| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(៤.) ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា
(4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
៧៩៣. ចតុព្ពិធេន ញាណវត្ថុនិទ្ទេសេ អត្ថិ ទិន្នន្តិអាទីសុ ទិន្នបច្ចយា ផលំ អត្ថីតិ ឥមិនា ឧបាយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឥទំ វុច្ចតីតិ យំ ញាណំ ‘ឥទំ កម្មំ សកំ, ឥទំ នោ សក’ន្តិ ជានាតិ – ឥទំ កម្មស្សកតញាណំ នាម វុច្ចតីតិ អត្ថោ។ តត្ថ តិវិធំ កាយទុច្ចរិតំ, ចតុព្ពិធំ វចីទុច្ចរិតំ, តិវិធំ មនោទុច្ចរិតន្តិ ឥទំ ន សកកម្មំ នាម។ តីសុ ទ្វារេសុ ទសវិធម្បិ សុចរិតំ សកកម្មំ នាម។ អត្តនោ វាបិ ហោតុ បរស្ស វា សព្ពម្បិ អកុសលំ ន សកកម្មំ នាម។ កស្មា? អត្ថភញ្ជនតោ អនត្ថជននតោ ច។ អត្តនោ វា ហោតុ បរស្ស វា សព្ពម្បិ កុសលំ សកកម្មំ នាម។ កស្មា? អនត្ថភញ្ជនតោ អត្ថជននតោ ច។ ឯវំ ជាននសមត្ថេ ឥមស្មិំ កម្មស្សកតញាណេ ឋត្វា ពហុំ ទានំ ទត្វា សីលំ បូរេត្វា ឧបោសថំ សមាទិយិត្វា សុខេន សុខំ សម្បត្តិយា សម្បត្តិំ អនុភវិត្វា និព្ពានំ បត្តានំ គណនបរិច្ឆេទោ នត្ថិ។ យថា ហិ សធនោ បុរិសោ បញ្ចសុ សកដសតេសុ សប្បិមធុផាណិតាទីនិ ចេវ លោណតិលតណ្ឌុលាទីនិ ច អារោបេត្វា កន្តារមគ្គំ បដិបន្នោ កេនចិទេវ ករណីយេន អត្ថេ ឧប្បន្នេ សព្ពេសំ ឧបករណានំ គហិតត្តា ន ចិន្តេតិ, ន បរិតស្សតិ, សុខេនេវ ខេមន្តំ បាបុណាតិ; ឯវមេវ ឥមស្មិម្បិ កម្មស្សកតញាណេ ឋត្វា ពហុំ ទានំ ទត្វា…បេ.… និព្ពានំ បត្តានំ គណនបថោ នត្ថិ។ ឋបេត្វា សច្ចានុលោមិកំ ញាណន្តិ មគ្គសច្ចស្ស បរមត្ថសច្ចស្ស ច អនុលោមនតោ សច្ចានុលោមិកន្តិ លទ្ធនាមំ វិបស្សនាញាណំ ឋបេត្វា អវសេសា សព្ពាបិ សាសវា កុសលា បញ្ញា កម្មស្សកតញាណមេវាតិ អត្ថោ។
793. Catubbidhena ñāṇavatthuniddese atthi dinnantiādīsu dinnapaccayā phalaṃ atthīti iminā upāyena attho veditabbo. Idaṃ vuccatīti yaṃ ñāṇaṃ ‘idaṃ kammaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’nti jānāti – idaṃ kammassakatañāṇaṃ nāma vuccatīti attho. Tattha tividhaṃ kāyaduccaritaṃ, catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ, tividhaṃ manoduccaritanti idaṃ na sakakammaṃ nāma. Tīsu dvāresu dasavidhampi sucaritaṃ sakakammaṃ nāma. Attano vāpi hotu parassa vā sabbampi akusalaṃ na sakakammaṃ nāma. Kasmā? Atthabhañjanato anatthajananato ca. Attano vā hotu parassa vā sabbampi kusalaṃ sakakammaṃ nāma. Kasmā? Anatthabhañjanato atthajananato ca. Evaṃ jānanasamatthe imasmiṃ kammassakatañāṇe ṭhatvā bahuṃ dānaṃ datvā sīlaṃ pūretvā uposathaṃ samādiyitvā sukhena sukhaṃ sampattiyā sampattiṃ anubhavitvā nibbānaṃ pattānaṃ gaṇanaparicchedo natthi. Yathā hi sadhano puriso pañcasu sakaṭasatesu sappimadhuphāṇitādīni ceva loṇatilataṇḍulādīni ca āropetvā kantāramaggaṃ paṭipanno kenacideva karaṇīyena atthe uppanne sabbesaṃ upakaraṇānaṃ gahitattā na cinteti, na paritassati, sukheneva khemantaṃ pāpuṇāti; evameva imasmimpi kammassakatañāṇe ṭhatvā bahuṃ dānaṃ datvā…pe… nibbānaṃ pattānaṃ gaṇanapatho natthi. Ṭhapetvā saccānulomikaṃ ñāṇanti maggasaccassa paramatthasaccassa ca anulomanato saccānulomikanti laddhanāmaṃ vipassanāñāṇaṃ ṭhapetvā avasesā sabbāpi sāsavā kusalā paññā kammassakatañāṇamevāti attho.
៧៩៤. មគ្គសមង្គិស្ស ញាណំ ទុក្ខេបេតំ ញាណន្តិ ឯត្ថ ឯកមេវ មគ្គញាណំ ចតូសុ សច្ចេសុ ឯកបដិវេធវសេន ចតូសុ ឋានេសុ សង្គហិតំ។
794. Maggasamaṅgissañāṇaṃ dukkhepetaṃ ñāṇanti ettha ekameva maggañāṇaṃ catūsu saccesu ekapaṭivedhavasena catūsu ṭhānesu saṅgahitaṃ.
៧៩៦. ធម្មេ ញាណន្តិ ឯត្ថ មគ្គបញ្ញា តាវ ចតុន្នំ សច្ចានំ ឯកបដិវេធវសេន ធម្មេ ញាណំ នាម ហោតុ; ផលបញ្ញា កថំ ធម្មេ ញាណំ នាមាតិ? និរោធសច្ចវសេន។ ទុវិធាបិ ហេសា បញ្ញា អបរប្បច្ចយេ អត្ថបច្ចក្ខេ អរិយសច្ចធម្មេ កិច្ចតោ ច អារម្មណតោ ច បវត្តត្តា ធម្មេ ញាណន្តិ វេទិតព្ពា។ សោ ឥមិនា ធម្មេនាតិ ឯត្ថ មគ្គញាណំ ធម្មគោចរត្តា គោចរវោហារេន ធម្មោតិ វុត្តំ, ឧបយោគត្ថេ វា ករណវចនំ; ឥមំ ធម្មំ ញាតេនាតិ អត្ថោ; ចតុសច្ចធម្មំ ជានិត្វា ឋិតេន មគ្គញាណេនាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ទិដ្ឋេនាតិ ទស្សនេន; ធម្មំ បស្សិត្វា ឋិតេនាតិ អត្ថោ។ បត្តេនាតិ ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ បត្វា ឋិតត្តា ធម្មំ បត្តេន។ វិទិតេនាតិ មគ្គញាណេន ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ វិទិតានិ បាកដានិ កតានិ។ តស្មា តំ ធម្មំ វិទិតំ នាម ហោតិ។ តេន វិទិតធម្មេន។ បរិយោគាឡ្ហេនាតិ ចតុសច្ចធម្មំ បរិយោគាហេត្វា ឋិតេន។ នយំ នេតីតិ អតីតេ ច អនាគតេ ច នយំ នេតិ ហរតិ បេសេតិ។ ឥទំ បន ន មគ្គញាណស្ស កិច្ចំ, បច្ចវេក្ខណញាណស្ស កិច្ចំ។ សត្ថារា បន មគ្គញាណំ អតីតានាគតេ នយំ នយនសទិសំ កតំ។ កស្មា? មគ្គមូលកត្តា។ ភាវិតមគ្គស្ស ហិ បច្ចវេក្ខណា នាម ហោតិ។ តស្មា សត្ថា មគ្គញាណមេវ នយំ នយនសទិសំ អកាសិ។ អបិច ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ – យទេតំ ឥមិនា ចតុសច្ចគោចរំ មគ្គញាណំ អធិគតំ, តេន ញាណេន ការណភូតេន អតីតានាគតេ បច្ចវេក្ខណញាណសង្ខាតំ នយំ នេតិ។
796. Dhamme ñāṇanti ettha maggapaññā tāva catunnaṃ saccānaṃ ekapaṭivedhavasena dhamme ñāṇaṃ nāma hotu; phalapaññā kathaṃ dhamme ñāṇaṃ nāmāti? Nirodhasaccavasena. Duvidhāpi hesā paññā aparappaccaye atthapaccakkhe ariyasaccadhamme kiccato ca ārammaṇato ca pavattattā dhamme ñāṇanti veditabbā. So iminā dhammenāti ettha maggañāṇaṃ dhammagocarattā gocaravohārena dhammoti vuttaṃ, upayogatthe vā karaṇavacanaṃ; imaṃ dhammaṃ ñātenāti attho; catusaccadhammaṃ jānitvā ṭhitena maggañāṇenāti vuttaṃ hoti. Diṭṭhenāti dassanena; dhammaṃ passitvā ṭhitenāti attho. Pattenāti cattāri ariyasaccāni patvā ṭhitattā dhammaṃ pattena. Viditenāti maggañāṇena cattāri ariyasaccāni viditāni pākaṭāni katāni. Tasmā taṃ dhammaṃ viditaṃ nāma hoti. Tena viditadhammena. Pariyogāḷhenāti catusaccadhammaṃ pariyogāhetvā ṭhitena. Nayaṃ netīti atīte ca anāgate ca nayaṃ neti harati peseti. Idaṃ pana na maggañāṇassa kiccaṃ, paccavekkhaṇañāṇassa kiccaṃ. Satthārā pana maggañāṇaṃ atītānāgate nayaṃ nayanasadisaṃ kataṃ. Kasmā? Maggamūlakattā. Bhāvitamaggassa hi paccavekkhaṇā nāma hoti. Tasmā satthā maggañāṇameva nayaṃ nayanasadisaṃ akāsi. Apica evamettha attho daṭṭhabbo – yadetaṃ iminā catusaccagocaraṃ maggañāṇaṃ adhigataṃ, tena ñāṇena kāraṇabhūtena atītānāgate paccavekkhaṇañāṇasaṅkhātaṃ nayaṃ neti.
ឥទានិ យថា តេន នយំ នេតិ, តំ អាការំ ទស្សេតុំ យេ ហិ កេចិ អតីតមទ្ធានន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ អព្ភញ្ញំសូតិ ជានិំសុ បដិវិជ្ឈិំសុ។ ឥមញ្ញេវាតិ យំ ទុក្ខំ អតីតេ អព្ភញ្ញំសុ, យញ្ច អនាគតេ អភិជានិស្សន្តិ, ន តញ្ញេវ ឥមំ; សរិក្ខដ្ឋេន បន ឯវំ វុត្តំ។ អតីតេបិ ហិ ឋបេត្វា តណ្ហំ តេភូមកក្ខន្ធេយេវ ទុក្ខសច្ចន្តិ បដិវិជ្ឈិំសុ, តណ្ហំយេវ សមុទយសច្ចន្តិ និព្ពានមេវ និរោធសច្ចន្តិ អរិយមគ្គមេវ មគ្គសច្ចន្តិ បដិវិជ្ឈិំសុ, អនាគតេបិ ឯវមេវ បដិវិជ្ឈិស្សន្តិ, ឯតរហិបិ ឯវមេវ បដិវិជ្ឈន្តីតិ សរិក្ខដ្ឋេន ‘‘ឥមញ្ញេវា’’តិ វុត្តំ។ ឥទំ វុច្ចតិ អន្វយេ ញាណន្តិ ឥទំ អនុគមនញាណំ នយនញាណំ ការណញាណន្តិ វុច្ចតិ។
Idāni yathā tena nayaṃ neti, taṃ ākāraṃ dassetuṃ ye hi keci atītamaddhānantiādimāha. Tattha abbhaññaṃsūti jāniṃsu paṭivijjhiṃsu. Imaññevāti yaṃ dukkhaṃ atīte abbhaññaṃsu, yañca anāgate abhijānissanti, na taññeva imaṃ; sarikkhaṭṭhena pana evaṃ vuttaṃ. Atītepi hi ṭhapetvā taṇhaṃ tebhūmakakkhandheyeva dukkhasaccanti paṭivijjhiṃsu, taṇhaṃyeva samudayasaccanti nibbānameva nirodhasaccanti ariyamaggameva maggasaccanti paṭivijjhiṃsu, anāgatepi evameva paṭivijjhissanti, etarahipi evameva paṭivijjhantīti sarikkhaṭṭhena ‘‘imaññevā’’ti vuttaṃ. Idaṃ vuccati anvaye ñāṇanti idaṃ anugamanañāṇaṃ nayanañāṇaṃ kāraṇañāṇanti vuccati.
បរិយេ ញាណន្តិ ចិត្តបរិច្ឆេទញាណំ។ បរសត្តានន្តិ ឋបេត្វា អត្តានំ សេសសត្តានំ។ ឥតរំ តស្សេវ វេវចនំ។ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាតីតិ អត្តនោ ចិត្តេន តេសំ ចិត្តំ សរាគាទិវសេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា នានប្បការតោ ជានាតិ។ សរាគំ វាតិអាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ ហេដ្ឋា សតិបដ្ឋានវិភង្គេ វុត្តមេវ។ អយំ បន វិសេសោ – ឥធ អនុត្តរំ វា ចិត្តំ វិមុត្តំ វា ចិត្តន្តិ ឯត្ថ លោកុត្តរម្បិ លព្ភតិ។ អវិបស្សនូបគម្បិ ហិ បរចិត្តញាណស្ស វិសយោ ហោតិយេវ។
Pariyeñāṇanti cittaparicchedañāṇaṃ. Parasattānanti ṭhapetvā attānaṃ sesasattānaṃ. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Cetasā ceto paricca pajānātīti attano cittena tesaṃ cittaṃ sarāgādivasena paricchinditvā nānappakārato jānāti. Sarāgaṃ vātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā satipaṭṭhānavibhaṅge vuttameva. Ayaṃ pana viseso – idha anuttaraṃ vā cittaṃ vimuttaṃ vā cittanti ettha lokuttarampi labbhati. Avipassanūpagampi hi paracittañāṇassa visayo hotiyeva.
អវសេសា បញ្ញាតិ ធម្មេ ញាណាទិកា តិស្សោ បញ្ញា ឋបេត្វា សេសា សព្ពាបិ បញ្ញា ញាណន្តិ សម្មតត្តា សម្មុតិញាណំ នាម ហោតិ។ វចនត្ថោ បនេត្ថ សម្មុតិម្ហិ ញាណន្តិ សម្មុតិញាណំ។
Avasesā paññāti dhamme ñāṇādikā tisso paññā ṭhapetvā sesā sabbāpi paññā ñāṇanti sammatattā sammutiñāṇaṃ nāma hoti. Vacanattho panettha sammutimhi ñāṇanti sammutiñāṇaṃ.
៧៩៧. កាមាវចរកុសលេ បញ្ញាតិ អយញ្ហិ ឯកន្តេន វដ្ដស្មិំ ចុតិបដិសន្ធិំ អាចិនតេវ, តស្មា ‘‘អាចយាយ នោ អបចយាយា’’តិ វុត្តា។ លោកុត្តរមគ្គបញ្ញា បន យស្មា ចុតិបដិសន្ធិំ អបចិនតេវ, តស្មា ‘‘អបចយាយ នោ អាចយាយា’’តិ វុត្តា។ រូបាវចរារូបាវចរបញ្ញា ចុតិបដិសន្ធិម្បិ អាចិនតិ, វិក្ខម្ភនវសេន កិលេសេ ចេវ កិលេសមូលកេ ច ធម្មេ អបចិនតិ, តស្មា ‘‘អាចយាយ ចេវ អបចយាយ ចា’’តិ វុត្តា។ សេសា នេវ ចុតិបដិសន្ធិំ អាចិនតិ ន អបចិនតិ, តស្មា ‘‘នេវ អាចយាយ នោ អបចយាយា’’តិ វុត្តា។
797. Kāmāvacarakusale paññāti ayañhi ekantena vaṭṭasmiṃ cutipaṭisandhiṃ ācinateva, tasmā ‘‘ācayāya no apacayāyā’’ti vuttā. Lokuttaramaggapaññā pana yasmā cutipaṭisandhiṃ apacinateva, tasmā ‘‘apacayāya no ācayāyā’’ti vuttā. Rūpāvacarārūpāvacarapaññā cutipaṭisandhimpi ācinati, vikkhambhanavasena kilese ceva kilesamūlake ca dhamme apacinati, tasmā ‘‘ācayāya ceva apacayāya cā’’ti vuttā. Sesā neva cutipaṭisandhiṃ ācinati na apacinati, tasmā ‘‘neva ācayāya no apacayāyā’’ti vuttā.
៧៩៨. ន ច អភិញ្ញាយោ បដិវិជ្ឈតីតិ ឥទំ បឋមជ្ឈានបញ្ញំ សន្ធាយ វុត្តំ។ សា ហិស្ស កាមវិវេកេន បត្តព្ពត្តា កិលេសនិព្ពិទាយ សំវត្តតិ។ តាយ ចេស កាមេសុ វីតរាគោ ហោតិ, អភិញ្ញាបាទកភាវំ បន អប្បត្តតាយ នេវ បញ្ច អភិញ្ញាយោ បដិវិជ្ឈតិ, និមិត្តារម្មណត្តា ន សច្ចានិ បដិវិជ្ឈតិ។ ឯវមយំ បញ្ញា និព្ពិទាយ ហោតិ នោ បដិវេធាយ។ ស្វេវាតិ បឋមជ្ឈានំ បត្វា ឋិតោ។ កាមេសុ វីតរាគោ សមានោតិ តថា វិក្ខម្ភិតានំយេវ កាមានំ វសេន វីតរាគោ។ អភិញ្ញាយោ បដិវិជ្ឈតីតិ បញ្ច អភិញ្ញាយោ បដិវិជ្ឈតិ។ ឥទំ ចតុត្ថជ្ឈានបញ្ញំ សន្ធាយ វុត្តំ។ ចតុត្ថជ្ឈានបញ្ញា ហិ អភិញ្ញាបាទកភាវេនាបិ បញ្ច អភិញ្ញាយោ បដិវិជ្ឈតិ, អភិញ្ញាភាវប្បត្តិយាបិ បដិវិជ្ឈតិ ឯវ។ តស្មា សា បដិវេធាយ ហោតិ។ បឋមជ្ឈានបញ្ញាយ ឯវ បន កិលេសេសុបិ និព្ពិន្ទត្តា នោ និព្ពិទាយ។ យា បនាយំ ទុតិយតតិយជ្ឈានបញ្ញា, សា កតរកោដ្ឋាសំ ភជតីតិ? សោមនស្សវសេន បឋមជ្ឈានម្បិ ភជតិ, អវិតក្កវសេន ចតុត្ថជ្ឈានម្បិ។ ឯវមេសា បឋមជ្ឈានសន្និស្សិតា វា ចតុត្ថជ្ឈានសន្និស្សិតា វា កាតព្ពា។ និព្ពិទាយ ចេវ បដិវេធាយ ចាតិ មគ្គបញ្ញា សព្ពស្មិម្បិ វដ្ដេ និព្ពិន្ទនតោ និព្ពិទាយ, ឆដ្ឋំ អភិញ្ញំ បដិវិជ្ឈនតោ បដិវេធាយ ច ហោតិ។
798. Na ca abhiññāyo paṭivijjhatīti idaṃ paṭhamajjhānapaññaṃ sandhāya vuttaṃ. Sā hissa kāmavivekena pattabbattā kilesanibbidāya saṃvattati. Tāya cesa kāmesu vītarāgo hoti, abhiññāpādakabhāvaṃ pana appattatāya neva pañca abhiññāyo paṭivijjhati, nimittārammaṇattā na saccāni paṭivijjhati. Evamayaṃ paññā nibbidāya hoti no paṭivedhāya. Svevāti paṭhamajjhānaṃ patvā ṭhito. Kāmesu vītarāgo samānoti tathā vikkhambhitānaṃyeva kāmānaṃ vasena vītarāgo. Abhiññāyo paṭivijjhatīti pañca abhiññāyo paṭivijjhati. Idaṃ catutthajjhānapaññaṃ sandhāya vuttaṃ. Catutthajjhānapaññā hi abhiññāpādakabhāvenāpi pañca abhiññāyo paṭivijjhati, abhiññābhāvappattiyāpi paṭivijjhati eva. Tasmā sā paṭivedhāya hoti. Paṭhamajjhānapaññāya eva pana kilesesupi nibbindattā no nibbidāya. Yā panāyaṃ dutiyatatiyajjhānapaññā, sā katarakoṭṭhāsaṃ bhajatīti? Somanassavasena paṭhamajjhānampi bhajati, avitakkavasena catutthajjhānampi. Evamesā paṭhamajjhānasannissitā vā catutthajjhānasannissitā vā kātabbā. Nibbidāyaceva paṭivedhāya cāti maggapaññā sabbasmimpi vaṭṭe nibbindanato nibbidāya, chaṭṭhaṃ abhiññaṃ paṭivijjhanato paṭivedhāya ca hoti.
៧៩៩. បឋមស្ស ឈានស្ស លាភីតិអាទីសុ យ្វាយំ អប្បគុណស្ស បឋមជ្ឈានស្ស លាភី។ តំ តតោ វុដ្ឋិតំ អារម្មណវសេន កាមសហគតា ហុត្វា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ តុទន្តិ ចោទេន្តិ។ តស្ស កាមានុបក្ខន្ទានំ សញ្ញាមនសិការានំ វសេន សា បឋមជ្ឈានបញ្ញា ហាយតិ បរិហាយតិ; តស្មា ហានភាគិនីតិ វុត្តា។ តទនុធម្មតាតិ តទនុរូបសភាវា។ សតិ សន្តិដ្ឋតីតិ ឥទំ មិច្ឆាសតិំ សន្ធាយ វុត្តំ, ន សម្មាសតិំ។ យស្ស ហិ បឋមជ្ឈានានុរូបសភាវា បឋមជ្ឈានំ សន្តតោ បណីតតោ ទិស្វា អស្សាទយមានា អភិនន្ទមានា និកន្តិ ឧប្បជ្ជតិ, តស្ស និកន្តិវសេន សា បឋមជ្ឈានបញ្ញា នេវ ហាយតិ, ន វឌ្ឍតិ, ឋិតិកោដ្ឋាសិកា ហោតិ។ តេន វុត្តំ ឋិតិភាគិនី បញ្ញាតិ។ អវិតក្កសហគតាតិ អវិតក្កំ ទុតិយជ្ឈានំ សន្តតោ បណីតតោ មនសិករោតោ អារម្មណវសេន អវិតក្កសហគតា។ សមុទាចរន្តីតិ បគុណតោ បឋមជ្ឈានតោ វុដ្ឋិតំ ទុតិយជ្ឈានាធិគមត្ថាយ តុទន្តិ ចោទេន្តិ។ តស្ស ឧបរិ ទុតិយជ្ឈានានុបក្ខន្ទានំ សញ្ញាមនសិការានំ វសេន សា បឋមជ្ឈានបញ្ញា វិសេសភូតស្ស ទុតិយជ្ឈានស្ស ឧប្បត្តិដ្ឋានតាយ វិសេសភាគិនីតិ វុត្តា។ និព្ពិទាសហគតាតិ តមេវ បឋមជ្ឈានតោ វុដ្ឋិតំ និព្ពិទាសង្ខាតេន វិបស្សនាញាណេន សហគតា។ វិបស្សនាញាណញ្ហិ ឈានង្គភេទេ វត្តន្តេ និព្ពិន្ទតិ ឧក្កណ្ឋតិ, តស្មា និព្ពិទាតិ វុច្ចតិ។ សមុទាចរន្តីតិ និព្ពានសច្ឆិកិរិយត្ថាយ តុទន្តិ ចោទេន្តិ។ វិរាគូបសញ្ហិតាតិ វិរាគសង្ខាតេន និព្ពានេន ឧបសំហិតា។ វិបស្សនាញាណម្ហិ សក្កា ឥមិនា មគ្គេន វិរាគំ និព្ពានំ សច្ឆិកាតុន្តិ បវត្តិតោ ‘‘វិរាគូបសញ្ហិត’’ន្តិ វុច្ចតិ។ តំសម្បយុត្តា សញ្ញាមនសិការាបិ វិរាគូបសញ្ហិតា ឯវ នាម។ តស្ស តេសំ សញ្ញាមនសិការានំ វសេន សា បឋមជ្ឈានបញ្ញា អរិយមគ្គបដិវេធស្ស បទដ្ឋានតាយ និព្ពេធភាគិនីតិ វុត្តា។ ឯវំ ចតូសុ ឋានេសុ បឋមជ្ឈានបញ្ញាវ កថិតា។ ទុតិយជ្ឈានបញ្ញាទីសុបិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
799. Paṭhamassa jhānassa lābhītiādīsu yvāyaṃ appaguṇassa paṭhamajjhānassa lābhī. Taṃ tato vuṭṭhitaṃ ārammaṇavasena kāmasahagatā hutvā saññāmanasikārā samudācaranti tudanti codenti. Tassa kāmānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā hāyati parihāyati; tasmā hānabhāginīti vuttā. Tadanudhammatāti tadanurūpasabhāvā. Sati santiṭṭhatīti idaṃ micchāsatiṃ sandhāya vuttaṃ, na sammāsatiṃ. Yassa hi paṭhamajjhānānurūpasabhāvā paṭhamajjhānaṃ santato paṇītato disvā assādayamānā abhinandamānā nikanti uppajjati, tassa nikantivasena sā paṭhamajjhānapaññā neva hāyati, na vaḍḍhati, ṭhitikoṭṭhāsikā hoti. Tena vuttaṃ ṭhitibhāginī paññāti. Avitakkasahagatāti avitakkaṃ dutiyajjhānaṃ santato paṇītato manasikaroto ārammaṇavasena avitakkasahagatā. Samudācarantīti paguṇato paṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ dutiyajjhānādhigamatthāya tudanti codenti. Tassa upari dutiyajjhānānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā visesabhūtassa dutiyajjhānassa uppattiṭṭhānatāya visesabhāginīti vuttā. Nibbidāsahagatāti tameva paṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ nibbidāsaṅkhātena vipassanāñāṇena sahagatā. Vipassanāñāṇañhi jhānaṅgabhede vattante nibbindati ukkaṇṭhati, tasmā nibbidāti vuccati. Samudācarantīti nibbānasacchikiriyatthāya tudanti codenti. Virāgūpasañhitāti virāgasaṅkhātena nibbānena upasaṃhitā. Vipassanāñāṇamhi sakkā iminā maggena virāgaṃ nibbānaṃ sacchikātunti pavattito ‘‘virāgūpasañhita’’nti vuccati. Taṃsampayuttā saññāmanasikārāpi virāgūpasañhitā eva nāma. Tassa tesaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā ariyamaggapaṭivedhassa padaṭṭhānatāya nibbedhabhāginīti vuttā. Evaṃ catūsu ṭhānesu paṭhamajjhānapaññāva kathitā. Dutiyajjhānapaññādīsupi imināva nayena attho veditabbo.
៨០១. កិច្ឆេន កសិរេន សមាធិំ ឧប្បាទេន្តស្សាតិ លោកុត្តរសមាធិំ ឧប្បាទេន្តស្ស បុព្ពភាគេ អាគមនកាលេ កិច្ឆេន កសិរេន ទុក្ខេន សសង្ខារេន សប្បយោគេន កិលមន្តស្ស កិលេសេ វិក្ខម្ភេត្វា អាគតស្ស។ ទន្ធំ តណ្ឋានំ អភិជានន្តស្សាតិ វិក្ខម្ភិតេសុ កិលេសេសុ វិបស្សនាបរិវាសេ ចិរំ វសិត្វា តំ លោកុត្តរសមាធិសង្ខាតំ ឋានំ ទន្ធំ សណិកំ អភិជានន្តស្ស បដិវិជ្ឈន្តស្ស , បាបុណន្តស្សាតិ អត្ថោ។ អយំ វុច្ចតីតិ យា ឯសា ឯវំ ឧប្បជ្ជតិ, អយំ កិលេសវិក្ខម្ភនបដិបទាយ ទុក្ខត្តា, វិបស្សនាបរិវាសបញ្ញាយ ច ទន្ធត្តា មគ្គកាលេ ឯកចិត្តក្ខណេ ឧប្បន្នាបិ បញ្ញា អាគមនវសេន ទុក្ខបដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា នាមាតិ វុច្ចតិ។ ឧបរិ តីសុ បទេសុបិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
801. Kicchena kasirena samādhiṃ uppādentassāti lokuttarasamādhiṃ uppādentassa pubbabhāge āgamanakāle kicchena kasirena dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilamantassa kilese vikkhambhetvā āgatassa. Dandhaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassāti vikkhambhitesu kilesesu vipassanāparivāse ciraṃ vasitvā taṃ lokuttarasamādhisaṅkhātaṃ ṭhānaṃ dandhaṃ saṇikaṃ abhijānantassa paṭivijjhantassa , pāpuṇantassāti attho. Ayaṃ vuccatīti yā esā evaṃ uppajjati, ayaṃ kilesavikkhambhanapaṭipadāya dukkhattā, vipassanāparivāsapaññāya ca dandhattā maggakāle ekacittakkhaṇe uppannāpi paññā āgamanavasena dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāmāti vuccati. Upari tīsu padesupi imināva nayena attho veditabbo.
៨០២. សមាធិស្ស ន និកាមលាភិស្សាតិ យោ សមាធិស្ស ន និកាមលាភី ហោតិ, សោ តស្ស ន និកាមលាភី នាម។ យស្ស សមាធិ ឧបរូបរិ សមាបជ្ជនត្ថាយ ឧស្សក្កិតុំ បច្ចយោ ន ហោតិ, តស្ស អប្បគុណជ្ឈានលាភិស្សាតិ អត្ថោ។ អារម្មណំ ថោកំ ផរន្តស្សាតិ បរិត្តេ សុប្បមត្តេ វា សរាវមត្តេ វា អារម្មណេ បរិកម្មំ កត្វា តត្ថេវ អប្បនំ បត្វា តំ អវឌ្ឍិតំ ថោកមេវ អារម្មណំ ផរន្តស្សាតិ អត្ថោ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ននិកាមលាភីបដិបក្ខតោ ហិ បគុណជ្ឈានលាភី ឯត្ថ និកាមលាភីតិ វុត្តោ។ អវឌ្ឍិតារម្មណបដិបក្ខតោ ច វឌ្ឍិតារម្មណំ វិបុលន្តិ វុត្តំ។ សេសំ តាទិសមេវ។
802. Samādhissa na nikāmalābhissāti yo samādhissa na nikāmalābhī hoti, so tassa na nikāmalābhī nāma. Yassa samādhi uparūpari samāpajjanatthāya ussakkituṃ paccayo na hoti, tassa appaguṇajjhānalābhissāti attho. Ārammaṇaṃ thokaṃ pharantassāti paritte suppamatte vā sarāvamatte vā ārammaṇe parikammaṃ katvā tattheva appanaṃ patvā taṃ avaḍḍhitaṃ thokameva ārammaṇaṃ pharantassāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Nanikāmalābhīpaṭipakkhato hi paguṇajjhānalābhī ettha nikāmalābhīti vutto. Avaḍḍhitārammaṇapaṭipakkhato ca vaḍḍhitārammaṇaṃ vipulanti vuttaṃ. Sesaṃ tādisameva.
ជរាមរណេបេតំ ញាណន្តិ និព្ពានមេវ អារម្មណំ កត្វា ចតុន្នំ សច្ចានំ ឯកបដិវេធវសេន ឯតំ វុត្តំ។
Jarāmaraṇepetaṃñāṇanti nibbānameva ārammaṇaṃ katvā catunnaṃ saccānaṃ ekapaṭivedhavasena etaṃ vuttaṃ.
ជរាមរណំ អារព្ភាតិអាទីនិ បន ឯកេកំ វត្ថុំ អារព្ភ បវត្តិកាលេ បុព្ពភាគេ សច្ចវវត្ថាបនវសេន វុត្តានិ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
Jarāmaraṇaṃ ārabbhātiādīni pana ekekaṃ vatthuṃ ārabbha pavattikāle pubbabhāge saccavavatthāpanavasena vuttāni. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា។
Catukkaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
