चेतो परिच्च पजानातीति अत्तनो चित्तेन तेसं चित्तं सरागादिवसेन परिच्छिन्दित्वा नानप्पकारतो जानाति। सरागं वातिआदीसु यं वत्तब्बं, तं हेट्ठा सतिपट्ठानविभङ्गे वुत्तमेव। अयं पन विसेसो – इध अनुत्तरं वा चित्तं विमुत्तं वा चित्तन्ति एत्थ लोकुत्तरम्पि लब्भति। अविपस्सनूपगम्पि हि परचित्तञाणस्स विसयो होतियेव।
Pariyeñāṇanti cittaparicchedañāṇaṃ. Parasattānanti ṭhapetvā attānaṃ sesasattānaṃ. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Cetasā ceto paricca pajānātīti attano cittena tesaṃ cittaṃ sarāgādivasena paricchinditvā nānappakārato jānāti. Sarāgaṃ vātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā satipaṭṭhānavibhaṅge vuttameva. Ayaṃ pana viseso – idha anuttaraṃ vā cittaṃ vimuttaṃ vā cittanti ettha lokuttarampi labbhati. Avipassanūpagampi hi paracittañāṇassa visayo hotiyeva.
अवसेसा पञ्ञाति धम्मे ञाणादिका तिस्सो पञ्ञा ठपेत्वा सेसा सब्बापि पञ्ञा ञाणन्ति सम्मतत्ता सम्मुतिञाणं नाम होति। वचनत्थो पनेत्थ सम्मुतिम्हि ञाणन्ति सम्मुतिञाणं।
Avasesā paññāti dhamme ñāṇādikā tisso paññā ṭhapetvā sesā sabbāpi paññā ñāṇanti sammatattā sammutiñāṇaṃ nāma hoti. Vacanattho panettha sammutimhi ñāṇanti sammutiñāṇaṃ.
७९७. कामावचरकुसले पञ्ञाति अयञ्हि एकन्तेन वट्टस्मिं चुतिपटिसन्धिं आचिनतेव, तस्मा ‘‘आचयाय नो अपचयाया’’ति वुत्ता। लोकुत्तरमग्गपञ्ञा पन यस्मा चुतिपटिसन्धिं अपचिनतेव, तस्मा ‘‘अपचयाय नो आचयाया’’ति वुत्ता। रूपावचरारूपावचरपञ्ञा चुतिपटिसन्धिम्पि आचिनति, विक्खम्भनवसेन किलेसे चेव किलेसमूलके च धम्मे अपचिनति, तस्मा ‘‘आचयाय चेव अपचयाय चा’’ति वुत्ता। सेसा नेव चुतिपटिसन्धिं आचिनति न अपचिनति, तस्मा ‘‘नेव आचयाय नो अपचयाया’’ति वुत्ता।
797. Kāmāvacarakusale paññāti ayañhi ekantena vaṭṭasmiṃ cutipaṭisandhiṃ ācinateva, tasmā ‘‘ācayāya no apacayāyā’’ti vuttā. Lokuttaramaggapaññā pana yasmā cutipaṭisandhiṃ apacinateva, tasmā ‘‘apacayāya no ācayāyā’’ti vuttā. Rūpāvacarārūpāvacarapaññā cutipaṭisandhimpi ācinati, vikkhambhanavasena kilese ceva kilesamūlake ca dhamme apacinati, tasmā ‘‘ācayāya ceva apacayāya cā’’ti vuttā. Sesā neva cutipaṭisandhiṃ ācinati na apacinati, tasmā ‘‘neva ācayāya no apacayāyā’’ti vuttā.
७९८. न च अभिञ्ञायो पटिविज्झतीति इदं पठमज्झानपञ्ञं सन्धाय वुत्तं। सा हिस्स कामविवेकेन पत्तब्बत्ता किलेसनिब्बिदाय संवत्तति। ताय चेस कामेसु वीतरागो होति, अभिञ्ञापादकभावं पन अप्पत्तताय नेव पञ्च अभिञ्ञायो पटिविज्झति, निमित्तारम्मणत्ता न सच्चानि पटिविज्झति। एवमयं पञ्ञा निब्बिदाय होति नो पटिवेधाय। स्वेवाति पठमज्झानं पत्वा ठितो। कामेसु वीतरागो समानोति तथा विक्खम्भितानंयेव कामानं वसेन वीतरागो। अभिञ्ञायो पटिविज्झतीति पञ्च अभिञ्ञायो पटिविज्झति। इदं चतुत्थज्झानपञ्ञं सन्धाय वुत्तं। चतुत्थज्झानपञ्ञा हि अभिञ्ञापादकभावेनापि पञ्च अभिञ्ञायो पटिविज्झति, अभिञ्ञाभावप्पत्तियापि पटिविज्झति एव। तस्मा सा पटिवेधाय होति। पठमज्झानपञ्ञाय एव पन किलेसेसुपि निब्बिन्दत्ता नो निब्बिदाय। या पनायं दुतियततियज्झानपञ्ञा, सा कतरकोट्ठासं भजतीति? सोमनस्सवसेन पठमज्झानम्पि भजति, अवितक्कवसेन चतुत्थज्झानम्पि। एवमेसा पठमज्झानसन्निस्सिता वा चतुत्थज्झानसन्निस्सिता वा कातब्बा। निब्बिदाय चेव पटिवेधाय चाति मग्गपञ्ञा सब्बस्मिम्पि वट्टे निब्बिन्दनतो निब्बिदाय, छट्ठं अभिञ्ञं पटिविज्झनतो पटिवेधाय च होति।
798. Na ca abhiññāyo paṭivijjhatīti idaṃ paṭhamajjhānapaññaṃ sandhāya vuttaṃ. Sā hissa kāmavivekena pattabbattā kilesanibbidāya saṃvattati. Tāya cesa kāmesu vītarāgo hoti, abhiññāpādakabhāvaṃ pana appattatāya neva pañca abhiññāyo paṭivijjhati, nimittārammaṇattā na saccāni paṭivijjhati. Evamayaṃ paññā nibbidāya hoti no paṭivedhāya. Svevāti paṭhamajjhānaṃ patvā ṭhito. Kāmesu vītarāgo samānoti tathā vikkhambhitānaṃyeva kāmānaṃ vasena vītarāgo. Abhiññāyo paṭivijjhatīti pañca abhiññāyo paṭivijjhati. Idaṃ catutthajjhānapaññaṃ sandhāya vuttaṃ. Catutthajjhānapaññā hi abhiññāpādakabhāvenāpi pañca abhiññāyo paṭivijjhati, abhiññābhāvappattiyāpi paṭivijjhati eva. Tasmā sā paṭivedhāya hoti. Paṭhamajjhānapaññāya eva pana kilesesupi nibbindattā no nibbidāya. Yā panāyaṃ dutiyatatiyajjhānapaññā, sā katarakoṭṭhāsaṃ bhajatīti? Somanassavasena paṭhamajjhānampi bhajati, avitakkavasena catutthajjhānampi. Evamesā paṭhamajjhānasannissitā vā catutthajjhānasannissitā vā kātabbā. Nibbidāyaceva paṭivedhāya cāti maggapaññā sabbasmimpi vaṭṭe nibbindanato nibbidāya, chaṭṭhaṃ abhiññaṃ paṭivijjhanato paṭivedhāya ca hoti.
७९९. पठमस्स झानस्स लाभीतिआदीसु य्वायं अप्पगुणस्स पठमज्झानस्स लाभी। तं ततो वुट्ठितं आरम्मणवसेन कामसहगता हुत्वा सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति तुदन्ति चोदेन्ति। तस्स कामानुपक्खन्दानं सञ्ञामनसिकारानं वसेन सा पठमज्झानपञ्ञा हायति परिहायति; तस्मा हानभागिनीति वुत्ता। तदनुधम्मताति तदनुरूपसभावा। सति सन्तिट्ठतीति इदं मिच्छासतिं सन्धाय वुत्तं, न सम्मासतिं। यस्स हि पठमज्झानानुरूपसभावा पठमज्झानं सन्ततो पणीततो दिस्वा अस्सादयमाना अभिनन्दमाना निकन्ति उप्पज्जति, तस्स निकन्तिवसेन सा पठमज्झानपञ्ञा नेव हायति, न वड्ढति, ठितिकोट्ठासिका होति। तेन वुत्तं ठितिभागिनी पञ्ञाति। अवितक्कसहगताति अवितक्कं दुतियज्झानं सन्ततो पणीततो मनसिकरोतो आरम्मणवसेन अवितक्कसहगता। समुदाचरन्तीति पगुणतो पठमज्झानतो वुट्ठितं दुतियज्झानाधिगमत्थाय तुदन्ति चोदेन्ति। तस्स उपरि दुतियज्झानानुपक्खन्दानं सञ्ञामनसिकारानं वसेन सा पठमज्झानपञ्ञा विसेसभूतस्स दुतियज्झानस्स उप्पत्तिट्ठानताय विसेसभागिनीति वुत्ता। निब्बिदासहगताति तमेव पठमज्झानतो वुट्ठितं निब्बिदासङ्खातेन विपस्सनाञाणेन सहगता। विपस्सनाञाणञ्हि झानङ्गभेदे वत्तन्ते निब्बिन्दति उक्कण्ठति, तस्मा निब्बिदाति वुच्चति। समुदाचरन्तीति निब्बानसच्छिकिरियत्थाय तुदन्ति चोदेन्ति। विरागूपसञ्हिताति विरागसङ्खातेन निब्बानेन उपसंहिता। विपस्सनाञाणम्हि सक्का इमिना मग्गेन विरागं निब्बानं सच्छिकातुन्ति पवत्तितो ‘‘विरागूपसञ्हित’’न्ति वुच्चति। तंसम्पयुत्ता सञ्ञामनसिकारापि विरागूपसञ्हिता एव नाम। तस्स तेसं सञ्ञामनसिकारानं वसेन सा पठमज्झानपञ्ञा अरियमग्गपटिवेधस्स पदट्ठानताय निब्बेधभागिनीति वुत्ता। एवं चतूसु ठानेसु पठमज्झानपञ्ञाव कथिता। दुतियज्झानपञ्ञादीसुपि इमिनाव नयेन अत्थो वेदितब्बो।
799. Paṭhamassa jhānassa lābhītiādīsu yvāyaṃ appaguṇassa paṭhamajjhānassa lābhī. Taṃ tato vuṭṭhitaṃ ārammaṇavasena kāmasahagatā hutvā saññāmanasikārā samudācaranti tudanti codenti. Tassa kāmānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā hāyati parihāyati; tasmā hānabhāginīti vuttā. Tadanudhammatāti tadanurūpasabhāvā. Sati santiṭṭhatīti idaṃ micchāsatiṃ sandhāya vuttaṃ, na sammāsatiṃ. Yassa hi paṭhamajjhānānurūpasabhāvā paṭhamajjhānaṃ santato paṇītato disvā assādayamānā abhinandamānā nikanti uppajjati, tassa nikantivasena sā paṭhamajjhānapaññā neva hāyati, na vaḍḍhati, ṭhitikoṭṭhāsikā hoti. Tena vuttaṃ ṭhitibhāginī paññāti. Avitakkasahagatāti avitakkaṃ dutiyajjhānaṃ santato paṇītato manasikaroto ārammaṇavasena avitakkasahagatā. Samudācarantīti paguṇato paṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ dutiyajjhānādhigamatthāya tudanti codenti. Tassa upari dutiyajjhānānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā visesabhūtassa dutiyajjhānassa uppattiṭṭhānatāya visesabhāginīti vuttā. Nibbidāsahagatāti tameva paṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ nibbidāsaṅkhātena vipassanāñāṇena sahagatā. Vipassanāñāṇañhi jhānaṅgabhede vattante nibbindati ukkaṇṭhati, tasmā nibbidāti vuccati. Samudācarantīti nibbānasacchikiriyatthāya tudanti codenti. Virāgūpasañhitāti virāgasaṅkhātena nibbānena upasaṃhitā. Vipassanāñāṇamhi sakkā iminā maggena virāgaṃ nibbānaṃ sacchikātunti pavattito ‘‘virāgūpasañhita’’nti vuccati. Taṃsampayuttā saññāmanasikārāpi virāgūpasañhitā eva nāma. Tassa tesaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā ariyamaggapaṭivedhassa padaṭṭhānatāya nibbedhabhāginīti vuttā. Evaṃ catūsu ṭhānesu paṭhamajjhānapaññāva kathitā. Dutiyajjhānapaññādīsupi imināva nayena attho veditabbo.
८०१. किच्छेन कसिरेन समाधिं उप्पादेन्तस्साति लोकुत्तरसमाधिं उप्पादेन्तस्स पुब्बभागे आगमनकाले किच्छेन कसिरेन दुक्खेन ससङ्खारेन सप्पयोगेन किलमन्तस्स किलेसे विक्खम्भेत्वा आगतस्स। दन्धं तण्ठानं अभिजानन्तस्साति विक्खम्भितेसु किलेसेसु विपस्सनापरिवासे चिरं वसित्वा तं लोकुत्तरसमाधिसङ्खातं ठानं दन्धं सणिकं अभिजानन्तस्स पटिविज्झन्तस्स , पापुणन्तस्साति अत्थो। अयं वुच्चतीति या एसा एवं उप्पज्जति, अयं किलेसविक्खम्भनपटिपदाय दुक्खत्ता, विपस्सनापरिवासपञ्ञाय च दन्धत्ता मग्गकाले एकचित्तक्खणे उप्पन्नापि पञ्ञा आगमनवसेन दुक्खपटिपदा दन्धाभिञ्ञा नामाति वुच्चति। उपरि तीसु पदेसुपि इमिनाव नयेन अत्थो वेदितब्बो।
801. Kicchena kasirena samādhiṃ uppādentassāti lokuttarasamādhiṃ uppādentassa pubbabhāge āgamanakāle kicchena kasirena dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilamantassa kilese vikkhambhetvā āgatassa. Dandhaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassāti vikkhambhitesu kilesesu vipassanāparivāse ciraṃ vasitvā taṃ lokuttarasamādhisaṅkhātaṃ ṭhānaṃ dandhaṃ saṇikaṃ abhijānantassa paṭivijjhantassa , pāpuṇantassāti attho. Ayaṃ vuccatīti yā esā evaṃ uppajjati, ayaṃ kilesavikkhambhanapaṭipadāya dukkhattā, vipassanāparivāsapaññāya ca dandhattā maggakāle ekacittakkhaṇe uppannāpi paññā āgamanavasena dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāmāti vuccati. Upari tīsu padesupi imināva nayena attho veditabbo.
८०२. समाधिस्स न निकामलाभिस्साति यो समाधिस्स न निकामलाभी होति, सो तस्स न निकामलाभी नाम। यस्स समाधि उपरूपरि समापज्जनत्थाय उस्सक्कितुं पच्चयो न होति, तस्स अप्पगुणज्झानलाभिस्साति अत्थो। आरम्मणं थोकं फरन्तस्साति परित्ते सुप्पमत्ते वा सरावमत्ते वा आरम्मणे परिकम्मं कत्वा तत्थेव अप्पनं पत्वा तं अवड्ढितं थोकमेव आरम्मणं फरन्तस्साति अत्थो। सेसपदेसुपि एसेव नयो। ननिकामलाभीपटिपक्खतो हि पगुणज्झानलाभी एत्थ निकामलाभीति वुत्तो। अवड्ढितारम्मणपटिपक्खतो च वड्ढितारम्मणं विपुलन्ति वुत्तं। सेसं तादिसमेव।
802. Samādhissa na nikāmalābhissāti yo samādhissa na nikāmalābhī hoti, so tassa na nikāmalābhī nāma. Yassa samādhi uparūpari samāpajjanatthāya ussakkituṃ paccayo na hoti, tassa appaguṇajjhānalābhissāti attho. Ārammaṇaṃ thokaṃ pharantassāti paritte suppamatte vā sarāvamatte vā ārammaṇe parikammaṃ katvā tattheva appanaṃ patvā taṃ avaḍḍhitaṃ thokameva ārammaṇaṃ pharantassāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Nanikāmalābhīpaṭipakkhato hi paguṇajjhānalābhī ettha nikāmalābhīti vutto. Avaḍḍhitārammaṇapaṭipakkhato ca vaḍḍhitārammaṇaṃ vipulanti vuttaṃ. Sesaṃ tādisameva.
जरामरणेपेतं ञाणन्ति निब्बानमेव आरम्मणं कत्वा चतुन्नं सच्चानं एकपटिवेधवसेन एतं वुत्तं।
Jarāmaraṇepetaṃñāṇanti nibbānameva ārammaṇaṃ katvā catunnaṃ saccānaṃ ekapaṭivedhavasena etaṃ vuttaṃ.
जरामरणं आरब्भातिआदीनि पन एकेकं वत्थुं आरब्भ पवत्तिकाले पुब्बभागे सच्चववत्थापनवसेन वुत्तानि। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
Jarāmaraṇaṃ ārabbhātiādīni pana ekekaṃ vatthuṃ ārabbha pavattikāle pubbabhāge saccavavatthāpanavasena vuttāni. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
चतुक्कनिद्देसवण्णना।
Catukkaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / विभङ्गपाळि • Vibhaṅgapāḷi / १६. ञाणविभङ्गो • 16. Ñāṇavibhaṅgo
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-मूलटीका • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / १६. ञाणविभङ्गो • 16. Ñāṇavibhaṅgo
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-अनुटीका • Vibhaṅga-anuṭīkā / १६. ञाणविभङ्गो • 16. Ñāṇavibhaṅgo
