| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
४. चतुक्कनिद्देसवण्णना
4. Catukkaniddesavaṇṇanā
१३३. परेन कतं दुस्सील्यं आणत्तिया अत्तना च पयोगेन कतन्ति आणत्तिया पापस्स दायादो ‘‘ततो उपड्ढस्स दायादो’’ति वुत्तो।
133. Parena kataṃ dussīlyaṃ āṇattiyā attanā ca payogena katanti āṇattiyā pāpassa dāyādo ‘‘tato upaḍḍhassa dāyādo’’ti vutto.
१४५. अयन्ति ‘‘तेसु पठमो’’तिआदिकं नयं वदति।
145. Ayanti ‘‘tesu paṭhamo’’tiādikaṃ nayaṃ vadati.
१४८. देसनाय धम्मानं ञाणस्स आपाथभावसम्पादनं ञाणुग्घाटनं। सह उदाहटवेलायाति उदाहटवेलाय सद्धिं तस्मिं काले अनतिक्कन्ते एवाति अत्थो।
148. Desanāya dhammānaṃ ñāṇassa āpāthabhāvasampādanaṃ ñāṇugghāṭanaṃ. Saha udāhaṭavelāyāti udāhaṭavelāya saddhiṃ tasmiṃ kāle anatikkante evāti attho.
१५२. तन्ति अनन्तरवचनं वदति। ‘‘कतमो लोको’’ति वुत्ते ‘‘पञ्चुपादानक्खन्धा’’ति महन्तं अत्थं सङ्गहित्वा ठितवचनं अत्थयुत्तं। लुज्जतीति लोकोति कारणयुत्तं।
152. Tanti anantaravacanaṃ vadati. ‘‘Katamo loko’’ti vutte ‘‘pañcupādānakkhandhā’’ti mahantaṃ atthaṃ saṅgahitvā ṭhitavacanaṃ atthayuttaṃ. Lujjatīti lokoti kāraṇayuttaṃ.
१५६. सहितासहितस्साति सहितासहितेति अत्थो, सहितासहितस्स परिच्छिन्दनेति वा । द्वेयेवाति दुतियचतुत्थायेव। देसकसावकसम्पत्तिया बोधेतुं समत्थताय सभावधम्मकथिका, सच्चधम्मकथिकाति अत्थो।
156. Sahitāsahitassāti sahitāsahiteti attho, sahitāsahitassa paricchindaneti vā . Dveyevāti dutiyacatutthāyeva. Desakasāvakasampattiyā bodhetuṃ samatthatāya sabhāvadhammakathikā, saccadhammakathikāti attho.
१५७. कुसलधम्मेहि चित्तस्स वासनाभावना वासधुरं। अयं पापपुग्गलोति चतुत्थो वुत्तो, न पठमो। पठमो हि अविसंवादेतुकामो वेरञ्जब्राह्मणसदिसो अधिप्पेतोति।
157. Kusaladhammehi cittassa vāsanābhāvanā vāsadhuraṃ. Ayaṃ pāpapuggaloti catuttho vutto, na paṭhamo. Paṭhamo hi avisaṃvādetukāmo verañjabrāhmaṇasadiso adhippetoti.
१५९. पुग्गलेपि अरियानं अभिक्कमनादिसदिसताति पुग्गले अभिक्कमनादीनं अरियानं अभिक्कमनादिसदिसताति अत्थो, अरियानं अभिक्कमनादिना पुग्गलस्स सदिसताति वा सदिसाभिक्कमनादिताति अत्थो।
159. Puggalepi ariyānaṃ abhikkamanādisadisatāti puggale abhikkamanādīnaṃ ariyānaṃ abhikkamanādisadisatāti attho, ariyānaṃ abhikkamanādinā puggalassa sadisatāti vā sadisābhikkamanāditāti attho.
१६६. दुस्सीलं ‘‘दुस्सीलो’’ति वदन्तो भूतं भासति नाम। पाणातिपातेन दुस्सीलं अदिन्नादानेन दुस्सीलोति अवत्वा पाणातिपातेनेवाति वदन्तो तच्छं भासति नाम। यमिदं ‘‘कालेना’’ति वुत्तं, तत्र तस्मिं वचने, यो ‘‘कालेन भणती’’ति वुत्तो, सो कीदिसोति दस्सनत्थं ‘‘कालञ्ञू होती’’तिआदि वुत्तन्ति दस्सेन्तो ‘‘यमिदं कालेनाति वुत्तं, तत्र यो पुग्गलो’’तिआदिमाह।
166. Dussīlaṃ ‘‘dussīlo’’ti vadanto bhūtaṃ bhāsati nāma. Pāṇātipātena dussīlaṃ adinnādānena dussīloti avatvā pāṇātipātenevāti vadanto tacchaṃ bhāsati nāma. Yamidaṃ ‘‘kālenā’’ti vuttaṃ, tatra tasmiṃ vacane, yo ‘‘kālena bhaṇatī’’ti vutto, so kīdisoti dassanatthaṃ ‘‘kālaññū hotī’’tiādi vuttanti dassento ‘‘yamidaṃ kālenāti vuttaṃ, tatra yo puggalo’’tiādimāha.
१६८. आगमनविपत्ति नाम कम्मं, पुब्बुप्पन्नपच्चयविपत्ति सुक्कसोणितं। पवत्ते, पवत्तस्स वा पच्चया पवत्तपच्चया, आहारादयो। जोतेतीति जोति, आलोको। कुलसम्पत्तियादीहि जोतमानो च जोति वियाति जोति।
168. Āgamanavipatti nāma kammaṃ, pubbuppannapaccayavipatti sukkasoṇitaṃ. Pavatte, pavattassa vā paccayā pavattapaccayā, āhārādayo. Jotetīti joti, āloko. Kulasampattiyādīhi jotamāno ca joti viyāti joti.
१७३. पहीनावसिट्ठकिलेसपच्चवेक्खणापि येहि किलेसेहि विमुत्तो अविमुत्तो च, तेसं दस्सनवसेन विमुत्तिदस्सनमेव होतीति आह ‘‘विमुत्तिञाणदस्सनं एकूनवीसतिविधं पच्चवेक्खणञाण’’न्ति।
173. Pahīnāvasiṭṭhakilesapaccavekkhaṇāpi yehi kilesehi vimutto avimutto ca, tesaṃ dassanavasena vimuttidassanameva hotīti āha ‘‘vimuttiñāṇadassanaṃ ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇa’’nti.
१७४. यानि कानिचि तन्तावुतानन्ति तन्तावुतानं वत्थानं यानि कानिचि वत्थानीति वुत्तं होति। सायं ततियं अस्साति सायततियो। अनुयुञ्जनं अनुयोगो। तं अनुयुत्तोति उपयोगवचनं दट्ठब्बं, भावनपुंसकं वा।
174. Yāni kānici tantāvutānanti tantāvutānaṃ vatthānaṃ yāni kānici vatthānīti vuttaṃ hoti. Sāyaṃ tatiyaṃ assāti sāyatatiyo. Anuyuñjanaṃ anuyogo. Taṃ anuyuttoti upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ, bhāvanapuṃsakaṃ vā.
१७८. तत्थ सिक्खनभावेनाति सिक्खाय साजीवे च सिक्खनभावेन। सिक्खं परिपूरेन्तोति सीलसंवरं परिपूरेन्तो। साजीवञ्च अवीतिक्कमन्तोति ‘‘नामकायो पदकायो निरुत्तिकायो ब्यञ्जनकायो’’ति वुत्तं सिक्खापदं भगवतो वचनं अवीतिक्कमन्तो हुत्वाति अत्थो। इदमेव च द्वयं ‘‘सिक्खन’’न्ति वुत्तं। तत्थ साजीवानतिक्कमो सिक्खापारिपूरिया पच्चयो। ततो हि याव मग्गा संवरपारिपूरी होतीति। विनासनभावतोति हिंसनभावतो। हलिद्दिरागो विय न थिरकथो होतीति एत्थ कथाय अट्ठितभावेन हलिद्दिरागसदिसता वेदितब्बा, न पुग्गलस्स।
178. Tatthasikkhanabhāvenāti sikkhāya sājīve ca sikkhanabhāvena. Sikkhaṃ paripūrentoti sīlasaṃvaraṃ paripūrento. Sājīvañca avītikkamantoti ‘‘nāmakāyo padakāyo niruttikāyo byañjanakāyo’’ti vuttaṃ sikkhāpadaṃ bhagavato vacanaṃ avītikkamanto hutvāti attho. Idameva ca dvayaṃ ‘‘sikkhana’’nti vuttaṃ. Tattha sājīvānatikkamo sikkhāpāripūriyā paccayo. Tato hi yāva maggā saṃvarapāripūrī hotīti. Vināsanabhāvatoti hiṃsanabhāvato. Haliddirāgo viya na thirakatho hotīti ettha kathāya aṭṭhitabhāvena haliddirāgasadisatā veditabbā, na puggalassa.
१७९. दारुमासकोति ये वोहारं गच्छन्तीति इति-सद्देन एवंपकारे दस्सेति। अञ्ञं दस्सेत्वा अञ्ञस्स परिवत्तनन्ति दसग्घनकं वत्थयुगं दस्सेत्वा तस्स अजानन्तस्स पञ्चग्घनकस्स दानं।
179. Dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchantīti iti-saddena evaṃpakāre dasseti. Aññaṃ dassetvā aññassa parivattananti dasagghanakaṃ vatthayugaṃ dassetvā tassa ajānantassa pañcagghanakassa dānaṃ.
१८१. अविकिण्णसुखन्ति रूपादीसु सुभादिपरिकप्पनवसेन अविसटसुखं।
181. Avikiṇṇasukhanti rūpādīsu subhādiparikappanavasena avisaṭasukhaṃ.
१८७. खन्धधम्मेसु अनिच्चादिवसेन पवत्ता विपस्सना मग्गफललाभेन पटिलद्धा नाम होति तदलाभेन अनवट्ठानतोति मग्गफललाभी एव ‘‘अधिपञ्ञाधम्मविपस्सनालाभी’’ति वुत्तो, मग्गफलञाणमेव च अधिकपञ्ञाभावतो चतुसच्चधम्मे सब्बधम्मस्स वरे निब्बाने एव वा विसिट्ठदस्सनभावतो च अधिपञ्ञाधम्मविपस्सनाति दट्ठब्बा।
187. Khandhadhammesu aniccādivasena pavattā vipassanā maggaphalalābhena paṭiladdhā nāma hoti tadalābhena anavaṭṭhānatoti maggaphalalābhī eva ‘‘adhipaññādhammavipassanālābhī’’ti vutto, maggaphalañāṇameva ca adhikapaññābhāvato catusaccadhamme sabbadhammassa vare nibbāne eva vā visiṭṭhadassanabhāvato ca adhipaññādhammavipassanāti daṭṭhabbā.
१८९. सुतेन अनुपपन्नोति यथासुतेन वा अत्थेन वा न समन्नागतोति अत्थो।
189. Sutena anupapannoti yathāsutena vā atthena vā na samannāgatoti attho.
चतुक्कनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पुग्गलपञ्ञत्तिपाळि • Puggalapaññattipāḷi / ४. चतुक्कपुग्गलपञ्ञत्ति • 4. Catukkapuggalapaññatti
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ४. चतुक्कनिद्देसवण्णना • 4. Catukkaniddesavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ४. चतुक्कनिद्देसवण्णना • 4. Catukkaniddesavaṇṇanā
