Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā

    ៤. ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា

    4. Catukkaniddesavaṇṇanā

    ១៣២. ចតុក្កនិទ្ទេសេ – អសប្បុរិសោតិ លាមកបុរិសោ។ បាណំ អតិបាតេតីតិ បាណាតិបាតី។ អទិន្នំ អាទិយតីតិ អទិន្នាទាយី។ កាមេសុ មិច្ឆា ចរតីតិ កាមេសុមិច្ឆាចារី។ មុសា វទតីតិ មុសាវាទី។ សុរាមេរយមជ្ជបមាទេ តិដ្ឋតីតិ សុរាមេរយមជ្ជបមាទដ្ឋាយី។

    132. Catukkaniddese – asappurisoti lāmakapuriso. Pāṇaṃ atipātetīti pāṇātipātī. Adinnaṃ ādiyatīti adinnādāyī. Kāmesu micchā caratīti kāmesumicchācārī. Musā vadatīti musāvādī. Surāmerayamajjapamāde tiṭṭhatīti surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī.

    ១៣៣. បាណាតិបាតេ សមាទបេតីតិ យថា បាណំ អតិបាតេតិ, តថា នំ តត្ថ គហណំ គណ្ហាបេតិ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ យស្មា សយំ កតេន ច ទុស្សីល្យេន សមន្នាគតោ យញ្ច សមាទបិតេន កតំ, តតោ ឧបឌ្ឍស្ស ទាយាទោ, តស្មា អសប្បុរិសេន អសប្បុរិសតរោតិ វុច្ចតិ។ សប្បុរិសោតិ ឧត្តមបុរិសោ។

    133. Pāṇātipāte samādapetīti yathā pāṇaṃ atipāteti, tathā naṃ tattha gahaṇaṃ gaṇhāpeti. Sesesupi eseva nayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo yasmā sayaṃ katena ca dussīlyena samannāgato yañca samādapitena kataṃ, tato upaḍḍhassa dāyādo, tasmā asappurisena asappurisataroti vuccati. Sappurisoti uttamapuriso.

    ១៣៥. សប្បុរិសេន សប្បុរិសតរោតិ អត្តនា កតេន សុសីល្យេន សមន្នាគតត្តា យញ្ច សមាទបិតោ ករោតិ។ តតោ ឧបឌ្ឍស្ស ទាយាទត្តា ឧត្តមបុរិសេន ឧត្តមបុរិសតរោ។

    135. Sappurisena sappurisataroti attanā katena susīlyena samannāgatattā yañca samādapito karoti. Tato upaḍḍhassa dāyādattā uttamapurisena uttamapurisataro.

    ១៣៦. បាបោតិ អកុសលកម្មបថសង្ខាតេន ទសវិធេន បាបេន សមន្នាគតោ។

    136. Pāpoti akusalakammapathasaṅkhātena dasavidhena pāpena samannāgato.

    ១៣៨. កល្យាណោតិ កុសលកម្មបថសង្ខាតេន ទសវិធេន កល្យាណធម្មេន សមន្នាគតោ សុទ្ធកោ ភទ្រកោ។ សេសមេត្ថ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថមេវ។

    138. Kalyāṇoti kusalakammapathasaṅkhātena dasavidhena kalyāṇadhammena samannāgato suddhako bhadrako. Sesamettha heṭṭhā vuttanayattā uttānatthameva.

    ១៤០. បាបធម្មាទីសុ – បាបោ ធម្មោ អស្សាតិ បាបធម្មោ។ កល្យាណោ ធម្មោ អស្សាតិ កល្យាណធម្មោ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានត្ថមេវ។

    140. Pāpadhammādīsu – pāpo dhammo assāti pāpadhammo. Kalyāṇo dhammo assāti kalyāṇadhammo. Sesamettha uttānatthameva.

    ១៤៤. សាវជ្ជាទីសុ – សាវជ្ជោតិ សទោសោ។ សាវជ្ជេន កាយកម្មេនាតិ សទោសេន បាណាតិបាតាទិនា កាយកម្មេន។ ឥតរេសុបិ ឯសេវ នយោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ តីហិ ទ្វារេហិ អាយូហនកម្មស្ស សទោសត្តា, គូថកុណបាទិភរិតោ បទេសោ វិយ សាវជ្ជោតិ វុច្ចតិ។

    144. Sāvajjādīsu – sāvajjoti sadoso. Sāvajjena kāyakammenāti sadosena pāṇātipātādinā kāyakammena. Itaresupi eseva nayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo tīhi dvārehi āyūhanakammassa sadosattā, gūthakuṇapādibharito padeso viya sāvajjoti vuccati.

    ១៤៥. សាវជ្ជេន ពហុលន្តិ យស្ស សាវជ្ជមេវ កាយកម្មំ ពហុ ហោតិ, អប្បំ អនវជ្ជំ; សោ សាវជ្ជេន ពហុលំ កាយកម្មេន សមន្នាគតោ, អប្បំ អនវជ្ជេនាតិ វុច្ចតិ។ ឥតរេសុបិ ឯសេវ នយោ។ កោ បន ឯវរូបោ ហោតីតិ? យោ គាមធម្មតាយ វា និគមធម្មតាយ វា កទាចិ ករហចិ ឧបោសថំ សមាទិយតិ, សីលានិ បូរេតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ តីហិ ទ្វារេហិ អាយូហនកម្មេសុ សាវជ្ជស្សេវ ពហុលតាយ អនវជ្ជស្ស អប្បតាយ វជ្ជពហុលោតិ វុច្ចតិ។

    145. Sāvajjena bahulanti yassa sāvajjameva kāyakammaṃ bahu hoti, appaṃ anavajjaṃ; so sāvajjena bahulaṃ kāyakammena samannāgato, appaṃ anavajjenāti vuccati. Itaresupi eseva nayo. Ko pana evarūpo hotīti? Yo gāmadhammatāya vā nigamadhammatāya vā kadāci karahaci uposathaṃ samādiyati, sīlāni pūreti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo tīhi dvārehi āyūhanakammesu sāvajjasseva bahulatāya anavajjassa appatāya vajjabahuloti vuccati.

    យថា ហិ ឯកស្មិំ បទេសេ ទុព្ពណ្ណានិ ទុគ្គន្ធានិ បុប្ផានិ រាសិកតានស្សុ, តេសំ ឧបរិ តហំ តហំ អតិមុត្តកវស្សិកបាដលានិ បតិតានិ ភវេយ្យុំ។ ឯវរូបោ អយំ បុគ្គលោ វេទិតព្ពោ។ យថា បន ឯកស្មិំ បទេសេ អតិមុត្តកវស្សិកបាដលានិ រាសិកតានស្សុ, តេសំ ឧបរិ តហំ តហំ ទុព្ពណ្ណទុគ្គន្ធានិ ពទរបុប្ផាទីនិ បតិតានិ ភវេយ្យុំ។ ឯវរូបោ តតិយោ បុគ្គលោ វេទិតព្ពោ។ ចតុត្ថោ បន តីហិបិ ទ្វារេហិ អាយូហនកម្មស្ស និទ្ទោសត្តា, ចតុមធុរភរិតសុវណ្ណបាតិ វិយ ទដ្ឋព្ពោ។ តេសុ បឋមោ អន្ធពាលបុថុជ្ជនោ។ ទុតិយោ អន្តរន្តរា កុសលស្ស ការកោ លោកិយបុថុជ្ជនោ។ តតិយោ សោតាបន្នោ សកទាគាមិអនាគាមិនោបិ ឯតេនេវ សង្គហិតា។ ចតុត្ថោ ខីណាសវោ។ សោ ហិ ឯកន្តេន អនវជ្ជោយេវ។ អយំ អង្គុត្តរដ្ឋកថាយោ។

    Yathā hi ekasmiṃ padese dubbaṇṇāni duggandhāni pupphāni rāsikatānassu, tesaṃ upari tahaṃ tahaṃ atimuttakavassikapāṭalāni patitāni bhaveyyuṃ. Evarūpo ayaṃ puggalo veditabbo. Yathā pana ekasmiṃ padese atimuttakavassikapāṭalāni rāsikatānassu, tesaṃ upari tahaṃ tahaṃ dubbaṇṇaduggandhāni badarapupphādīni patitāni bhaveyyuṃ. Evarūpo tatiyo puggalo veditabbo. Catuttho pana tīhipi dvārehi āyūhanakammassa niddosattā, catumadhurabharitasuvaṇṇapāti viya daṭṭhabbo. Tesu paṭhamo andhabālaputhujjano. Dutiyo antarantarā kusalassa kārako lokiyaputhujjano. Tatiyo sotāpanno sakadāgāmianāgāminopi eteneva saṅgahitā. Catuttho khīṇāsavo. So hi ekantena anavajjoyeva. Ayaṃ aṅguttaraṭṭhakathāyo.

    ១៤៨. ឧគ្ឃដិតញ្ញូអាទីសុ – ឧគ្ឃដិតញ្ញូតិ ឯត្ថ ឧគ្ឃដិតំ នាម ញាណុគ្ឃាដនំ, ញាណេ ឧគ្ឃដិតមត្តេយេវ ជានាតីតិ អត្ថោ។ សហ ឧទាហដវេលាយាតិ ឧទាហារេ ឧទាហដមត្តេយេវ។ ធម្មាភិសមយោតិ ចតុសច្ចធម្មស្ស ញាណេន សទ្ធិំ អភិសមយោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ‘ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា’តិអាទិនា នយេន សំខិត្តេន មាតិកាយ ឋបិយមានាយ ទេសនានុសារេន ញាណំ បេសេត្វា អរហត្តំ គណ្ហិតុំ សមត្ថោ បុគ្គលោ ឧគ្ឃដិតញ្ញូតិ វុច្ចតិ។

    148. Ugghaṭitaññūādīsu – ugghaṭitaññūti ettha ugghaṭitaṃ nāma ñāṇugghāṭanaṃ, ñāṇe ugghaṭitamatteyeva jānātīti attho. Saha udāhaṭavelāyāti udāhāre udāhaṭamatteyeva. Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘cattāro satipaṭṭhānā’tiādinā nayena saṃkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ugghaṭitaññūti vuccati.

    ១៤៩. វិបញ្ចិតំ វិត្ថារិតមេវ អត្ថំ ជានាតីតិ វិបញ្ចិតញ្ញូ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ សង្ខិត្តេន មាតិកំ ឋបេត្វា វិត្ថារេន អត្ថេ ភាជិយមានេ អរហត្តំ បាបុណិតុំ សមត្ថោ បុគ្គលោ វិបញ្ចិតញ្ញូតិ វុច្ចតិ។

    149. Vipañcitaṃ vitthāritameva atthaṃ jānātīti vipañcitaññū. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ saṅkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe bhājiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho puggalo vipañcitaññūti vuccati.

    ១៥០. ឧទ្ទេសាទីហិ នេតព្ពោតិ នេយ្យោ។ អនុបុព្ពេន ធម្មាភិសមយោ ហោតីតិ អនុក្កមេន អរហត្តប្បត្តិ។

    150. Uddesādīhi netabboti neyyo. Anupubbena dhammābhisamayo hotīti anukkamena arahattappatti.

    ១៥១. ព្យញ្ជនបទមេវ បរមំ អស្សាតិ បទបរមោ។ ន តាយ ជាតិយា ធម្មាភិសមយោ ហោតីតិ ន តេន អត្តភាវេន ឈានំ វា វិបស្សនំ វា មគ្គំ វា ផលំ វា និព្ពត្តេតុំ សក្កោតីតិ អត្ថោ។

    151. Byañjanapadameva paramaṃ assāti padaparamo. Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti na tena attabhāvena jhānaṃ vā vipassanaṃ vā maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ sakkotīti attho.

    ១៥២. យុត្តបដិភានាទីសុ – បដិភានំ វុច្ចតិ ញាណម្បិ, ញាណស្ស ឧបដ្ឋិតវចនម្បិ។ តំ ឥធ អធិប្បេតំ។ អត្ថយុត្តំ ការណយុត្តញ្ច បដិភានមស្សាតិ យុត្តប្បដិភានោ។ បុច្ឆិតានន្តរមេវ សីឃំ ព្យាកាតុំ អសមត្ថតាយ នោ មុត្តំ បដិភានមស្សាតិ នោ មុត្តប្បដិភានោ។ ឥមិនា នយេន សេសា វេទិតព្ពា។ ឯត្ថ បន បឋមោ – កិញ្ចិ កាលំ វីមំសិត្វា យុត្តមេវ បេក្ខតិ, តិបិដកចូឡនាគត្ថេរោ វិយ។ សោ កិរ បញ្ហំ បុដ្ឋោ បរិគ្គហេត្វា យុត្តបយុត្តការណមេវ កថេតិ។

    152. Yuttapaṭibhānādīsu – paṭibhānaṃ vuccati ñāṇampi, ñāṇassa upaṭṭhitavacanampi. Taṃ idha adhippetaṃ. Atthayuttaṃ kāraṇayuttañca paṭibhānamassāti yuttappaṭibhāno. Pucchitānantarameva sīghaṃ byākātuṃ asamatthatāya no muttaṃ paṭibhānamassāti no muttappaṭibhāno. Iminā nayena sesā veditabbā. Ettha pana paṭhamo – kiñci kālaṃ vīmaṃsitvā yuttameva pekkhati, tipiṭakacūḷanāgatthero viya. So kira pañhaṃ puṭṭho pariggahetvā yuttapayuttakāraṇameva katheti.

    ទុតិយោ – បុច្ឆានន្តរមេវ យេន វា តេន វា វចនេន បដិពាហតិ, វីមំសិត្វាបិ ច យុត្តំ ន បេក្ខតិ ចតុនិកាយិកបណ្ឌិតតិស្សត្ថេរោ វិយ។ សោ កិរ បញ្ហំ បុដ្ឋោ បញ្ហបរិយោសានម្បិ នាគមេតិ, យំ វា តំ វា កថេតិយេវ។ វចនត្ថំ បនស្ស វីមំសិយមានំ កត្ថចិ ន លគ្គតិ។

    Dutiyo – pucchānantarameva yena vā tena vā vacanena paṭibāhati, vīmaṃsitvāpi ca yuttaṃ na pekkhati catunikāyikapaṇḍitatissatthero viya. So kira pañhaṃ puṭṭho pañhapariyosānampi nāgameti, yaṃ vā taṃ vā kathetiyeva. Vacanatthaṃ panassa vīmaṃsiyamānaṃ katthaci na laggati.

    តតិយោ – បុច្ឆាសមកាលមេវ យុត្តំ បេក្ខតិ, តង្ខណញ្ញេវ វចនំ ព្យាករោតិ តិបិដកចូឡាភយត្ថេរោ វិយ។ សោ កិរ បញ្ហំ បុដ្ឋោ សីឃមេវ កថេតិ, យុត្តបយុត្តការណោ ច ហោតិ។

    Tatiyo – pucchāsamakālameva yuttaṃ pekkhati, taṅkhaṇaññeva vacanaṃ byākaroti tipiṭakacūḷābhayatthero viya. So kira pañhaṃ puṭṭho sīghameva katheti, yuttapayuttakāraṇo ca hoti.

    ចតុត្ថោ – បុដ្ឋោ សមានោ នេវ យុត្តំ បេក្ខតិ , ន យេន វា តេន វា បដិពាហិតុំ សក្កោតិ តិព្ពន្ធការនិមុគ្គោ វិយ ហោតិ លាឡុទាយិត្ថេរោ វិយ។

    Catuttho – puṭṭho samāno neva yuttaṃ pekkhati , na yena vā tena vā paṭibāhituṃ sakkoti tibbandhakāranimuggo viya hoti lāḷudāyitthero viya.

    ១៥៦. ធម្មកថិកេសុ – អប្បញ្ច ភាសតីតិ សម្បត្តបរិសាយ ថោកមេវ កថេតិ។ អសហិតញ្ចាតិ កថេន្តោ ច បន ន អត្ថយុត្តំ ការណយុត្តំ កថេតិ។ បរិសា ចស្ស ន កុសលា ហោតីតិ សោតុំ និសិន្នបរិសា ចស្ស យុត្តាយុត្តំ ការណាការណំ សិលិដ្ឋាសិលិដ្ឋំ ន ជានាតីតិ អត្ថោ។ ឯវរូបោតិ អយំ ឯវំជាតិកោ ពាលធម្មកថិកោ។ ឯវំជាតិកាយ ពាលបរិសាយ ធម្មកថិកោត្វេវ នាមំ លភតិ។ ឥមិនា នយេន សព្ពត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឯត្ថ ច ទ្វេយេវ ជនា សភាវធម្មកថិកា, ឥតរេ បន ធម្មកថិកានំ អន្តរេ បវិដ្ឋត្តា ឯវំ វុត្តា។

    156. Dhammakathikesu – appañca bhāsatīti sampattaparisāya thokameva katheti. Asahitañcāti kathento ca pana na atthayuttaṃ kāraṇayuttaṃ katheti. Parisā cassa na kusalā hotīti sotuṃ nisinnaparisā cassa yuttāyuttaṃ kāraṇākāraṇaṃ siliṭṭhāsiliṭṭhaṃ na jānātīti attho. Evarūpoti ayaṃ evaṃjātiko bāladhammakathiko. Evaṃjātikāya bālaparisāya dhammakathikotveva nāmaṃ labhati. Iminā nayena sabbattha attho veditabbo. Ettha ca dveyeva janā sabhāvadhammakathikā, itare pana dhammakathikānaṃ antare paviṭṭhattā evaṃ vuttā.

    ១៥៧. វលាហកូបមេសុ វលាហកាតិ មេឃា។ គជ្ជិតាតិ ថនិតា។ តត្ថ គជ្ជិត្វា នោ វស្សនភាវោ នាម បាបកោ។ មនុស្សា ហិ យថា ទេវោ គជ្ជតិ ‘សុវុដ្ឋិកា ភវិស្សតី’តិ ពីជានិ នីហរិត្វា វបន្តិ។ អថ ទេវេ អវស្សន្តេ ខេត្តេ ពីជានិ ខេត្តេយេវ នស្សន្តិ, គេហេ ពីជានិ គេហេយេវ នស្សន្តីតិ ទុព្ភិក្ខំ ហោតិ។ នោ គជ្ជិត្វា វស្សនភាវោបិ បាបកោវ។ មនុស្សា ហិ ‘ឥមស្មិំ កាលេ ទុព្ពុដ្ឋិកា ភវិស្សតី’តិ និន្នដ្ឋានេសុយេវ វប្បំ ករោន្តិ។ អថ ទេវោ វស្សិត្វា សព្ពពីជានិ មហាសមុទ្ទំ បាបេតិ, ទុព្ភិក្ខមេវ ហោតិ។ គជ្ជិត្វា វស្សនភាវោ បន ភទ្ទកោ។ តទា ហិ សុភិក្ខំ ហោតិ។ នោ គជ្ជិត្វា នោ វស្សនភាវោ ឯកន្តបាបកោវ។

    157. Valāhakūpamesu valāhakāti meghā. Gajjitāti thanitā. Tattha gajjitvā no vassanabhāvo nāma pāpako. Manussā hi yathā devo gajjati ‘suvuṭṭhikā bhavissatī’ti bījāni nīharitvā vapanti. Atha deve avassante khette bījāni khetteyeva nassanti, gehe bījāni geheyeva nassantīti dubbhikkhaṃ hoti. No gajjitvā vassanabhāvopi pāpakova. Manussā hi ‘imasmiṃ kāle dubbuṭṭhikā bhavissatī’ti ninnaṭṭhānesuyeva vappaṃ karonti. Atha devo vassitvā sabbabījāni mahāsamuddaṃ pāpeti, dubbhikkhameva hoti. Gajjitvā vassanabhāvo pana bhaddako. Tadā hi subhikkhaṃ hoti. No gajjitvā no vassanabhāvo ekantapāpakova.

    ភាសិតា ហោតិ នោ កត្តាតិ ‘ឥទានិ គន្ថធុរំ បូរេស្សាមិ, វាសធុរំ បូរេស្សាមី’តិ កថេតិយេវ, ន បន ឧទ្ទេសំ គណ្ហាតិ, ន កម្មដ្ឋានំ ភាវេតិ។

    Bhāsitā hoti no kattāti ‘idāni ganthadhuraṃ pūressāmi, vāsadhuraṃ pūressāmī’ti kathetiyeva, na pana uddesaṃ gaṇhāti, na kammaṭṭhānaṃ bhāveti.

    កត្តា ហោតិ នោ ភាសិតាតិ ‘គន្ថធុរំ វា បូរេស្សាមិ វាសធុរំ វា’តិ ន ភាសតិ។ សម្បត្តេ បន កាលេ តមត្ថំ សម្បាទេតិ។ ឥមិនា នយេន ឥតរេបិ វេទិតព្ពា។ សព្ពំ បនេតំ បច្ចយទាយកេនេវ កថិតំ។ ឯកោ ហិ ‘អសុកទិវសេ នាម ទានំ ទស្សាមី’តិ សង្ឃំ និមន្តេតិ, សម្បត្តកាលេ នោ ករោតិ។ អយំ បុគ្គលោ បុញ្ញេន បរិហាយតិ, ភិក្ខុសង្ឃោបិ លាភេន បរិហាយតិ ។ អបរោ សង្ឃំ អនិមន្តេត្វាវ សក្ការំ កត្វា ‘ភិក្ខូ អានេស្សាមី’តិ ន លភតិ, សព្ពេ អញ្ញត្ថ និមន្តិតា ហោន្តិ។ អយម្បិ បុញ្ញេន បរិហាយតិ , សង្ឃោបិ តេន លាភេន បរិហាយតិ។ អបរោ បឋមំ សង្ឃំ និមន្តេត្វា, បច្ឆា សក្ការំ កត្វា ទានំ ទេតិ, អយំ កិច្ចការី ហោតិ។ អបរោ នេវ សង្ឃំ និមន្តេតិ, ន ទានំ ទេតិ, អយំ ‘បាបបុគ្គលោ’តិ វេទិតព្ពោ។

    Kattā hoti no bhāsitāti ‘ganthadhuraṃ vā pūressāmi vāsadhuraṃ vā’ti na bhāsati. Sampatte pana kāle tamatthaṃ sampādeti. Iminā nayena itarepi veditabbā. Sabbaṃ panetaṃ paccayadāyakeneva kathitaṃ. Eko hi ‘asukadivase nāma dānaṃ dassāmī’ti saṅghaṃ nimanteti, sampattakāle no karoti. Ayaṃ puggalo puññena parihāyati, bhikkhusaṅghopi lābhena parihāyati . Aparo saṅghaṃ animantetvāva sakkāraṃ katvā ‘bhikkhū ānessāmī’ti na labhati, sabbe aññattha nimantitā honti. Ayampi puññena parihāyati , saṅghopi tena lābhena parihāyati. Aparo paṭhamaṃ saṅghaṃ nimantetvā, pacchā sakkāraṃ katvā dānaṃ deti, ayaṃ kiccakārī hoti. Aparo neva saṅghaṃ nimanteti, na dānaṃ deti, ayaṃ ‘pāpapuggalo’ti veditabbo.

    ១៥៨. មូសិកូបមេសុ – គាធំ កត្តា នោ វសិតាតិ អត្តនោ អាសយំ ពិលំ កូបំ ខណតិ, នោ តត្ថ វសតិ, កិស្មិញ្ចិទេវ ឋានេ វសតិ, ឯវំ ពិឡារាទិអមិត្តវសំ គច្ឆតិ។ ខត្តាតិបិ បាឋោ។ វសិតា នោ គាធំ កត្តាតិ សយំ ន ខណតិ, បរេន ខតេ ពិលេ វសតិ, ឯវំ ជីវិតំ រក្ខតិ។ តតិយា ទ្វេបិ ករោន្តី, ជីវិតំ រក្ខតិ។ ចតុត្ថា ទ្វេបិ អករោន្តី អមិត្តវសំ គច្ឆតិ។ ឥមាយ បន ឧបមាយ ឧបមិតេសុ បុគ្គលេសុ បឋមោ យថា សា មូសិកា គាធំ ខណតិ, ឯវំ នវង្គំ សត្ថុសាសនំ ឧគ្គណ្ហាតិ។ យថា បន សា តត្ថ ន វសតិ, កិស្មិញ្ចិទេវ ឋានេ វសន្តី, អមិត្តវសំ គច្ឆតិ; តថា អយម្បិ បរិយត្តិវសេន ញាណំ បេសេត្វា ចតុសច្ចធម្មំ ន បដិវិជ្ឈតិ, លោកាមិសដ្ឋានេសុយេវ ចរន្តោ មច្ចុមារកិលេសមារទេវបុត្តមារសង្ខាតានំ អមិត្តានំ វសំ គច្ឆតិ។ ទុតិយោ យថា សា មូសិកា គាធំ ន ខណតិ, ឯវំ នវង្គំ សត្ថុសាសនំ ន ឧគ្គណ្ហាតិ។ យថា បន បរេន ខតពិលេ វសន្តី ជីវិតំ រក្ខតិ; ឯវំ បរស្ស កថំ សុត្វា ចតុសច្ចធម្មំ បដិវិជ្ឈិត្វា តិណ្ណំ មារានំ វសំ អតិក្កមតិ។ ឥមិនា នយេន តតិយចតុត្ថេសុបិ ឱបម្មសំសន្ទនំ វេទិតព្ពំ។

    158. Mūsikūpamesu – gādhaṃ kattā no vasitāti attano āsayaṃ bilaṃ kūpaṃ khaṇati, no tattha vasati, kismiñcideva ṭhāne vasati, evaṃ biḷārādiamittavasaṃ gacchati. Khattātipi pāṭho. Vasitā no gādhaṃ kattāti sayaṃ na khaṇati, parena khate bile vasati, evaṃ jīvitaṃ rakkhati. Tatiyā dvepi karontī, jīvitaṃ rakkhati. Catutthā dvepi akarontī amittavasaṃ gacchati. Imāya pana upamāya upamitesu puggalesu paṭhamo yathā sā mūsikā gādhaṃ khaṇati, evaṃ navaṅgaṃ satthusāsanaṃ uggaṇhāti. Yathā pana sā tattha na vasati, kismiñcideva ṭhāne vasantī, amittavasaṃ gacchati; tathā ayampi pariyattivasena ñāṇaṃ pesetvā catusaccadhammaṃ na paṭivijjhati, lokāmisaṭṭhānesuyeva caranto maccumārakilesamāradevaputtamārasaṅkhātānaṃ amittānaṃ vasaṃ gacchati. Dutiyo yathā sā mūsikā gādhaṃ na khaṇati, evaṃ navaṅgaṃ satthusāsanaṃ na uggaṇhāti. Yathā pana parena khatabile vasantī jīvitaṃ rakkhati; evaṃ parassa kathaṃ sutvā catusaccadhammaṃ paṭivijjhitvā tiṇṇaṃ mārānaṃ vasaṃ atikkamati. Iminā nayena tatiyacatutthesupi opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.

    ១៥៩. អម្ពូបមេសុ – អាមំ បក្កវណ្ណីតិ អន្តោ អាមំ ពហិ បក្កសទិសំ។ បក្កំ អាមវណ្ណីតិ អន្តោ បក្កំ ពហិ អាមសទិសំ។ សេសទ្វយេសុបិ ឯសេវ នយោ។ តត្ថ យថា អម្ពេ អបក្កភាវោ អាមតា ហោតិ, ឯវំ បុគ្គលេបិ បុថុជ្ជនភាវោ អាមតា, អរិយភាវោ បក្កតា។ យថា ច តត្ថ បក្កសទិសតា បក្កវណ្ណិតា; ឯវំ បុគ្គលេបិ អរិយានំ អភិក្កមនាទិសទិសតា បក្កវណ្ណិតាតិ – ឥមិនា នយេន ឧបមិតបុគ្គលេសុ ឱបម្មសំសន្ទនំ វេទិតព្ពំ។

    159. Ambūpamesu – āmaṃ pakkavaṇṇīti anto āmaṃ bahi pakkasadisaṃ. Pakkaṃ āmavaṇṇīti anto pakkaṃ bahi āmasadisaṃ. Sesadvayesupi eseva nayo. Tattha yathā ambe apakkabhāvo āmatā hoti, evaṃ puggalepi puthujjanabhāvo āmatā, ariyabhāvo pakkatā. Yathā ca tattha pakkasadisatā pakkavaṇṇitā; evaṃ puggalepi ariyānaṃ abhikkamanādisadisatā pakkavaṇṇitāti – iminā nayena upamitapuggalesu opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.

    ១៦០. កុម្ភូបមេសុ – កុម្ភោតិ ឃដោ។ តុច្ឆោតិ អន្តោ រិត្តោ។ បិហិតោតិ បិទហិត្វា ឋបិតោ។ បុរោតិ អន្តោ បុណ្ណោ។ វិវដោតិ វិវរិត្វា ឋបិតោ។ ឧបមិតបុគ្គលេសុ បនេត្ថ អន្តោ គុណសារវិរហិតោ តុច្ឆោ ពាហិរសោភនតាយ បិហិតោ បុគ្គលោ វេទិតព្ពោ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។

    160. Kumbhūpamesu – kumbhoti ghaṭo. Tucchoti anto ritto. Pihitoti pidahitvā ṭhapito. Puroti anto puṇṇo. Vivaṭoti vivaritvā ṭhapito. Upamitapuggalesu panettha anto guṇasāravirahito tuccho bāhirasobhanatāya pihito puggalo veditabbo. Sesesupi eseva nayo.

    ១៦១. ឧទករហទូបមេសុ – ឧទករហទោ តាវ ជណ្ណុមត្តេបិ ឧទកេ សតិ បណ្ណរសសម្ភិន្នវណ្ណត្តា វា ពហលត្តា វា ឧទកស្ស អបញ្ញាយមានតលោ ឧត្តានោ គម្ភីរោភាសោ នាម ហោតិ។ តិបោរិស ចតុបោរិសេបិ បន ឧទកេ សតិ អច្ឆត្តា ឧទកស្ស បញ្ញាយមានតលោ គម្ភីរោ ឧត្តានោភាសោ នាម ហោតិ។ ឧភយការណសម្ភាវតោ បន ឥតរេ ទ្វេ វេទិតព្ពា។ បុគ្គលោបិ កិលេសុស្សទភាវតោ គុណគម្ភីរតាយ ច អភាវតោ គុណគម្ភីរានំ សទិសេហិ អភិក្កមាទីហិ យុត្តោ ឧត្តានោ គម្ភីរោភាសោ នាម។ ឥមិនា នយេន សេសាបិ វេទិតព្ពា។

    161. Udakarahadūpamesu – udakarahado tāva jaṇṇumattepi udake sati paṇṇarasasambhinnavaṇṇattā vā bahalattā vā udakassa apaññāyamānatalo uttāno gambhīrobhāso nāma hoti. Tiporisa catuporisepi pana udake sati acchattā udakassa paññāyamānatalo gambhīro uttānobhāso nāma hoti. Ubhayakāraṇasambhāvato pana itare dve veditabbā. Puggalopi kilesussadabhāvato guṇagambhīratāya ca abhāvato guṇagambhīrānaṃ sadisehi abhikkamādīhi yutto uttāno gambhīrobhāso nāma. Iminā nayena sesāpi veditabbā.

    ១៦២. ពលីពទ្ទូបមេសុ – ពលីពទ្ទោ តាវ យោ អត្តនោ គោគណំ ឃដ្ដេតិ ឧព្ពេជេតិ, បរគោគណេ បន សោរតោ សុខសីលោ ហោតិ – អយំ សកគវចណ្ឌោ នោ បរគវចណ្ឌោ នាម។ បុគ្គលោបិ អត្តនោ បរិសំ ឃដ្ដេន្តោ វិជ្ឈន្តោ ផរុសេន សមុទាចរន្តោ, បរបរិសាយ បន សោរច្ចំ និវាតវុត្តិតំ អាបជ្ជន្តោ សកគវចណ្ឌោ ហោតិ នោ បរគវចណ្ឌោ នាមាតិ។ ឥមិនា នយេន សេសាបិ វេទិតព្ពា។ និទ្ទេសវារេ បនេត្ថ ឧព្ពេជិតា ហោតីតិ ឃដ្ដេត្វា វិជ្ឈិត្វា ឧព្ពេគប្បត្តំ ករោតិច្ចេវ អត្ថោ។

    162. Balībaddūpamesu – balībaddo tāva yo attano gogaṇaṃ ghaṭṭeti ubbejeti, paragogaṇe pana sorato sukhasīlo hoti – ayaṃ sakagavacaṇḍo no paragavacaṇḍo nāma. Puggalopi attano parisaṃ ghaṭṭento vijjhanto pharusena samudācaranto, paraparisāya pana soraccaṃ nivātavuttitaṃ āpajjanto sakagavacaṇḍo hoti no paragavacaṇḍo nāmāti. Iminā nayena sesāpi veditabbā. Niddesavāre panettha ubbejitā hotīti ghaṭṭetvā vijjhitvā ubbegappattaṃ karoticceva attho.

    ១៦៣. អាសីវិសូបមេសុ – អាសីវិសោ តាវ យស្ស វិសំ អាសុំ អាគច្ឆតិ សីឃំ ផរតិ; ឃោរំ បន ន ហោតិ, ចិរកាលំ ន បីឡេតិ – អយំ អាគតវិសោ នោ ឃោរវិសោ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ បុគ្គលវិភាជនំ បន ឧត្តានត្ថមេវ។

    163. Āsīvisūpamesu – āsīviso tāva yassa visaṃ āsuṃ āgacchati sīghaṃ pharati; ghoraṃ pana na hoti, cirakālaṃ na pīḷeti – ayaṃ āgataviso no ghoraviso. Sesapadesupi eseva nayo. Puggalavibhājanaṃ pana uttānatthameva.

    ១៦៤. អននុវិច្ច អបរិយោគាហេត្វា អវណ្ណារហស្ស វណ្ណំ ភាសិតា ហោតីតិអាទីសុ អននុវិច្ចាតិ អតុលយិត្វា, អបរិគ្គណ្ហិត្វា។ អបរិយោគាហេត្វាតិ បញ្ញាយ គុណេ អនោគាហេត្វា។

    164. Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṃ bhāsitā hotītiādīsu ananuviccāti atulayitvā, apariggaṇhitvā. Apariyogāhetvāti paññāya guṇe anogāhetvā.

    ១៦៦. ភូតំ តច្ឆន្តិ វិជ្ជមានតោ ភូតំ, អវិបរីតតោ តច្ឆំ។ កាលេនាតិ យុត្តបយុត្តកាលេន។ តត្រ កាលញ្ញូ ហោតីតិ យមិទំ កាលេនាតិ វុត្តំ។ តត្រ យោ បុគ្គលោ កាលញ្ញូ ហោតិ, កាលំ ជានាតិ, តស្ស បញ្ហស្ស វេយ្យាករណត្ថាយ ‘‘ឥមស្មិំ កាលេ បុច្ឆិតេនាបិ មយា ន កថេតព្ពា, ឥមស្មិំ កាលេ កថេតព្ពា’’តិ – អយំ កាលេន ភណតិ នាម។ ឧបេក្ខកោ វិហរតីតិ មជ្ឈត្តភូតាយ ឧបេក្ខាយ ឋិតោ ហុត្វា វិហរតិ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវ។

    166. Bhūtaṃ tacchanti vijjamānato bhūtaṃ, aviparītato tacchaṃ. Kālenāti yuttapayuttakālena. Tatra kālaññū hotīti yamidaṃ kālenāti vuttaṃ. Tatra yo puggalo kālaññū hoti, kālaṃ jānāti, tassa pañhassa veyyākaraṇatthāya ‘‘imasmiṃ kāle pucchitenāpi mayā na kathetabbā, imasmiṃ kāle kathetabbā’’ti – ayaṃ kālena bhaṇati nāma. Upekkhako viharatīti majjhattabhūtāya upekkhāya ṭhito hutvā viharati. Sesaṃ sabbattha uttānatthameva.

    ១៦៧. ឧដ្ឋានផលូបជីវីតិអាទីសុ – យោ ឧដ្ឋានវីរិយេនេវ ទិវសំ វីតិនាមេត្វា តស្ស និស្សន្ទផលមត្តំ កិញ្ចិទេវ លភិត្វា ជីវិកំ កប្បេតិ, តំ បន ឧដ្ឋានំ អាគម្ម កិញ្ចិ បុញ្ញផលំ ន បដិលភតិ, តំ សន្ធាយ យស្ស បុគ្គលស្ស ឧដ្ឋហតោតិអាទិ វុត្តំ។ តតូបរិ ទេវាតិ តតោ ឧបរិ ព្រហ្មកាយិកាទយោ ទេវា។ តេសញ្ហិ ឧដ្ឋានវីរិយេន កិច្ចំ នាម នត្ថិ។ បុញ្ញផលមេវ ឧបជីវន្តិ។ បុញ្ញវតោ ចាតិ ឥទំ បុញ្ញវន្តេ ខត្តិយព្រាហ្មណាទយោ ចេវ ភុម្មទេវេ អាទិំ កត្វា និម្មានរតិបរិយោសានេ ទេវេ ច សន្ធាយ វុត្តំ។ សព្ពេបិ ហេតេ វាយាមផលញ្ចេវ បុញ្ញផលញ្ច អនុភវន្តិ។ នេរយិកា បន នេវ ឧដ្ឋានេន អាជីវំ ឧប្បាទេតុំ សក្កោន្តិ, នាបិ នេសំ បុញ្ញផលេន កោចិ អាជីវោ ឧប្បជ្ជតិ។

    167. Uṭṭhānaphalūpajīvītiādīsu – yo uṭṭhānavīriyeneva divasaṃ vītināmetvā tassa nissandaphalamattaṃ kiñcideva labhitvā jīvikaṃ kappeti, taṃ pana uṭṭhānaṃ āgamma kiñci puññaphalaṃ na paṭilabhati, taṃ sandhāya yassa puggalassa uṭṭhahatotiādi vuttaṃ. Tatūpari devāti tato upari brahmakāyikādayo devā. Tesañhi uṭṭhānavīriyena kiccaṃ nāma natthi. Puññaphalameva upajīvanti. Puññavato cāti idaṃ puññavante khattiyabrāhmaṇādayo ceva bhummadeve ādiṃ katvā nimmānaratipariyosāne deve ca sandhāya vuttaṃ. Sabbepi hete vāyāmaphalañceva puññaphalañca anubhavanti. Nerayikā pana neva uṭṭhānena ājīvaṃ uppādetuṃ sakkonti, nāpi nesaṃ puññaphalena koci ājīvo uppajjati.

    ១៦៨. តមាទីសុ – ‘‘នីចេ កុលេ បច្ចាជាតោ’’តិអាទិកេន តមេន យុត្តោតិ តមោ។ កាយទុច្ចរិតាទីហិ បុន និរយតមូបគមនតោ តមបរាយណោ។ នេសាទកុលេតិ មិគលុទ្ទកាទីនំ កុលេ។ វេនកុលេតិ វិលីវការកុលេ។ រថការកុលេតិ ចម្មការកុលេ។ បុក្កុសកុលេតិ បុប្ផឆឌ្ឌកកុលេ។ កសិរវុត្តិកេតិ ទុក្ខវុត្តិកេ។ ទុព្ពណ្ណោតិ បំសុបិសាចកោ វិយ ឈាមខាណុវណ្ណោ។ ទុទ្ទសិកោតិ វិជាតមាតុយាបិ អមនាបទស្សនោ។ ឱកោដិមកោតិ លកុណ្ឌកោ។ កាណោតិ ឯកក្ខិកាណោ វា ឧភយក្ខិកាណោ វា។ កុណីតិ ឯកហត្ថកុណី វា ឧភយហត្ថកុណី វា។ ខញ្ជោតិ ឯកបាទខញ្ជោ វា ឧភយបាទខញ្ជោ វា។ បក្ខហតោតិ ហតបក្ខោ បីឋសប្បី។ បទីបេយ្យស្សាតិ តេលកបល្លកាទិនោ បទីបូបករណស្ស។ ឯវំ បុគ្គលោ តមោ ហោតិ តមបរាយណោតិ ឯត្ថ ឯកោ បុគ្គលោ ពហិទ្ធា អាលោកំ អទិស្វា មាតុកុច្ឆិស្មិញ្ញេវ កាលំ កត្វា អបាយេសុ និព្ពត្តន្តោ សកលេបិ កប្បេ សំសរតិ។ សោបិ តមោ តមបរាយណោវ។ សោ បន កុហកបុគ្គលោ ភវេយ្យ។ កុហកស្ស ហិ ឯវរូបា និព្ពត្តិ ហោតីតិ វុត្តំ។

    168. Tamādīsu – ‘‘nīce kule paccājāto’’tiādikena tamena yuttoti tamo. Kāyaduccaritādīhi puna nirayatamūpagamanato tamaparāyaṇo. Nesādakuleti migaluddakādīnaṃ kule. Venakuleti vilīvakārakule. Rathakārakuleti cammakārakule. Pukkusakuleti pupphachaḍḍakakule. Kasiravuttiketi dukkhavuttike. Dubbaṇṇoti paṃsupisācako viya jhāmakhāṇuvaṇṇo. Duddasikoti vijātamātuyāpi amanāpadassano. Okoṭimakoti lakuṇḍako. Kāṇoti ekakkhikāṇo vā ubhayakkhikāṇo vā. Kuṇīti ekahatthakuṇī vā ubhayahatthakuṇī vā. Khañjoti ekapādakhañjo vā ubhayapādakhañjo vā. Pakkhahatoti hatapakkho pīṭhasappī. Padīpeyyassāti telakapallakādino padīpūpakaraṇassa. Evaṃ puggalo tamo hoti tamaparāyaṇoti ettha eko puggalo bahiddhā ālokaṃ adisvā mātukucchismiññeva kālaṃ katvā apāyesu nibbattanto sakalepi kappe saṃsarati. Sopi tamo tamaparāyaṇova. So pana kuhakapuggalo bhaveyya. Kuhakassa hi evarūpā nibbatti hotīti vuttaṃ.

    ឯត្ថ ច នីចេ កុលេ បច្ចាជាតោ ហោតិ ចណ្ឌាលកុលេ វាតិអាទីហិ អាគមនវិបត្តិ ចេវ បុព្ពុប្បន្នបច្ចយវិបត្តិ ច ទស្សិតា។ ទលិទ្ទេតិអាទីហិ បវត្តិបច្ចយវិបត្តិ។ កសិរវុត្តិកេតិអាទីហិ អាជីវុបាយវិបត្តិ។ ទុព្ពណ្ណោតិអាទីហិ រូបវិបត្តិ។ ពហ្វាពាធោតិអាទីហិ ទុក្ខការណសមាយោគោ។ ន លាភីតិអាទីហិ សុខការណវិបត្តិ ចេវ ឧបភោគវិបត្តិ ច។ កាយេន ទុច្ចរិតន្តិអាទីហិ តមបរាយណភាវស្ស ការណសមាយោគោ។ កាយស្ស ភេទាតិអាទីហិ សម្បរាយិកតមូបគមោ។ សុក្កបក្ខោ វុត្តបដិបក្ខនយេន វេទិតព្ពោ។

    Ettha ca nīce kule paccājāto hoti caṇḍālakule vātiādīhi āgamanavipatti ceva pubbuppannapaccayavipatti ca dassitā. Daliddetiādīhi pavattipaccayavipatti. Kasiravuttiketiādīhi ājīvupāyavipatti. Dubbaṇṇotiādīhi rūpavipatti. Bahvābādhotiādīhi dukkhakāraṇasamāyogo. Na lābhītiādīhi sukhakāraṇavipatti ceva upabhogavipatti ca. Kāyena duccaritantiādīhi tamaparāyaṇabhāvassa kāraṇasamāyogo. Kāyassa bhedātiādīhi samparāyikatamūpagamo. Sukkapakkho vuttapaṭipakkhanayena veditabbo.

    អបិចេត្ថ តិវិធាយ កុលសម្បត្តិយា បច្ចាជាតិអាទិកេន ជោតិនា យុត្តតោ ជោតិ, អាលោកភូតោតិ វុត្តំ ហោតិ។ កាយសុចរិតាទីហិ បន សគ្គូបបត្តិជោតិភាវូបគមនតោ ជោតិបរាយណោ។ ខត្តិយមហាសាលកុលេ វាតិអាទីសុ ខត្តិយមហាសាលាតិ ខត្តិយា មហាសារា មហាសារប្បត្តា ខត្តិយា។ យេសញ្ហិ ខត្តិយានំ ហេដ្ឋិមន្តេន កោដិសតំ និធានគតំ ហោតិ, តយោ កហាបណកុម្ភា វឡញ្ជនត្ថាយ គេហមជ្ឈេ រាសិំ កត្វា ឋបិតា ហោន្តិ, តេ ខត្តិយមហាសាលា នាម។ យេសំ ព្រាហ្មណានំ អសីតិកោដិធនំ និហិតំ ហោតិ, ទិយឌ្ឍោ កហាបណកុម្ភោ វឡញ្ជនត្ថាយ គេហមជ្ឈេ រាសិំ កត្វា ឋបិតោ ហោតិ, តេ ព្រាហ្មណមហាសាលា នាម។ យេសំ គហបតីនំ ចត្តាលីសកោដិធនំ និហិតំ ហោតិ, កហាបណកុម្ភោ វឡញ្ជត្ថាយ គេហមជ្ឈេ រាសិំ កត្វា ឋបិតោ ហោតិ, តេ គហបតិមហាសាលា នាម។ តេសំ កុលេតិ អត្ថោ។ អឌ្ឍេតិ ឥស្សរេ។ និធានគតធនស្ស មហន្តតាយ មហទ្ធនេ។ សុវណ្ណរជតភាជនាទីនំ ឧបភោគភណ្ឌានំ មហន្តតាយ មហាភោគេ។ និធានគតស្ស ជាតរូបរជតស្ស បហូតតាយ បហូតជាតរូបរជតេ។ វិត្តូបករណស្ស តុដ្ឋិករណស្ស បហូតតាយ បហូតវិត្តូបករណេ។ គោធនាទីនញ្ច សត្តវិធធញ្ញានញ្ច បហូតតាយ បហូតធនធញ្ញេ។ អភិរូបោតិ សុន្ទររូបោ។ ទស្សនីយោតិ អញ្ញំ កម្មំ បហាយ ទិវសម្បិ បស្សិតព្ពយុត្តោ។ បាសាទិកោតិ ទស្សនេនេវ ចិត្តបសាទាវហោ។ បរមាយាតិ ឧត្តមាយ។ វណ្ណបោក្ខរតាយាតិ បោក្ខរវណ្ណតាយ។ បោក្ខរំ វុច្ចតិ សរីរំ។ តស្ស វណ្ណសម្បត្តិយាតិ អត្ថោ។ សមន្នាគតោតិ ឧបេតោ។

    Apicettha tividhāya kulasampattiyā paccājātiādikena jotinā yuttato joti, ālokabhūtoti vuttaṃ hoti. Kāyasucaritādīhi pana saggūpapattijotibhāvūpagamanato jotiparāyaṇo. Khattiyamahāsālakule vātiādīsu khattiyamahāsālāti khattiyā mahāsārā mahāsārappattā khattiyā. Yesañhi khattiyānaṃ heṭṭhimantena koṭisataṃ nidhānagataṃ hoti, tayo kahāpaṇakumbhā vaḷañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapitā honti, te khattiyamahāsālā nāma. Yesaṃ brāhmaṇānaṃ asītikoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, diyaḍḍho kahāpaṇakumbho vaḷañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te brāhmaṇamahāsālā nāma. Yesaṃ gahapatīnaṃ cattālīsakoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, kahāpaṇakumbho vaḷañjatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te gahapatimahāsālā nāma. Tesaṃ kuleti attho. Aḍḍheti issare. Nidhānagatadhanassa mahantatāya mahaddhane. Suvaṇṇarajatabhājanādīnaṃ upabhogabhaṇḍānaṃ mahantatāya mahābhoge. Nidhānagatassa jātarūparajatassa pahūtatāya pahūtajātarūparajate. Vittūpakaraṇassa tuṭṭhikaraṇassa pahūtatāya pahūtavittūpakaraṇe. Godhanādīnañca sattavidhadhaññānañca pahūtatāya pahūtadhanadhaññe. Abhirūpoti sundararūpo. Dassanīyoti aññaṃ kammaṃ pahāya divasampi passitabbayutto. Pāsādikoti dassaneneva cittapasādāvaho. Paramāyāti uttamāya. Vaṇṇapokkharatāyāti pokkharavaṇṇatāya. Pokkharaṃ vuccati sarīraṃ. Tassa vaṇṇasampattiyāti attho. Samannāgatoti upeto.

    ១៦៩. ឱណតោណតាទីសុ – ទិដ្ឋធម្មិកាយ វា សម្បរាយិកាយ វា សម្បត្តិយា វិរហិតោ ឱណតោ។ នីចោ, លាមកោតិ អត្ថោ។ តព្ពិបក្ខតោ ឧណ្ណតោ។ ឧច្ចោ, ឧគ្គតោតិ អត្ថោ។ សេសមេត្ថ តមាទីសុ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ អបិច – ឱណតោណតោតិ ឥទានិ នីចោ, អាយតិម្បិ នីចោវ ភវិស្សតិ។ ឱណតុណ្ណតោតិ ឥទានិ នីចោ, អាយតិំ ឧច្ចោ ភវិស្សតិ។ ឧណ្ណតោណតោតិ ឥទានិ ឧច្ចោ, អាយតិំ នីចោ ភវិស្សតិ។ ឧណ្ណតុណ្ណតោតិ ឥទានិ ឧច្ចោ, អាយតិម្បិ ឧច្ចោវ ភវិស្សតីតិ។

    169. Oṇatoṇatādīsu – diṭṭhadhammikāya vā samparāyikāya vā sampattiyā virahito oṇato. Nīco, lāmakoti attho. Tabbipakkhato uṇṇato. Ucco, uggatoti attho. Sesamettha tamādīsu vuttanayeneva veditabbaṃ. Apica – oṇatoṇatoti idāni nīco, āyatimpi nīcova bhavissati. Oṇatuṇṇatoti idāni nīco, āyatiṃ ucco bhavissati. Uṇṇatoṇatoti idāni ucco, āyatiṃ nīco bhavissati. Uṇṇatuṇṇatoti idāni ucco, āyatimpi uccova bhavissatīti.

    ១៧០. រុក្ខូបមេសុ – រុក្ខោ តាវ ផេគ្គុសារបរិវារោតិ វនជេដ្ឋករុក្ខោ សយំ ផេគ្គុ ហោតិ , បរិវាររុក្ខា បនស្ស សារា ហោន្តិ។ ឥមិនា នយេន សេសា វេទិតព្ពា។ បុគ្គលេសុ បន សីលសារវិរហតោ ផេគ្គុតា, សីលាចារសមន្នាគមេន ច សារតា វេទិតព្ពា។

    170. Rukkhūpamesu – rukkho tāva pheggusāraparivāroti vanajeṭṭhakarukkho sayaṃ pheggu hoti , parivārarukkhā panassa sārā honti. Iminā nayena sesā veditabbā. Puggalesu pana sīlasāravirahato pheggutā, sīlācārasamannāgamena ca sāratā veditabbā.

    ១៧១. រូបប្បមាណាទីសុ – សម្បត្តិយុត្តំ រូបំ បមាណំ ករោតីតិ រូបប្បមាណោ។ តត្ថ បសាទំ ជនេតីតិ រូបប្បសន្នោ។ កិត្តិសទ្ទភូតំ ឃោសំ បមាណំ ករោតីតិ ឃោសប្បមាណោ។ អារោហំ វាតិអាទីសុ បន – អារោហន្តិ ឧច្ចត្តនំ។ បរិណាហន្តិ កិសថូលភាវាបគតំ បរិក្ខេបសម្បត្តិំ។ សណ្ឋានន្តិ អង្គបច្ចង្គានំ ទីឃរស្សវដ្ដតាទិយុត្តដ្ឋានេសុ តថាភាវំ។ បារិបូរិន្តិ យថាវុត្តប្បការានំ អនូនតំ, លក្ខណបរិបុណ្ណភាវំ វា។ បរវណ្ណនាយាតិ បរេហិ បរម្មុខា និច្ឆារិតាយ គុណវណ្ណនាយ។ បរថោមនាយាតិ បរេហិ ថុតិវសេន គាថាទិឧបនិពន្ធនេន វុត្តាយ ថោមនាយ។ បរបសំសនាយាតិ បរេហិ សម្មុខា វុត្តាយ បសំសាយ។ បរវណ្ណហារិកាយាតិ បរម្បរថុតិវសេន បរេហិ បវត្តិតាយ វណ្ណហរណាយ។

    171. Rūpappamāṇādīsu – sampattiyuttaṃ rūpaṃ pamāṇaṃ karotīti rūpappamāṇo. Tattha pasādaṃ janetīti rūpappasanno. Kittisaddabhūtaṃ ghosaṃ pamāṇaṃ karotīti ghosappamāṇo. Ārohaṃ vātiādīsu pana – ārohanti uccattanaṃ. Pariṇāhanti kisathūlabhāvāpagataṃ parikkhepasampattiṃ. Saṇṭhānanti aṅgapaccaṅgānaṃ dīgharassavaṭṭatādiyuttaṭṭhānesu tathābhāvaṃ. Pāripūrinti yathāvuttappakārānaṃ anūnataṃ, lakkhaṇaparipuṇṇabhāvaṃ vā. Paravaṇṇanāyāti parehi parammukhā nicchāritāya guṇavaṇṇanāya. Parathomanāyāti parehi thutivasena gāthādiupanibandhanena vuttāya thomanāya. Parapasaṃsanāyāti parehi sammukhā vuttāya pasaṃsāya. Paravaṇṇahārikāyāti paramparathutivasena parehi pavattitāya vaṇṇaharaṇāya.

    ១៧២. ចីវរលូខន្តិ ចីវរស្ស ទុព្ពណ្ណាទិភាវេន លូខតំ។ បត្តលូខន្តិ ភាជនស្ស វណ្ណសណ្ឋានវត្ថូហិ លូខតំ។ សេនាសនលូខន្តិ នាដកាទិសម្បត្តិវិរហេន សេនាសនស្ស លូខតំ។ វិវិធន្តិ អចេលកាទិភាវេន អនេកប្បការំ។ ទុក្ករការិកន្តិ សរីរតាបនំ។

    172. Cīvaralūkhanti cīvarassa dubbaṇṇādibhāvena lūkhataṃ. Pattalūkhanti bhājanassa vaṇṇasaṇṭhānavatthūhi lūkhataṃ. Senāsanalūkhanti nāṭakādisampattivirahena senāsanassa lūkhataṃ. Vividhanti acelakādibhāvena anekappakāraṃ. Dukkarakārikanti sarīratāpanaṃ.

    អបរោ នយោ – ឥមេសុ ហិ ចតូសុ បុគ្គលេសុ រូបេ បមាណំ គហេត្វា បសន្នោ រូបប្បមាណោ នាម។ រូបប្បសន្នោតិ តស្សេវ អត្ថវចនំ។ ឃោសេ បមាណំ គហេត្វា បសន្នោ ឃោសប្បមាណោ នាម។ ចីវរលូខបត្តលូខេសុ បមាណំ គហេត្វា បសន្នោ លូខប្បមាណោ នាម។ ធម្មេ បមាណំ គហេត្វា បសន្នោ ធម្មប្បមាណោ នាម។ ឥតរានិ តេសំយេវ អត្ថវចនានិ។ សព្ពសត្តេ ច តយោ កោដ្ឋាសេ កត្វា ទ្វេ កោដ្ឋាសា រូបប្បមាណា, ឯកោ ន រូបប្បមាណោ។ បញ្ច កោដ្ឋាសេ កត្វា ចត្តារោ កោដ្ឋាសា ឃោសប្បមាណា, ឯកោ ន ឃោសប្បមាណោ។ ទស កោដ្ឋាសេ កត្វា នវ កោដ្ឋាសា លូខប្បមាណា, ឯកោ ន លូខប្បមាណោ។ សតសហស្សំ កោដ្ឋាសេ កត្វា បន ឯកោ កោដ្ឋាសោវ ធម្មប្បមាណោ, សេសា ន ធម្មប្បមាណា។ ឯវមយំ ចតុប្បមាណោ លោកសន្និវាសោ។

    Aparo nayo – imesu hi catūsu puggalesu rūpe pamāṇaṃ gahetvā pasanno rūpappamāṇo nāma. Rūpappasannoti tasseva atthavacanaṃ. Ghose pamāṇaṃ gahetvā pasanno ghosappamāṇo nāma. Cīvaralūkhapattalūkhesu pamāṇaṃ gahetvā pasanno lūkhappamāṇo nāma. Dhamme pamāṇaṃ gahetvā pasanno dhammappamāṇo nāma. Itarāni tesaṃyeva atthavacanāni. Sabbasatte ca tayo koṭṭhāse katvā dve koṭṭhāsā rūpappamāṇā, eko na rūpappamāṇo. Pañca koṭṭhāse katvā cattāro koṭṭhāsā ghosappamāṇā, eko na ghosappamāṇo. Dasa koṭṭhāse katvā nava koṭṭhāsā lūkhappamāṇā, eko na lūkhappamāṇo. Satasahassaṃ koṭṭhāse katvā pana eko koṭṭhāsova dhammappamāṇo, sesā na dhammappamāṇā. Evamayaṃ catuppamāṇo lokasannivāso.

    ឯតស្មិំ ចតុប្បមាណេ លោកសន្និវាសេ ពុទ្ធេសុ អប្បសន្នា មន្ទា, បសន្នាវ ពហុកា។ រូបប្បមាណស្ស ហិ ពុទ្ធរូបតោ ឧត្តរិ បសាទាវហំ រូបំ នាម នត្ថិ។ ឃោសប្បមាណស្ស ពុទ្ធានំ កិត្តិឃោសតោ ឧត្តរិ បសាទាវហោ ឃោសោ នាម នត្ថិ។ លូខប្បមាណស្ស កាសិកានិ វត្ថានិ មហារហានិ កញ្ចនភាជនានិ តិណ្ណំ ឧតូនំ អនុច្ឆវិកេ សព្ពសម្បត្តិយុត្តេ បាសាទវរេ បហាយ បំសុកូលចីវរសេលមយបត្តរុក្ខមូលាទិសេនាសនសេវិនោ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ លូខតោ ឧត្តរិ បសាទាវហំ អញ្ញំ លូខំ នាម នត្ថិ។ ធម្មប្បមាណស្ស សទេវកេ លោកេ អសាធារណសីលាទិគុណស្ស តថាគតស្ស សីលាទិគុណតោ ឧត្តរិ បសាទាវហោ អញ្ញោ សីលាទិគុណោ នាម នត្ថិ។ ឥតិ ភគវា ឥមំ ចតុប្បមាណិកំ លោកសន្និវាសំ មុដ្ឋិនា គហេត្វា វិយ ឋិតោតិ។

    Etasmiṃ catuppamāṇe lokasannivāse buddhesu appasannā mandā, pasannāva bahukā. Rūpappamāṇassa hi buddharūpato uttari pasādāvahaṃ rūpaṃ nāma natthi. Ghosappamāṇassa buddhānaṃ kittighosato uttari pasādāvaho ghoso nāma natthi. Lūkhappamāṇassa kāsikāni vatthāni mahārahāni kañcanabhājanāni tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike sabbasampattiyutte pāsādavare pahāya paṃsukūlacīvaraselamayapattarukkhamūlādisenāsanasevino buddhassa bhagavato lūkhato uttari pasādāvahaṃ aññaṃ lūkhaṃ nāma natthi. Dhammappamāṇassa sadevake loke asādhāraṇasīlādiguṇassa tathāgatassa sīlādiguṇato uttari pasādāvaho añño sīlādiguṇo nāma natthi. Iti bhagavā imaṃ catuppamāṇikaṃ lokasannivāsaṃ muṭṭhinā gahetvā viya ṭhitoti.

    ១៧៣. អត្តហិតាយ បដិបន្នាទីសុ – សីលសម្បន្នោតិ សីលេន សម្បន្នោ សមន្នាគតោ។ សមាធិសម្បន្នោតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ ច សីលំ លោកិយលោកុត្តរំ កថិតំ។ តថា សមាធិបញ្ញា ច។ វិមុត្តិ អរហត្តផលវិមុត្តិយេវ។ ញាណទស្សនំ ឯកូនវីសតិវិធំ បច្ចវេក្ខណញាណំ។ នោ បរន្តិអាទីសុ – បរបុគ្គលំ ‘‘តយាបិ សីលសម្បន្នេន ភវិតុំ វដ្ដតី’’តិ វត្វា យថា សីលំ សមាទិយតិ, ឯវំ ន សមាទបេតិ, ន គណ្ហាបេតិ។ ឯសេវ នយោ សព្ពត្ថ។ ឯតេសុ បន ចតូសុ បឋមោ វក្កលិត្ថេរសទិសោ ហោតិ។ ទុតិយោ ឧបនន្ទសក្យបុត្តសទិសោ ។ តតិយោ សារិបុត្តមោគ្គល្លានត្ថេរសទិសោ។ ចតុត្ថោ ទេវទត្តសទិសោតិ វេទិតព្ពោ។

    173. Attahitāya paṭipannādīsu – sīlasampannoti sīlena sampanno samannāgato. Samādhisampannotiādīsupi eseva nayo. Ettha ca sīlaṃ lokiyalokuttaraṃ kathitaṃ. Tathā samādhipaññā ca. Vimutti arahattaphalavimuttiyeva. Ñāṇadassanaṃ ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ. No parantiādīsu – parapuggalaṃ ‘‘tayāpi sīlasampannena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā yathā sīlaṃ samādiyati, evaṃ na samādapeti, na gaṇhāpeti. Eseva nayo sabbattha. Etesu pana catūsu paṭhamo vakkalittherasadiso hoti. Dutiyo upanandasakyaputtasadiso . Tatiyo sāriputtamoggallānattherasadiso. Catuttho devadattasadisoti veditabbo.

    ១៧៤. អត្តន្តបាទីសុ – អត្តានំ តបតិ ទុក្ខាបេតីតិ អត្តន្តបោ។ អត្តនោ បរិតាបនានុយោគំ អត្តបរិតាបនានុយោគំ។ អចេលកោតិ និច្ចេលោ, នគ្គោ។ មុត្តាចារោតិ វិសដ្ឋាចារោ។ ឧច្ចារកម្មាទីសុ លោកិយកុលបុត្តាចារេន វិរហិតោ ឋិតកោវ ឧច្ចារំ ករោតិ, បស្សាវំ ករោតិ, ខាទតិ, ភុញ្ជតិ ច។ ហត្ថាបលេខនោតិ ហត្ថេ បិណ្ឌម្ហិ និដ្ឋិតេ ជិវ្ហាយ ហត្ថំ អបលេខតិ។ ឧច្ចារំ វា កត្វា ហត្ថស្មិញ្ញេវ ទណ្ឌកសញ្ញី ហុត្វា ហត្ថេន អបលេខតីតិ ទស្សេតិ។ តេ កិរ ទណ្ឌកំ សត្តោតិ បញ្ញបេន្តិ។ តស្មា តេសំ បដិបទំ បូរេន្តោ ឯវំ ករោតិ។ ភិក្ខាគហណត្ថំ ‘ឯហិ ភទ្ទន្តេ’តិ វុត្តោ, ន ឯតីតិ នឯហិភទ្ទន្តិកោ។ តេន ហិ ‘តិដ្ឋ ភទ្ទន្តេ’តិ វុត្តោបិ ន តិដ្ឋតីតិ នតិដ្ឋភទ្ទន្តិកោ។ តទុភយម្បិ ហេតំ តិត្ថិយា ‘‘ឯតស្ស វចនំ កតំ ភវិស្សតី’’តិ ន ករោន្តិ។ អភិហដន្តិ បុរេតរំ គហេត្វា អាហដំ ភិក្ខំ។ ឧទ្ទិស្សកតន្តិ ‘‘ឥមំ តុម្ហេ ឧទ្ទិស្ស កត’’ន្តិ ឯវំ អារោចិតភិក្ខំ។ ន និមន្តនន្តិ ‘‘អសុកំ នាម កុលំ វា វីថិំ វា គាមំ វា បវិសេយ្យាថា’’តិ ឯវំ និមន្តិតភិក្ខម្បិ ន សាទិយតិ, ន គណ្ហាតិ។

    174. Attantapādīsu – attānaṃ tapati dukkhāpetīti attantapo. Attano paritāpanānuyogaṃ attaparitāpanānuyogaṃ. Acelakoti niccelo, naggo. Muttācāroti visaṭṭhācāro. Uccārakammādīsu lokiyakulaputtācārena virahito ṭhitakova uccāraṃ karoti, passāvaṃ karoti, khādati, bhuñjati ca. Hatthāpalekhanoti hatthe piṇḍamhi niṭṭhite jivhāya hatthaṃ apalekhati. Uccāraṃ vā katvā hatthasmiññeva daṇḍakasaññī hutvā hatthena apalekhatīti dasseti. Te kira daṇḍakaṃ sattoti paññapenti. Tasmā tesaṃ paṭipadaṃ pūrento evaṃ karoti. Bhikkhāgahaṇatthaṃ ‘ehi bhaddante’ti vutto, na etīti naehibhaddantiko. Tena hi ‘tiṭṭha bhaddante’ti vuttopi na tiṭṭhatīti natiṭṭhabhaddantiko. Tadubhayampi hetaṃ titthiyā ‘‘etassa vacanaṃ kataṃ bhavissatī’’ti na karonti. Abhihaṭanti puretaraṃ gahetvā āhaṭaṃ bhikkhaṃ. Uddissakatanti ‘‘imaṃ tumhe uddissa kata’’nti evaṃ ārocitabhikkhaṃ. Na nimantananti ‘‘asukaṃ nāma kulaṃ vā vīthiṃ vā gāmaṃ vā paviseyyāthā’’ti evaṃ nimantitabhikkhampi na sādiyati, na gaṇhāti.

    ន កុម្ភិមុខាតិ កុម្ភិតោ ឧទ្ធរិត្វា ទិយ្យមានំ ភិក្ខំ ន គណ្ហាតិ។ ន កឡោបិមុខាតិ កឡោបីតិ ឧក្ខលិ, បច្ឆិ វា។ តតោបិ ន គណ្ហាតិ។ កស្មា? កុម្ភី កឡោបិយោ កដច្ឆុនា បហារំ លភន្តីតិ។ ន ឯឡកមន្តរន្តិ ឧម្មារំ អន្តរំ កត្វា ទិយ្យមានំ ន គណ្ហាតិ។ កស្មា? អយំ មំ និស្សាយ អន្តរករណំ លភតីតិ។ ទណ្ឌមុសលេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ទ្វិន្នន្តិ ទ្វីសុ ភុញ្ជមានេសុ ឯកស្មិំ ឧដ្ឋាយ ទេន្តេ ន គណ្ហតិ។ កស្មា? កពឡន្តរាយោ ហោតីតិ។ ន គព្ភិនិយាតិអាទីសុ បន គព្ភិនិយា កុច្ឆិយំ ទារកោ កិលមតិ។ បាយន្តិយា ទារកស្ស ខីរន្តរាយោ ហោតិ។ បុរិសន្តរគតាយ រតិអន្តរាយោ ហោតីតិ ន គណ្ហាតិ ន សង្កិត្តីសូតិ សង្កិត្តេត្វា កតភត្តេសុ។ ទុព្ភិក្ខសមយេ កិរ អចេលកសាវកា អចេលកានំ អត្ថាយ តតោ តតោ តណ្ឌុលាទីនិ សមាទបេត្វា ភត្តំ បចន្តិ, ឧក្កដ្ឋាចេលកោ តតោ ន បដិគ្គណ្ហាតិ។ ន យត្ថ សាតិ យត្ថ សុនខោ ‘បិណ្ឌំ លភិស្សាមី’តិ ឧបដ្ឋិតោ ហោតិ, តត្ថ តស្ស អទត្វា អាហដំ ន គណ្ហាតិ។ កស្មា? ឯតស្ស បិណ្ឌន្តរាយោ ហោតីតិ។

    Nakumbhimukhāti kumbhito uddharitvā diyyamānaṃ bhikkhaṃ na gaṇhāti. Na kaḷopimukhāti kaḷopīti ukkhali, pacchi vā. Tatopi na gaṇhāti. Kasmā? Kumbhī kaḷopiyo kaṭacchunā pahāraṃ labhantīti. Na eḷakamantaranti ummāraṃ antaraṃ katvā diyyamānaṃ na gaṇhāti. Kasmā? Ayaṃ maṃ nissāya antarakaraṇaṃ labhatīti. Daṇḍamusalesupi eseva nayo. Dvinnanti dvīsu bhuñjamānesu ekasmiṃ uṭṭhāya dente na gaṇhati. Kasmā? Kabaḷantarāyo hotīti. Na gabbhiniyātiādīsu pana gabbhiniyā kucchiyaṃ dārako kilamati. Pāyantiyā dārakassa khīrantarāyo hoti. Purisantaragatāya ratiantarāyo hotīti na gaṇhāti na saṅkittīsūti saṅkittetvā katabhattesu. Dubbhikkhasamaye kira acelakasāvakā acelakānaṃ atthāya tato tato taṇḍulādīni samādapetvā bhattaṃ pacanti, ukkaṭṭhācelako tato na paṭiggaṇhāti. Na yattha sāti yattha sunakho ‘piṇḍaṃ labhissāmī’ti upaṭṭhito hoti, tattha tassa adatvā āhaṭaṃ na gaṇhāti. Kasmā? Etassa piṇḍantarāyo hotīti.

    សណ្ឌសណ្ឌចារិនីតិ សមូហសមូហចារិនី។ សចេ ហិ អចេលកំ ទិស្វា ‘ឥមស្ស ភិក្ខំ ទស្សាមា’តិ មានុស្សកា ភត្តគេហំ បវិសន្តិ, តេសុ ច បវិសន្តេសុ កឡោបិមុខាទីសុ និលីនា មក្ខិកា ឧប្បតិត្វា សណ្ឌសណ្ឌា ចរន្តិ, តតោ អាហដំ ភិក្ខំ ន គណ្ហាតិ។ កស្មា? មំ និស្សាយ មក្ខិកានំ គោចរន្តរាយោ ជាតោតិ។ ថុសោទកន្តិ សព្ពសស្សសម្ភារេហិ កតំ សោវីរកំ។ ឯត្ថ ច សុរាបានមេវ សាវជ្ជំ។ អយំ បន ឯតស្មិម្បិ សាវជ្ជសញ្ញី។ ឯកាគារិកោតិ យោ ឯកស្មិំយេវ គេហេ ភិក្ខំ លភិត្វា និវត្តតិ។ ឯកាលោបិកោតិ យោ ឯកេនេវ អាលោបេន យាបេតិ។ ទ្វាគារិកាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯកិស្សាបិ ទត្តិយាតិ ឯកាយ ទត្តិយា។ ទត្តិ នាម ឯកា ខុទ្ទកបាតិ ហោតិ, យត្ថ អគ្គភិក្ខំ បក្ខិបិត្វា ឋបេន្តិ។

    Saṇḍasaṇḍacārinīti samūhasamūhacārinī. Sace hi acelakaṃ disvā ‘imassa bhikkhaṃ dassāmā’ti mānussakā bhattagehaṃ pavisanti, tesu ca pavisantesu kaḷopimukhādīsu nilīnā makkhikā uppatitvā saṇḍasaṇḍā caranti, tato āhaṭaṃ bhikkhaṃ na gaṇhāti. Kasmā? Maṃ nissāya makkhikānaṃ gocarantarāyo jātoti. Thusodakanti sabbasassasambhārehi kataṃ sovīrakaṃ. Ettha ca surāpānameva sāvajjaṃ. Ayaṃ pana etasmimpi sāvajjasaññī. Ekāgārikoti yo ekasmiṃyeva gehe bhikkhaṃ labhitvā nivattati. Ekālopikoti yo ekeneva ālopena yāpeti. Dvāgārikādīsupi eseva nayo. Ekissāpi dattiyāti ekāya dattiyā. Datti nāma ekā khuddakapāti hoti, yattha aggabhikkhaṃ pakkhipitvā ṭhapenti.

    ឯកាហិកន្តិ ឯកទិវសន្តរិកំ។ អឌ្ឍមាសិកន្តិ អឌ្ឍមាសន្តរិកំ។ បរិយាយភត្តភោជនន្តិ វារភត្តភោជនំ។ ឯកាហវារេន ទ្វីហវារេន សត្តាហវារេន អឌ្ឍមាសវារេនាតិ – ឯវំ ទិវសវារេន អាភតភត្តភោជនំ។ សាកភក្ខោតិ អល្លសាកភក្ខោ។ សាមាកភក្ខោតិ សាមាកតណ្ឌុលភក្ខោ។ នីវារាទីសុ – នីវារា នាម តាវ អរញ្ញេ សយំ ជាតា វីហិជាតិ។ ទទ្ទុលន្តិ ចម្មការេហិ ចម្មំ វិលិខិត្វា ឆឌ្ឌិតកសដំ។ ហដំ វុច្ចតិ សិលេសោបិ, សេវាលោបិ កណិការាទិរុក្ខនិយ្យាសោបិ។ កណន្តិ កុណ្ឌកំ។ អាចាមោតិ ភត្តឧក្ខលិកាយ លគ្គោ ឈាមោទនោ។ តំ ឆឌ្ឌិតដ្ឋានេ គហេត្វា ខាទតិ។ ‘‘ឱទនកញ្ជិយ’’ន្តិបិ វទន្តិ។ បិញ្ញាកាទយោ បាកដា ឯវ។ បវត្តផលភោជីតិ បតិតផលភោជី។

    Ekāhikanti ekadivasantarikaṃ. Aḍḍhamāsikanti aḍḍhamāsantarikaṃ. Pariyāyabhattabhojananti vārabhattabhojanaṃ. Ekāhavārena dvīhavārena sattāhavārena aḍḍhamāsavārenāti – evaṃ divasavārena ābhatabhattabhojanaṃ. Sākabhakkhoti allasākabhakkho. Sāmākabhakkhoti sāmākataṇḍulabhakkho. Nīvārādīsu – nīvārā nāma tāva araññe sayaṃ jātā vīhijāti. Daddulanti cammakārehi cammaṃ vilikhitvā chaḍḍitakasaṭaṃ. Haṭaṃ vuccati silesopi, sevālopi kaṇikārādirukkhaniyyāsopi. Kaṇanti kuṇḍakaṃ. Ācāmoti bhattaukkhalikāya laggo jhāmodano. Taṃ chaḍḍitaṭṭhāne gahetvā khādati. ‘‘Odanakañjiya’’ntipi vadanti. Piññākādayo pākaṭā eva. Pavattaphalabhojīti patitaphalabhojī.

    សាណានីតិ សាណវាកចេលានិ។ មសាណានីតិ មិស្សកចេលានិ។ ឆវទុស្សានីតិ មតសរីរតោ ឆឌ្ឌិតវត្ថានិ។ ឯរកតិណាទីនិ វា គន្ថេត្វា កតនិវាសនានិ។ បំសុកូលានីតិ បថវិយំ ឆឌ្ឌិតនន្តកានិ។ តិរីដានីតិ រុក្ខត្តចវត្ថានិ។ អជិនន្តិ អជិនមិគចម្មំ។ អជិនក្ខិបន្តិ តទេវ មជ្ឈេ ផាលិតំ។ សខុរកន្តិបិ វទន្តិ។ កុសចីរន្តិ កុសតិណានិ គន្ថេត្វា កតចីរកំ។ វាកចីរផលកចីរេសុបិ ឯសេវ នយោ។ កេសកម្ពលន្តិ មនុស្សកេសេហិ កតកម្ពលំ។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, យានិ កានិចិ តន្តាវុតានំ វត្ថានំ កេសកម្ពលោ តេសំ បតិកុដ្ឋោ អក្ខាយតី’’តិ (អ. និ. ៣.១៣៨)។ វាឡកម្ពលន្តិ អស្សវាឡាទីហិ កតកម្ពលំ។ ឧលូកបក្ខន្តិ ឧលូកបត្តានិ គន្ថេត្វា កតនិវាសនំ។ ឧព្ភដ្ឋកោតិ ឧទ្ធំ ឋិតកោ។

    Sāṇānīti sāṇavākacelāni. Masāṇānīti missakacelāni. Chavadussānīti matasarīrato chaḍḍitavatthāni. Erakatiṇādīni vā ganthetvā katanivāsanāni. Paṃsukūlānīti pathaviyaṃ chaḍḍitanantakāni. Tirīṭānīti rukkhattacavatthāni. Ajinanti ajinamigacammaṃ. Ajinakkhipanti tadeva majjhe phālitaṃ. Sakhurakantipi vadanti. Kusacīranti kusatiṇāni ganthetvā katacīrakaṃ. Vākacīraphalakacīresupi eseva nayo. Kesakambalanti manussakesehi katakambalaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, yāni kānici tantāvutānaṃ vatthānaṃ kesakambalo tesaṃ patikuṭṭho akkhāyatī’’ti (a. ni. 3.138). Vāḷakambalanti assavāḷādīhi katakambalaṃ. Ulūkapakkhanti ulūkapattāni ganthetvā katanivāsanaṃ. Ubbhaṭṭhakoti uddhaṃ ṭhitako.

    ឧក្កុដិកប្បធានមនុយុត្តោតិ ឧក្កុដិកវីរិយំ អនុយុត្តោ។ គច្ឆន្តោបិ ឧក្កុដិកោវ ហុត្វា ឧប្បតិត្វា ឧប្បតិត្វា គច្ឆតិ។ កណ្ដកាបស្សយិកោតិ អយកណ្ដកេ វា បកតិកណ្ដកេ វា ភូមិយំ កោដ្ដេត្វា តត្ថ ចម្មំ អត្ថរិត្វា ឋានចង្កមាទីនិ ករោតិ។ សេយ្យន្តិ សយន្តោបិ តត្ថេវ សេយ្យំ កប្បេតិ។ សាយំ តតិយមស្សាតិ សាយតតិយកំ។ ‘‘បាតោ, មជ្ឈន្ហិកេ, សាយន្តិ ទិវសស្ស តិក្ខត្តុំ បាបំ បវាហេស្សាមី’’តិ ឧទកោរោហនានុយោគំ អនុយុត្តោ វិហរតិ។

    Ukkuṭikappadhānamanuyuttoti ukkuṭikavīriyaṃ anuyutto. Gacchantopi ukkuṭikova hutvā uppatitvā uppatitvā gacchati. Kaṇṭakāpassayikoti ayakaṇṭake vā pakatikaṇṭake vā bhūmiyaṃ koṭṭetvā tattha cammaṃ attharitvā ṭhānacaṅkamādīni karoti. Seyyanti sayantopi tattheva seyyaṃ kappeti. Sāyaṃ tatiyamassāti sāyatatiyakaṃ. ‘‘Pāto, majjhanhike, sāyanti divasassa tikkhattuṃ pāpaṃ pavāhessāmī’’ti udakorohanānuyogaṃ anuyutto viharati.

    ១៧៥. បរំ តបតីតិ បរន្តបោ។ បរេសំ បរិតាបនានុយោគំ បរបរិតាបនានុយោគំ។ ឱរព្ភិកាទីសុ – ឧរព្ភា វុច្ចន្តិ ឯឡកា។ ឧរព្ភេ ហនតីតិ ឱរព្ភិកោ។ សូករិកាទីសុបិ – ឯសេវ នយោ។ លុទ្ទោតិ ទារុណោ កក្ខឡោ។ មច្ឆឃាតកោតិ មច្ឆពន្ធោ កេវដ្ដោ។ ពន្ធនាគារិកោតិ ពន្ធនាគារគោបកោ។ កុរូរកម្មន្តាតិ ទារុណកម្មន្តា។

    175. Paraṃ tapatīti parantapo. Paresaṃ paritāpanānuyogaṃ paraparitāpanānuyogaṃ. Orabbhikādīsu – urabbhā vuccanti eḷakā. Urabbhe hanatīti orabbhiko. Sūkarikādīsupi – eseva nayo. Luddoti dāruṇo kakkhaḷo. Macchaghātakoti macchabandho kevaṭṭo. Bandhanāgārikoti bandhanāgāragopako. Kurūrakammantāti dāruṇakammantā.

    ១៧៦. មុទ្ធាវសិត្តោតិ ខត្តិយាភិសេកេន មុទ្ធនិ អភិសិត្តោ។ បុរត្ថិមេន នគរស្សាតិ នគរតោ បុរត្ថិមទិសាយ។ សន្ធាគារន្តិ យញ្ញសាលំ ។ ខរាជិនំ និវាសេត្វាតិ សខុរំ អជិនចម្មំ និវាសេត្វា។ សប្បិតេលេនាតិ សប្បិនា ច តេលេន ច។ ឋបេត្វា ហិ សប្បិំ អវសេសោ យោ កោចិ ស្នេហោ តេលន្តិ វុច្ចតិ។ កណ្ឌុវមានោតិ នខានំ ឆិន្នត្តា កណ្ឌុវិតព្ពកាលេ តេន កណ្ឌុវមានោ។ អនន្តរហិតាយាតិ អសន្ថតាយ។ សរូបវច្ឆាយាតិ សទិសវច្ឆាយ។ សចេ គាវី សេតា ហោតិ, វច្ឆោបិ សេតកោវ សចេ កពរា វា, រត្តា វា, វច្ឆោបិ តាទិសោវាតិ – ឯវំ សរូបវច្ឆាយ។ សោ ឯវមាហាតិ សោ រាជា ឯវំ វទេតិ។ វច្ឆតរាតិ តរុណវច្ឆកភាវំ អតិក្កន្តា ពលវវច្ឆា។ វច្ឆតរីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ពរិហិសត្ថាយាតិ បរិក្ខេបករណត្ថាយ ចេវ យញ្ញភូមិយំ អត្ថរណត្ថាយ ច។

    176. Muddhāvasittoti khattiyābhisekena muddhani abhisitto. Puratthimena nagarassāti nagarato puratthimadisāya. Sandhāgāranti yaññasālaṃ . Kharājinaṃ nivāsetvāti sakhuraṃ ajinacammaṃ nivāsetvā. Sappitelenāti sappinā ca telena ca. Ṭhapetvā hi sappiṃ avaseso yo koci sneho telanti vuccati. Kaṇḍuvamānoti nakhānaṃ chinnattā kaṇḍuvitabbakāle tena kaṇḍuvamāno. Anantarahitāyāti asanthatāya. Sarūpavacchāyāti sadisavacchāya. Sace gāvī setā hoti, vacchopi setakova sace kabarā vā, rattā vā, vacchopi tādisovāti – evaṃ sarūpavacchāya. So evamāhāti so rājā evaṃ vadeti. Vacchatarāti taruṇavacchakabhāvaṃ atikkantā balavavacchā. Vacchatarīsupi eseva nayo. Barihisatthāyāti parikkhepakaraṇatthāya ceva yaññabhūmiyaṃ attharaṇatthāya ca.

    ១៧៧. ទិដ្ឋេវ ធម្មេតិ ឥមស្មិំយេវ អត្តភាវេ។ និច្ឆាតោតិ ឆាតំ វុច្ចតិ តណ្ហា, សា អស្ស នត្ថីតិ និច្ឆាតោ។ សព្ពកិលេសានំ និព្ពុតត្តា និព្ពុតោ។ អន្តោ តាបនកិលេសានំ អភាវា សីតលោ ជាតោតិ សីតីភូតោ។ ឈានមគ្គផលនិព្ពានសុខានិ បដិសំវេទេតីតិ សុខប្បដិសំវេទី។ ព្រហ្មភូតេន អត្តនាតិ សេដ្ឋភូតេន អត្តនា។

    177. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Nicchātoti chātaṃ vuccati taṇhā, sā assa natthīti nicchāto. Sabbakilesānaṃ nibbutattā nibbuto. Anto tāpanakilesānaṃ abhāvā sītalo jātoti sītībhūto. Jhānamaggaphalanibbānasukhāni paṭisaṃvedetīti sukhappaṭisaṃvedī. Brahmabhūtena attanāti seṭṭhabhūtena attanā.

    ឥមំ បន បុគ្គលំ ពុទ្ធុប្បាទតោ បដ្ឋាយ ទស្សេតុំ – ឥធ តថាគតោតិអាទិមាហ។ តត្ថ តថាគតោតិ អដ្ឋហិ ការណេហិ ភគវា តថាគតោ – តថា អាគតោតិ តថាគតោ, តថា គតោតិ តថាគតោ, តថលក្ខណំ អាគតោតិ តថាគតោ, តថធម្មេ យាថាវតោ អភិសម្ពុទ្ធោតិ តថាគតោ, តថទស្សិតាយ តថាគតោ, តថាវាទិតាយ តថាគតោ, តថាការិតាយ តថាគតោ, អភិភវនដ្ឋេន តថាគតោតិ។ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោតិអាទីនិ វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារិតានេវ។ តំ ធម្មន្តិ តំ វុត្តប្បការសម្បទំ ធម្មំ។ សុណាតិ គហបតិ វាតិ កស្មា បឋមំ គហបតិំ និទ្ទិសតិ? និហតមានត្តា ឧស្សន្នត្តា ច។ យេភុយ្យេន ហិ ខត្តិយកុលតោ បព្ពជិតា ជាតិំ និស្សាយ មានំ ករោន្តិ។ ព្រាហ្មណកុលា បព្ពជិតា មន្តេ និស្សាយ មានំ ករោន្តិ។ ហីនជច្ចកុលា បព្ពជិតា អត្តនោ វិជាតិតាយ បតិដ្ឋាតុំ ន សក្កោន្តិ។ គហបតិទារកា បន កច្ឆេហិ សេទំ មុញ្ចន្តេហិ បិដ្ឋិយា លោណំ បុប្ផមានាយ ភូមិំ កសិត្វា តាទិសស្ស មានស្ស អភាវតោ និហតមានទប្បា ហោន្តិ។ តេ បព្ពជិត្វា មានំ វា ទប្បំ វា អកត្វា យថាពលំ ពុទ្ធវចនំ ឧគ្គហេត្វា វិបស្សនាយ កម្មំ ករោន្តា សក្កោន្តិ អរហត្តេ បតិដ្ឋាតុំ។ ឥតរេហិ ច កុលេហិ និក្ខមិត្វា បព្ពជិតា នាម ន ពហុកា, គហបតិកាវ ពហុកា។ ឥតិ និហតមានត្តា ឧស្សន្នត្តា ច បឋមំ គហបតិំ និទ្ទិសតីតិ។

    Imaṃ pana puggalaṃ buddhuppādato paṭṭhāya dassetuṃ – idha tathāgatotiādimāha. Tattha tathāgatoti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathāvāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti. Arahaṃ sammāsambuddhotiādīni visuddhimagge vitthāritāneva. Taṃ dhammanti taṃ vuttappakārasampadaṃ dhammaṃ. Suṇāti gahapati vāti kasmā paṭhamaṃ gahapatiṃ niddisati? Nihatamānattā ussannattā ca. Yebhuyyena hi khattiyakulato pabbajitā jātiṃ nissāya mānaṃ karonti. Brāhmaṇakulā pabbajitā mante nissāya mānaṃ karonti. Hīnajaccakulā pabbajitā attano vijātitāya patiṭṭhātuṃ na sakkonti. Gahapatidārakā pana kacchehi sedaṃ muñcantehi piṭṭhiyā loṇaṃ pupphamānāya bhūmiṃ kasitvā tādisassa mānassa abhāvato nihatamānadappā honti. Te pabbajitvā mānaṃ vā dappaṃ vā akatvā yathābalaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā vipassanāya kammaṃ karontā sakkonti arahatte patiṭṭhātuṃ. Itarehi ca kulehi nikkhamitvā pabbajitā nāma na bahukā, gahapatikāva bahukā. Iti nihatamānattā ussannattā ca paṭhamaṃ gahapatiṃ niddisatīti.

    អញ្ញតរស្មិំ វាតិ ឥតរេសំ វា កុលានំ អញ្ញតរស្មិំ។ បច្ចាជាតោតិ បតិជាតោ។ តថាគតេ សទ្ធំ បដិលភតីតិ បរិសុទ្ធំ ធម្មំ សុត្វា ធម្មស្សាមិម្ហិ តថាគតេ ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធោ វត សោ ភគវា’’តិ សទ្ធំ បដិលភតិ។ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតីតិ ឯវំ បច្ចវេក្ខតិ។ សម្ពាធោ ឃរាវាសោតិ សចេបិ សដ្ឋិហត្ថេ ឃរេ យោជនសតន្តរេបិ វា ទ្វេ ជាយម្បតិកា វសន្តិ, តថាបិ នេសំ សកិញ្ចនសបលិពោធដ្ឋេន ឃរាវាសោ សម្ពាធោយេវ។ រជោបថោតិ រាគរជាទីនំ ឧដ្ឋានដ្ឋានន្តិ មហាអដ្ឋកថាយំ វុត្តំ។ អាគមនបថោតិបិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ អលគ្គនដ្ឋេន អព្ភោកាសោ វិយាតិ អព្ភោកាសោ។ បព្ពជិតោ ហិ កូដាគាររតនបាសាទេ ច ទេវវិមានាទីសុ ច សុបិហិតទ្វារវាតបានេសុ បដិច្ឆន្នេសុ វសន្តោបិ នេវ លគ្គតិ, ន សជ្ជតិ, ន ពជ្ឈតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អព្ភោកាសោ បព្ពជ្ជា’’តិ។

    Aññatarasmiṃ vāti itaresaṃ vā kulānaṃ aññatarasmiṃ. Paccājātoti patijāto. Tathāgate saddhaṃ paṭilabhatīti parisuddhaṃ dhammaṃ sutvā dhammassāmimhi tathāgate ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā’’ti saddhaṃ paṭilabhati. Iti paṭisañcikkhatīti evaṃ paccavekkhati. Sambādho gharāvāsoti sacepi saṭṭhihatthe ghare yojanasatantarepi vā dve jāyampatikā vasanti, tathāpi nesaṃ sakiñcanasapalibodhaṭṭhena gharāvāso sambādhoyeva. Rajopathoti rāgarajādīnaṃ uṭṭhānaṭṭhānanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Āgamanapathotipi vattuṃ vaṭṭati. Alagganaṭṭhena abbhokāso viyāti abbhokāso. Pabbajito hi kūṭāgāraratanapāsāde ca devavimānādīsu ca supihitadvāravātapānesu paṭicchannesu vasantopi neva laggati, na sajjati, na bajjhati. Tena vuttaṃ – ‘‘abbhokāso pabbajjā’’ti.

    អបិច – សម្ពាធោ ឃរាវាសោ កុសលកិរិយាយ ឱកាសាភាវតោ។ រជោបថោ អសំវុតសង្ការដ្ឋានំ វិយ រជានំ កិលេសរជានំ សន្និបាតដ្ឋានតោ។ អព្ភោកាសោ បព្ពជ្ជា កុសលកិរិយាយ យថាសុខំ ឱកាសសម្ភាវតោ។ នយិទំ សុករំ…បេ.… បព្ពជេយ្យន្តិ ឯត្ថ អយំ សង្ខេបកថា – យទេតំ សិក្ខត្តយព្រហ្មចរិយំ ឯកម្បិ ទិវសំ អខណ្ឌំ កត្វា ចរិមកចិត្តំ បាបេតព្ពតាយ ឯកន្តបរិបុណ្ណំ។ ឯកទិវសម្បិ ច កិលេសមលេន អមលិនំ កត្វា ចរិមកចិត្តំ បាបេតព្ពតាយ ឯកន្តបរិសុទ្ធំ។ សង្ខលិខិតំ លិខិតសង្ខសទិសំ ធោតសង្ខសប្បដិភាគំ ចរិតព្ពំ។ ឥទំ ន សុករំ អគារំ អជ្ឈាវសតា អគារមជ្ឈេ វសន្តេន ឯកន្តបរិបុណ្ណំ…បេ.… ចរិតុំ – ‘‘យំនូនាហំ កេសេ ច មស្សុញ្ច ឱហារេត្វា កសាយរសបីតតាយ កាសាយានិ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តានំ អនុច្ឆវិកានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា បរិទហិត្វា អគារស្មា និក្ខមិត្វា អនគារិយំ បព្ពជេយ្យ’’ន្តិ។ ឯត្ថ ច យស្មា អគារស្ស ហិតំ កសិវាណិជ្ជាទិកម្មំ ‘‘អគារិយ’’ន្តិ វុច្ចតិ, តញ្ច បព្ពជ្ជាយ នត្ថិ, តស្មា បព្ពជ្ជា ‘‘អនគារិយ’’ន្តិ ញាតព្ពា។ តំ អនគារិយំ។ បព្ពជេយ្យន្តិ បដិបជ្ជេយ្យំ។ អប្បំ វាតិ សហស្សតោ ហេដ្ឋា ភោគក្ខន្ធោ អប្បោ នាម ហោតិ, សហស្សតោ បដ្ឋាយ មហា។ អពន្ធនដ្ឋេន ញាតិយេវ ញាតិបរិវដ្ដោ។ សោបិ វីសតិយា ហេដ្ឋា អប្បោ ហោតិ, វីសតិយា បដ្ឋាយ មហា។

    Apica – sambādho gharāvāso kusalakiriyāya okāsābhāvato. Rajopatho asaṃvutasaṅkāraṭṭhānaṃ viya rajānaṃ kilesarajānaṃ sannipātaṭṭhānato. Abbhokāso pabbajjā kusalakiriyāya yathāsukhaṃ okāsasambhāvato. Nayidaṃ sukaraṃ…pe… pabbajeyyanti ettha ayaṃ saṅkhepakathā – yadetaṃ sikkhattayabrahmacariyaṃ ekampi divasaṃ akhaṇḍaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparipuṇṇaṃ. Ekadivasampi ca kilesamalena amalinaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparisuddhaṃ. Saṅkhalikhitaṃ likhitasaṅkhasadisaṃ dhotasaṅkhasappaṭibhāgaṃ caritabbaṃ. Idaṃ na sukaraṃ agāraṃ ajjhāvasatā agāramajjhe vasantena ekantaparipuṇṇaṃ…pe… carituṃ – ‘‘yaṃnūnāhaṃ kese ca massuñca ohāretvā kasāyarasapītatāya kāsāyāni brahmacariyaṃ carantānaṃ anucchavikāni vatthāni acchādetvā paridahitvā agārasmā nikkhamitvā anagāriyaṃ pabbajeyya’’nti. Ettha ca yasmā agārassa hitaṃ kasivāṇijjādikammaṃ ‘‘agāriya’’nti vuccati, tañca pabbajjāya natthi, tasmā pabbajjā ‘‘anagāriya’’nti ñātabbā. Taṃ anagāriyaṃ. Pabbajeyyanti paṭipajjeyyaṃ. Appaṃ vāti sahassato heṭṭhā bhogakkhandho appo nāma hoti, sahassato paṭṭhāya mahā. Abandhanaṭṭhena ñātiyeva ñātiparivaṭṭo. Sopi vīsatiyā heṭṭhā appo hoti, vīsatiyā paṭṭhāya mahā.

    ១៧៨. ភិក្ខូនំ សិក្ខាសាជីវសមាបន្នោតិ យា ភិក្ខូនំ អធិសីលសង្ខាតា សិក្ខា, តញ្ច។ យត្ថ ចេតេ សហ ជីវន្តិ, ឯកជីវិកា សភាគវុត្តិនោ ហោន្តិ, តំ ភគវតា បញ្ញត្តសិក្ខាបទសង្ខាតំ សាជីវញ្ច។ តត្ថ សិក្ខនភាវេន សមាបន្នោតិ ភិក្ខូនំ សិក្ខាសាជីវសមាបន្នោ។ សមាបន្នោតិ សិក្ខំ បរិបូរេន្តោ សាជីវញ្ច អវីតិក្កមន្តោ ហុត្វា តទុភយំ ឧបគតោតិ អត្ថោ។ បាណាតិបាតំ បហាយាតិអាទីសុ បាណាតិបាតាទិកថា ហេដ្ឋា វិត្ថារិតា ឯវ។ បហាយាតិ ឥមំ បាណាតិបាតចេតនាសង្ខាតំ ទុស្សីល្យំ បជហិត្វា។ បដិវិរតោ ហោតីតិ បហីនកាលតោ បដ្ឋាយ តតោ ទុស្សីល្យតោ ឱរតោ វិរតោវ ហោតិ។ និហិតទណ្ឌោ និហិតសត្ថោតិ បរូបឃាតត្ថាយ ទណ្ឌំ វា សត្ថំ វា អាទាយ អវត្តនតោ និក្ខិត្តទណ្ឌោ ចេវ និក្ខិត្តសត្ថោ ចាតិ អត្ថោ។ ឯត្ថ ច ឋបេត្វា ទណ្ឌំ, សព្ពម្បិ អវសេសំ ឧបករណំ សត្តានំ វិនាសនភាវតោ ‘សត្ថ’ន្តិ វេទិតព្ពំ។ យំ បន ភិក្ខូ កត្តរទណ្ឌំ វា ទន្តកដ្ឋវាសិំ វា បិប្ផលិកំ វា គហេត្វា វិចរន្តិ, ន តំ បរូបឃាតត្ថាយ។ តស្មា និហិតទណ្ឌា និហិតសត្ថាត្វេវ សង្ខំ គច្ឆន្តិ។ លជ្ជីតិ បាបជិគុច្ឆនលក្ខណាយ លជ្ជាយ សមន្នាគតោ។ ទយាបន្នោតិ ទយំ មេត្តចិត្តតំ អាបន្នោ។ សព្ពបាណភូតហិតានុកម្បីតិ សព្ពេ បាណភូតេ ហិតេន អនុកម្បកោ។ តាយ ទយាបន្នតាយ សព្ពេសំ បាណភូតានំ ហិតចិត្តកោតិ អត្ថោ។ វិហរតីតិ ឥរិយតិ, បាលេតិ។

    178. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannoti yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā, tañca. Yattha cete saha jīvanti, ekajīvikā sabhāgavuttino honti, taṃ bhagavatā paññattasikkhāpadasaṅkhātaṃ sājīvañca. Tattha sikkhanabhāvena samāpannoti bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno. Samāpannoti sikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto hutvā tadubhayaṃ upagatoti attho. Pāṇātipātaṃ pahāyātiādīsu pāṇātipātādikathā heṭṭhā vitthāritā eva. Pahāyāti imaṃ pāṇātipātacetanāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ pajahitvā. Paṭivirato hotīti pahīnakālato paṭṭhāya tato dussīlyato orato viratova hoti. Nihitadaṇḍo nihitasatthoti parūpaghātatthāya daṇḍaṃ vā satthaṃ vā ādāya avattanato nikkhittadaṇḍo ceva nikkhittasattho cāti attho. Ettha ca ṭhapetvā daṇḍaṃ, sabbampi avasesaṃ upakaraṇaṃ sattānaṃ vināsanabhāvato ‘sattha’nti veditabbaṃ. Yaṃ pana bhikkhū kattaradaṇḍaṃ vā dantakaṭṭhavāsiṃ vā pipphalikaṃ vā gahetvā vicaranti, na taṃ parūpaghātatthāya. Tasmā nihitadaṇḍā nihitasatthātveva saṅkhaṃ gacchanti. Lajjīti pāpajigucchanalakkhaṇāya lajjāya samannāgato. Dayāpannoti dayaṃ mettacittataṃ āpanno. Sabbapāṇabhūtahitānukampīti sabbe pāṇabhūte hitena anukampako. Tāya dayāpannatāya sabbesaṃ pāṇabhūtānaṃ hitacittakoti attho. Viharatīti iriyati, pāleti.

    ទិន្នមេវ អាទិយតីតិ ទិន្នាទាយី។ ចិត្តេនបិ ទិន្នមេវ បដិកង្ខតីតិ ទិន្នបាដិកង្ខី។ ថេនេតីតិ ថេនោ។ ន ថេនេន អថេនេន។ អថេនត្តាយេវ សុចិភូតេន។ អត្តនាតិ អត្តភាវេន។ អថេនំ សុចិភូតំ អត្តភាវំ កត្វា វិហរតីតិ វុត្តំ ហោតិ។

    Dinnameva ādiyatīti dinnādāyī. Cittenapi dinnameva paṭikaṅkhatīti dinnapāṭikaṅkhī. Thenetīti theno. Na thenena athenena. Athenattāyeva sucibhūtena. Attanāti attabhāvena. Athenaṃ sucibhūtaṃ attabhāvaṃ katvā viharatīti vuttaṃ hoti.

    អព្រហ្មចរិយន្តិ អសេដ្ឋចរិយំ។ ព្រហ្មំ សេដ្ឋំ អាចារំ ចរតីតិ ព្រហ្មចារី។ អារាចារីតិ អព្រហ្មចរិយតោ ទូរចារី។ មេថុនាតិ រាគបរិយុដ្ឋានវសេន សទិសត្តា មេថុនកាតិ លទ្ធវោហារេហិ បដិសេវិតព្ពតោ មេថុនាតិ សង្ខំ គតា អសទ្ធម្មា។ គាមធម្មាតិ គាមវាសីនំ ធម្មា។

    Abrahmacariyanti aseṭṭhacariyaṃ. Brahmaṃ seṭṭhaṃ ācāraṃ caratīti brahmacārī. Ārācārīti abrahmacariyato dūracārī. Methunāti rāgapariyuṭṭhānavasena sadisattā methunakāti laddhavohārehi paṭisevitabbato methunāti saṅkhaṃ gatā asaddhammā. Gāmadhammāti gāmavāsīnaṃ dhammā.

    សច្ចំ វទតីតិ សច្ចវាទី។ សច្ចេន សច្ចំ សន្ទហតិ ឃដេតីតិ សច្ចសន្ធោ។ ន អន្តរន្តរា មុសា វទតីតិ អត្ថោ។ យោ ហិ បុរិសោ កទាចិ មុសា វទតិ, កទាចិ សច្ចំ, តស្ស មុសាវាទេន អន្តរិតត្តា សច្ចំ សច្ចេន ន ឃដីយតិ, តស្មា ន សោ សច្ចសន្ធោ។ អយំ បន ន តាទិសោ។ ជីវិតហេតុបិ មុសា អវត្វា សច្ចេន សច្ចំ សន្ទហតិយេវាតិ សច្ចសន្ធោ។ ថេតោតិ ថិរោ, ថិរកថោតិ អត្ថោ។ ឯកោ ហិ បុគ្គលោ ហលិទ្ទិរាគោ វិយ, ថុសរាសិម្ហិ និខាតខាណុកោ វិយ, អស្សបិដ្ឋេ ឋបិតកុម្ភណ្ឌមិវ ច, ន ថិរកថោ ហោតិ។ ឯកោ បាសាណលេខា វិយ, ឥន្ទខីលោ វិយ ច ថិរកថោ ហោតិ។ អសិនា សីសេ ឆិន្ទន្តេបិ ទ្វេ កថា ន កថេតិ។ អយំ វុច្ចតិ ថេតោ។ បច្ចយិកោតិ បត្តិយាយិតព្ពកោ, សទ្ធាយិកោតិ អត្ថោ។ ឯកច្ចោ ហិ បុគ្គលោ ន បច្ចយិកោ ហោតិ។ ‘ឥទំ កេន វុត្តំ? អសុកេនា’តិ វុត្តេ ‘មា តស្ស វចនំ សទ្ទហថា’តិ វត្តព្ពតំ អាបជ្ជតិ។ ឯកោ បច្ចយិកោ ហោតិ។ ‘ឥទំ កេន វុត្តំ? អសុកេនា’តិ វុត្តេ ‘យទិ តេន វុត្តំ, ឥទមេវ បមាណំ, ឥទានិ ឧបបរិក្ខិតព្ពំ នត្ថិ, ឯវមេវ ឥទ’ន្តិ វត្តព្ពតំ អាបជ្ជតិ។ អយំ វុច្ចតិ បច្ចយិកោ។ អវិសំវាទកោ លោកស្សាតិ តាយ សច្ចវាទិតាយ លោកំ ន វិសំវាទេតីតិ អត្ថោ។

    Saccaṃ vadatīti saccavādī. Saccena saccaṃ sandahati ghaṭetīti saccasandho. Na antarantarā musā vadatīti attho. Yo hi puriso kadāci musā vadati, kadāci saccaṃ, tassa musāvādena antaritattā saccaṃ saccena na ghaṭīyati, tasmā na so saccasandho. Ayaṃ pana na tādiso. Jīvitahetupi musā avatvā saccena saccaṃ sandahatiyevāti saccasandho. Thetoti thiro, thirakathoti attho. Eko hi puggalo haliddirāgo viya, thusarāsimhi nikhātakhāṇuko viya, assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍamiva ca, na thirakatho hoti. Eko pāsāṇalekhā viya, indakhīlo viya ca thirakatho hoti. Asinā sīse chindantepi dve kathā na katheti. Ayaṃ vuccati theto. Paccayikoti pattiyāyitabbako, saddhāyikoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti. ‘Idaṃ kena vuttaṃ? Asukenā’ti vutte ‘mā tassa vacanaṃ saddahathā’ti vattabbataṃ āpajjati. Eko paccayiko hoti. ‘Idaṃ kena vuttaṃ? Asukenā’ti vutte ‘yadi tena vuttaṃ, idameva pamāṇaṃ, idāni upaparikkhitabbaṃ natthi, evameva ida’nti vattabbataṃ āpajjati. Ayaṃ vuccati paccayiko. Avisaṃvādako lokassāti tāya saccavāditāya lokaṃ na visaṃvādetīti attho.

    ឥមេសំ ភេទាយាតិ យេសំ ឥតោ សុត្វាតិ វុត្តានំ សន្តិកេ សុតំ, តេសំ ភេទាយ។ ភិន្នានំ វា សន្ធាតាតិ ទ្វិន្នំ មិត្តានំ វា សមានុបជ្ឈាយកាទីនំ វា កេនចិទេវ ការណេន ភិន្នានំ ឯកមេកំ ឧបសង្កមិត្វា – ‘តុម្ហាកំ ឦទិសេ កុលេ ជាតានំ, ឯវំ ពហុស្សុតានំ ឥទំ ន យុត្ត’ន្តិអាទីនិ វត្វា សន្ធានំ កត្តា។ អនុប្បទាតាតិ សន្ធានានុប្បទាតា។ ទ្វេ ជនេ សមគ្គេ ទិស្វា – ‘តុម្ហាកំ ឯវរូបេ កុលេ ជាតានំ, ឯវរូបេហិ គុណេហិ សមន្នាគតានំ អនុច្ឆវិកមេត’ន្តិអាទីនិ វត្វា ទឡ្ហីកម្មំ កត្តាតិ អត្ថោ។ សមគ្គោ អារាមោ អស្សាតិ សមគ្គារាមោ។ យត្ថ សមគ្គា នត្ថិ, តត្ថ វសិតុម្បិ ន ឥច្ឆតីតិ អត្ថោ។ សមគ្គរាមោតិបិ បាឡិ។ អយមេវ អត្ថោ។ សមគ្គរតោតិ សមគ្គេសុ រតោ។ តេ បហាយ អញ្ញត្រ គន្តុម្បិ ន ឥច្ឆតីតិ អត្ថោ។ សមគ្គេ ទិស្វាបិ សុត្វាបិ នន្ទតីតិ សមគ្គនន្ទី។ សមគ្គករណិំ វាចំ ភាសិតាតិ យា វាចា សត្តេ សមគ្គេយេវ ករោតិ, តំ សាមគ្គីគុណបរិទីបកមេវ វាចំ ភាសតិ, ន ឥតរន្តិ។

    Imesaṃbhedāyāti yesaṃ ito sutvāti vuttānaṃ santike sutaṃ, tesaṃ bhedāya. Bhinnānaṃ vā sandhātāti dvinnaṃ mittānaṃ vā samānupajjhāyakādīnaṃ vā kenacideva kāraṇena bhinnānaṃ ekamekaṃ upasaṅkamitvā – ‘tumhākaṃ īdise kule jātānaṃ, evaṃ bahussutānaṃ idaṃ na yutta’ntiādīni vatvā sandhānaṃ kattā. Anuppadātāti sandhānānuppadātā. Dve jane samagge disvā – ‘tumhākaṃ evarūpe kule jātānaṃ, evarūpehi guṇehi samannāgatānaṃ anucchavikameta’ntiādīni vatvā daḷhīkammaṃ kattāti attho. Samaggo ārāmo assāti samaggārāmo. Yattha samaggā natthi, tattha vasitumpi na icchatīti attho. Samaggarāmotipi pāḷi. Ayameva attho. Samaggaratoti samaggesu rato. Te pahāya aññatra gantumpi na icchatīti attho. Samagge disvāpi sutvāpi nandatīti samagganandī. Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitāti yā vācā satte samaggeyeva karoti, taṃ sāmaggīguṇaparidīpakameva vācaṃ bhāsati, na itaranti.

    កាលេន វទតីតិ កាលវាទី។ វត្តព្ពយុត្តកាលំ សល្លក្ខេត្វា វទតីតិ អត្ថោ។ ភូតំ តថំ តច្ឆំ សភាវមេវ វទតីតិ ភូតវាទី។ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកត្ថសន្និស្សិតមេវ កត្វា វទតីតិ អត្ថវាទី។ នវលោកុត្តរធម្មសន្និស្សិតំ កត្វា វទតីតិ ធម្មវាទី។ សំវរវិនយបហានវិនយសន្និស្សិតំ កត្វា វទតីតិ វិនយវាទី។ និធានំ វុច្ចតិ ឋបនោកាសោ។ និធានមស្ស អត្ថីតិ និធានវតី។ ហទយេ និធាតព្ពយុត្តកំ វាចំ ភាសិតាតិ អត្ថោ។ កាលេនាតិ ឯវរូបិំ ភាសមានោបិ ច ‘‘អហំ និធានវតិំ វាចំ ភាសិស្សាមី’’តិ ន អកាលេន ភាសតិ។ យុត្តកាលំ បន សល្លក្ខេត្វាវ ភាសតីតិ អត្ថោ។ សាបទេសន្តិ សឧបមំ, សការណន្តិ អត្ថោ។ បរិយន្តវតិន្តិ បរិច្ឆេទំ ទស្សេត្វា។ យថាស្សា បរិច្ឆេទោ បញ្ញាយតិ, ឯវំ ភាសតីតិ អត្ថោ។ អត្ថសំហិតន្តិ អនេកេហិបិ នយេហិ វិភជន្តេន បរិយាទាតុំ អសក្កុណេយ្យតាយ អត្ថសម្បន្នំ ភាសតិ។ យំ វា សោ អត្ថវាទី អត្ថំ វទតិ, តេន អត្ថេន សំហិតត្តា អត្ថសំហិតំ វាចំ ភាសតិ។ ន អញ្ញំ និក្ខិបិត្វា អញ្ញំ ភាសតីតិ វុត្តំ ហោតិ។

    Kālena vadatīti kālavādī. Vattabbayuttakālaṃ sallakkhetvā vadatīti attho. Bhūtaṃ tathaṃ tacchaṃ sabhāvameva vadatīti bhūtavādī. Diṭṭhadhammikasamparāyikatthasannissitameva katvā vadatīti atthavādī. Navalokuttaradhammasannissitaṃ katvā vadatīti dhammavādī. Saṃvaravinayapahānavinayasannissitaṃ katvā vadatīti vinayavādī. Nidhānaṃ vuccati ṭhapanokāso. Nidhānamassa atthīti nidhānavatī. Hadaye nidhātabbayuttakaṃ vācaṃ bhāsitāti attho. Kālenāti evarūpiṃ bhāsamānopi ca ‘‘ahaṃ nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsissāmī’’ti na akālena bhāsati. Yuttakālaṃ pana sallakkhetvāva bhāsatīti attho. Sāpadesanti saupamaṃ, sakāraṇanti attho. Pariyantavatinti paricchedaṃ dassetvā. Yathāssā paricchedo paññāyati, evaṃ bhāsatīti attho. Atthasaṃhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyādātuṃ asakkuṇeyyatāya atthasampannaṃ bhāsati. Yaṃ vā so atthavādī atthaṃ vadati, tena atthena saṃhitattā atthasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsati. Na aññaṃ nikkhipitvā aññaṃ bhāsatīti vuttaṃ hoti.

    ១៧៩. ពីជគាមភូតគាមសមារម្ភាតិ មូលពីជំ, ខន្ធពីជំ, ផឡុពីជំ, អគ្គពីជំ ពីជពីជន្តិ បញ្ចវិធស្ស ពីជគាមស្ស ចេវ យស្ស កស្សចិ នីលតិណរុក្ខាទិកស្ស ភូតគាមស្ស ច សមារម្ភា។ ឆេទនភេទនបចនាទិភាវេន វិកោបនា បដិវិរតោតិ អត្ថោ។ ឯកភត្តិកោតិ បាតរាសភត្តំ, សាយមាសភត្តន្តិ ទ្វេ ភត្តានិ។ តេសុ បាតរាសភត្តំ អន្តោមជ្ឈន្ហិកេន បរិច្ឆិន្នំ។ ឥតរំ មជ្ឈន្ហិកតោ ឧទ្ធំ អន្តោអរុណេន។ តស្មា អន្តោមជ្ឈន្ហិកេ ទសក្ខត្តុំ ភុញ្ជមានោបិ ឯកភត្តិកោវ ហោតិ។ តំ សន្ធាយ វុត្តំ – ឯកភត្តិកោតិ។ រត្តិយា ភោជនំ រត្តិ, តតោ ឧបរតោតិ រត្តូបរតោ។ អតិក្កន្តេ មជ្ឈន្ហិកេ យាវ សូរិយសត្ថង្គមនា ភោជនំ វិកាលភោជនំ នាម, តតោ វិរតត្តា វិរតោ វិកាលភោជនា។ សាសនស្ស អននុលោមត្តា វិសូកំ បដាណីភូតំ ទស្សនន្តិ វិសូកទស្សនំ។ អត្តនា នច្ចននច្ចាបនាទិវសេន នច្ចា ច គីតា ច វាទិតា ច អន្តមសោ មយូរនច្ចនាបនាទិវសេនបិ បវត្តានំ នច្ចាទីនំ វិសូកភូតា ទស្សនា ចាតិ នច្ចគីតវាទិតវិសូកទស្សនា។ នច្ចាទីនិ ហិ អត្តនា បយោជេតុំ វា បរេហិ បយោជាបេតុំ វា យុត្តានិ បស្សិតុំ វា នេវ ភិក្ខូនំ ន ភិក្ខុនីនំ វដ្ដន្តិ។ មាលាទីសុ – មាលាតិ យំកិញ្ចិ បុប្ផំ។ គន្ធន្តិ យំកិញ្ចិ គន្ធជាតំ។ វិលេបនន្តិ ឆវិរាគករណំ។ តត្ថ បិឡន្ធន្តោ ធារេតិ នាម។ ឩនដ្ឋានំ បូរេន្តោ មណ្ឌេតិ នាម។ គន្ធវសេន ឆវិរាគវសេន ច សាទិយន្តោ វិភូសេតិ នាម។ ឋានំ វុច្ចតិ ការណំ។ តស្មា យាយ ទុស្សីល្យចេតនាយ តានិ មាលាធារណាទីនិ មហាជនោ ករោតិ, តតោ បដិវិរតោតិ អត្ថោ។ ឧច្ចាសយនំ វុច្ចតិ បមាណាតិក្កន្តំ។ មហាសយនំ អកប្បិយសន្ថតំ, តតោ បដិវិរតោតិ អត្ថោ។ ជាតរូបន្តិ សុវណ្ណំ។ រជតន្តិ កហាបណោ, លោហមាសកោ, ជតុមាសកោ, ទារុមាសកោតិ យេ វោហារំ គច្ឆន្តិ។ តស្ស ឧភយស្សាបិ បដិគ្គហណា បដិវិរតោ, នេវ នំ ឧគ្គណ្ហាតិ, ន ឧគ្គណ្ហាបេតិ, ន ឧបនិក្ខិត្តំ សាទិយតីតិ អត្ថោ។

    179. Bījagāmabhūtagāmasamārambhāti mūlabījaṃ, khandhabījaṃ, phaḷubījaṃ, aggabījaṃ bījabījanti pañcavidhassa bījagāmassa ceva yassa kassaci nīlatiṇarukkhādikassa bhūtagāmassa ca samārambhā. Chedanabhedanapacanādibhāvena vikopanā paṭiviratoti attho. Ekabhattikoti pātarāsabhattaṃ, sāyamāsabhattanti dve bhattāni. Tesu pātarāsabhattaṃ antomajjhanhikena paricchinnaṃ. Itaraṃ majjhanhikato uddhaṃ antoaruṇena. Tasmā antomajjhanhike dasakkhattuṃ bhuñjamānopi ekabhattikova hoti. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ekabhattikoti. Rattiyā bhojanaṃ ratti, tato uparatoti rattūparato. Atikkante majjhanhike yāva sūriyasatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāma, tato viratattā virato vikālabhojanā. Sāsanassa ananulomattā visūkaṃ paṭāṇībhūtaṃ dassananti visūkadassanaṃ. Attanā naccananaccāpanādivasena naccā ca gītā ca vāditā ca antamaso mayūranaccanāpanādivasenapi pavattānaṃ naccādīnaṃ visūkabhūtā dassanā cāti naccagītavāditavisūkadassanā. Naccādīni hi attanā payojetuṃ vā parehi payojāpetuṃ vā yuttāni passituṃ vā neva bhikkhūnaṃ na bhikkhunīnaṃ vaṭṭanti. Mālādīsu – mālāti yaṃkiñci pupphaṃ. Gandhanti yaṃkiñci gandhajātaṃ. Vilepananti chavirāgakaraṇaṃ. Tattha piḷandhanto dhāreti nāma. Ūnaṭṭhānaṃ pūrento maṇḍeti nāma. Gandhavasena chavirāgavasena ca sādiyanto vibhūseti nāma. Ṭhānaṃ vuccati kāraṇaṃ. Tasmā yāya dussīlyacetanāya tāni mālādhāraṇādīni mahājano karoti, tato paṭiviratoti attho. Uccāsayanaṃ vuccati pamāṇātikkantaṃ. Mahāsayanaṃ akappiyasanthataṃ, tato paṭiviratoti attho. Jātarūpanti suvaṇṇaṃ. Rajatanti kahāpaṇo, lohamāsako, jatumāsako, dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchanti. Tassa ubhayassāpi paṭiggahaṇā paṭivirato, neva naṃ uggaṇhāti, na uggaṇhāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatīti attho.

    អាមកធញ្ញបដិគ្គហណាតិ សាលិវីហិយវគោធុមកង្គុវរកកុទ្រូសកសង្ខាតស្ស សត្តវិធស្សាបិ អាមកធញ្ញស្ស បដិគ្គហណា។ ន កេវលញ្ច ឯតេសំ បដិគ្គហណមេវ, អាមសនម្បិ ភិក្ខូនំ ន វដ្ដតិយេវ។ អាមកមំសបដិគ្គហណាតិ ឯត្ថ អញ្ញត្រ ឱទិស្ស អនុញ្ញាតា អាមកមច្ឆមំសានំ បដិគ្គហណមេវ ភិក្ខូនំ ន វដ្ដតិ, នោ អាមសនំ។ ឥត្ថិកុមារិកបដិគ្គហណាតិ ឯត្ថ ឥត្ថីតិ បុរិសន្តរគតា។ ឥតរា កុមារិកា នាម។ តាសំ បដិគ្គហណម្បិ អាមសនម្បិ អកប្បិយមេវ។ ទាសិទាសបដិគ្គហណាតិ ឯត្ថ ទាសិទាសវសេនេវ តេសំ បដិគ្គហណំ ន វដ្ដតិ។ ‘កប្បិយការកំ ទម្មិ’, ‘អារាមិកំ ទម្មី’តិ ឯវំ វុត្តេ បន វដ្ដតិ។ អជេឡកាទីសុបិ ខេត្តវត្ថុបរិយោសានេសុ កប្បិយាកប្បិយនយោ វិនយវសេន ឧបបរិក្ខិតព្ពោ។ តត្ថ ខេត្តំ នាម យស្មិំ បុព្ពណ្ណំ រុហតិ។ វត្ថុ នាម យស្មិំ អបរណ្ណំ រុហតិ។ យត្ថ វា ឧភយម្បិ រុហតិ តំ ខេត្តំ។ តទត្ថាយ អកតភូមិភាគោ វត្ថុ។ ខេត្តវត្ថុសីសេន ចេត្ថ វាបិតឡាកាទីនិបិ សង្គហិតានេវ។

    Āmakadhaññapaṭiggahaṇāti sālivīhiyavagodhumakaṅguvarakakudrūsakasaṅkhātassa sattavidhassāpi āmakadhaññassa paṭiggahaṇā. Na kevalañca etesaṃ paṭiggahaṇameva, āmasanampi bhikkhūnaṃ na vaṭṭatiyeva. Āmakamaṃsapaṭiggahaṇāti ettha aññatra odissa anuññātā āmakamacchamaṃsānaṃ paṭiggahaṇameva bhikkhūnaṃ na vaṭṭati, no āmasanaṃ. Itthikumārikapaṭiggahaṇāti ettha itthīti purisantaragatā. Itarā kumārikā nāma. Tāsaṃ paṭiggahaṇampi āmasanampi akappiyameva. Dāsidāsapaṭiggahaṇāti ettha dāsidāsavaseneva tesaṃ paṭiggahaṇaṃ na vaṭṭati. ‘Kappiyakārakaṃ dammi’, ‘ārāmikaṃ dammī’ti evaṃ vutte pana vaṭṭati. Ajeḷakādīsupi khettavatthupariyosānesu kappiyākappiyanayo vinayavasena upaparikkhitabbo. Tattha khettaṃ nāma yasmiṃ pubbaṇṇaṃ ruhati. Vatthu nāma yasmiṃ aparaṇṇaṃ ruhati. Yattha vā ubhayampi ruhati taṃ khettaṃ. Tadatthāya akatabhūmibhāgo vatthu. Khettavatthusīsena cettha vāpitaḷākādīnipi saṅgahitāneva.

    ទូតេយ្យំ វុច្ចតិ ទូតកម្មំ។ គិហីនំ បហិតំ បណ្ណំ វា សាសនំ វា គហេត្វា តត្ថ តត្ថ គមនំ ។ បហីណគមនំ វុច្ចតិ បរឃរំ បេសិតស្ស ខុទ្ទកគមនំ។ អនុយោគោ នាម តទុភយករណំ។ តស្មា ទូតេយ្យបហីណគមនានំ អនុគោតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ កយវិក្កយាតិ កយា ច វិក្កយា ច។ តុលាកូដាទីសុ – កូដន្តិ វញ្ចនំ។ តត្ថ តុលាកូដំ នាម រូបកូដំ, អង្គកូដំ គហណកូដំ, បដិច្ឆន្នកូដន្តិ ចតុព្ពិធំ ហោតិ។ តត្ថ រូបកូដំ នាម ទ្វេ តុលា សមរូបា កត្វា គណ្ហន្តោ មហតិយា គណ្ហាតិ, ទទន្តោ ខុទ្ទិកាយ ទេតិ។ អង្គកូដំ នាម គណ្ហន្តោ បច្ឆាភាគេ ហត្ថេន តុលំ អក្កមតិ, ទទន្តោ បុព្ពភាគេ។ គហណកូដំ នាម គណ្ហន្តោ មូលេ រជ្ជុំ គណ្ហាតិ, ទទន្តោ អគ្គេ។ បដិច្ឆន្នកូដំ នាម តុលំ សុសិរំ កត្វា អន្តោ អយចុណ្ណំ បក្ខិបិត្វា គណ្ហន្តោ តំ បច្ឆាភាគេ ករោតិ, ទទន្តោ អគ្គភាគេ។

    Dūteyyaṃ vuccati dūtakammaṃ. Gihīnaṃ pahitaṃ paṇṇaṃ vā sāsanaṃ vā gahetvā tattha tattha gamanaṃ . Pahīṇagamanaṃ vuccati paragharaṃ pesitassa khuddakagamanaṃ. Anuyogo nāma tadubhayakaraṇaṃ. Tasmā dūteyyapahīṇagamanānaṃ anugoti evamettha attho daṭṭhabbo. Kayavikkayāti kayā ca vikkayā ca. Tulākūṭādīsu – kūṭanti vañcanaṃ. Tattha tulākūṭaṃ nāma rūpakūṭaṃ, aṅgakūṭaṃ gahaṇakūṭaṃ, paṭicchannakūṭanti catubbidhaṃ hoti. Tattha rūpakūṭaṃ nāma dve tulā samarūpā katvā gaṇhanto mahatiyā gaṇhāti, dadanto khuddikāya deti. Aṅgakūṭaṃ nāma gaṇhanto pacchābhāge hatthena tulaṃ akkamati, dadanto pubbabhāge. Gahaṇakūṭaṃ nāma gaṇhanto mūle rajjuṃ gaṇhāti, dadanto agge. Paṭicchannakūṭaṃ nāma tulaṃ susiraṃ katvā anto ayacuṇṇaṃ pakkhipitvā gaṇhanto taṃ pacchābhāge karoti, dadanto aggabhāge.

    កំសោ វុច្ចតិ សុវណ្ណបាតិ។ តាយ វញ្ចនំ កំសកូដំ។ កថំ? ឯកំ សុវណ្ណបាតិំ កត្វា អញ្ញា ទ្វេ តិស្សោ លោហបាតិយោ សុវណ្ណវណ្ណា ករោន្តិ, តតោ ជនបទំ គន្ត្វា កិញ្ចិទេវ អឌ្ឍកុលំ បវិសិត្វា សុវណ្ណភាជនានិ កិណថា’តិ វត្វា អគ្ឃេ បុច្ឆិតេ សមគ្ឃតរំ ទាតុកាមា ហោន្តិ។ តតោ តេហិ ‘កថំ ឥមេសំ សុវណ្ណភាវោ ជានិតព្ពោ’តិ វុត្តេ ‘វីមំសិត្វា គណ្ហថា’តិ សុវណ្ណបាតិំ បាសាណេ ឃំសិត្វា សព្ពបាតិយោ ទត្វា គច្ឆន្តិ។

    Kaṃso vuccati suvaṇṇapāti. Tāya vañcanaṃ kaṃsakūṭaṃ. Kathaṃ? Ekaṃ suvaṇṇapātiṃ katvā aññā dve tisso lohapātiyo suvaṇṇavaṇṇā karonti, tato janapadaṃ gantvā kiñcideva aḍḍhakulaṃ pavisitvā suvaṇṇabhājanāni kiṇathā’ti vatvā agghe pucchite samagghataraṃ dātukāmā honti. Tato tehi ‘kathaṃ imesaṃ suvaṇṇabhāvo jānitabbo’ti vutte ‘vīmaṃsitvā gaṇhathā’ti suvaṇṇapātiṃ pāsāṇe ghaṃsitvā sabbapātiyo datvā gacchanti.

    មានកូដំ នាម ហទយភេទសិខាភេទរជ្ជុភេទវសេន តិវិធំ ហោតិ។ តត្ថ ហទយភេទោ សប្បិតេលាទិមិននកាលេ លព្ភតិ។ តានិ ហិ គណ្ហន្តោ ហេដ្ឋា ឆិទ្ទេន មានេន ‘សណិកំ អាសិញ្ចា’តិ វត្វា អន្តោភាជនេ ពហុំ បគ្ឃរាបេត្វា គណ្ហាតិ។ ទទន្តោ ឆិទ្ទំ បិធាយ សីឃំ បូរេត្វា ទេតិ។ សិខាភេទោ តិលតណ្ឌុលាទិមិននកាលេ លព្ភតិ។ តានិ ហិ គណ្ហន្តោ សណិកំ សិខំ ឧស្សាបេត្វា គណ្ហាតិ។ ទទន្តោ វេគេន បូរេត្វា សិខំ ឆិន្ទន្តោ ទេតិ។ រជ្ជុភេទោ ខេត្តវត្ថុមិននកាលេ លព្ភតិ។ លញ្ជំ អលភន្តា ហិ ខេត្តំ អមហន្តម្បិ មហន្តំ កត្វា មិនន្តិ។

    Mānakūṭaṃ nāma hadayabhedasikhābhedarajjubhedavasena tividhaṃ hoti. Tattha hadayabhedo sappitelādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto heṭṭhā chiddena mānena ‘saṇikaṃ āsiñcā’ti vatvā antobhājane bahuṃ paggharāpetvā gaṇhāti. Dadanto chiddaṃ pidhāya sīghaṃ pūretvā deti. Sikhābhedo tilataṇḍulādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto saṇikaṃ sikhaṃ ussāpetvā gaṇhāti. Dadanto vegena pūretvā sikhaṃ chindanto deti. Rajjubhedo khettavatthuminanakāle labbhati. Lañjaṃ alabhantā hi khettaṃ amahantampi mahantaṃ katvā minanti.

    ឧក្កោដនាទីសុ – ឧក្កោដនន្តិ អស្សាមិកេ សាមិកេ កាតុំ លញ្ជគ្គហណំ។ វញ្ចនន្តិ តេហិ តេហិ ឧបាយេហិ បរេសំ វញ្ចនំ។ តត្រិទមេកំ វត្ថុ – ឯកោ កិរ លុទ្ទកោ មិគញ្ច មិគបោតកញ្ច គហេត្វា អាគច្ឆតិ។ តមេកោ ធុត្តោ – ‘‘កិំ ភោ មិគោ អគ្ឃតិ, កិំ មិគបោតកោ’’តិ អាហ។ ‘‘មិគោ ទ្វេ កហាបណេ, មិគបោតកោ ឯក’’ន្តិ ច វុត្តេ កហាបណំ ទត្វា មិគបោតកំ គហេត្វា ថោកំ គន្ត្វា និវត្តោ , ‘‘ន មេ ភោ មិគបោតកេន អត្ថោ, មិគំ មេ ទេហី’’តិ អាហ។ តេន ហិ ‘‘ទ្វេ កហាបណេ ទេហី’’តិ។ សោ អាហ – ‘‘ននុ តេ, ភោ, មយា បឋមំ ឯកោ កហាបណោ ទិន្នោ’’តិ? ‘‘អាម ទិន្នោ’’តិ។ ឥទម្បិ មិគបោតកំ គណ្ហ, ឯវំ សោ ច កហាបណោ អយញ្ច កហាបណគ្ឃណកោ មិគបោតកោតិ ទ្វេ កហាបណា ភវិស្សន្តីតិ។ សោ ‘‘ការណំ វទតី’’តិ សល្លក្ខេត្វា មិគបោតកំ គហេត្វា មិគំ អទាសីតិ។

    Ukkoṭanādīsu – ukkoṭananti assāmike sāmike kātuṃ lañjaggahaṇaṃ. Vañcananti tehi tehi upāyehi paresaṃ vañcanaṃ. Tatridamekaṃ vatthu – eko kira luddako migañca migapotakañca gahetvā āgacchati. Tameko dhutto – ‘‘kiṃ bho migo agghati, kiṃ migapotako’’ti āha. ‘‘Migo dve kahāpaṇe, migapotako eka’’nti ca vutte kahāpaṇaṃ datvā migapotakaṃ gahetvā thokaṃ gantvā nivatto , ‘‘na me bho migapotakena attho, migaṃ me dehī’’ti āha. Tena hi ‘‘dve kahāpaṇe dehī’’ti. So āha – ‘‘nanu te, bho, mayā paṭhamaṃ eko kahāpaṇo dinno’’ti? ‘‘Āma dinno’’ti. Idampi migapotakaṃ gaṇha, evaṃ so ca kahāpaṇo ayañca kahāpaṇagghaṇako migapotakoti dve kahāpaṇā bhavissantīti. So ‘‘kāraṇaṃ vadatī’’ti sallakkhetvā migapotakaṃ gahetvā migaṃ adāsīti.

    និកតីតិ យោគវសេន វា មាយាវសេន វា អបាមង្គំ បាមង្គន្តិ, អមណិំ មណីតិ, អសុវណ្ណំ សុវណ្ណន្តិ កត្វា បតិរូបកេន វញ្ចនំ។ សាចិយោគោតិ កុដិលយោគោ។ ឯតេសំយេវ ឧក្កោដនាទីនមេតំ នាមំ។ តស្មា ឧក្កោដនសាចិយោគោ វញ្ចនសាចិយោគោ និកតិសាចិយោគោតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ កេចិ អញ្ញំ ទស្សេត្វា អញ្ញស្ស បរិវត្តនំ ‘សាចិយោគោ’តិ វទន្តិ។ តំ បន វញ្ចនេនេវ សង្គហិតំ។

    Nikatīti yogavasena vā māyāvasena vā apāmaṅgaṃ pāmaṅganti, amaṇiṃ maṇīti, asuvaṇṇaṃ suvaṇṇanti katvā patirūpakena vañcanaṃ. Sāciyogoti kuṭilayogo. Etesaṃyeva ukkoṭanādīnametaṃ nāmaṃ. Tasmā ukkoṭanasāciyogo vañcanasāciyogo nikatisāciyogoti evamettha attho daṭṭhabbo. Keci aññaṃ dassetvā aññassa parivattanaṃ ‘sāciyogo’ti vadanti. Taṃ pana vañcaneneva saṅgahitaṃ.

    ឆេទនាទីសុ – ឆេទនន្តិ ហត្ថច្ឆេទនាទិ។ វធោតិ មារណំ។ ពន្ធោតិ រជ្ជុពន្ធនាទីហិ ពន្ធនំ។ វិបរាមោសោតិ ហិមវិបរាមោសោ, គុម្ពវិបរាមោសោតិ ទុវិធោ។ យញ្ហិ ហិមបាតសមយេ ហិមេន បដិច្ឆន្នា ហុត្វា មគ្គប្បដិបន្នំ ជនំ មុសន្តិ, អយំ ហិមវិបរាមោសោ។ យំ គុម្ពាទីហិ បដិច្ឆន្នា មុសន្តិ, អយំ គុម្ពវិបរាមោសោ។ អាលោបោ វុច្ចតិ គាមនិគមាទីនំ វិលោបករណំ។ សហសាការោតិ សាហសិកកិរិយា។ គេហំ បវិសិត្វា មនុស្សានំ ឧរេ សត្ថំ ឋបេត្វា ឥច្ឆិតភណ្ឌគ្គហណំ។ ឯវមេតស្មា ឆេទន…បេ.… សហសាការា បដិវិរតោ ហោតិ។

    Chedanādīsu – chedananti hatthacchedanādi. Vadhoti māraṇaṃ. Bandhoti rajjubandhanādīhi bandhanaṃ. Viparāmosoti himaviparāmoso, gumbaviparāmosoti duvidho. Yañhi himapātasamaye himena paṭicchannā hutvā maggappaṭipannaṃ janaṃ musanti, ayaṃ himaviparāmoso. Yaṃ gumbādīhi paṭicchannā musanti, ayaṃ gumbaviparāmoso. Ālopo vuccati gāmanigamādīnaṃ vilopakaraṇaṃ. Sahasākāroti sāhasikakiriyā. Gehaṃ pavisitvā manussānaṃ ure satthaṃ ṭhapetvā icchitabhaṇḍaggahaṇaṃ. Evametasmā chedana…pe… sahasākārā paṭivirato hoti.

    ១៨០. សោ សន្តុដ្ឋោ ហោតីតិ សោ ចតូសុ បច្ចយេសុ ទ្វាទសវិធេន ឥតរីតរបច្ចយសន្តោសេន សមន្នាគតោ ហោតិ។ កាយបរិហារិកេនាតិ កាយំ បរិហរណមត្តកេន។ កុច្ឆិបរិហារិកេនាតិ កុច្ឆិបរិហរណមត្តកេន។ សមាទាយេវ បក្កមតីតិ អដ្ឋវិធំ ភិក្ខុ បរិក្ខារមត្តកំ សព្ពំ គហេត្វាវ កាយបដិពទ្ធំ កត្វាវ គច្ឆតិ។ ‘‘មម វិហារោ បរិវេណំ ឧបដ្ឋាកោ’’តិ សង្គោ វា ពទ្ធោ វា ន ហោតិ។ សោ ជិយា មុត្តសរោ វិយ យូថា បក្កន្តោ, មត្តហត្ថី វិយ ឥច្ឆិតិច្ឆិតំ សេនាសនំ វនសណ្ឌំ រុក្ខមូលំ វនបត្ថំ បព្ភារំ បរិភុញ្ជន្តោ ឯកោវ តិដ្ឋតិ, ឯកោវ និសីទតិ។ សព្ពិរិយាបថេសុ ឯកោវ អទុតិយោ។

    180. So santuṭṭho hotīti so catūsu paccayesu dvādasavidhena itarītarapaccayasantosena samannāgato hoti. Kāyaparihārikenāti kāyaṃ pariharaṇamattakena. Kucchiparihārikenāti kucchipariharaṇamattakena. Samādāyeva pakkamatīti aṭṭhavidhaṃ bhikkhu parikkhāramattakaṃ sabbaṃ gahetvāva kāyapaṭibaddhaṃ katvāva gacchati. ‘‘Mama vihāro pariveṇaṃ upaṭṭhāko’’ti saṅgo vā baddho vā na hoti. So jiyā muttasaro viya yūthā pakkanto, mattahatthī viya icchiticchitaṃ senāsanaṃ vanasaṇḍaṃ rukkhamūlaṃ vanapatthaṃ pabbhāraṃ paribhuñjanto ekova tiṭṭhati, ekova nisīdati. Sabbiriyāpathesu ekova adutiyo.

    ‘‘ចាតុទ្ទិសោ អប្បដិឃោ ច ហោតិ,

    ‘‘Cātuddiso appaṭigho ca hoti,

    សន្តុស្សមានោ ឥតរីតរេន;

    Santussamāno itarītarena;

    បរិស្សយានំ សហិតា អឆម្ភី,

    Parissayānaṃ sahitā achambhī,

    ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ’’តិ។ (សុ. និ. ៤២);

    Eko care khaggavisāṇakappo’’ti. (su. ni. 42);

    ឯវំ វណ្ណិតំ ខគ្គវិសាណកប្បតំ អាបជ្ជតិ។

    Evaṃ vaṇṇitaṃ khaggavisāṇakappataṃ āpajjati.

    ឥទានិ តមត្ថំ ឧបមាយ សាធេន្តោ, ‘‘សេយ្យថាបី’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ បក្ខី សកុណោតិ បក្ខយុត្តោ សកុណោ។ ឌេតីតិ ឧប្បតតិ។ អយំ បនេត្ថ សង្ខេបត្ថោ – សកុណោ នាម ‘‘អសុកស្មិំ បទេសេ រុក្ខោ បរិបក្កផលោ’’តិ ញត្វា នានាទិសាហិ អាគន្ត្វា នខបក្ខតុណ្ឌាទីហិ តស្ស ផលានិ វិជ្ឈន្តា វិធុនន្តា ខាទន្តិ។ ‘‘ឥទំ អជ្ជតនាយ, ឥទំ ស្វាតនាយ ភវិស្សតី’’តិ តេសំ ន ហោតិ។ ផលេ បន ខីណេ នេវ រុក្ខស្ស អារក្ខំ ឋបេន្តិ, ន តត្ថ បត្តំ វា នខំ វា តុណ្ឌំ វា ឋបេន្តិ។ អថ ខោ តស្មិំ រុក្ខេ អនបេក្ខោ ហុត្វា យោ យំ ទិសាភាគំ ឥច្ឆតិ, សោ តេន សបត្តភារោវ ឧប្បតិត្វា គច្ឆតិ។ ឯវមេវ អយំ ភិក្ខុ និស្សង្គោ និរបេក្ខោយេវ បក្កមតិ, តេន វុត្តំ សមាទាយេវ បក្កមតីតិ។ អរិយេនាតិ និទ្ទោសេន។ អជ្ឈត្តន្តិ សកេ អត្តភាវេ។ អនវជ្ជសុខន្តិ និទ្ទោសសុខំ។

    Idāni tamatthaṃ upamāya sādhento, ‘‘seyyathāpī’’tiādimāha. Tattha pakkhī sakuṇoti pakkhayutto sakuṇo. Ḍetīti uppatati. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – sakuṇo nāma ‘‘asukasmiṃ padese rukkho paripakkaphalo’’ti ñatvā nānādisāhi āgantvā nakhapakkhatuṇḍādīhi tassa phalāni vijjhantā vidhunantā khādanti. ‘‘Idaṃ ajjatanāya, idaṃ svātanāya bhavissatī’’ti tesaṃ na hoti. Phale pana khīṇe neva rukkhassa ārakkhaṃ ṭhapenti, na tattha pattaṃ vā nakhaṃ vā tuṇḍaṃ vā ṭhapenti. Atha kho tasmiṃ rukkhe anapekkho hutvā yo yaṃ disābhāgaṃ icchati, so tena sapattabhārova uppatitvā gacchati. Evameva ayaṃ bhikkhu nissaṅgo nirapekkhoyeva pakkamati, tena vuttaṃ samādāyeva pakkamatīti. Ariyenāti niddosena. Ajjhattanti sake attabhāve. Anavajjasukhanti niddosasukhaṃ.

    ១៨១. សោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វាតិ សោ ឥមិនា អរិយេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ចក្ខុវិញ្ញាណេន រូបំ បស្សិត្វាតិ អត្ថោ។ សេសបទេសុបិ យំ វត្តព្ពំ, តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។ អព្យាសេកសុខន្តិ កិលេសេហិ អនវសិត្តសុខំ។ អវិកិណ្ណសុខន្តិបិ វុត្តំ។ ឥន្ទ្រិយសំវរសុខញ្ហិ ទិដ្ឋាទីសុ ទិដ្ឋមត្តាទិវសេន បវត្តតាយ អវិកិណ្ណំ ហោតិ។

    181. So cakkhunā rūpaṃ disvāti so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhu cakkhuviññāṇena rūpaṃ passitvāti attho. Sesapadesupi yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttameva. Abyāsekasukhanti kilesehi anavasittasukhaṃ. Avikiṇṇasukhantipi vuttaṃ. Indriyasaṃvarasukhañhi diṭṭhādīsu diṭṭhamattādivasena pavattatāya avikiṇṇaṃ hoti.

    ១៨២. សោ អភិក្កន្តេ បដិក្កន្តេតិ សោ មនច្ឆដ្ឋានំ ឥន្ទ្រិយានំ សំវរេន សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឥមេសុ អភិក្កន្តបដិក្កន្តាទីសុ សត្តសុ ឋានេសុ សតិសម្បជញ្ញវសេន សម្បជានការី ហោតិ។ តត្ថ យំ វត្តព្ពំ សិយា, តំ ឈានវិភង្គេ វុត្តមេវ។

    182. Soabhikkante paṭikkanteti so manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ saṃvarena samannāgato bhikkhu imesu abhikkantapaṭikkantādīsu sattasu ṭhānesu satisampajaññavasena sampajānakārī hoti. Tattha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ jhānavibhaṅge vuttameva.

    សោ ឥមិនា ចាតិអាទិនា កិំ ទស្សេតិ? អរញ្ញវាសស្ស បច្ចយសម្បត្តិំ ទស្សេតិ។ យស្ស ហិ ឥមេ ចត្តារោ បច្ចយា នត្ថិ , តស្ស អរញ្ញវាសោ ន ឥជ្ឈតិ, តិរច្ឆានគតេហិ វា វនចរកេហិ វា សទ្ធិំ វត្តព្ពតំ អាបជ្ជតិ។ អរញ្ញេ អធិវត្ថា ទេវតា ‘‘កិំ ឯវរូបស្ស បាបភិក្ខុនោ អរញ្ញវាសេនា’’តិ ភេរវំ សទ្ទំ សាវេន្តិ។ ហត្ថេហិ សីសំ បហរិត្វា បលាយនាការំ ករោន្តិ ។ ‘‘អសុកោ ភិក្ខុ អរញ្ញំ បវិសិត្វា ឥទញ្ចិទញ្ច បាបកម្មំ អកាសី’’តិ អយសោ បត្ថរតិ។ យស្ស បនេតេ ចត្តារោ បច្ចយា អត្ថិ, តស្ស អរញ្ញវាសោ ឥជ្ឈតិ។ សោ ហិ អត្តនោ សីលំ បច្ចវេក្ខន្តោ កិញ្ចិ កាឡកំ វា តិលកំ វា អបស្សន្តោ បីតិំ ឧប្បាទេត្វា តំ ខយតោ វយតោ សម្មសន្តោ អរិយភូមិំ ឱក្កមតិ។ អរញ្ញេ អធិវត្ថា ទេវតា អត្តមនា វណ្ណំ ភាសន្តិ។ ឥតិស្ស ឧទកេ បក្ខិត្តតេលពិន្ទុ វិយ យសោ វិត្ថារិកោ ហោតិ។ វិវិត្តន្តិអាទីនិ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថានេវ។ សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ…បេ.… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតីតិ ឯត្តកេ ឋានេ យំ វត្តព្ពំ សិយា, តំ សព្ពំ វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តមេវ។

    So iminā cātiādinā kiṃ dasseti? Araññavāsassa paccayasampattiṃ dasseti. Yassa hi ime cattāro paccayā natthi , tassa araññavāso na ijjhati, tiracchānagatehi vā vanacarakehi vā saddhiṃ vattabbataṃ āpajjati. Araññe adhivatthā devatā ‘‘kiṃ evarūpassa pāpabhikkhuno araññavāsenā’’ti bheravaṃ saddaṃ sāventi. Hatthehi sīsaṃ paharitvā palāyanākāraṃ karonti . ‘‘Asuko bhikkhu araññaṃ pavisitvā idañcidañca pāpakammaṃ akāsī’’ti ayaso pattharati. Yassa panete cattāro paccayā atthi, tassa araññavāso ijjhati. So hi attano sīlaṃ paccavekkhanto kiñci kāḷakaṃ vā tilakaṃ vā apassanto pītiṃ uppādetvā taṃ khayato vayato sammasanto ariyabhūmiṃ okkamati. Araññe adhivatthā devatā attamanā vaṇṇaṃ bhāsanti. Itissa udake pakkhittatelabindu viya yaso vitthāriko hoti. Vivittantiādīni heṭṭhā vuttatthāneva. So evaṃ samāhite citte…pe… yathākammūpage satte pajānātīti ettake ṭhāne yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttameva.

    ១៨៥. តតិយវិជ្ជាយ សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេតិ វិបស្សនាបាទកំ ចតុត្ថជ្ឈានចិត្តំ វេទិតព្ពំ។ អាសវានំ ខយញាណាយាតិ អរហត្តមគ្គញាណត្ថាយ។ អរហត្តមគ្គោ ហិ អាសវានំ វិនាសនតោ អាសវានំ ខយោតិ វុច្ចតិ។ តត្រ ចេតំ ញាណំ តប្បរិយាបន្នត្តាតិ។ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតីតិ វិបស្សនាចិត្តំ អភិនីហរតិ។ សោ ឥទំ ទុក្ខន្តិ ឯវមាទីសុ – ‘‘ឯត្តកំ ទុក្ខំ, ន ឥតោ ភិយ្យោ’’តិ សព្ពម្បិ ទុក្ខសច្ចំ សរសលក្ខណប្បដិវេធេន យថាភូតំ បជានាតិ, បដិវិជ្ឈតិ។ តស្ស ច ទុក្ខស្ស និព្ពត្តិកំ តណ្ហំ – អយំ ទុក្ខសមុទយោតិ; តទុភយម្បិ យំ ឋានំ បត្វា និរុជ្ឈតិ, តំ តេសំ អប្បវត្តិំ និព្ពានំ – អយំ ទុក្ខនិរោធោតិ; តស្ស ច សម្បាបកំ អរិយមគ្គំ – អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទាតិ សរសលក្ខណបដិវេធេន យថាភូតំ បជានាតិ, បដិវិជ្ឈតីតិ – ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    185. Tatiyavijjāya so evaṃ samāhite citteti vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ veditabbaṃ. Āsavānaṃ khayañāṇāyāti arahattamaggañāṇatthāya. Arahattamaggo hi āsavānaṃ vināsanato āsavānaṃ khayoti vuccati. Tatra cetaṃ ñāṇaṃ tappariyāpannattāti. Cittaṃ abhininnāmetīti vipassanācittaṃ abhinīharati. So idaṃ dukkhanti evamādīsu – ‘‘ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti sabbampi dukkhasaccaṃ sarasalakkhaṇappaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti, paṭivijjhati. Tassa ca dukkhassa nibbattikaṃ taṇhaṃ – ayaṃ dukkhasamudayoti; tadubhayampi yaṃ ṭhānaṃ patvā nirujjhati, taṃ tesaṃ appavattiṃ nibbānaṃ – ayaṃ dukkhanirodhoti; tassa ca sampāpakaṃ ariyamaggaṃ – ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti, paṭivijjhatīti – evamattho veditabbo.

    ឯវំ សរូបតោ សច្ចានិ ទស្សេត្វា ឥទានិ កិលេសវសេន បរិយាយតោ ទស្សេន្តោ ឥមេ អាសវាតិអាទិមាហ។ តស្ស ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោតិ តស្ស ឯវំ ជានន្តស្ស ឯវំ បស្សន្តស្ស សហ វិបស្សនាយ កោដិប្បត្តំ មគ្គំ កថេតិ។ កាមាសវាតិ កាមាសវតោ។ វិមុច្ចតីតិ ឥមិនា មគ្គក្ខណំ ទស្សេតិ។ វិមុត្តស្មិន្តិ ឥមិនា ផលក្ខណំ ទស្សេតិ។ មគ្គក្ខណេ ហិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, ផលក្ខណេ វិមុត្តំ ហោតិ។ វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណន្តិ ឥមិនា បច្ចវេក្ខណញាណំ ទស្សេតិ។ ខីណា ជាតីតិអាទីហិ តស្ស ភូមិំ។ តេន ហិ ញាណេន សោ បច្ចវេក្ខន្តោ ‘ខីណា ជាតី’តិអាទីនិ បជានាតិ។ វុសិតន្តិ វុដ្ឋំ បរិវុដ្ឋំ កតំ ចរិតំ និដ្ឋិតន្តិ អត្ថោ។ ព្រហ្មចរិយន្តិ មគ្គព្រហ្មចរិយំ។ បុថុជ្ជនកល្យាណកេន ហិ សទ្ធិំ សត្ត សេក្ខា ព្រហ្មចរិយវាសំ វសន្តិ នាម។ ខីណាសវោ វុដ្ឋវាសោ។ តស្មា សោ អត្តនោ ព្រហ្មចរិយវាសំ បច្ចវេក្ខន្តោ វុសិតំ ព្រហ្មចរិយន្តិ បជានាតិ។ កតំ ករណីយន្តិ ចតូសុ សច្ចេសុ ចតូហិ មគ្គេហិ បរិញ្ញាបហានសច្ឆិកិរិយាភាវនាវសេន សោឡសវិធម្បិ កិច្ចំ និដ្ឋាបិតន្តិ អត្ថោ។ បុថុជ្ជនកល្យាណកាទយោ ហិ តំ កិច្ចំ ករោន្តិ; ខីណាសវោ កតករណីយោ។ តស្មា សោ អត្តនោ ករណីយំ បច្ចវេក្ខន្តោ។ ‘‘កតំ ករណីយ’’ន្តិ បជានាតិ។ នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ ‘‘ឥទានិ បុន ឯត្ថភាវាយ ឯវំ សោឡសកិច្ចភាវាយ កិលេសក្ខយាយ វា មគ្គភាវនាកិច្ចំ នត្ថី’’តិ បជានាតិ។

    Evaṃ sarūpato saccāni dassetvā idāni kilesavasena pariyāyato dassento ime āsavātiādimāha. Tassa evaṃ jānato evaṃpassatoti tassa evaṃ jānantassa evaṃ passantassa saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ katheti. Kāmāsavāti kāmāsavato. Vimuccatīti iminā maggakkhaṇaṃ dasseti. Vimuttasminti iminā phalakkhaṇaṃ dasseti. Maggakkhaṇe hi cittaṃ vimuccati, phalakkhaṇe vimuttaṃ hoti. Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇanti iminā paccavekkhaṇañāṇaṃ dasseti. Khīṇā jātītiādīhi tassa bhūmiṃ. Tena hi ñāṇena so paccavekkhanto ‘khīṇā jātī’tiādīni pajānāti. Vusitanti vuṭṭhaṃ parivuṭṭhaṃ kataṃ caritaṃ niṭṭhitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā brahmacariyavāsaṃ vasanti nāma. Khīṇāsavo vuṭṭhavāso. Tasmā so attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto vusitaṃ brahmacariyanti pajānāti. Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti; khīṇāsavo katakaraṇīyo. Tasmā so attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto. ‘‘Kataṃ karaṇīya’’nti pajānāti. Nāparaṃ itthattāyāti ‘‘idāni puna etthabhāvāya evaṃ soḷasakiccabhāvāya kilesakkhayāya vā maggabhāvanākiccaṃ natthī’’ti pajānāti.

    ១៨៦. សរាគាទីសុ – អប្បហីនោតិ វិក្ខម្ភនប្បហានេន វា តទង្គប្បហានេន វា សមុច្ឆេទប្បហានេន វា អប្បហីនោ។

    186. Sarāgādīsu – appahīnoti vikkhambhanappahānena vā tadaṅgappahānena vā samucchedappahānena vā appahīno.

    ១៨៧. លាភី ហោតីតិអាទីសុ – លាភីតិ លាភវា បដិលភិត្វា ឋិតោ។ អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថស្សាតិ និយកជ្ឈត្តសង្ខាតេ អត្តនោ ចិត្តេ ឧប្បន្នស្ស ចេតោសមថស្ស។ អធិបញ្ញាធម្មវិបស្សនាយាតិ អធិបញ្ញាសង្ខាតាយ ខន្ធធម្មេសុ អនិច្ចាទិវសេន បវត្តាយ វិបស្សនាយ។ រូបសហគតានន្តិ រូបនិមិត្តារម្មណានំ រូបាវចរសមាបត្តីនំ។ អរូបសហគតានន្តិ ន រូបនិមិត្តារម្មណានំ អរូបសមាបត្តីនំ។ ឯត្ថ ច បឋមោ អដ្ឋសមាបត្តិលាភី បុថុជ្ជនោ។ ទុតិយោ សុក្ខវិបស្សកអរិយសាវកោ។ តតិយោ អដ្ឋសមាបត្តិលាភី អរិយសាវកោ។ ចតុត្ថោ លោកិយមហាជនោ វេទិតព្ពោ។

    187. Lābhī hotītiādīsu – lābhīti lābhavā paṭilabhitvā ṭhito. Ajjhattaṃ cetosamathassāti niyakajjhattasaṅkhāte attano citte uppannassa cetosamathassa. Adhipaññādhammavipassanāyāti adhipaññāsaṅkhātāya khandhadhammesu aniccādivasena pavattāya vipassanāya. Rūpasahagatānanti rūpanimittārammaṇānaṃ rūpāvacarasamāpattīnaṃ. Arūpasahagatānanti na rūpanimittārammaṇānaṃ arūpasamāpattīnaṃ. Ettha ca paṭhamo aṭṭhasamāpattilābhī puthujjano. Dutiyo sukkhavipassakaariyasāvako. Tatiyo aṭṭhasamāpattilābhī ariyasāvako. Catuttho lokiyamahājano veditabbo.

    ១៨៨. អនុសោតគាមីអាទីសុ – អនុសោតគាមីតិ វដ្ដសោតំ អនុគតោ, វដ្ដសោតេ និមុគ្គោ បុថុជ្ជនោ វេទិតព្ពោ។ បដិសោតគាមីតិ បដិសោតគមនោ ។ អនុសោតំ អគន្ត្វា បដិសោតំ គច្ឆន្តស្សេតំ អធិវចនំ។ បាបញ្ច កម្មំ ន ករោតីតិ បញ្ញត្តំ វីតិក្កមន្តោ ន ករោតិ។ សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេនាតិ កិលេសបរិយុដ្ឋានេ សតិ ឧប្បន្នេន ទុក្ខទោមនស្សេន សទ្ធិម្បិ។ បរិបុណ្ណន្តិ តិស្សន្នំ សិក្ខានំ ឯកាយបិ អនូនំ។ បរិសុទ្ធន្តិ និរុបក្កិលេសំ។ ព្រហ្មចរិយន្តិ សេដ្ឋចរិយំ។ ឥមិនា វារេន សោតាបន្នសកទាគាមិនោ កថិតា។ កិំ បន តេ រុទន្តា ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តីតិ? អាម។ កិលេសរោទនេន រុទន្តា ចរន្តិ នាម។ សីលសម្បន្នោ បុថុជ្ជនភិក្ខុបិ ឯត្ថេវ សង្គហិតោ។

    188. Anusotagāmīādīsu – anusotagāmīti vaṭṭasotaṃ anugato, vaṭṭasote nimuggo puthujjano veditabbo. Paṭisotagāmīti paṭisotagamano . Anusotaṃ agantvā paṭisotaṃ gacchantassetaṃ adhivacanaṃ. Pāpañca kammaṃ na karotīti paññattaṃ vītikkamanto na karoti. Sahāpi dukkhena sahāpi domanassenāti kilesapariyuṭṭhāne sati uppannena dukkhadomanassena saddhimpi. Paripuṇṇanti tissannaṃ sikkhānaṃ ekāyapi anūnaṃ. Parisuddhanti nirupakkilesaṃ. Brahmacariyanti seṭṭhacariyaṃ. Iminā vārena sotāpannasakadāgāmino kathitā. Kiṃ pana te rudantā brahmacariyaṃ carantīti? Āma. Kilesarodanena rudantā caranti nāma. Sīlasampanno puthujjanabhikkhupi ettheva saṅgahito.

    ឋិតត្តោតិ ឋិតសភាវោ។ អនាគាមីតិ កាមរាគព្យាបាទេហិ អកម្បនីយចិត្តតាយ ច តម្ហា លោកា អនាវត្តិធម្មតាយ ច ឋិតសភាវោ នាម។ តិណ្ណោតិ តណ្ហាសោតំ ឧត្តិណ្ណោ។ បារង្គតោតិ និព្ពានបារំ គតោ។ ថលេ តិដ្ឋតីតិ អរហត្តផលសមាបត្តិថលេ តិដ្ឋតិ។ ចេតោវិមុត្តិន្តិ ផលសមាធិំ។ បញ្ញាវិមុត្តិន្តិ ផលញាណំ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ខីណាសវោ ‘‘តិណ្ណោ បារង្គតោ ថលេ តិដ្ឋតិ ព្រាហ្មណោ’’តិ វុច្ចតិ។ ពាហិតបាបតាយ ហិ ឯស ព្រាហ្មណោ នាម។

    Ṭhitattoti ṭhitasabhāvo. Anāgāmīti kāmarāgabyāpādehi akampanīyacittatāya ca tamhā lokā anāvattidhammatāya ca ṭhitasabhāvo nāma. Tiṇṇoti taṇhāsotaṃ uttiṇṇo. Pāraṅgatoti nibbānapāraṃ gato. Thale tiṭṭhatīti arahattaphalasamāpattithale tiṭṭhati. Cetovimuttinti phalasamādhiṃ. Paññāvimuttinti phalañāṇaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ khīṇāsavo ‘‘tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo’’ti vuccati. Bāhitapāpatāya hi esa brāhmaṇo nāma.

    ១៨៩. អប្បស្សុតាទីសុ – អប្បកំ សុតំ ហោតីតិ នវង្គេ សត្ថុសាសនេ កិញ្ចិទេវ ថោកំ សុតំ ហោតិ។ ន អត្ថមញ្ញាយ, ន ធម្មមញ្ញាយ ធម្មានុធម្មបដិបន្នោ ហោតីតិ អដ្ឋកថញ្ច បាឡិញ្ច ជានិត្វា លោកុត្តរធម្មស្ស អនុរូបធម្មំ បុព្ពភាគបដិបទំ បដិបន្នោ ន ហោតិ។ ឥមិនា នយេន សព្ពត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    189. Appassutādīsu – appakaṃ sutaṃ hotīti navaṅge satthusāsane kiñcideva thokaṃ sutaṃ hoti. Na atthamaññāya, na dhammamaññāya dhammānudhammapaṭipanno hotīti aṭṭhakathañca pāḷiñca jānitvā lokuttaradhammassa anurūpadhammaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ paṭipanno na hoti. Iminā nayena sabbattha attho veditabbo.

    ១៩០. សមណមចលាទីសុ – សមណមចលោតិ សមណអចលោ, មការោ បទសន្ធិករោ។ និច្ចលសមណោ, ថិរសមណោតិ អត្ថោ ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ សោតាបន្នោ សាសនេ មូលជាតាយ សទ្ធាយ បតិដ្ឋិតត្តា ‘សមណមចលោ’តិ វុច្ចតិ។ សកទាគាមី បន រជ្ជនកិលេសស្ស អត្ថិតាយ សមណបទុមោតិ វុត្តោ។ រត្តដ្ឋោ ហិ ឥធ បទុមដ្ឋោ នាមាតិ វុត្តំ។ អនាគាមី កាមរាគសង្ខាតស្ស រជ្ជនកិលេសស្ស នត្ថិតាយ សមណបុណ្ឌរីកោតិ វុត្តោ។ បណ្ឌរដ្ឋោ ហិ ឥធ បុណ្ឌរីកដ្ឋោ នាមាតិ វុត្តំ ។ ខីណាសវោ ច ថទ្ធភាវករានំ កិលេសានំ អភាវេន សមណេសុ សមណសុខុមាលោ នាមាតិ វុត្តោ។ អប្បទុក្ខដ្ឋេនបិ ចេស សមណសុខុមាលោយេវាតិ។

    190. Samaṇamacalādīsu – samaṇamacaloti samaṇaacalo, makāro padasandhikaro. Niccalasamaṇo, thirasamaṇoti attho . Ayaṃ vuccatīti ayaṃ sotāpanno sāsane mūlajātāya saddhāya patiṭṭhitattā ‘samaṇamacalo’ti vuccati. Sakadāgāmī pana rajjanakilesassa atthitāya samaṇapadumoti vutto. Rattaṭṭho hi idha padumaṭṭho nāmāti vuttaṃ. Anāgāmī kāmarāgasaṅkhātassa rajjanakilesassa natthitāya samaṇapuṇḍarīkoti vutto. Paṇḍaraṭṭho hi idha puṇḍarīkaṭṭho nāmāti vuttaṃ . Khīṇāsavo ca thaddhabhāvakarānaṃ kilesānaṃ abhāvena samaṇesu samaṇasukhumālo nāmāti vutto. Appadukkhaṭṭhenapi cesa samaṇasukhumāloyevāti.

    ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា។

    Catukkaniddesavaṇṇanā.




    Next: ៥. បញ្ចកនិទ្ទេសវណ្ណនា • 5. Pañcakaniddesavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បុគ្គលបញ្ញត្តិបាឡិ • Puggalapaññattipāḷi / ៤. ចតុក្កបុគ្គលបញ្ញត្តិ • 4. Catukkapuggalapaññatti

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ៤. ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា • 4. Catukkaniddesavaṇṇanā

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ៤. ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា • 4. Catukkaniddesavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact