| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
4. චතුක්‌කනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
4. Catukkaniddesavaṇṇanā
132. චතුක්‌කනිද්‌දෙසෙ – අසප්‌පුරිසොති ලාමකපුරිසො. පාණං අතිපාතෙතීති පාණාතිපාතී. අදින්‌නං ආදියතීති අදින්‌නාදායී. කාමෙසු මිච්‌ඡා චරතීති කාමෙසුමිච්‌ඡාචාරී. මුසා වදතීති මුසාවාදී. සුරාමෙරයමජ්‌ජපමාදෙ තිට්‌ඨතීති සුරාමෙරයමජ්‌ජපමාදට්‌ඨායී.
132. Catukkaniddese – asappurisoti lāmakapuriso. Pāṇaṃ atipātetīti pāṇātipātī. Adinnaṃ ādiyatīti adinnādāyī. Kāmesu micchā caratīti kāmesumicchācārī. Musā vadatīti musāvādī. Surāmerayamajjapamāde tiṭṭhatīti surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī.
133. පාණාතිපාතෙ සමාදපෙතීති යථා පාණං අතිපාතෙති, තථා නං තත්‌ථ ගහණං ගණ්‌හාපෙති. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො යස්‌මා සයං කතෙන ච දුස්‌සීල්‍යෙන සමන්‌නාගතො යඤ්‌ච සමාදපිතෙන කතං, තතො උපඩ්‌ඪස්‌ස දායාදො, තස්‌මා අසප්‌පුරිසෙන අසප්‌පුරිසතරොති වුච්‌චති. සප්‌පුරිසොති උත්‌තමපුරිසො.
133. Pāṇātipāte samādapetīti yathā pāṇaṃ atipāteti, tathā naṃ tattha gahaṇaṃ gaṇhāpeti. Sesesupi eseva nayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo yasmā sayaṃ katena ca dussīlyena samannāgato yañca samādapitena kataṃ, tato upaḍḍhassa dāyādo, tasmā asappurisena asappurisataroti vuccati. Sappurisoti uttamapuriso.
135. සප්‌පුරිසෙන සප්‌පුරිසතරොති අත්‌තනා කතෙන සුසීල්‍යෙන සමන්‌නාගතත්‌තා යඤ්‌ච සමාදපිතො කරොති. තතො උපඩ්‌ඪස්‌ස දායාදත්‌තා උත්‌තමපුරිසෙන උත්‌තමපුරිසතරො.
135. Sappurisena sappurisataroti attanā katena susīlyena samannāgatattā yañca samādapito karoti. Tato upaḍḍhassa dāyādattā uttamapurisena uttamapurisataro.
136. පාපොති අකුසලකම්‌මපථසඞ්‌ඛාතෙන දසවිධෙන පාපෙන සමන්‌නාගතො.
136. Pāpoti akusalakammapathasaṅkhātena dasavidhena pāpena samannāgato.
138. කල්‍යාණොති කුසලකම්‌මපථසඞ්‌ඛාතෙන දසවිධෙන කල්‍යාණධම්‌මෙන සමන්‌නාගතො සුද්‌ධකො භද්‍රකො. සෙසමෙත්‌ථ හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයත්‌තා උත්‌තානත්‌ථමෙව.
138. Kalyāṇoti kusalakammapathasaṅkhātena dasavidhena kalyāṇadhammena samannāgato suddhako bhadrako. Sesamettha heṭṭhā vuttanayattā uttānatthameva.
140. පාපධම්‌මාදීසු – පාපො ධම්‌මො අස්‌සාති පාපධම්‌මො. කල්‍යාණො ධම්‌මො අස්‌සාති කල්‍යාණධම්‌මො. සෙසමෙත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙව.
140. Pāpadhammādīsu – pāpo dhammo assāti pāpadhammo. Kalyāṇo dhammo assāti kalyāṇadhammo. Sesamettha uttānatthameva.
144. සාවජ්‌ජාදීසු – සාවජ්‌ජොති සදොසො. සාවජ්‌ජෙන කායකම්‌මෙනාති සදොසෙන පාණාතිපාතාදිනා කායකම්‌මෙන. ඉතරෙසුපි එසෙව නයො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො තීහි ද්‌වාරෙහි ආයූහනකම්‌මස්‌ස සදොසත්‌තා, ගූථකුණපාදිභරිතො පදෙසො විය සාවජ්‌ජොති වුච්‌චති.
144. Sāvajjādīsu – sāvajjoti sadoso. Sāvajjena kāyakammenāti sadosena pāṇātipātādinā kāyakammena. Itaresupi eseva nayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo tīhi dvārehi āyūhanakammassa sadosattā, gūthakuṇapādibharito padeso viya sāvajjoti vuccati.
145. සාවජ්‌ජෙන බහුලන්‌ති යස්‌ස සාවජ්‌ජමෙව කායකම්‌මං බහු හොති, අප්‌පං අනවජ්‌ජං; සො සාවජ්‌ජෙන බහුලං කායකම්‌මෙන සමන්‌නාගතො, අප්‌පං අනවජ්‌ජෙනාති වුච්‌චති. ඉතරෙසුපි එසෙව නයො. කො පන එවරූපො හොතීති? යො ගාමධම්‌මතාය වා නිගමධම්‌මතාය වා කදාචි කරහචි උපොසථං සමාදියති, සීලානි පූරෙති. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො තීහි ද්‌වාරෙහි ආයූහනකම්‌මෙසු සාවජ්‌ජස්‌සෙව බහුලතාය අනවජ්‌ජස්‌ස අප්‌පතාය වජ්‌ජබහුලොති වුච්‌චති.
145. Sāvajjena bahulanti yassa sāvajjameva kāyakammaṃ bahu hoti, appaṃ anavajjaṃ; so sāvajjena bahulaṃ kāyakammena samannāgato, appaṃ anavajjenāti vuccati. Itaresupi eseva nayo. Ko pana evarūpo hotīti? Yo gāmadhammatāya vā nigamadhammatāya vā kadāci karahaci uposathaṃ samādiyati, sīlāni pūreti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo tīhi dvārehi āyūhanakammesu sāvajjasseva bahulatāya anavajjassa appatāya vajjabahuloti vuccati.
යථා හි එකස්‌මිං පදෙසෙ දුබ්‌බණ්‌ණානි දුග්‌ගන්‌ධානි පුප්‌ඵානි රාසිකතානස්‌සු, තෙසං උපරි තහං තහං අතිමුත්‌තකවස්‌සිකපාටලානි පතිතානි භවෙය්‍යුං. එවරූපො අයං පුග්‌ගලො වෙදිතබ්‌බො. යථා පන එකස්‌මිං පදෙසෙ අතිමුත්‌තකවස්‌සිකපාටලානි රාසිකතානස්‌සු, තෙසං උපරි තහං තහං දුබ්‌බණ්‌ණදුග්‌ගන්‌ධානි බදරපුප්‌ඵාදීනි පතිතානි භවෙය්‍යුං. එවරූපො තතියො පුග්‌ගලො වෙදිතබ්‌බො. චතුත්‌ථො පන තීහිපි ද්‌වාරෙහි ආයූහනකම්‌මස්‌ස නිද්‌දොසත්‌තා, චතුමධුරභරිතසුවණ්‌ණපාති විය දට්‌ඨබ්‌බො. තෙසු පඨමො අන්‌ධබාලපුථුජ්‌ජනො. දුතියො අන්‌තරන්‌තරා කුසලස්‌ස කාරකො ලොකියපුථුජ්‌ජනො. තතියො සොතාපන්‌නො සකදාගාමිඅනාගාමිනොපි එතෙනෙව සඞ්‌ගහිතා. චතුත්‌ථො ඛීණාසවො. සො හි එකන්‌තෙන අනවජ්‌ජොයෙව. අයං අඞ්‌ගුත්‌තරට්‌ඨකථායො.
Yathā hi ekasmiṃ padese dubbaṇṇāni duggandhāni pupphāni rāsikatānassu, tesaṃ upari tahaṃ tahaṃ atimuttakavassikapāṭalāni patitāni bhaveyyuṃ. Evarūpo ayaṃ puggalo veditabbo. Yathā pana ekasmiṃ padese atimuttakavassikapāṭalāni rāsikatānassu, tesaṃ upari tahaṃ tahaṃ dubbaṇṇaduggandhāni badarapupphādīni patitāni bhaveyyuṃ. Evarūpo tatiyo puggalo veditabbo. Catuttho pana tīhipi dvārehi āyūhanakammassa niddosattā, catumadhurabharitasuvaṇṇapāti viya daṭṭhabbo. Tesu paṭhamo andhabālaputhujjano. Dutiyo antarantarā kusalassa kārako lokiyaputhujjano. Tatiyo sotāpanno sakadāgāmianāgāminopi eteneva saṅgahitā. Catuttho khīṇāsavo. So hi ekantena anavajjoyeva. Ayaṃ aṅguttaraṭṭhakathāyo.
148. උග්‌ඝටිතඤ්‌ඤූආදීසු – උග්‌ඝටිතඤ්‌ඤූති එත්‌ථ උග්‌ඝටිතං නාම ඤාණුග්‌ඝාටනං, ඤාණෙ උග්‌ඝටිතමත්‌තෙයෙව ජානාතීති අත්‌ථො. සහ උදාහටවෙලායාති උදාහාරෙ උදාහටමත්‌තෙයෙව. ධම්‌මාභිසමයොති චතුසච්‌චධම්‌මස්‌ස ඤාණෙන සද්‌ධිං අභිසමයො. අයං වුච්‌චතීති අයං ‘චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා’තිආදිනා නයෙන සංඛිත්‌තෙන මාතිකාය ඨපියමානාය දෙසනානුසාරෙන ඤාණං පෙසෙත්‌වා අරහත්‌තං ගණ්‌හිතුං සමත්‌ථො පුග්‌ගලො උග්‌ඝටිතඤ්‌ඤූති වුච්‌චති.
148. Ugghaṭitaññūādīsu – ugghaṭitaññūti ettha ugghaṭitaṃ nāma ñāṇugghāṭanaṃ, ñāṇe ugghaṭitamatteyeva jānātīti attho. Saha udāhaṭavelāyāti udāhāre udāhaṭamatteyeva. Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘cattāro satipaṭṭhānā’tiādinā nayena saṃkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ugghaṭitaññūti vuccati.
149. විපඤ්‌චිතං විත්‌ථාරිතමෙව අත්‌ථං ජානාතීති විපඤ්‌චිතඤ්‌ඤූ. අයං වුච්‌චතීති අයං සඞ්‌ඛිත්‌තෙන මාතිකං ඨපෙත්‌වා විත්‌ථාරෙන අත්‌ථෙ භාජියමානෙ අරහත්‌තං පාපුණිතුං සමත්‌ථො පුග්‌ගලො විපඤ්‌චිතඤ්‌ඤූති වුච්‌චති.
149. Vipañcitaṃ vitthāritameva atthaṃ jānātīti vipañcitaññū. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ saṅkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe bhājiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho puggalo vipañcitaññūti vuccati.
150. උද්‌දෙසාදීහි නෙතබ්‌බොති නෙය්‍යො. අනුපුබ්‌බෙන ධම්‌මාභිසමයො හොතීති අනුක්‌කමෙන අරහත්‌තප්‌පත්‌ති.
150. Uddesādīhi netabboti neyyo. Anupubbena dhammābhisamayo hotīti anukkamena arahattappatti.
151. බ්‍යඤ්‌ජනපදමෙව පරමං අස්‌සාති පදපරමො. න තාය ජාතියා ධම්‌මාභිසමයො හොතීති න තෙන අත්‌තභාවෙන ඣානං වා විපස්‌සනං වා මග්‌ගං වා ඵලං වා නිබ්‌බත්‌තෙතුං සක්‌කොතීති අත්‌ථො.
151. Byañjanapadameva paramaṃ assāti padaparamo. Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti na tena attabhāvena jhānaṃ vā vipassanaṃ vā maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ sakkotīti attho.
152. යුත්‌තපටිභානාදීසු – පටිභානං වුච්‌චති ඤාණම්‌පි, ඤාණස්‌ස උපට්‌ඨිතවචනම්‌පි. තං ඉධ අධිප්‌පෙතං. අත්‌ථයුත්‌තං කාරණයුත්‌තඤ්‌ච පටිභානමස්‌සාති යුත්‌තප්‌පටිභානො. පුච්‌ඡිතානන්‌තරමෙව සීඝං බ්‍යාකාතුං අසමත්‌ථතාය නො මුත්‌තං පටිභානමස්‌සාති නො මුත්‌තප්‌පටිභානො. ඉමිනා නයෙන සෙසා වෙදිතබ්‌බා. එත්‌ථ පන පඨමො – කිඤ්‌චි කාලං වීමංසිත්‌වා යුත්‌තමෙව පෙක්‌ඛති, තිපිටකචූළනාගත්‌ථෙරො විය. සො කිර පඤ්‌හං පුට්‌ඨො පරිග්‌ගහෙත්‌වා යුත්‌තපයුත්‌තකාරණමෙව කථෙති.
152. Yuttapaṭibhānādīsu – paṭibhānaṃ vuccati ñāṇampi, ñāṇassa upaṭṭhitavacanampi. Taṃ idha adhippetaṃ. Atthayuttaṃ kāraṇayuttañca paṭibhānamassāti yuttappaṭibhāno. Pucchitānantarameva sīghaṃ byākātuṃ asamatthatāya no muttaṃ paṭibhānamassāti no muttappaṭibhāno. Iminā nayena sesā veditabbā. Ettha pana paṭhamo – kiñci kālaṃ vīmaṃsitvā yuttameva pekkhati, tipiṭakacūḷanāgatthero viya. So kira pañhaṃ puṭṭho pariggahetvā yuttapayuttakāraṇameva katheti.
දුතියො – පුච්‌ඡානන්‌තරමෙව යෙන වා තෙන වා වචනෙන පටිබාහති, වීමංසිත්‌වාපි ච යුත්‌තං න පෙක්‌ඛති චතුනිකායිකපණ්‌ඩිතතිස්‌සත්‌ථෙරො විය. සො කිර පඤ්‌හං පුට්‌ඨො පඤ්‌හපරියොසානම්‌පි නාගමෙති, යං වා තං වා කථෙතියෙව. වචනත්‌ථං පනස්‌ස වීමංසියමානං කත්‌ථචි න ලග්‌ගති.
Dutiyo – pucchānantarameva yena vā tena vā vacanena paṭibāhati, vīmaṃsitvāpi ca yuttaṃ na pekkhati catunikāyikapaṇḍitatissatthero viya. So kira pañhaṃ puṭṭho pañhapariyosānampi nāgameti, yaṃ vā taṃ vā kathetiyeva. Vacanatthaṃ panassa vīmaṃsiyamānaṃ katthaci na laggati.
තතියො – පුච්‌ඡාසමකාලමෙව යුත්‌තං පෙක්‌ඛති, තඞ්‌ඛණඤ්‌ඤෙව වචනං බ්‍යාකරොති තිපිටකචූළාභයත්‌ථෙරො විය. සො කිර පඤ්‌හං පුට්‌ඨො සීඝමෙව කථෙති, යුත්‌තපයුත්‌තකාරණො ච හොති.
Tatiyo – pucchāsamakālameva yuttaṃ pekkhati, taṅkhaṇaññeva vacanaṃ byākaroti tipiṭakacūḷābhayatthero viya. So kira pañhaṃ puṭṭho sīghameva katheti, yuttapayuttakāraṇo ca hoti.
චතුත්‌ථො – පුට්‌ඨො සමානො නෙව යුත්‌තං පෙක්‌ඛති , න යෙන වා තෙන වා පටිබාහිතුං සක්‌කොති තිබ්‌බන්‌ධකාරනිමුග්‌ගො විය හොති ලාළුදායිත්‌ථෙරො විය.
Catuttho – puṭṭho samāno neva yuttaṃ pekkhati , na yena vā tena vā paṭibāhituṃ sakkoti tibbandhakāranimuggo viya hoti lāḷudāyitthero viya.
156. ධම්‌මකථිකෙසු – අප්‌පඤ්‌ච භාසතීති සම්‌පත්‌තපරිසාය ථොකමෙව කථෙති. අසහිතඤ්‌චාති කථෙන්‌තො ච පන න අත්‌ථයුත්‌තං කාරණයුත්‌තං කථෙති. පරිසා චස්‌ස න කුසලා හොතීති සොතුං නිසින්‌නපරිසා චස්‌ස යුත්‌තායුත්‌තං කාරණාකාරණං සිලිට්‌ඨාසිලිට්‌ඨං න ජානාතීති අත්‌ථො. එවරූපොති අයං එවංජාතිකො බාලධම්‌මකථිකො. එවංජාතිකාය බාලපරිසාය ධම්‌මකථිකොත්‌වෙව නාමං ලභති. ඉමිනා නයෙන සබ්‌බත්‌ථ අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. එත්‌ථ ච ද්‌වෙයෙව ජනා සභාවධම්‌මකථිකා, ඉතරෙ පන ධම්‌මකථිකානං අන්‌තරෙ පවිට්‌ඨත්‌තා එවං වුත්‌තා.
156. Dhammakathikesu – appañca bhāsatīti sampattaparisāya thokameva katheti. Asahitañcāti kathento ca pana na atthayuttaṃ kāraṇayuttaṃ katheti. Parisā cassa na kusalā hotīti sotuṃ nisinnaparisā cassa yuttāyuttaṃ kāraṇākāraṇaṃ siliṭṭhāsiliṭṭhaṃ na jānātīti attho. Evarūpoti ayaṃ evaṃjātiko bāladhammakathiko. Evaṃjātikāya bālaparisāya dhammakathikotveva nāmaṃ labhati. Iminā nayena sabbattha attho veditabbo. Ettha ca dveyeva janā sabhāvadhammakathikā, itare pana dhammakathikānaṃ antare paviṭṭhattā evaṃ vuttā.
157. වලාහකූපමෙසු වලාහකාති මෙඝා. ගජ්‌ජිතාති ථනිතා. තත්‌ථ ගජ්‌ජිත්‌වා නො වස්‌සනභාවො නාම පාපකො. මනුස්‌සා හි යථා දෙවො ගජ්‌ජති ‘සුවුට්‌ඨිකා භවිස්‌සතී’ති බීජානි නීහරිත්‌වා වපන්‌ති. අථ දෙවෙ අවස්‌සන්‌තෙ ඛෙත්‌තෙ බීජානි ඛෙත්‌තෙයෙව නස්‌සන්‌ති, ගෙහෙ බීජානි ගෙහෙයෙව නස්‌සන්‌තීති දුබ්‌භික්‌ඛං හොති. නො ගජ්‌ජිත්‌වා වස්‌සනභාවොපි පාපකොව. මනුස්‌සා හි ‘ඉමස්‌මිං කාලෙ දුබ්‌බුට්‌ඨිකා භවිස්‌සතී’ති නින්‌නට්‌ඨානෙසුයෙව වප්‌පං කරොන්‌ති. අථ දෙවො වස්‌සිත්‌වා සබ්‌බබීජානි මහාසමුද්‌දං පාපෙති, දුබ්‌භික්‌ඛමෙව හොති. ගජ්‌ජිත්‌වා වස්‌සනභාවො පන භද්‌දකො. තදා හි සුභික්‌ඛං හොති. නො ගජ්‌ජිත්‌වා නො වස්‌සනභාවො එකන්‌තපාපකොව.
157. Valāhakūpamesu valāhakāti meghā. Gajjitāti thanitā. Tattha gajjitvā no vassanabhāvo nāma pāpako. Manussā hi yathā devo gajjati ‘suvuṭṭhikā bhavissatī’ti bījāni nīharitvā vapanti. Atha deve avassante khette bījāni khetteyeva nassanti, gehe bījāni geheyeva nassantīti dubbhikkhaṃ hoti. No gajjitvā vassanabhāvopi pāpakova. Manussā hi ‘imasmiṃ kāle dubbuṭṭhikā bhavissatī’ti ninnaṭṭhānesuyeva vappaṃ karonti. Atha devo vassitvā sabbabījāni mahāsamuddaṃ pāpeti, dubbhikkhameva hoti. Gajjitvā vassanabhāvo pana bhaddako. Tadā hi subhikkhaṃ hoti. No gajjitvā no vassanabhāvo ekantapāpakova.
භාසිතා හොති නො කත්‌තාති ‘ඉදානි ගන්‌ථධුරං පූරෙස්‌සාමි, වාසධුරං පූරෙස්‌සාමී’ති කථෙතියෙව, න පන උද්‌දෙසං ගණ්‌හාති, න කම්‌මට්‌ඨානං භාවෙති.
Bhāsitā hoti no kattāti ‘idāni ganthadhuraṃ pūressāmi, vāsadhuraṃ pūressāmī’ti kathetiyeva, na pana uddesaṃ gaṇhāti, na kammaṭṭhānaṃ bhāveti.
කත්‌තා හොති නො භාසිතාති ‘ගන්‌ථධුරං වා පූරෙස්‌සාමි වාසධුරං වා’ති න භාසති. සම්‌පත්‌තෙ පන කාලෙ තමත්‌ථං සම්‌පාදෙති. ඉමිනා නයෙන ඉතරෙපි වෙදිතබ්‌බා. සබ්‌බං පනෙතං පච්‌චයදායකෙනෙව කථිතං. එකො හි ‘අසුකදිවසෙ නාම දානං දස්‌සාමී’ති සඞ්‌ඝං නිමන්‌තෙති, සම්‌පත්‌තකාලෙ නො කරොති. අයං පුග්‌ගලො පුඤ්‌ඤෙන පරිහායති, භික්‌ඛුසඞ්‌ඝොපි ලාභෙන පරිහායති . අපරො සඞ්‌ඝං අනිමන්‌තෙත්‌වාව සක්‌කාරං කත්‌වා ‘භික්‌ඛූ ආනෙස්‌සාමී’ති න ලභති, සබ්‌බෙ අඤ්‌ඤත්‌ථ නිමන්‌තිතා හොන්‌ති. අයම්‌පි පුඤ්‌ඤෙන පරිහායති , සඞ්‌ඝොපි තෙන ලාභෙන පරිහායති. අපරො පඨමං සඞ්‌ඝං නිමන්‌තෙත්‌වා, පච්‌ඡා සක්‌කාරං කත්‌වා දානං දෙති, අයං කිච්‌චකාරී හොති. අපරො නෙව සඞ්‌ඝං නිමන්‌තෙති, න දානං දෙති, අයං ‘පාපපුග්‌ගලො’ති වෙදිතබ්‌බො.
Kattā hoti no bhāsitāti ‘ganthadhuraṃ vā pūressāmi vāsadhuraṃ vā’ti na bhāsati. Sampatte pana kāle tamatthaṃ sampādeti. Iminā nayena itarepi veditabbā. Sabbaṃ panetaṃ paccayadāyakeneva kathitaṃ. Eko hi ‘asukadivase nāma dānaṃ dassāmī’ti saṅghaṃ nimanteti, sampattakāle no karoti. Ayaṃ puggalo puññena parihāyati, bhikkhusaṅghopi lābhena parihāyati . Aparo saṅghaṃ animantetvāva sakkāraṃ katvā ‘bhikkhū ānessāmī’ti na labhati, sabbe aññattha nimantitā honti. Ayampi puññena parihāyati , saṅghopi tena lābhena parihāyati. Aparo paṭhamaṃ saṅghaṃ nimantetvā, pacchā sakkāraṃ katvā dānaṃ deti, ayaṃ kiccakārī hoti. Aparo neva saṅghaṃ nimanteti, na dānaṃ deti, ayaṃ ‘pāpapuggalo’ti veditabbo.
158. මූසිකූපමෙසු – ගාධං කත්‌තා නො වසිතාති අත්‌තනො ආසයං බිලං කූපං ඛණති, නො තත්‌ථ වසති, කිස්‌මිඤ්‌චිදෙව ඨානෙ වසති, එවං බිළාරාදිඅමිත්‌තවසං ගච්‌ඡති. ඛත්‌තාතිපි පාඨො. වසිතා නො ගාධං කත්‌තාති සයං න ඛණති, පරෙන ඛතෙ බිලෙ වසති, එවං ජීවිතං රක්‌ඛති. තතියා ද්‌වෙපි කරොන්‌තී, ජීවිතං රක්‌ඛති. චතුත්‌ථා ද්‌වෙපි අකරොන්‌තී අමිත්‌තවසං ගච්‌ඡති. ඉමාය පන උපමාය උපමිතෙසු පුග්‌ගලෙසු පඨමො යථා සා මූසිකා ගාධං ඛණති, එවං නවඞ්‌ගං සත්‌ථුසාසනං උග්‌ගණ්‌හාති. යථා පන සා තත්‌ථ න වසති, කිස්‌මිඤ්‌චිදෙව ඨානෙ වසන්‌තී, අමිත්‌තවසං ගච්‌ඡති; තථා අයම්‌පි පරියත්‌තිවසෙන ඤාණං පෙසෙත්‌වා චතුසච්‌චධම්‌මං න පටිවිජ්‌ඣති, ලොකාමිසට්‌ඨානෙසුයෙව චරන්‌තො මච්‌චුමාරකිලෙසමාරදෙවපුත්‌තමාරසඞ්‌ඛාතානං අමිත්‌තානං වසං ගච්‌ඡති. දුතියො යථා සා මූසිකා ගාධං න ඛණති, එවං නවඞ්‌ගං සත්‌ථුසාසනං න උග්‌ගණ්‌හාති. යථා පන පරෙන ඛතබිලෙ වසන්‌තී ජීවිතං රක්‌ඛති; එවං පරස්‌ස කථං සුත්‌වා චතුසච්‌චධම්‌මං පටිවිජ්‌ඣිත්‌වා තිණ්‌ණං මාරානං වසං අතික්‌කමති. ඉමිනා නයෙන තතියචතුත්‌ථෙසුපි ඔපම්‌මසංසන්‌දනං වෙදිතබ්‌බං.
158. Mūsikūpamesu – gādhaṃ kattā no vasitāti attano āsayaṃ bilaṃ kūpaṃ khaṇati, no tattha vasati, kismiñcideva ṭhāne vasati, evaṃ biḷārādiamittavasaṃ gacchati. Khattātipi pāṭho. Vasitā no gādhaṃ kattāti sayaṃ na khaṇati, parena khate bile vasati, evaṃ jīvitaṃ rakkhati. Tatiyā dvepi karontī, jīvitaṃ rakkhati. Catutthā dvepi akarontī amittavasaṃ gacchati. Imāya pana upamāya upamitesu puggalesu paṭhamo yathā sā mūsikā gādhaṃ khaṇati, evaṃ navaṅgaṃ satthusāsanaṃ uggaṇhāti. Yathā pana sā tattha na vasati, kismiñcideva ṭhāne vasantī, amittavasaṃ gacchati; tathā ayampi pariyattivasena ñāṇaṃ pesetvā catusaccadhammaṃ na paṭivijjhati, lokāmisaṭṭhānesuyeva caranto maccumārakilesamāradevaputtamārasaṅkhātānaṃ amittānaṃ vasaṃ gacchati. Dutiyo yathā sā mūsikā gādhaṃ na khaṇati, evaṃ navaṅgaṃ satthusāsanaṃ na uggaṇhāti. Yathā pana parena khatabile vasantī jīvitaṃ rakkhati; evaṃ parassa kathaṃ sutvā catusaccadhammaṃ paṭivijjhitvā tiṇṇaṃ mārānaṃ vasaṃ atikkamati. Iminā nayena tatiyacatutthesupi opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.
159. අම්‌බූපමෙසු – ආමං පක්‌කවණ්‌ණීති අන්‌තො ආමං බහි පක්‌කසදිසං. පක්‌කං ආමවණ්‌ණීති අන්‌තො පක්‌කං බහි ආමසදිසං. සෙසද්‌වයෙසුපි එසෙව නයො. තත්‌ථ යථා අම්‌බෙ අපක්‌කභාවො ආමතා හොති, එවං පුග්‌ගලෙපි පුථුජ්‌ජනභාවො ආමතා, අරියභාවො පක්‌කතා. යථා ච තත්‌ථ පක්‌කසදිසතා පක්‌කවණ්‌ණිතා; එවං පුග්‌ගලෙපි අරියානං අභික්‌කමනාදිසදිසතා පක්‌කවණ්‌ණිතාති – ඉමිනා නයෙන උපමිතපුග්‌ගලෙසු ඔපම්‌මසංසන්‌දනං වෙදිතබ්‌බං.
159. Ambūpamesu – āmaṃ pakkavaṇṇīti anto āmaṃ bahi pakkasadisaṃ. Pakkaṃ āmavaṇṇīti anto pakkaṃ bahi āmasadisaṃ. Sesadvayesupi eseva nayo. Tattha yathā ambe apakkabhāvo āmatā hoti, evaṃ puggalepi puthujjanabhāvo āmatā, ariyabhāvo pakkatā. Yathā ca tattha pakkasadisatā pakkavaṇṇitā; evaṃ puggalepi ariyānaṃ abhikkamanādisadisatā pakkavaṇṇitāti – iminā nayena upamitapuggalesu opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.
160. කුම්‌භූපමෙසු – කුම්‌භොති ඝටො. තුච්‌ඡොති අන්‌තො රිත්‌තො. පිහිතොති පිදහිත්‌වා ඨපිතො. පුරොති අන්‌තො පුණ්‌ණො. විවටොති විවරිත්‌වා ඨපිතො. උපමිතපුග්‌ගලෙසු පනෙත්‌ථ අන්‌තො ගුණසාරවිරහිතො තුච්‌ඡො බාහිරසොභනතාය පිහිතො පුග්‌ගලො වෙදිතබ්‌බො. සෙසෙසුපි එසෙව නයො.
160. Kumbhūpamesu – kumbhoti ghaṭo. Tucchoti anto ritto. Pihitoti pidahitvā ṭhapito. Puroti anto puṇṇo. Vivaṭoti vivaritvā ṭhapito. Upamitapuggalesu panettha anto guṇasāravirahito tuccho bāhirasobhanatāya pihito puggalo veditabbo. Sesesupi eseva nayo.
161. උදකරහදූපමෙසු – උදකරහදො තාව ජණ්‌ණුමත්‌තෙපි උදකෙ සති පණ්‌ණරසසම්‌භින්‌නවණ්‌ණත්‌තා වා බහලත්‌තා වා උදකස්‌ස අපඤ්‌ඤායමානතලො උත්‌තානො ගම්‌භීරොභාසො නාම හොති. තිපොරිස චතුපොරිසෙපි පන උදකෙ සති අච්‌ඡත්‌තා උදකස්‌ස පඤ්‌ඤායමානතලො ගම්‌භීරො උත්‌තානොභාසො නාම හොති. උභයකාරණසම්‌භාවතො පන ඉතරෙ ද්‌වෙ වෙදිතබ්‌බා. පුග්‌ගලොපි කිලෙසුස්‌සදභාවතො ගුණගම්‌භීරතාය ච අභාවතො ගුණගම්‌භීරානං සදිසෙහි අභික්‌කමාදීහි යුත්‌තො උත්‌තානො ගම්‌භීරොභාසො නාම. ඉමිනා නයෙන සෙසාපි වෙදිතබ්‌බා.
161. Udakarahadūpamesu – udakarahado tāva jaṇṇumattepi udake sati paṇṇarasasambhinnavaṇṇattā vā bahalattā vā udakassa apaññāyamānatalo uttāno gambhīrobhāso nāma hoti. Tiporisa catuporisepi pana udake sati acchattā udakassa paññāyamānatalo gambhīro uttānobhāso nāma hoti. Ubhayakāraṇasambhāvato pana itare dve veditabbā. Puggalopi kilesussadabhāvato guṇagambhīratāya ca abhāvato guṇagambhīrānaṃ sadisehi abhikkamādīhi yutto uttāno gambhīrobhāso nāma. Iminā nayena sesāpi veditabbā.
162. බලීබද්‌දූපමෙසු – බලීබද්‌දො තාව යො අත්‌තනො ගොගණං ඝට්‌ටෙති උබ්‌බෙජෙති, පරගොගණෙ පන සොරතො සුඛසීලො හොති – අයං සකගවචණ්‌ඩො නො පරගවචණ්‌ඩො නාම. පුග්‌ගලොපි අත්‌තනො පරිසං ඝට්‌ටෙන්‌තො විජ්‌ඣන්‌තො ඵරුසෙන සමුදාචරන්‌තො, පරපරිසාය පන සොරච්‌චං නිවාතවුත්‌තිතං ආපජ්‌ජන්‌තො සකගවචණ්‌ඩො හොති නො පරගවචණ්‌ඩො නාමාති. ඉමිනා නයෙන සෙසාපි වෙදිතබ්‌බා. නිද්‌දෙසවාරෙ පනෙත්‌ථ උබ්‌බෙජිතා හොතීති ඝට්‌ටෙත්‌වා විජ්‌ඣිත්‌වා උබ්‌බෙගප්‌පත්‌තං කරොතිච්‌චෙව අත්‌ථො.
162. Balībaddūpamesu – balībaddo tāva yo attano gogaṇaṃ ghaṭṭeti ubbejeti, paragogaṇe pana sorato sukhasīlo hoti – ayaṃ sakagavacaṇḍo no paragavacaṇḍo nāma. Puggalopi attano parisaṃ ghaṭṭento vijjhanto pharusena samudācaranto, paraparisāya pana soraccaṃ nivātavuttitaṃ āpajjanto sakagavacaṇḍo hoti no paragavacaṇḍo nāmāti. Iminā nayena sesāpi veditabbā. Niddesavāre panettha ubbejitā hotīti ghaṭṭetvā vijjhitvā ubbegappattaṃ karoticceva attho.
163. ආසීවිසූපමෙසු – ආසීවිසො තාව යස්‌ස විසං ආසුං ආගච්‌ඡති සීඝං ඵරති; ඝොරං පන න හොති, චිරකාලං න පීළෙති – අයං ආගතවිසො නො ඝොරවිසො. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. පුග්‌ගලවිභාජනං පන උත්‌තානත්‌ථමෙව.
163. Āsīvisūpamesu – āsīviso tāva yassa visaṃ āsuṃ āgacchati sīghaṃ pharati; ghoraṃ pana na hoti, cirakālaṃ na pīḷeti – ayaṃ āgataviso no ghoraviso. Sesapadesupi eseva nayo. Puggalavibhājanaṃ pana uttānatthameva.
164. අනනුවිච්‌ච අපරියොගාහෙත්‌වා අවණ්‌ණාරහස්‌ස වණ්‌ණං භාසිතා හොතීතිආදීසු අනනුවිච්‌චාති අතුලයිත්‌වා, අපරිග්‌ගණ්‌හිත්‌වා. අපරියොගාහෙත්‌වාති පඤ්‌ඤාය ගුණෙ අනොගාහෙත්‌වා.
164. Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṃ bhāsitā hotītiādīsu ananuviccāti atulayitvā, apariggaṇhitvā. Apariyogāhetvāti paññāya guṇe anogāhetvā.
166. භූතං තච්‌ඡන්‌ති විජ්‌ජමානතො භූතං, අවිපරීතතො තච්‌ඡං. කාලෙනාති යුත්‌තපයුත්‌තකාලෙන. තත්‍ර කාලඤ්‌ඤූ හොතීති යමිදං කාලෙනාති වුත්‌තං. තත්‍ර යො පුග්‌ගලො කාලඤ්‌ඤූ හොති, කාලං ජානාති, තස්‌ස පඤ්‌හස්‌ස වෙය්‍යාකරණත්‌ථාය ‘‘ඉමස්‌මිං කාලෙ පුච්‌ඡිතෙනාපි මයා න කථෙතබ්‌බා, ඉමස්‌මිං කාලෙ කථෙතබ්‌බා’’ති – අයං කාලෙන භණති නාම. උපෙක්‌ඛකො විහරතීති මජ්‌ඣත්‌තභූතාය උපෙක්‌ඛාය ඨිතො හුත්‌වා විහරති. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙව.
166. Bhūtaṃ tacchanti vijjamānato bhūtaṃ, aviparītato tacchaṃ. Kālenāti yuttapayuttakālena. Tatra kālaññū hotīti yamidaṃ kālenāti vuttaṃ. Tatra yo puggalo kālaññū hoti, kālaṃ jānāti, tassa pañhassa veyyākaraṇatthāya ‘‘imasmiṃ kāle pucchitenāpi mayā na kathetabbā, imasmiṃ kāle kathetabbā’’ti – ayaṃ kālena bhaṇati nāma. Upekkhako viharatīti majjhattabhūtāya upekkhāya ṭhito hutvā viharati. Sesaṃ sabbattha uttānatthameva.
167. උට්‌ඨානඵලූපජීවීතිආදීසු – යො උට්‌ඨානවීරියෙනෙව දිවසං වීතිනාමෙත්‌වා තස්‌ස නිස්‌සන්‌දඵලමත්‌තං කිඤ්‌චිදෙව ලභිත්‌වා ජීවිකං කප්‌පෙති, තං පන උට්‌ඨානං ආගම්‌ම කිඤ්‌චි පුඤ්‌ඤඵලං න පටිලභති, තං සන්‌ධාය යස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස උට්‌ඨහතොතිආදි වුත්‌තං. තතූපරි දෙවාති තතො උපරි බ්‍රහ්‌මකායිකාදයො දෙවා. තෙසඤ්‌හි උට්‌ඨානවීරියෙන කිච්‌චං නාම නත්‌ථි. පුඤ්‌ඤඵලමෙව උපජීවන්‌ති. පුඤ්‌ඤවතො චාති ඉදං පුඤ්‌ඤවන්‌තෙ ඛත්‌තියබ්‍රාහ්‌මණාදයො චෙව භුම්‌මදෙවෙ ආදිං කත්‌වා නිම්‌මානරතිපරියොසානෙ දෙවෙ ච සන්‌ධාය වුත්‌තං. සබ්‌බෙපි හෙතෙ වායාමඵලඤ්‌චෙව පුඤ්‌ඤඵලඤ්‌ච අනුභවන්‌ති. නෙරයිකා පන නෙව උට්‌ඨානෙන ආජීවං උප්‌පාදෙතුං සක්‌කොන්‌ති, නාපි නෙසං පුඤ්‌ඤඵලෙන කොචි ආජීවො උප්‌පජ්‌ජති.
167. Uṭṭhānaphalūpajīvītiādīsu – yo uṭṭhānavīriyeneva divasaṃ vītināmetvā tassa nissandaphalamattaṃ kiñcideva labhitvā jīvikaṃ kappeti, taṃ pana uṭṭhānaṃ āgamma kiñci puññaphalaṃ na paṭilabhati, taṃ sandhāya yassa puggalassa uṭṭhahatotiādi vuttaṃ. Tatūpari devāti tato upari brahmakāyikādayo devā. Tesañhi uṭṭhānavīriyena kiccaṃ nāma natthi. Puññaphalameva upajīvanti. Puññavato cāti idaṃ puññavante khattiyabrāhmaṇādayo ceva bhummadeve ādiṃ katvā nimmānaratipariyosāne deve ca sandhāya vuttaṃ. Sabbepi hete vāyāmaphalañceva puññaphalañca anubhavanti. Nerayikā pana neva uṭṭhānena ājīvaṃ uppādetuṃ sakkonti, nāpi nesaṃ puññaphalena koci ājīvo uppajjati.
168. තමාදීසු – ‘‘නීචෙ කුලෙ පච්‌චාජාතො’’තිආදිකෙන තමෙන යුත්‌තොති තමො. කායදුච්‌චරිතාදීහි පුන නිරයතමූපගමනතො තමපරායණො. නෙසාදකුලෙති මිගලුද්‌දකාදීනං කුලෙ. වෙනකුලෙති විලීවකාරකුලෙ. රථකාරකුලෙති චම්‌මකාරකුලෙ. පුක්‌කුසකුලෙති පුප්‌ඵඡඩ්‌ඩකකුලෙ. කසිරවුත්‌තිකෙති දුක්‌ඛවුත්‌තිකෙ. දුබ්‌බණ්‌ණොති පංසුපිසාචකො විය ඣාමඛාණුවණ්‌ණො. දුද්‌දසිකොති විජාතමාතුයාපි අමනාපදස්‌සනො. ඔකොටිමකොති ලකුණ්‌ඩකො. කාණොති එකක්‌ඛිකාණො වා උභයක්‌ඛිකාණො වා. කුණීති එකහත්‌ථකුණී වා උභයහත්‌ථකුණී වා. ඛඤ්‌ජොති එකපාදඛඤ්‌ජො වා උභයපාදඛඤ්‌ජො වා. පක්‌ඛහතොති හතපක්‌ඛො පීඨසප්‌පී. පදීපෙය්‍යස්‌සාති තෙලකපල්‌ලකාදිනො පදීපූපකරණස්‌ස. එවං පුග්‌ගලො තමො හොති තමපරායණොති එත්‌ථ එකො පුග්‌ගලො බහිද්‌ධා ආලොකං අදිස්‌වා මාතුකුච්‌ඡිස්‌මිඤ්‌ඤෙව කාලං කත්‌වා අපායෙසු නිබ්‌බත්‌තන්‌තො සකලෙපි කප්‌පෙ සංසරති. සොපි තමො තමපරායණොව. සො පන කුහකපුග්‌ගලො භවෙය්‍ය. කුහකස්‌ස හි එවරූපා නිබ්‌බත්‌ති හොතීති වුත්‌තං.
168. Tamādīsu – ‘‘nīce kule paccājāto’’tiādikena tamena yuttoti tamo. Kāyaduccaritādīhi puna nirayatamūpagamanato tamaparāyaṇo. Nesādakuleti migaluddakādīnaṃ kule. Venakuleti vilīvakārakule. Rathakārakuleti cammakārakule. Pukkusakuleti pupphachaḍḍakakule. Kasiravuttiketi dukkhavuttike. Dubbaṇṇoti paṃsupisācako viya jhāmakhāṇuvaṇṇo. Duddasikoti vijātamātuyāpi amanāpadassano. Okoṭimakoti lakuṇḍako. Kāṇoti ekakkhikāṇo vā ubhayakkhikāṇo vā. Kuṇīti ekahatthakuṇī vā ubhayahatthakuṇī vā. Khañjoti ekapādakhañjo vā ubhayapādakhañjo vā. Pakkhahatoti hatapakkho pīṭhasappī. Padīpeyyassāti telakapallakādino padīpūpakaraṇassa. Evaṃ puggalo tamo hoti tamaparāyaṇoti ettha eko puggalo bahiddhā ālokaṃ adisvā mātukucchismiññeva kālaṃ katvā apāyesu nibbattanto sakalepi kappe saṃsarati. Sopi tamo tamaparāyaṇova. So pana kuhakapuggalo bhaveyya. Kuhakassa hi evarūpā nibbatti hotīti vuttaṃ.
එත්‌ථ ච නීචෙ කුලෙ පච්‌චාජාතො හොති චණ්‌ඩාලකුලෙ වාතිආදීහි ආගමනවිපත්‌ති චෙව පුබ්‌බුප්‌පන්‌නපච්‌චයවිපත්‌ති ච දස්‌සිතා. දලිද්‌දෙතිආදීහි පවත්‌තිපච්‌චයවිපත්‌ති. කසිරවුත්‌තිකෙතිආදීහි ආජීවුපායවිපත්‌ති. දුබ්‌බණ්‌ණොතිආදීහි රූපවිපත්‌ති. බහ්‌වාබාධොතිආදීහි දුක්‌ඛකාරණසමායොගො. න ලාභීතිආදීහි සුඛකාරණවිපත්‌ති චෙව උපභොගවිපත්‌ති ච. කායෙන දුච්‌චරිතන්‌තිආදීහි තමපරායණභාවස්‌ස කාරණසමායොගො. කායස්‌ස භෙදාතිආදීහි සම්‌පරායිකතමූපගමො. සුක්‌කපක්‌ඛො වුත්‌තපටිපක්‌ඛනයෙන වෙදිතබ්‌බො.
Ettha ca nīce kule paccājāto hoti caṇḍālakule vātiādīhi āgamanavipatti ceva pubbuppannapaccayavipatti ca dassitā. Daliddetiādīhi pavattipaccayavipatti. Kasiravuttiketiādīhi ājīvupāyavipatti. Dubbaṇṇotiādīhi rūpavipatti. Bahvābādhotiādīhi dukkhakāraṇasamāyogo. Na lābhītiādīhi sukhakāraṇavipatti ceva upabhogavipatti ca. Kāyena duccaritantiādīhi tamaparāyaṇabhāvassa kāraṇasamāyogo. Kāyassa bhedātiādīhi samparāyikatamūpagamo. Sukkapakkho vuttapaṭipakkhanayena veditabbo.
අපිචෙත්‌ථ තිවිධාය කුලසම්‌පත්‌තියා පච්‌චාජාතිආදිකෙන ජොතිනා යුත්‌තතො ජොති, ආලොකභූතොති වුත්‌තං හොති. කායසුචරිතාදීහි පන සග්‌ගූපපත්‌තිජොතිභාවූපගමනතො ජොතිපරායණො. ඛත්‌තියමහාසාලකුලෙ වාතිආදීසු ඛත්‌තියමහාසාලාති ඛත්‌තියා මහාසාරා මහාසාරප්‌පත්‌තා ඛත්‌තියා. යෙසඤ්‌හි ඛත්‌තියානං හෙට්‌ඨිමන්‌තෙන කොටිසතං නිධානගතං හොති, තයො කහාපණකුම්‌භා වළඤ්‌ජනත්‌ථාය ගෙහමජ්‌ඣෙ රාසිං කත්‌වා ඨපිතා හොන්‌ති, තෙ ඛත්‌තියමහාසාලා නාම. යෙසං බ්‍රාහ්‌මණානං අසීතිකොටිධනං නිහිතං හොති, දියඩ්‌ඪො කහාපණකුම්‌භො වළඤ්‌ජනත්‌ථාය ගෙහමජ්‌ඣෙ රාසිං කත්‌වා ඨපිතො හොති, තෙ බ්‍රාහ්‌මණමහාසාලා නාම. යෙසං ගහපතීනං චත්‌තාලීසකොටිධනං නිහිතං හොති, කහාපණකුම්‌භො වළඤ්‌ජත්‌ථාය ගෙහමජ්‌ඣෙ රාසිං කත්‌වා ඨපිතො හොති, තෙ ගහපතිමහාසාලා නාම. තෙසං කුලෙති අත්‌ථො. අඩ්‌ඪෙති ඉස්‌සරෙ. නිධානගතධනස්‌ස මහන්‌තතාය මහද්‌ධනෙ. සුවණ්‌ණරජතභාජනාදීනං උපභොගභණ්‌ඩානං මහන්‌තතාය මහාභොගෙ. නිධානගතස්‌ස ජාතරූපරජතස්‌ස පහූතතාය පහූතජාතරූපරජතෙ. විත්‌තූපකරණස්‌ස තුට්‌ඨිකරණස්‌ස පහූතතාය පහූතවිත්‌තූපකරණෙ. ගොධනාදීනඤ්‌ච සත්‌තවිධධඤ්‌ඤානඤ්‌ච පහූතතාය පහූතධනධඤ්‌ඤෙ. අභිරූපොති සුන්‌දරරූපො. දස්‌සනීයොති අඤ්‌ඤං කම්‌මං පහාය දිවසම්‌පි පස්‌සිතබ්‌බයුත්‌තො. පාසාදිකොති දස්‌සනෙනෙව චිත්‌තපසාදාවහො. පරමායාති උත්‌තමාය. වණ්‌ණපොක්‌ඛරතායාති පොක්‌ඛරවණ්‌ණතාය. පොක්‌ඛරං වුච්‌චති සරීරං. තස්‌ස වණ්‌ණසම්‌පත්‌තියාති අත්‌ථො. සමන්‌නාගතොති උපෙතො.
Apicettha tividhāya kulasampattiyā paccājātiādikena jotinā yuttato joti, ālokabhūtoti vuttaṃ hoti. Kāyasucaritādīhi pana saggūpapattijotibhāvūpagamanato jotiparāyaṇo. Khattiyamahāsālakule vātiādīsu khattiyamahāsālāti khattiyā mahāsārā mahāsārappattā khattiyā. Yesañhi khattiyānaṃ heṭṭhimantena koṭisataṃ nidhānagataṃ hoti, tayo kahāpaṇakumbhā vaḷañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapitā honti, te khattiyamahāsālā nāma. Yesaṃ brāhmaṇānaṃ asītikoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, diyaḍḍho kahāpaṇakumbho vaḷañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te brāhmaṇamahāsālā nāma. Yesaṃ gahapatīnaṃ cattālīsakoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, kahāpaṇakumbho vaḷañjatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te gahapatimahāsālā nāma. Tesaṃ kuleti attho. Aḍḍheti issare. Nidhānagatadhanassa mahantatāya mahaddhane. Suvaṇṇarajatabhājanādīnaṃ upabhogabhaṇḍānaṃ mahantatāya mahābhoge. Nidhānagatassa jātarūparajatassa pahūtatāya pahūtajātarūparajate. Vittūpakaraṇassa tuṭṭhikaraṇassa pahūtatāya pahūtavittūpakaraṇe. Godhanādīnañca sattavidhadhaññānañca pahūtatāya pahūtadhanadhaññe. Abhirūpoti sundararūpo. Dassanīyoti aññaṃ kammaṃ pahāya divasampi passitabbayutto. Pāsādikoti dassaneneva cittapasādāvaho. Paramāyāti uttamāya. Vaṇṇapokkharatāyāti pokkharavaṇṇatāya. Pokkharaṃ vuccati sarīraṃ. Tassa vaṇṇasampattiyāti attho. Samannāgatoti upeto.
169. ඔණතොණතාදීසු – දිට්‌ඨධම්‌මිකාය වා සම්‌පරායිකාය වා සම්‌පත්‌තියා විරහිතො ඔණතො. නීචො, ලාමකොති අත්‌ථො. තබ්‌බිපක්‌ඛතො උණ්‌ණතො. උච්‌චො, උග්‌ගතොති අත්‌ථො. සෙසමෙත්‌ථ තමාදීසු වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. අපිච – ඔණතොණතොති ඉදානි නීචො, ආයතිම්‌පි නීචොව භවිස්‌සති. ඔණතුණ්‌ණතොති ඉදානි නීචො, ආයතිං උච්‌චො භවිස්‌සති. උණ්‌ණතොණතොති ඉදානි උච්‌චො, ආයතිං නීචො භවිස්‌සති. උණ්‌ණතුණ්‌ණතොති ඉදානි උච්‌චො, ආයතිම්‌පි උච්‌චොව භවිස්‌සතීති.
169. Oṇatoṇatādīsu – diṭṭhadhammikāya vā samparāyikāya vā sampattiyā virahito oṇato. Nīco, lāmakoti attho. Tabbipakkhato uṇṇato. Ucco, uggatoti attho. Sesamettha tamādīsu vuttanayeneva veditabbaṃ. Apica – oṇatoṇatoti idāni nīco, āyatimpi nīcova bhavissati. Oṇatuṇṇatoti idāni nīco, āyatiṃ ucco bhavissati. Uṇṇatoṇatoti idāni ucco, āyatiṃ nīco bhavissati. Uṇṇatuṇṇatoti idāni ucco, āyatimpi uccova bhavissatīti.
170. රුක්‌ඛූපමෙසු – රුක්‌ඛො තාව ඵෙග්‌ගුසාරපරිවාරොති වනජෙට්‌ඨකරුක්‌ඛො සයං ඵෙග්‌ගු හොති , පරිවාරරුක්‌ඛා පනස්‌ස සාරා හොන්‌ති. ඉමිනා නයෙන සෙසා වෙදිතබ්‌බා. පුග්‌ගලෙසු පන සීලසාරවිරහතො ඵෙග්‌ගුතා, සීලාචාරසමන්‌නාගමෙන ච සාරතා වෙදිතබ්‌බා.
170. Rukkhūpamesu – rukkho tāva pheggusāraparivāroti vanajeṭṭhakarukkho sayaṃ pheggu hoti , parivārarukkhā panassa sārā honti. Iminā nayena sesā veditabbā. Puggalesu pana sīlasāravirahato pheggutā, sīlācārasamannāgamena ca sāratā veditabbā.
171. රූපප්‌පමාණාදීසු – සම්‌පත්‌තියුත්‌තං රූපං පමාණං කරොතීති රූපප්‌පමාණො. තත්‌ථ පසාදං ජනෙතීති රූපප්‌පසන්‌නො. කිත්‌තිසද්‌දභූතං ඝොසං පමාණං කරොතීති ඝොසප්‌පමාණො. ආරොහං වාතිආදීසු පන – ආරොහන්‌ති උච්‌චත්‌තනං. පරිණාහන්‌ති කිසථූලභාවාපගතං පරික්‌ඛෙපසම්‌පත්‌තිං. සණ්‌ඨානන්‌ති අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගානං දීඝරස්‌සවට්‌ටතාදියුත්‌තට්‌ඨානෙසු තථාභාවං. පාරිපූරින්‌ති යථාවුත්‌තප්‌පකාරානං අනූනතං, ලක්‌ඛණපරිපුණ්‌ණභාවං වා. පරවණ්‌ණනායාති පරෙහි පරම්‌මුඛා නිච්‌ඡාරිතාය ගුණවණ්‌ණනාය. පරථොමනායාති පරෙහි ථුතිවසෙන ගාථාදිඋපනිබන්‌ධනෙන වුත්‌තාය ථොමනාය. පරපසංසනායාති පරෙහි සම්‌මුඛා වුත්‌තාය පසංසාය. පරවණ්‌ණහාරිකායාති පරම්‌පරථුතිවසෙන පරෙහි පවත්‌තිතාය වණ්‌ණහරණාය.
171. Rūpappamāṇādīsu – sampattiyuttaṃ rūpaṃ pamāṇaṃ karotīti rūpappamāṇo. Tattha pasādaṃ janetīti rūpappasanno. Kittisaddabhūtaṃ ghosaṃ pamāṇaṃ karotīti ghosappamāṇo. Ārohaṃ vātiādīsu pana – ārohanti uccattanaṃ. Pariṇāhanti kisathūlabhāvāpagataṃ parikkhepasampattiṃ. Saṇṭhānanti aṅgapaccaṅgānaṃ dīgharassavaṭṭatādiyuttaṭṭhānesu tathābhāvaṃ. Pāripūrinti yathāvuttappakārānaṃ anūnataṃ, lakkhaṇaparipuṇṇabhāvaṃ vā. Paravaṇṇanāyāti parehi parammukhā nicchāritāya guṇavaṇṇanāya. Parathomanāyāti parehi thutivasena gāthādiupanibandhanena vuttāya thomanāya. Parapasaṃsanāyāti parehi sammukhā vuttāya pasaṃsāya. Paravaṇṇahārikāyāti paramparathutivasena parehi pavattitāya vaṇṇaharaṇāya.
172. චීවරලූඛන්‌ති චීවරස්‌ස දුබ්‌බණ්‌ණාදිභාවෙන ලූඛතං. පත්‌තලූඛන්‌ති භාජනස්‌ස වණ්‌ණසණ්‌ඨානවත්‌ථූහි ලූඛතං. සෙනාසනලූඛන්‌ති නාටකාදිසම්‌පත්‌තිවිරහෙන සෙනාසනස්‌ස ලූඛතං. විවිධන්‌ති අචෙලකාදිභාවෙන අනෙකප්‌පකාරං. දුක්‌කරකාරිකන්‌ති සරීරතාපනං.
172. Cīvaralūkhanti cīvarassa dubbaṇṇādibhāvena lūkhataṃ. Pattalūkhanti bhājanassa vaṇṇasaṇṭhānavatthūhi lūkhataṃ. Senāsanalūkhanti nāṭakādisampattivirahena senāsanassa lūkhataṃ. Vividhanti acelakādibhāvena anekappakāraṃ. Dukkarakārikanti sarīratāpanaṃ.
අපරො නයො – ඉමෙසු හි චතූසු පුග්‌ගලෙසු රූපෙ පමාණං ගහෙත්‌වා පසන්‌නො රූපප්‌පමාණො නාම. රූපප්‌පසන්‌නොති තස්‌සෙව අත්‌ථවචනං. ඝොසෙ පමාණං ගහෙත්‌වා පසන්‌නො ඝොසප්‌පමාණො නාම. චීවරලූඛපත්‌තලූඛෙසු පමාණං ගහෙත්‌වා පසන්‌නො ලූඛප්‌පමාණො නාම. ධම්‌මෙ පමාණං ගහෙත්‌වා පසන්‌නො ධම්‌මප්‌පමාණො නාම. ඉතරානි තෙසංයෙව අත්‌ථවචනානි. සබ්‌බසත්‌තෙ ච තයො කොට්‌ඨාසෙ කත්‌වා ද්‌වෙ කොට්‌ඨාසා රූපප්‌පමාණා, එකො න රූපප්‌පමාණො. පඤ්‌ච කොට්‌ඨාසෙ කත්‌වා චත්‌තාරො කොට්‌ඨාසා ඝොසප්‌පමාණා, එකො න ඝොසප්‌පමාණො. දස කොට්‌ඨාසෙ කත්‌වා නව කොට්‌ඨාසා ලූඛප්‌පමාණා, එකො න ලූඛප්‌පමාණො. සතසහස්‌සං කොට්‌ඨාසෙ කත්‌වා පන එකො කොට්‌ඨාසොව ධම්‌මප්‌පමාණො, සෙසා න ධම්‌මප්‌පමාණා. එවමයං චතුප්‌පමාණො ලොකසන්‌නිවාසො.
Aparo nayo – imesu hi catūsu puggalesu rūpe pamāṇaṃ gahetvā pasanno rūpappamāṇo nāma. Rūpappasannoti tasseva atthavacanaṃ. Ghose pamāṇaṃ gahetvā pasanno ghosappamāṇo nāma. Cīvaralūkhapattalūkhesu pamāṇaṃ gahetvā pasanno lūkhappamāṇo nāma. Dhamme pamāṇaṃ gahetvā pasanno dhammappamāṇo nāma. Itarāni tesaṃyeva atthavacanāni. Sabbasatte ca tayo koṭṭhāse katvā dve koṭṭhāsā rūpappamāṇā, eko na rūpappamāṇo. Pañca koṭṭhāse katvā cattāro koṭṭhāsā ghosappamāṇā, eko na ghosappamāṇo. Dasa koṭṭhāse katvā nava koṭṭhāsā lūkhappamāṇā, eko na lūkhappamāṇo. Satasahassaṃ koṭṭhāse katvā pana eko koṭṭhāsova dhammappamāṇo, sesā na dhammappamāṇā. Evamayaṃ catuppamāṇo lokasannivāso.
එතස්‌මිං චතුප්‌පමාණෙ ලොකසන්‌නිවාසෙ බුද්‌ධෙසු අප්‌පසන්‌නා මන්‌දා, පසන්‌නාව බහුකා. රූපප්‌පමාණස්‌ස හි බුද්‌ධරූපතො උත්‌තරි පසාදාවහං රූපං නාම නත්‌ථි. ඝොසප්‌පමාණස්‌ස බුද්‌ධානං කිත්‌තිඝොසතො උත්‌තරි පසාදාවහො ඝොසො නාම නත්‌ථි. ලූඛප්‌පමාණස්‌ස කාසිකානි වත්‌ථානි මහාරහානි කඤ්‌චනභාජනානි තිණ්‌ණං උතූනං අනුච්‌ඡවිකෙ සබ්‌බසම්‌පත්‌තියුත්‌තෙ පාසාදවරෙ පහාය පංසුකූලචීවරසෙලමයපත්‌තරුක්‌ඛමූලාදිසෙනාසනසෙවිනො බුද්‌ධස්‌ස භගවතො ලූඛතො උත්‌තරි පසාදාවහං අඤ්‌ඤං ලූඛං නාම නත්‌ථි. ධම්‌මප්‌පමාණස්‌ස සදෙවකෙ ලොකෙ අසාධාරණසීලාදිගුණස්‌ස තථාගතස්‌ස සීලාදිගුණතො උත්‌තරි පසාදාවහො අඤ්‌ඤො සීලාදිගුණො නාම නත්‌ථි. ඉති භගවා ඉමං චතුප්‌පමාණිකං ලොකසන්‌නිවාසං මුට්‌ඨිනා ගහෙත්‌වා විය ඨිතොති.
Etasmiṃ catuppamāṇe lokasannivāse buddhesu appasannā mandā, pasannāva bahukā. Rūpappamāṇassa hi buddharūpato uttari pasādāvahaṃ rūpaṃ nāma natthi. Ghosappamāṇassa buddhānaṃ kittighosato uttari pasādāvaho ghoso nāma natthi. Lūkhappamāṇassa kāsikāni vatthāni mahārahāni kañcanabhājanāni tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike sabbasampattiyutte pāsādavare pahāya paṃsukūlacīvaraselamayapattarukkhamūlādisenāsanasevino buddhassa bhagavato lūkhato uttari pasādāvahaṃ aññaṃ lūkhaṃ nāma natthi. Dhammappamāṇassa sadevake loke asādhāraṇasīlādiguṇassa tathāgatassa sīlādiguṇato uttari pasādāvaho añño sīlādiguṇo nāma natthi. Iti bhagavā imaṃ catuppamāṇikaṃ lokasannivāsaṃ muṭṭhinā gahetvā viya ṭhitoti.
173. අත්‌තහිතාය පටිපන්‌නාදීසු – සීලසම්‌පන්‌නොති සීලෙන සම්‌පන්‌නො සමන්‌නාගතො. සමාධිසම්‌පන්‌නොතිආදීසුපි එසෙව නයො. එත්‌ථ ච සීලං ලොකියලොකුත්‌තරං කථිතං. තථා සමාධිපඤ්‌ඤා ච. විමුත්‌ති අරහත්‌තඵලවිමුත්‌තියෙව. ඤාණදස්‌සනං එකූනවීසතිවිධං පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණං. නො පරන්‌තිආදීසු – පරපුග්‌ගලං ‘‘තයාපි සීලසම්‌පන්‌නෙන භවිතුං වට්‌ටතී’’ති වත්‌වා යථා සීලං සමාදියති, එවං න සමාදපෙති, න ගණ්‌හාපෙති. එසෙව නයො සබ්‌බත්‌ථ. එතෙසු පන චතූසු පඨමො වක්‌කලිත්‌ථෙරසදිසො හොති. දුතියො උපනන්‌දසක්‍යපුත්‌තසදිසො . තතියො සාරිපුත්‌තමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරසදිසො. චතුත්‌ථො දෙවදත්‌තසදිසොති වෙදිතබ්‌බො.
173. Attahitāya paṭipannādīsu – sīlasampannoti sīlena sampanno samannāgato. Samādhisampannotiādīsupi eseva nayo. Ettha ca sīlaṃ lokiyalokuttaraṃ kathitaṃ. Tathā samādhipaññā ca. Vimutti arahattaphalavimuttiyeva. Ñāṇadassanaṃ ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ. No parantiādīsu – parapuggalaṃ ‘‘tayāpi sīlasampannena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā yathā sīlaṃ samādiyati, evaṃ na samādapeti, na gaṇhāpeti. Eseva nayo sabbattha. Etesu pana catūsu paṭhamo vakkalittherasadiso hoti. Dutiyo upanandasakyaputtasadiso . Tatiyo sāriputtamoggallānattherasadiso. Catuttho devadattasadisoti veditabbo.
174. අත්‌තන්‌තපාදීසු – අත්‌තානං තපති දුක්‌ඛාපෙතීති අත්‌තන්‌තපො. අත්‌තනො පරිතාපනානුයොගං අත්‌තපරිතාපනානුයොගං. අචෙලකොති නිච්‌චෙලො, නග්‌ගො. මුත්‌තාචාරොති විසට්‌ඨාචාරො. උච්‌චාරකම්‌මාදීසු ලොකියකුලපුත්‌තාචාරෙන විරහිතො ඨිතකොව උච්‌චාරං කරොති, පස්‌සාවං කරොති, ඛාදති, භුඤ්‌ජති ච. හත්‌ථාපලෙඛනොති හත්‌ථෙ පිණ්‌ඩම්‌හි නිට්‌ඨිතෙ ජිව්‌හාය හත්‌ථං අපලෙඛති. උච්‌චාරං වා කත්‌වා හත්‌ථස්‌මිඤ්‌ඤෙව දණ්‌ඩකසඤ්‌ඤී හුත්‌වා හත්‌ථෙන අපලෙඛතීති දස්‌සෙති. තෙ කිර දණ්‌ඩකං සත්‌තොති පඤ්‌ඤපෙන්‌ති. තස්‌මා තෙසං පටිපදං පූරෙන්‌තො එවං කරොති. භික්‌ඛාගහණත්‌ථං ‘එහි භද්‌දන්‌තෙ’ති වුත්‌තො, න එතීති නඑහිභද්‌දන්‌තිකො. තෙන හි ‘තිට්‌ඨ භද්‌දන්‌තෙ’ති වුත්‌තොපි න තිට්‌ඨතීති නතිට්‌ඨභද්‌දන්‌තිකො. තදුභයම්‌පි හෙතං තිත්‌ථියා ‘‘එතස්‌ස වචනං කතං භවිස්‌සතී’’ති න කරොන්‌ති. අභිහටන්‌ති පුරෙතරං ගහෙත්‌වා ආහටං භික්‌ඛං. උද්‌දිස්‌සකතන්‌ති ‘‘ඉමං තුම්‌හෙ උද්‌දිස්‌ස කත’’න්‌ති එවං ආරොචිතභික්‌ඛං. න නිමන්‌තනන්‌ති ‘‘අසුකං නාම කුලං වා වීථිං වා ගාමං වා පවිසෙය්‍යාථා’’ති එවං නිමන්‌තිතභික්‌ඛම්‌පි න සාදියති, න ගණ්‌හාති.
174. Attantapādīsu – attānaṃ tapati dukkhāpetīti attantapo. Attano paritāpanānuyogaṃ attaparitāpanānuyogaṃ. Acelakoti niccelo, naggo. Muttācāroti visaṭṭhācāro. Uccārakammādīsu lokiyakulaputtācārena virahito ṭhitakova uccāraṃ karoti, passāvaṃ karoti, khādati, bhuñjati ca. Hatthāpalekhanoti hatthe piṇḍamhi niṭṭhite jivhāya hatthaṃ apalekhati. Uccāraṃ vā katvā hatthasmiññeva daṇḍakasaññī hutvā hatthena apalekhatīti dasseti. Te kira daṇḍakaṃ sattoti paññapenti. Tasmā tesaṃ paṭipadaṃ pūrento evaṃ karoti. Bhikkhāgahaṇatthaṃ ‘ehi bhaddante’ti vutto, na etīti naehibhaddantiko. Tena hi ‘tiṭṭha bhaddante’ti vuttopi na tiṭṭhatīti natiṭṭhabhaddantiko. Tadubhayampi hetaṃ titthiyā ‘‘etassa vacanaṃ kataṃ bhavissatī’’ti na karonti. Abhihaṭanti puretaraṃ gahetvā āhaṭaṃ bhikkhaṃ. Uddissakatanti ‘‘imaṃ tumhe uddissa kata’’nti evaṃ ārocitabhikkhaṃ. Na nimantananti ‘‘asukaṃ nāma kulaṃ vā vīthiṃ vā gāmaṃ vā paviseyyāthā’’ti evaṃ nimantitabhikkhampi na sādiyati, na gaṇhāti.
න කුම්‌භිමුඛාති කුම්‌භිතො උද්‌ධරිත්‌වා දිය්‍යමානං භික්‌ඛං න ගණ්‌හාති. න කළොපිමුඛාති කළොපීති උක්‌ඛලි, පච්‌ඡි වා. තතොපි න ගණ්‌හාති. කස්‌මා? කුම්‌භී කළොපියො කටච්‌ඡුනා පහාරං ලභන්‌තීති. න එළකමන්‌තරන්‌ති උම්‌මාරං අන්‌තරං කත්‌වා දිය්‍යමානං න ගණ්‌හාති. කස්‌මා? අයං මං නිස්‌සාය අන්‌තරකරණං ලභතීති. දණ්‌ඩමුසලෙසුපි එසෙව නයො. ද්‌වින්‌නන්‌ති ද්‌වීසු භුඤ්‌ජමානෙසු එකස්‌මිං උට්‌ඨාය දෙන්‌තෙ න ගණ්‌හති. කස්‌මා? කබළන්‌තරායො හොතීති. න ගබ්‌භිනියාතිආදීසු පන ගබ්‌භිනියා කුච්‌ඡියං දාරකො කිලමති. පායන්‌තියා දාරකස්‌ස ඛීරන්‌තරායො හොති. පුරිසන්‌තරගතාය රතිඅන්‌තරායො හොතීති න ගණ්‌හාති න සඞ්‌කිත්‌තීසූති සඞ්‌කිත්‌තෙත්‌වා කතභත්‌තෙසු. දුබ්‌භික්‌ඛසමයෙ කිර අචෙලකසාවකා අචෙලකානං අත්‌ථාය තතො තතො තණ්‌ඩුලාදීනි සමාදපෙත්‌වා භත්‌තං පචන්‌ති, උක්‌කට්‌ඨාචෙලකො තතො න පටිග්‌ගණ්‌හාති. න යත්‌ථ සාති යත්‌ථ සුනඛො ‘පිණ්‌ඩං ලභිස්‌සාමී’ති උපට්‌ඨිතො හොති, තත්‌ථ තස්‌ස අදත්‌වා ආහටං න ගණ්‌හාති. කස්‌මා? එතස්‌ස පිණ්‌ඩන්‌තරායො හොතීති.
Nakumbhimukhāti kumbhito uddharitvā diyyamānaṃ bhikkhaṃ na gaṇhāti. Na kaḷopimukhāti kaḷopīti ukkhali, pacchi vā. Tatopi na gaṇhāti. Kasmā? Kumbhī kaḷopiyo kaṭacchunā pahāraṃ labhantīti. Na eḷakamantaranti ummāraṃ antaraṃ katvā diyyamānaṃ na gaṇhāti. Kasmā? Ayaṃ maṃ nissāya antarakaraṇaṃ labhatīti. Daṇḍamusalesupi eseva nayo. Dvinnanti dvīsu bhuñjamānesu ekasmiṃ uṭṭhāya dente na gaṇhati. Kasmā? Kabaḷantarāyo hotīti. Na gabbhiniyātiādīsu pana gabbhiniyā kucchiyaṃ dārako kilamati. Pāyantiyā dārakassa khīrantarāyo hoti. Purisantaragatāya ratiantarāyo hotīti na gaṇhāti na saṅkittīsūti saṅkittetvā katabhattesu. Dubbhikkhasamaye kira acelakasāvakā acelakānaṃ atthāya tato tato taṇḍulādīni samādapetvā bhattaṃ pacanti, ukkaṭṭhācelako tato na paṭiggaṇhāti. Na yattha sāti yattha sunakho ‘piṇḍaṃ labhissāmī’ti upaṭṭhito hoti, tattha tassa adatvā āhaṭaṃ na gaṇhāti. Kasmā? Etassa piṇḍantarāyo hotīti.
සණ්‌ඩසණ්‌ඩචාරිනීති සමූහසමූහචාරිනී. සචෙ හි අචෙලකං දිස්‌වා ‘ඉමස්‌ස භික්‌ඛං දස්‌සාමා’ති මානුස්‌සකා භත්‌තගෙහං පවිසන්‌ති, තෙසු ච පවිසන්‌තෙසු කළොපිමුඛාදීසු නිලීනා මක්‌ඛිකා උප්‌පතිත්‌වා සණ්‌ඩසණ්‌ඩා චරන්‌ති, තතො ආහටං භික්‌ඛං න ගණ්‌හාති. කස්‌මා? මං නිස්‌සාය මක්‌ඛිකානං ගොචරන්‌තරායො ජාතොති. ථුසොදකන්‌ති සබ්‌බසස්‌සසම්‌භාරෙහි කතං සොවීරකං. එත්‌ථ ච සුරාපානමෙව සාවජ්‌ජං. අයං පන එතස්‌මිම්‌පි සාවජ්‌ජසඤ්‌ඤී. එකාගාරිකොති යො එකස්‌මිංයෙව ගෙහෙ භික්‌ඛං ලභිත්‌වා නිවත්‌තති. එකාලොපිකොති යො එකෙනෙව ආලොපෙන යාපෙති. ද්‌වාගාරිකාදීසුපි එසෙව නයො. එකිස්‌සාපි දත්‌තියාති එකාය දත්‌තියා. දත්‌ති නාම එකා ඛුද්‌දකපාති හොති, යත්‌ථ අග්‌ගභික්‌ඛං පක්‌ඛිපිත්‌වා ඨපෙන්‌ති.
Saṇḍasaṇḍacārinīti samūhasamūhacārinī. Sace hi acelakaṃ disvā ‘imassa bhikkhaṃ dassāmā’ti mānussakā bhattagehaṃ pavisanti, tesu ca pavisantesu kaḷopimukhādīsu nilīnā makkhikā uppatitvā saṇḍasaṇḍā caranti, tato āhaṭaṃ bhikkhaṃ na gaṇhāti. Kasmā? Maṃ nissāya makkhikānaṃ gocarantarāyo jātoti. Thusodakanti sabbasassasambhārehi kataṃ sovīrakaṃ. Ettha ca surāpānameva sāvajjaṃ. Ayaṃ pana etasmimpi sāvajjasaññī. Ekāgārikoti yo ekasmiṃyeva gehe bhikkhaṃ labhitvā nivattati. Ekālopikoti yo ekeneva ālopena yāpeti. Dvāgārikādīsupi eseva nayo. Ekissāpi dattiyāti ekāya dattiyā. Datti nāma ekā khuddakapāti hoti, yattha aggabhikkhaṃ pakkhipitvā ṭhapenti.
එකාහිකන්‌ති එකදිවසන්‌තරිකං. අඩ්‌ඪමාසිකන්‌ති අඩ්‌ඪමාසන්‌තරිකං. පරියායභත්‌තභොජනන්‌ති වාරභත්‌තභොජනං. එකාහවාරෙන ද්‌වීහවාරෙන සත්‌තාහවාරෙන අඩ්‌ඪමාසවාරෙනාති – එවං දිවසවාරෙන ආභතභත්‌තභොජනං. සාකභක්‌ඛොති අල්‌ලසාකභක්‌ඛො. සාමාකභක්‌ඛොති සාමාකතණ්‌ඩුලභක්‌ඛො. නීවාරාදීසු – නීවාරා නාම තාව අරඤ්‌ඤෙ සයං ජාතා වීහිජාති. දද්‌දුලන්‌ති චම්‌මකාරෙහි චම්‌මං විලිඛිත්‌වා ඡඩ්‌ඩිතකසටං. හටං වුච්‌චති සිලෙසොපි, සෙවාලොපි කණිකාරාදිරුක්‌ඛනිය්‍යාසොපි. කණන්‌ති කුණ්‌ඩකං. ආචාමොති භත්‌තඋක්‌ඛලිකාය ලග්‌ගො ඣාමොදනො. තං ඡඩ්‌ඩිතට්‌ඨානෙ ගහෙත්‌වා ඛාදති. ‘‘ඔදනකඤ්‌ජිය’’න්‌තිපි වදන්‌ති. පිඤ්‌ඤාකාදයො පාකටා එව. පවත්‌තඵලභොජීති පතිතඵලභොජී.
Ekāhikanti ekadivasantarikaṃ. Aḍḍhamāsikanti aḍḍhamāsantarikaṃ. Pariyāyabhattabhojananti vārabhattabhojanaṃ. Ekāhavārena dvīhavārena sattāhavārena aḍḍhamāsavārenāti – evaṃ divasavārena ābhatabhattabhojanaṃ. Sākabhakkhoti allasākabhakkho. Sāmākabhakkhoti sāmākataṇḍulabhakkho. Nīvārādīsu – nīvārā nāma tāva araññe sayaṃ jātā vīhijāti. Daddulanti cammakārehi cammaṃ vilikhitvā chaḍḍitakasaṭaṃ. Haṭaṃ vuccati silesopi, sevālopi kaṇikārādirukkhaniyyāsopi. Kaṇanti kuṇḍakaṃ. Ācāmoti bhattaukkhalikāya laggo jhāmodano. Taṃ chaḍḍitaṭṭhāne gahetvā khādati. ‘‘Odanakañjiya’’ntipi vadanti. Piññākādayo pākaṭā eva. Pavattaphalabhojīti patitaphalabhojī.
සාණානීති සාණවාකචෙලානි. මසාණානීති මිස්‌සකචෙලානි. ඡවදුස්‌සානීති මතසරීරතො ඡඩ්‌ඩිතවත්‌ථානි. එරකතිණාදීනි වා ගන්‌ථෙත්‌වා කතනිවාසනානි. පංසුකූලානීති පථවියං ඡඩ්‌ඩිතනන්‌තකානි. තිරීටානීති රුක්‌ඛත්‌තචවත්‌ථානි. අජිනන්‌ති අජිනමිගචම්‌මං. අජිනක්‌ඛිපන්‌ති තදෙව මජ්‌ඣෙ ඵාලිතං. සඛුරකන්‌තිපි වදන්‌ති. කුසචීරන්‌ති කුසතිණානි ගන්‌ථෙත්‌වා කතචීරකං. වාකචීරඵලකචීරෙසුපි එසෙව නයො. කෙසකම්‌බලන්‌ති මනුස්‌සකෙසෙහි කතකම්‌බලං. යං සන්‌ධාය වුත්‌තං – ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, යානි කානිචි තන්‌තාවුතානං වත්‌ථානං කෙසකම්‌බලො තෙසං පතිකුට්‌ඨො අක්‌ඛායතී’’ති (අ. නි. 3.138). වාළකම්‌බලන්‌ති අස්‌සවාළාදීහි කතකම්‌බලං. උලූකපක්‌ඛන්‌ති උලූකපත්‌තානි ගන්‌ථෙත්‌වා කතනිවාසනං. උබ්‌භට්‌ඨකොති උද්‌ධං ඨිතකො.
Sāṇānīti sāṇavākacelāni. Masāṇānīti missakacelāni. Chavadussānīti matasarīrato chaḍḍitavatthāni. Erakatiṇādīni vā ganthetvā katanivāsanāni. Paṃsukūlānīti pathaviyaṃ chaḍḍitanantakāni. Tirīṭānīti rukkhattacavatthāni. Ajinanti ajinamigacammaṃ. Ajinakkhipanti tadeva majjhe phālitaṃ. Sakhurakantipi vadanti. Kusacīranti kusatiṇāni ganthetvā katacīrakaṃ. Vākacīraphalakacīresupi eseva nayo. Kesakambalanti manussakesehi katakambalaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, yāni kānici tantāvutānaṃ vatthānaṃ kesakambalo tesaṃ patikuṭṭho akkhāyatī’’ti (a. ni. 3.138). Vāḷakambalanti assavāḷādīhi katakambalaṃ. Ulūkapakkhanti ulūkapattāni ganthetvā katanivāsanaṃ. Ubbhaṭṭhakoti uddhaṃ ṭhitako.
උක්‌කුටිකප්‌පධානමනුයුත්‌තොති උක්‌කුටිකවීරියං අනුයුත්‌තො. ගච්‌ඡන්‌තොපි උක්‌කුටිකොව හුත්‌වා උප්‌පතිත්‌වා උප්‌පතිත්‌වා ගච්‌ඡති. කණ්‌ටකාපස්‌සයිකොති අයකණ්‌ටකෙ වා පකතිකණ්‌ටකෙ වා භූමියං කොට්‌ටෙත්‌වා තත්‌ථ චම්‌මං අත්‌ථරිත්‌වා ඨානචඞ්‌කමාදීනි කරොති. සෙය්‍යන්‌ති සයන්‌තොපි තත්‌ථෙව සෙය්‍යං කප්‌පෙති. සායං තතියමස්‌සාති සායතතියකං. ‘‘පාතො, මජ්‌ඣන්‌හිකෙ, සායන්‌ති දිවසස්‌ස තික්‌ඛත්‌තුං පාපං පවාහෙස්‌සාමී’’ති උදකොරොහනානුයොගං අනුයුත්‌තො විහරති.
Ukkuṭikappadhānamanuyuttoti ukkuṭikavīriyaṃ anuyutto. Gacchantopi ukkuṭikova hutvā uppatitvā uppatitvā gacchati. Kaṇṭakāpassayikoti ayakaṇṭake vā pakatikaṇṭake vā bhūmiyaṃ koṭṭetvā tattha cammaṃ attharitvā ṭhānacaṅkamādīni karoti. Seyyanti sayantopi tattheva seyyaṃ kappeti. Sāyaṃ tatiyamassāti sāyatatiyakaṃ. ‘‘Pāto, majjhanhike, sāyanti divasassa tikkhattuṃ pāpaṃ pavāhessāmī’’ti udakorohanānuyogaṃ anuyutto viharati.
175. පරං තපතීති පරන්‌තපො. පරෙසං පරිතාපනානුයොගං පරපරිතාපනානුයොගං. ඔරබ්‌භිකාදීසු – උරබ්‌භා වුච්‌චන්‌ති එළකා. උරබ්‌භෙ හනතීති ඔරබ්‌භිකො. සූකරිකාදීසුපි – එසෙව නයො. ලුද්‌දොති දාරුණො කක්‌ඛළො. මච්‌ඡඝාතකොති මච්‌ඡබන්‌ධො කෙවට්‌ටො. බන්‌ධනාගාරිකොති බන්‌ධනාගාරගොපකො. කුරූරකම්‌මන්‌තාති දාරුණකම්‌මන්‌තා.
175. Paraṃ tapatīti parantapo. Paresaṃ paritāpanānuyogaṃ paraparitāpanānuyogaṃ. Orabbhikādīsu – urabbhā vuccanti eḷakā. Urabbhe hanatīti orabbhiko. Sūkarikādīsupi – eseva nayo. Luddoti dāruṇo kakkhaḷo. Macchaghātakoti macchabandho kevaṭṭo. Bandhanāgārikoti bandhanāgāragopako. Kurūrakammantāti dāruṇakammantā.
176. මුද්‌ධාවසිත්‌තොති ඛත්‌තියාභිසෙකෙන මුද්‌ධනි අභිසිත්‌තො. පුරත්‌ථිමෙන නගරස්‌සාති නගරතො පුරත්‌ථිමදිසාය. සන්‌ධාගාරන්‌ති යඤ්‌ඤසාලං . ඛරාජිනං නිවාසෙත්‌වාති සඛුරං අජිනචම්‌මං නිවාසෙත්‌වා. සප්‌පිතෙලෙනාති සප්‌පිනා ච තෙලෙන ච. ඨපෙත්‌වා හි සප්‌පිං අවසෙසො යො කොචි ස්‌නෙහො තෙලන්‌ති වුච්‌චති. කණ්‌ඩුවමානොති නඛානං ඡින්‌නත්‌තා කණ්‌ඩුවිතබ්‌බකාලෙ තෙන කණ්‌ඩුවමානො. අනන්‌තරහිතායාති අසන්‌ථතාය. සරූපවච්‌ඡායාති සදිසවච්‌ඡාය. සචෙ ගාවී සෙතා හොති, වච්‌ඡොපි සෙතකොව සචෙ කබරා වා, රත්‌තා වා, වච්‌ඡොපි තාදිසොවාති – එවං සරූපවච්‌ඡාය. සො එවමාහාති සො රාජා එවං වදෙති. වච්‌ඡතරාති තරුණවච්‌ඡකභාවං අතික්‌කන්‌තා බලවවච්‌ඡා. වච්‌ඡතරීසුපි එසෙව නයො. බරිහිසත්‌ථායාති පරික්‌ඛෙපකරණත්‌ථාය චෙව යඤ්‌ඤභූමියං අත්‌ථරණත්‌ථාය ච.
176. Muddhāvasittoti khattiyābhisekena muddhani abhisitto. Puratthimena nagarassāti nagarato puratthimadisāya. Sandhāgāranti yaññasālaṃ . Kharājinaṃ nivāsetvāti sakhuraṃ ajinacammaṃ nivāsetvā. Sappitelenāti sappinā ca telena ca. Ṭhapetvā hi sappiṃ avaseso yo koci sneho telanti vuccati. Kaṇḍuvamānoti nakhānaṃ chinnattā kaṇḍuvitabbakāle tena kaṇḍuvamāno. Anantarahitāyāti asanthatāya. Sarūpavacchāyāti sadisavacchāya. Sace gāvī setā hoti, vacchopi setakova sace kabarā vā, rattā vā, vacchopi tādisovāti – evaṃ sarūpavacchāya. So evamāhāti so rājā evaṃ vadeti. Vacchatarāti taruṇavacchakabhāvaṃ atikkantā balavavacchā. Vacchatarīsupi eseva nayo. Barihisatthāyāti parikkhepakaraṇatthāya ceva yaññabhūmiyaṃ attharaṇatthāya ca.
177. දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙති ඉමස්‌මිංයෙව අත්‌තභාවෙ. නිච්‌ඡාතොති ඡාතං වුච්‌චති තණ්‌හා, සා අස්‌ස නත්‌ථීති නිච්‌ඡාතො. සබ්‌බකිලෙසානං නිබ්‌බුතත්‌තා නිබ්‌බුතො. අන්‌තො තාපනකිලෙසානං අභාවා සීතලො ජාතොති සීතීභූතො. ඣානමග්‌ගඵලනිබ්‌බානසුඛානි පටිසංවෙදෙතීති සුඛප්‌පටිසංවෙදී. බ්‍රහ්‌මභූතෙන අත්‌තනාති සෙට්‌ඨභූතෙන අත්‌තනා.
177. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Nicchātoti chātaṃ vuccati taṇhā, sā assa natthīti nicchāto. Sabbakilesānaṃ nibbutattā nibbuto. Anto tāpanakilesānaṃ abhāvā sītalo jātoti sītībhūto. Jhānamaggaphalanibbānasukhāni paṭisaṃvedetīti sukhappaṭisaṃvedī. Brahmabhūtena attanāti seṭṭhabhūtena attanā.
ඉමං පන පුග්‌ගලං බුද්‌ධුප්‌පාදතො පට්‌ඨාය දස්‌සෙතුං – ඉධ තථාගතොතිආදිමාහ. තත්‌ථ තථාගතොති අට්‌ඨහි කාරණෙහි භගවා තථාගතො – තථා ආගතොති තථාගතො, තථා ගතොති තථාගතො, තථලක්‌ඛණං ආගතොති තථාගතො, තථධම්‌මෙ යාථාවතො අභිසම්‌බුද්‌ධොති තථාගතො, තථදස්‌සිතාය තථාගතො, තථාවාදිතාය තථාගතො, තථාකාරිතාය තථාගතො, අභිභවනට්‌ඨෙන තථාගතොති. අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධොතිආදීනි විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ විත්‌ථාරිතානෙව. තං ධම්‌මන්‌ති තං වුත්‌තප්‌පකාරසම්‌පදං ධම්‌මං. සුණාති ගහපති වාති කස්‌මා පඨමං ගහපතිං නිද්‌දිසති? නිහතමානත්‌තා උස්‌සන්‌නත්‌තා ච. යෙභුය්‍යෙන හි ඛත්‌තියකුලතො පබ්‌බජිතා ජාතිං නිස්‌සාය මානං කරොන්‌ති. බ්‍රාහ්‌මණකුලා පබ්‌බජිතා මන්‌තෙ නිස්‌සාය මානං කරොන්‌ති. හීනජච්‌චකුලා පබ්‌බජිතා අත්‌තනො විජාතිතාය පතිට්‌ඨාතුං න සක්‌කොන්‌ති. ගහපතිදාරකා පන කච්‌ඡෙහි සෙදං මුඤ්‌චන්‌තෙහි පිට්‌ඨියා ලොණං පුප්‌ඵමානාය භූමිං කසිත්‌වා තාදිසස්‌ස මානස්‌ස අභාවතො නිහතමානදප්‌පා හොන්‌ති. තෙ පබ්‌බජිත්‌වා මානං වා දප්‌පං වා අකත්‌වා යථාබලං බුද්‌ධවචනං උග්‌ගහෙත්‌වා විපස්‌සනාය කම්‌මං කරොන්‌තා සක්‌කොන්‌ති අරහත්‌තෙ පතිට්‌ඨාතුං. ඉතරෙහි ච කුලෙහි නික්‌ඛමිත්‌වා පබ්‌බජිතා නාම න බහුකා, ගහපතිකාව බහුකා. ඉති නිහතමානත්‌තා උස්‌සන්‌නත්‌තා ච පඨමං ගහපතිං නිද්‌දිසතීති.
Imaṃ pana puggalaṃ buddhuppādato paṭṭhāya dassetuṃ – idha tathāgatotiādimāha. Tattha tathāgatoti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathāvāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti. Arahaṃ sammāsambuddhotiādīni visuddhimagge vitthāritāneva. Taṃ dhammanti taṃ vuttappakārasampadaṃ dhammaṃ. Suṇāti gahapati vāti kasmā paṭhamaṃ gahapatiṃ niddisati? Nihatamānattā ussannattā ca. Yebhuyyena hi khattiyakulato pabbajitā jātiṃ nissāya mānaṃ karonti. Brāhmaṇakulā pabbajitā mante nissāya mānaṃ karonti. Hīnajaccakulā pabbajitā attano vijātitāya patiṭṭhātuṃ na sakkonti. Gahapatidārakā pana kacchehi sedaṃ muñcantehi piṭṭhiyā loṇaṃ pupphamānāya bhūmiṃ kasitvā tādisassa mānassa abhāvato nihatamānadappā honti. Te pabbajitvā mānaṃ vā dappaṃ vā akatvā yathābalaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā vipassanāya kammaṃ karontā sakkonti arahatte patiṭṭhātuṃ. Itarehi ca kulehi nikkhamitvā pabbajitā nāma na bahukā, gahapatikāva bahukā. Iti nihatamānattā ussannattā ca paṭhamaṃ gahapatiṃ niddisatīti.
අඤ්‌ඤතරස්‌මිං වාති ඉතරෙසං වා කුලානං අඤ්‌ඤතරස්‌මිං. පච්‌චාජාතොති පතිජාතො. තථාගතෙ සද්‌ධං පටිලභතීති පරිසුද්‌ධං ධම්‌මං සුත්‌වා ධම්‌මස්‌සාමිම්‌හි තථාගතෙ ‘‘සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො වත සො භගවා’’ති සද්‌ධං පටිලභති. ඉති පටිසඤ්‌චික්‌ඛතීති එවං පච්‌චවෙක්‌ඛති. සම්‌බාධො ඝරාවාසොති සචෙපි සට්‌ඨිහත්‌ථෙ ඝරෙ යොජනසතන්‌තරෙපි වා ද්‌වෙ ජායම්‌පතිකා වසන්‌ති, තථාපි නෙසං සකිඤ්‌චනසපලිබොධට්‌ඨෙන ඝරාවාසො සම්‌බාධොයෙව. රජොපථොති රාගරජාදීනං උට්‌ඨානට්‌ඨානන්‌ති මහාඅට්‌ඨකථායං වුත්‌තං. ආගමනපථොතිපි වත්‌තුං වට්‌ටති. අලග්‌ගනට්‌ඨෙන අබ්‌භොකාසො වියාති අබ්‌භොකාසො. පබ්‌බජිතො හි කූටාගාරරතනපාසාදෙ ච දෙවවිමානාදීසු ච සුපිහිතද්‌වාරවාතපානෙසු පටිච්‌ඡන්‌නෙසු වසන්‌තොපි නෙව ලග්‌ගති, න සජ්‌ජති, න බජ්‌ඣති. තෙන වුත්‌තං – ‘‘අබ්‌භොකාසො පබ්‌බජ්‌ජා’’ති.
Aññatarasmiṃ vāti itaresaṃ vā kulānaṃ aññatarasmiṃ. Paccājātoti patijāto. Tathāgate saddhaṃ paṭilabhatīti parisuddhaṃ dhammaṃ sutvā dhammassāmimhi tathāgate ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā’’ti saddhaṃ paṭilabhati. Iti paṭisañcikkhatīti evaṃ paccavekkhati. Sambādho gharāvāsoti sacepi saṭṭhihatthe ghare yojanasatantarepi vā dve jāyampatikā vasanti, tathāpi nesaṃ sakiñcanasapalibodhaṭṭhena gharāvāso sambādhoyeva. Rajopathoti rāgarajādīnaṃ uṭṭhānaṭṭhānanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Āgamanapathotipi vattuṃ vaṭṭati. Alagganaṭṭhena abbhokāso viyāti abbhokāso. Pabbajito hi kūṭāgāraratanapāsāde ca devavimānādīsu ca supihitadvāravātapānesu paṭicchannesu vasantopi neva laggati, na sajjati, na bajjhati. Tena vuttaṃ – ‘‘abbhokāso pabbajjā’’ti.
අපිච – සම්‌බාධො ඝරාවාසො කුසලකිරියාය ඔකාසාභාවතො. රජොපථො අසංවුතසඞ්‌කාරට්‌ඨානං විය රජානං කිලෙසරජානං සන්‌නිපාතට්‌ඨානතො. අබ්‌භොකාසො පබ්‌බජ්‌ජා කුසලකිරියාය යථාසුඛං ඔකාසසම්‌භාවතො. නයිදං සුකරං…පෙ.… පබ්‌බජෙය්‍යන්‌ති එත්‌ථ අයං සඞ්‌ඛෙපකථා – යදෙතං සික්‌ඛත්‌තයබ්‍රහ්‌මචරියං එකම්‌පි දිවසං අඛණ්‌ඩං කත්‌වා චරිමකචිත්‌තං පාපෙතබ්‌බතාය එකන්‌තපරිපුණ්‌ණං. එකදිවසම්‌පි ච කිලෙසමලෙන අමලිනං කත්‌වා චරිමකචිත්‌තං පාපෙතබ්‌බතාය එකන්‌තපරිසුද්‌ධං. සඞ්‌ඛලිඛිතං ලිඛිතසඞ්‌ඛසදිසං ධොතසඞ්‌ඛසප්‌පටිභාගං චරිතබ්‌බං. ඉදං න සුකරං අගාරං අජ්‌ඣාවසතා අගාරමජ්‌ඣෙ වසන්‌තෙන එකන්‌තපරිපුණ්‌ණං…පෙ.… චරිතුං – ‘‘යංනූනාහං කෙසෙ ච මස්‌සුඤ්‌ච ඔහාරෙත්‌වා කසායරසපීතතාය කාසායානි බ්‍රහ්‌මචරියං චරන්‌තානං අනුච්‌ඡවිකානි වත්‌ථානි අච්‌ඡාදෙත්‌වා පරිදහිත්‌වා අගාරස්‌මා නික්‌ඛමිත්‌වා අනගාරියං පබ්‌බජෙය්‍ය’’න්‌ති. එත්‌ථ ච යස්‌මා අගාරස්‌ස හිතං කසිවාණිජ්‌ජාදිකම්‌මං ‘‘අගාරිය’’න්‌ති වුච්‌චති, තඤ්‌ච පබ්‌බජ්‌ජාය නත්‌ථි, තස්‌මා පබ්‌බජ්‌ජා ‘‘අනගාරිය’’න්‌ති ඤාතබ්‌බා. තං අනගාරියං. පබ්‌බජෙය්‍යන්‌ති පටිපජ්‌ජෙය්‍යං. අප්‌පං වාති සහස්‌සතො හෙට්‌ඨා භොගක්‌ඛන්‌ධො අප්‌පො නාම හොති, සහස්‌සතො පට්‌ඨාය මහා. අබන්‌ධනට්‌ඨෙන ඤාතියෙව ඤාතිපරිවට්‌ටො. සොපි වීසතියා හෙට්‌ඨා අප්‌පො හොති, වීසතියා පට්‌ඨාය මහා.
Apica – sambādho gharāvāso kusalakiriyāya okāsābhāvato. Rajopatho asaṃvutasaṅkāraṭṭhānaṃ viya rajānaṃ kilesarajānaṃ sannipātaṭṭhānato. Abbhokāso pabbajjā kusalakiriyāya yathāsukhaṃ okāsasambhāvato. Nayidaṃ sukaraṃ…pe… pabbajeyyanti ettha ayaṃ saṅkhepakathā – yadetaṃ sikkhattayabrahmacariyaṃ ekampi divasaṃ akhaṇḍaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparipuṇṇaṃ. Ekadivasampi ca kilesamalena amalinaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparisuddhaṃ. Saṅkhalikhitaṃ likhitasaṅkhasadisaṃ dhotasaṅkhasappaṭibhāgaṃ caritabbaṃ. Idaṃ na sukaraṃ agāraṃ ajjhāvasatā agāramajjhe vasantena ekantaparipuṇṇaṃ…pe… carituṃ – ‘‘yaṃnūnāhaṃ kese ca massuñca ohāretvā kasāyarasapītatāya kāsāyāni brahmacariyaṃ carantānaṃ anucchavikāni vatthāni acchādetvā paridahitvā agārasmā nikkhamitvā anagāriyaṃ pabbajeyya’’nti. Ettha ca yasmā agārassa hitaṃ kasivāṇijjādikammaṃ ‘‘agāriya’’nti vuccati, tañca pabbajjāya natthi, tasmā pabbajjā ‘‘anagāriya’’nti ñātabbā. Taṃ anagāriyaṃ. Pabbajeyyanti paṭipajjeyyaṃ. Appaṃ vāti sahassato heṭṭhā bhogakkhandho appo nāma hoti, sahassato paṭṭhāya mahā. Abandhanaṭṭhena ñātiyeva ñātiparivaṭṭo. Sopi vīsatiyā heṭṭhā appo hoti, vīsatiyā paṭṭhāya mahā.
178. භික්‌ඛූනං සික්‌ඛාසාජීවසමාපන්‌නොති යා භික්‌ඛූනං අධිසීලසඞ්‌ඛාතා සික්‌ඛා, තඤ්‌ච. යත්‌ථ චෙතෙ සහ ජීවන්‌ති, එකජීවිකා සභාගවුත්‌තිනො හොන්‌ති, තං භගවතා පඤ්‌ඤත්‌තසික්‌ඛාපදසඞ්‌ඛාතං සාජීවඤ්‌ච. තත්‌ථ සික්‌ඛනභාවෙන සමාපන්‌නොති භික්‌ඛූනං සික්‌ඛාසාජීවසමාපන්‌නො. සමාපන්‌නොති සික්‌ඛං පරිපූරෙන්‌තො සාජීවඤ්‌ච අවීතික්‌කමන්‌තො හුත්‌වා තදුභයං උපගතොති අත්‌ථො. පාණාතිපාතං පහායාතිආදීසු පාණාතිපාතාදිකථා හෙට්‌ඨා විත්‌ථාරිතා එව. පහායාති ඉමං පාණාතිපාතචෙතනාසඞ්‌ඛාතං දුස්‌සීල්‍යං පජහිත්‌වා. පටිවිරතො හොතීති පහීනකාලතො පට්‌ඨාය තතො දුස්‌සීල්‍යතො ඔරතො විරතොව හොති. නිහිතදණ්‌ඩො නිහිතසත්‌ථොති පරූපඝාතත්‌ථාය දණ්‌ඩං වා සත්‌ථං වා ආදාය අවත්‌තනතො නික්‌ඛිත්‌තදණ්‌ඩො චෙව නික්‌ඛිත්‌තසත්‌ථො චාති අත්‌ථො. එත්‌ථ ච ඨපෙත්‌වා දණ්‌ඩං, සබ්‌බම්‌පි අවසෙසං උපකරණං සත්‌තානං විනාසනභාවතො ‘සත්‌ථ’න්‌ති වෙදිතබ්‌බං. යං පන භික්‌ඛූ කත්‌තරදණ්‌ඩං වා දන්‌තකට්‌ඨවාසිං වා පිප්‌ඵලිකං වා ගහෙත්‌වා විචරන්‌ති, න තං පරූපඝාතත්‌ථාය. තස්‌මා නිහිතදණ්‌ඩා නිහිතසත්‌ථාත්‌වෙව සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡන්‌ති. ලජ්‌ජීති පාපජිගුච්‌ඡනලක්‌ඛණාය ලජ්‌ජාය සමන්‌නාගතො. දයාපන්‌නොති දයං මෙත්‌තචිත්‌තතං ආපන්‌නො. සබ්‌බපාණභූතහිතානුකම්‌පීති සබ්‌බෙ පාණභූතෙ හිතෙන අනුකම්‌පකො. තාය දයාපන්‌නතාය සබ්‌බෙසං පාණභූතානං හිතචිත්‌තකොති අත්‌ථො. විහරතීති ඉරියති, පාලෙති.
178. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannoti yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā, tañca. Yattha cete saha jīvanti, ekajīvikā sabhāgavuttino honti, taṃ bhagavatā paññattasikkhāpadasaṅkhātaṃ sājīvañca. Tattha sikkhanabhāvena samāpannoti bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno. Samāpannoti sikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto hutvā tadubhayaṃ upagatoti attho. Pāṇātipātaṃ pahāyātiādīsu pāṇātipātādikathā heṭṭhā vitthāritā eva. Pahāyāti imaṃ pāṇātipātacetanāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ pajahitvā. Paṭivirato hotīti pahīnakālato paṭṭhāya tato dussīlyato orato viratova hoti. Nihitadaṇḍo nihitasatthoti parūpaghātatthāya daṇḍaṃ vā satthaṃ vā ādāya avattanato nikkhittadaṇḍo ceva nikkhittasattho cāti attho. Ettha ca ṭhapetvā daṇḍaṃ, sabbampi avasesaṃ upakaraṇaṃ sattānaṃ vināsanabhāvato ‘sattha’nti veditabbaṃ. Yaṃ pana bhikkhū kattaradaṇḍaṃ vā dantakaṭṭhavāsiṃ vā pipphalikaṃ vā gahetvā vicaranti, na taṃ parūpaghātatthāya. Tasmā nihitadaṇḍā nihitasatthātveva saṅkhaṃ gacchanti. Lajjīti pāpajigucchanalakkhaṇāya lajjāya samannāgato. Dayāpannoti dayaṃ mettacittataṃ āpanno. Sabbapāṇabhūtahitānukampīti sabbe pāṇabhūte hitena anukampako. Tāya dayāpannatāya sabbesaṃ pāṇabhūtānaṃ hitacittakoti attho. Viharatīti iriyati, pāleti.
දින්‌නමෙව ආදියතීති දින්‌නාදායී. චිත්‌තෙනපි දින්‌නමෙව පටිකඞ්‌ඛතීති දින්‌නපාටිකඞ්‌ඛී. ථෙනෙතීති ථෙනො. න ථෙනෙන අථෙනෙන. අථෙනත්‌තායෙව සුචිභූතෙන. අත්‌තනාති අත්‌තභාවෙන. අථෙනං සුචිභූතං අත්‌තභාවං කත්‌වා විහරතීති වුත්‌තං හොති.
Dinnameva ādiyatīti dinnādāyī. Cittenapi dinnameva paṭikaṅkhatīti dinnapāṭikaṅkhī. Thenetīti theno. Na thenena athenena. Athenattāyeva sucibhūtena. Attanāti attabhāvena. Athenaṃ sucibhūtaṃ attabhāvaṃ katvā viharatīti vuttaṃ hoti.
අබ්‍රහ්‌මචරියන්‌ති අසෙට්‌ඨචරියං. බ්‍රහ්‌මං සෙට්‌ඨං ආචාරං චරතීති බ්‍රහ්‌මචාරී. ආරාචාරීති අබ්‍රහ්‌මචරියතො දූරචාරී. මෙථුනාති රාගපරියුට්‌ඨානවසෙන සදිසත්‌තා මෙථුනකාති ලද්‌ධවොහාරෙහි පටිසෙවිතබ්‌බතො මෙථුනාති සඞ්‌ඛං ගතා අසද්‌ධම්‌මා. ගාමධම්‌මාති ගාමවාසීනං ධම්‌මා.
Abrahmacariyanti aseṭṭhacariyaṃ. Brahmaṃ seṭṭhaṃ ācāraṃ caratīti brahmacārī. Ārācārīti abrahmacariyato dūracārī. Methunāti rāgapariyuṭṭhānavasena sadisattā methunakāti laddhavohārehi paṭisevitabbato methunāti saṅkhaṃ gatā asaddhammā. Gāmadhammāti gāmavāsīnaṃ dhammā.
සච්‌චං වදතීති සච්‌චවාදී. සච්‌චෙන සච්‌චං සන්‌දහති ඝටෙතීති සච්‌චසන්‌ධො. න අන්‌තරන්‌තරා මුසා වදතීති අත්‌ථො. යො හි පුරිසො කදාචි මුසා වදති, කදාචි සච්‌චං, තස්‌ස මුසාවාදෙන අන්‌තරිතත්‌තා සච්‌චං සච්‌චෙන න ඝටීයති, තස්‌මා න සො සච්‌චසන්‌ධො. අයං පන න තාදිසො. ජීවිතහෙතුපි මුසා අවත්‌වා සච්‌චෙන සච්‌චං සන්‌දහතියෙවාති සච්‌චසන්‌ධො. ථෙතොති ථිරො, ථිරකථොති අත්‌ථො. එකො හි පුග්‌ගලො හලිද්‌දිරාගො විය, ථුසරාසිම්‌හි නිඛාතඛාණුකො විය, අස්‌සපිට්‌ඨෙ ඨපිතකුම්‌භණ්‌ඩමිව ච, න ථිරකථො හොති. එකො පාසාණලෙඛා විය, ඉන්‌දඛීලො විය ච ථිරකථො හොති. අසිනා සීසෙ ඡින්‌දන්‌තෙපි ද්‌වෙ කථා න කථෙති. අයං වුච්‌චති ථෙතො. පච්‌චයිකොති පත්‌තියායිතබ්‌බකො, සද්‌ධායිකොති අත්‌ථො. එකච්‌චො හි පුග්‌ගලො න පච්‌චයිකො හොති. ‘ඉදං කෙන වුත්‌තං? අසුකෙනා’ති වුත්‌තෙ ‘මා තස්‌ස වචනං සද්‌දහථා’ති වත්‌තබ්‌බතං ආපජ්‌ජති. එකො පච්‌චයිකො හොති. ‘ඉදං කෙන වුත්‌තං? අසුකෙනා’ති වුත්‌තෙ ‘යදි තෙන වුත්‌තං, ඉදමෙව පමාණං, ඉදානි උපපරික්‌ඛිතබ්‌බං නත්‌ථි, එවමෙව ඉද’න්‌ති වත්‌තබ්‌බතං ආපජ්‌ජති. අයං වුච්‌චති පච්‌චයිකො. අවිසංවාදකො ලොකස්‌සාති තාය සච්‌චවාදිතාය ලොකං න විසංවාදෙතීති අත්‌ථො.
Saccaṃ vadatīti saccavādī. Saccena saccaṃ sandahati ghaṭetīti saccasandho. Na antarantarā musā vadatīti attho. Yo hi puriso kadāci musā vadati, kadāci saccaṃ, tassa musāvādena antaritattā saccaṃ saccena na ghaṭīyati, tasmā na so saccasandho. Ayaṃ pana na tādiso. Jīvitahetupi musā avatvā saccena saccaṃ sandahatiyevāti saccasandho. Thetoti thiro, thirakathoti attho. Eko hi puggalo haliddirāgo viya, thusarāsimhi nikhātakhāṇuko viya, assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍamiva ca, na thirakatho hoti. Eko pāsāṇalekhā viya, indakhīlo viya ca thirakatho hoti. Asinā sīse chindantepi dve kathā na katheti. Ayaṃ vuccati theto. Paccayikoti pattiyāyitabbako, saddhāyikoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti. ‘Idaṃ kena vuttaṃ? Asukenā’ti vutte ‘mā tassa vacanaṃ saddahathā’ti vattabbataṃ āpajjati. Eko paccayiko hoti. ‘Idaṃ kena vuttaṃ? Asukenā’ti vutte ‘yadi tena vuttaṃ, idameva pamāṇaṃ, idāni upaparikkhitabbaṃ natthi, evameva ida’nti vattabbataṃ āpajjati. Ayaṃ vuccati paccayiko. Avisaṃvādako lokassāti tāya saccavāditāya lokaṃ na visaṃvādetīti attho.
ඉමෙසං භෙදායාති යෙසං ඉතො සුත්‌වාති වුත්‌තානං සන්‌තිකෙ සුතං, තෙසං භෙදාය. භින්‌නානං වා සන්‌ධාතාති ද්‌වින්‌නං මිත්‌තානං වා සමානුපජ්‌ඣායකාදීනං වා කෙනචිදෙව කාරණෙන භින්‌නානං එකමෙකං උපසඞ්‌කමිත්‌වා – ‘තුම්‌හාකං ඊදිසෙ කුලෙ ජාතානං, එවං බහුස්‌සුතානං ඉදං න යුත්‌ත’න්‌තිආදීනි වත්‌වා සන්‌ධානං කත්‌තා. අනුප්‌පදාතාති සන්‌ධානානුප්‌පදාතා. ද්‌වෙ ජනෙ සමග්‌ගෙ දිස්‌වා – ‘තුම්‌හාකං එවරූපෙ කුලෙ ජාතානං, එවරූපෙහි ගුණෙහි සමන්‌නාගතානං අනුච්‌ඡවිකමෙත’න්‌තිආදීනි වත්‌වා දළ්‌හීකම්‌මං කත්‌තාති අත්‌ථො. සමග්‌ගො ආරාමො අස්‌සාති සමග්‌ගාරාමො. යත්‌ථ සමග්‌ගා නත්‌ථි, තත්‌ථ වසිතුම්‌පි න ඉච්‌ඡතීති අත්‌ථො. සමග්‌ගරාමොතිපි පාළි. අයමෙව අත්‌ථො. සමග්‌ගරතොති සමග්‌ගෙසු රතො. තෙ පහාය අඤ්‌ඤත්‍ර ගන්‌තුම්‌පි න ඉච්‌ඡතීති අත්‌ථො. සමග්‌ගෙ දිස්‌වාපි සුත්‌වාපි නන්‌දතීති සමග්‌ගනන්‌දී. සමග්‌ගකරණිං වාචං භාසිතාති යා වාචා සත්‌තෙ සමග්‌ගෙයෙව කරොති, තං සාමග්‌ගීගුණපරිදීපකමෙව වාචං භාසති, න ඉතරන්‌ති.
Imesaṃbhedāyāti yesaṃ ito sutvāti vuttānaṃ santike sutaṃ, tesaṃ bhedāya. Bhinnānaṃ vā sandhātāti dvinnaṃ mittānaṃ vā samānupajjhāyakādīnaṃ vā kenacideva kāraṇena bhinnānaṃ ekamekaṃ upasaṅkamitvā – ‘tumhākaṃ īdise kule jātānaṃ, evaṃ bahussutānaṃ idaṃ na yutta’ntiādīni vatvā sandhānaṃ kattā. Anuppadātāti sandhānānuppadātā. Dve jane samagge disvā – ‘tumhākaṃ evarūpe kule jātānaṃ, evarūpehi guṇehi samannāgatānaṃ anucchavikameta’ntiādīni vatvā daḷhīkammaṃ kattāti attho. Samaggo ārāmo assāti samaggārāmo. Yattha samaggā natthi, tattha vasitumpi na icchatīti attho. Samaggarāmotipi pāḷi. Ayameva attho. Samaggaratoti samaggesu rato. Te pahāya aññatra gantumpi na icchatīti attho. Samagge disvāpi sutvāpi nandatīti samagganandī. Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitāti yā vācā satte samaggeyeva karoti, taṃ sāmaggīguṇaparidīpakameva vācaṃ bhāsati, na itaranti.
කාලෙන වදතීති කාලවාදී. වත්‌තබ්‌බයුත්‌තකාලං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා වදතීති අත්‌ථො. භූතං තථං තච්‌ඡං සභාවමෙව වදතීති භූතවාදී. දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකත්‌ථසන්‌නිස්‌සිතමෙව කත්‌වා වදතීති අත්‌ථවාදී. නවලොකුත්‌තරධම්‌මසන්‌නිස්‌සිතං කත්‌වා වදතීති ධම්‌මවාදී. සංවරවිනයපහානවිනයසන්‌නිස්‌සිතං කත්‌වා වදතීති විනයවාදී. නිධානං වුච්‌චති ඨපනොකාසො. නිධානමස්‌ස අත්‌ථීති නිධානවතී. හදයෙ නිධාතබ්‌බයුත්‌තකං වාචං භාසිතාති අත්‌ථො. කාලෙනාති එවරූපිං භාසමානොපි ච ‘‘අහං නිධානවතිං වාචං භාසිස්‌සාමී’’ති න අකාලෙන භාසති. යුත්‌තකාලං පන සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වාව භාසතීති අත්‌ථො. සාපදෙසන්‌ති සඋපමං, සකාරණන්‌ති අත්‌ථො. පරියන්‌තවතින්‌ති පරිච්‌ඡෙදං දස්‌සෙත්‌වා. යථාස්‌සා පරිච්‌ඡෙදො පඤ්‌ඤායති, එවං භාසතීති අත්‌ථො. අත්‌ථසංහිතන්‌ති අනෙකෙහිපි නයෙහි විභජන්‌තෙන පරියාදාතුං අසක්‌කුණෙය්‍යතාය අත්‌ථසම්‌පන්‌නං භාසති. යං වා සො අත්‌ථවාදී අත්‌ථං වදති, තෙන අත්‌ථෙන සංහිතත්‌තා අත්‌ථසංහිතං වාචං භාසති. න අඤ්‌ඤං නික්‌ඛිපිත්‌වා අඤ්‌ඤං භාසතීති වුත්‌තං හොති.
Kālena vadatīti kālavādī. Vattabbayuttakālaṃ sallakkhetvā vadatīti attho. Bhūtaṃ tathaṃ tacchaṃ sabhāvameva vadatīti bhūtavādī. Diṭṭhadhammikasamparāyikatthasannissitameva katvā vadatīti atthavādī. Navalokuttaradhammasannissitaṃ katvā vadatīti dhammavādī. Saṃvaravinayapahānavinayasannissitaṃ katvā vadatīti vinayavādī. Nidhānaṃ vuccati ṭhapanokāso. Nidhānamassa atthīti nidhānavatī. Hadaye nidhātabbayuttakaṃ vācaṃ bhāsitāti attho. Kālenāti evarūpiṃ bhāsamānopi ca ‘‘ahaṃ nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsissāmī’’ti na akālena bhāsati. Yuttakālaṃ pana sallakkhetvāva bhāsatīti attho. Sāpadesanti saupamaṃ, sakāraṇanti attho. Pariyantavatinti paricchedaṃ dassetvā. Yathāssā paricchedo paññāyati, evaṃ bhāsatīti attho. Atthasaṃhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyādātuṃ asakkuṇeyyatāya atthasampannaṃ bhāsati. Yaṃ vā so atthavādī atthaṃ vadati, tena atthena saṃhitattā atthasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsati. Na aññaṃ nikkhipitvā aññaṃ bhāsatīti vuttaṃ hoti.
179. බීජගාමභූතගාමසමාරම්‌භාති මූලබීජං, ඛන්‌ධබීජං, ඵළුබීජං, අග්‌ගබීජං බීජබීජන්‌ති පඤ්‌චවිධස්‌ස බීජගාමස්‌ස චෙව යස්‌ස කස්‌සචි නීලතිණරුක්‌ඛාදිකස්‌ස භූතගාමස්‌ස ච සමාරම්‌භා. ඡෙදනභෙදනපචනාදිභාවෙන විකොපනා පටිවිරතොති අත්‌ථො. එකභත්‌තිකොති පාතරාසභත්‌තං, සායමාසභත්‌තන්‌ති ද්‌වෙ භත්‌තානි. තෙසු පාතරාසභත්‌තං අන්‌තොමජ්‌ඣන්‌හිකෙන පරිච්‌ඡින්‌නං. ඉතරං මජ්‌ඣන්‌හිකතො උද්‌ධං අන්‌තොඅරුණෙන. තස්‌මා අන්‌තොමජ්‌ඣන්‌හිකෙ දසක්‌ඛත්‌තුං භුඤ්‌ජමානොපි එකභත්‌තිකොව හොති. තං සන්‌ධාය වුත්‌තං – එකභත්‌තිකොති. රත්‌තියා භොජනං රත්‌ති, තතො උපරතොති රත්‌තූපරතො. අතික්‌කන්‌තෙ මජ්‌ඣන්‌හිකෙ යාව සූරියසත්‌ථඞ්‌ගමනා භොජනං විකාලභොජනං නාම, තතො විරතත්‌තා විරතො විකාලභොජනා. සාසනස්‌ස අනනුලොමත්‌තා විසූකං පටාණීභූතං දස්‌සනන්‌ති විසූකදස්‌සනං. අත්‌තනා නච්‌චනනච්‌චාපනාදිවසෙන නච්‌චා ච ගීතා ච වාදිතා ච අන්‌තමසො මයූරනච්‌චනාපනාදිවසෙනපි පවත්‌තානං නච්‌චාදීනං විසූකභූතා දස්‌සනා චාති නච්‌චගීතවාදිතවිසූකදස්‌සනා. නච්‌චාදීනි හි අත්‌තනා පයොජෙතුං වා පරෙහි පයොජාපෙතුං වා යුත්‌තානි පස්‌සිතුං වා නෙව භික්‌ඛූනං න භික්‌ඛුනීනං වට්‌ටන්‌ති. මාලාදීසු – මාලාති යංකිඤ්‌චි පුප්‌ඵං. ගන්‌ධන්‌ති යංකිඤ්‌චි ගන්‌ධජාතං. විලෙපනන්‌ති ඡවිරාගකරණං. තත්‌ථ පිළන්‌ධන්‌තො ධාරෙති නාම. ඌනට්‌ඨානං පූරෙන්‌තො මණ්‌ඩෙති නාම. ගන්‌ධවසෙන ඡවිරාගවසෙන ච සාදියන්‌තො විභූසෙති නාම. ඨානං වුච්‌චති කාරණං. තස්‌මා යාය දුස්‌සීල්‍යචෙතනාය තානි මාලාධාරණාදීනි මහාජනො කරොති, තතො පටිවිරතොති අත්‌ථො. උච්‌චාසයනං වුච්‌චති පමාණාතික්‌කන්‌තං. මහාසයනං අකප්‌පියසන්‌ථතං, තතො පටිවිරතොති අත්‌ථො. ජාතරූපන්‌ති සුවණ්‌ණං. රජතන්‌ති කහාපණො, ලොහමාසකො, ජතුමාසකො, දාරුමාසකොති යෙ වොහාරං ගච්‌ඡන්‌ති. තස්‌ස උභයස්‌සාපි පටිග්‌ගහණා පටිවිරතො, නෙව නං උග්‌ගණ්‌හාති, න උග්‌ගණ්‌හාපෙති, න උපනික්‌ඛිත්‌තං සාදියතීති අත්‌ථො.
179. Bījagāmabhūtagāmasamārambhāti mūlabījaṃ, khandhabījaṃ, phaḷubījaṃ, aggabījaṃ bījabījanti pañcavidhassa bījagāmassa ceva yassa kassaci nīlatiṇarukkhādikassa bhūtagāmassa ca samārambhā. Chedanabhedanapacanādibhāvena vikopanā paṭiviratoti attho. Ekabhattikoti pātarāsabhattaṃ, sāyamāsabhattanti dve bhattāni. Tesu pātarāsabhattaṃ antomajjhanhikena paricchinnaṃ. Itaraṃ majjhanhikato uddhaṃ antoaruṇena. Tasmā antomajjhanhike dasakkhattuṃ bhuñjamānopi ekabhattikova hoti. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ekabhattikoti. Rattiyā bhojanaṃ ratti, tato uparatoti rattūparato. Atikkante majjhanhike yāva sūriyasatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāma, tato viratattā virato vikālabhojanā. Sāsanassa ananulomattā visūkaṃ paṭāṇībhūtaṃ dassananti visūkadassanaṃ. Attanā naccananaccāpanādivasena naccā ca gītā ca vāditā ca antamaso mayūranaccanāpanādivasenapi pavattānaṃ naccādīnaṃ visūkabhūtā dassanā cāti naccagītavāditavisūkadassanā. Naccādīni hi attanā payojetuṃ vā parehi payojāpetuṃ vā yuttāni passituṃ vā neva bhikkhūnaṃ na bhikkhunīnaṃ vaṭṭanti. Mālādīsu – mālāti yaṃkiñci pupphaṃ. Gandhanti yaṃkiñci gandhajātaṃ. Vilepananti chavirāgakaraṇaṃ. Tattha piḷandhanto dhāreti nāma. Ūnaṭṭhānaṃ pūrento maṇḍeti nāma. Gandhavasena chavirāgavasena ca sādiyanto vibhūseti nāma. Ṭhānaṃ vuccati kāraṇaṃ. Tasmā yāya dussīlyacetanāya tāni mālādhāraṇādīni mahājano karoti, tato paṭiviratoti attho. Uccāsayanaṃ vuccati pamāṇātikkantaṃ. Mahāsayanaṃ akappiyasanthataṃ, tato paṭiviratoti attho. Jātarūpanti suvaṇṇaṃ. Rajatanti kahāpaṇo, lohamāsako, jatumāsako, dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchanti. Tassa ubhayassāpi paṭiggahaṇā paṭivirato, neva naṃ uggaṇhāti, na uggaṇhāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatīti attho.
ආමකධඤ්‌ඤපටිග්‌ගහණාති සාලිවීහියවගොධුමකඞ්‌ගුවරකකුද්‍රූසකසඞ්‌ඛාතස්‌ස සත්‌තවිධස්‌සාපි ආමකධඤ්‌ඤස්‌ස පටිග්‌ගහණා. න කෙවලඤ්‌ච එතෙසං පටිග්‌ගහණමෙව, ආමසනම්‌පි භික්‌ඛූනං න වට්‌ටතියෙව. ආමකමංසපටිග්‌ගහණාති එත්‌ථ අඤ්‌ඤත්‍ර ඔදිස්‌ස අනුඤ්‌ඤාතා ආමකමච්‌ඡමංසානං පටිග්‌ගහණමෙව භික්‌ඛූනං න වට්‌ටති, නො ආමසනං. ඉත්‌ථිකුමාරිකපටිග්‌ගහණාති එත්‌ථ ඉත්‌ථීති පුරිසන්‌තරගතා. ඉතරා කුමාරිකා නාම. තාසං පටිග්‌ගහණම්‌පි ආමසනම්‌පි අකප්‌පියමෙව. දාසිදාසපටිග්‌ගහණාති එත්‌ථ දාසිදාසවසෙනෙව තෙසං පටිග්‌ගහණං න වට්‌ටති. ‘කප්‌පියකාරකං දම්‌මි’, ‘ආරාමිකං දම්‌මී’ති එවං වුත්‌තෙ පන වට්‌ටති. අජෙළකාදීසුපි ඛෙත්‌තවත්‌ථුපරියොසානෙසු කප්‌පියාකප්‌පියනයො විනයවසෙන උපපරික්‌ඛිතබ්‌බො. තත්‌ථ ඛෙත්‌තං නාම යස්‌මිං පුබ්‌බණ්‌ණං රුහති. වත්‌ථු නාම යස්‌මිං අපරණ්‌ණං රුහති. යත්‌ථ වා උභයම්‌පි රුහති තං ඛෙත්‌තං. තදත්‌ථාය අකතභූමිභාගො වත්‌ථු. ඛෙත්‌තවත්‌ථුසීසෙන චෙත්‌ථ වාපිතළාකාදීනිපි සඞ්‌ගහිතානෙව.
Āmakadhaññapaṭiggahaṇāti sālivīhiyavagodhumakaṅguvarakakudrūsakasaṅkhātassa sattavidhassāpi āmakadhaññassa paṭiggahaṇā. Na kevalañca etesaṃ paṭiggahaṇameva, āmasanampi bhikkhūnaṃ na vaṭṭatiyeva. Āmakamaṃsapaṭiggahaṇāti ettha aññatra odissa anuññātā āmakamacchamaṃsānaṃ paṭiggahaṇameva bhikkhūnaṃ na vaṭṭati, no āmasanaṃ. Itthikumārikapaṭiggahaṇāti ettha itthīti purisantaragatā. Itarā kumārikā nāma. Tāsaṃ paṭiggahaṇampi āmasanampi akappiyameva. Dāsidāsapaṭiggahaṇāti ettha dāsidāsavaseneva tesaṃ paṭiggahaṇaṃ na vaṭṭati. ‘Kappiyakārakaṃ dammi’, ‘ārāmikaṃ dammī’ti evaṃ vutte pana vaṭṭati. Ajeḷakādīsupi khettavatthupariyosānesu kappiyākappiyanayo vinayavasena upaparikkhitabbo. Tattha khettaṃ nāma yasmiṃ pubbaṇṇaṃ ruhati. Vatthu nāma yasmiṃ aparaṇṇaṃ ruhati. Yattha vā ubhayampi ruhati taṃ khettaṃ. Tadatthāya akatabhūmibhāgo vatthu. Khettavatthusīsena cettha vāpitaḷākādīnipi saṅgahitāneva.
දූතෙය්‍යං වුච්‌චති දූතකම්‌මං. ගිහීනං පහිතං පණ්‌ණං වා සාසනං වා ගහෙත්‌වා තත්‌ථ තත්‌ථ ගමනං . පහීණගමනං වුච්‌චති පරඝරං පෙසිතස්‌ස ඛුද්‌දකගමනං. අනුයොගො නාම තදුභයකරණං. තස්‌මා දූතෙය්‍යපහීණගමනානං අනුගොති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. කයවික්‌කයාති කයා ච වික්‌කයා ච. තුලාකූටාදීසු – කූටන්‌ති වඤ්‌චනං. තත්‌ථ තුලාකූටං නාම රූපකූටං, අඞ්‌ගකූටං ගහණකූටං, පටිච්‌ඡන්‌නකූටන්‌ති චතුබ්‌බිධං හොති. තත්‌ථ රූපකූටං නාම ද්‌වෙ තුලා සමරූපා කත්‌වා ගණ්‌හන්‌තො මහතියා ගණ්‌හාති, දදන්‌තො ඛුද්‌දිකාය දෙති. අඞ්‌ගකූටං නාම ගණ්‌හන්‌තො පච්‌ඡාභාගෙ හත්‌ථෙන තුලං අක්‌කමති, දදන්‌තො පුබ්‌බභාගෙ. ගහණකූටං නාම ගණ්‌හන්‌තො මූලෙ රජ්‌ජුං ගණ්‌හාති, දදන්‌තො අග්‌ගෙ. පටිච්‌ඡන්‌නකූටං නාම තුලං සුසිරං කත්‌වා අන්‌තො අයචුණ්‌ණං පක්‌ඛිපිත්‌වා ගණ්‌හන්‌තො තං පච්‌ඡාභාගෙ කරොති, දදන්‌තො අග්‌ගභාගෙ.
Dūteyyaṃ vuccati dūtakammaṃ. Gihīnaṃ pahitaṃ paṇṇaṃ vā sāsanaṃ vā gahetvā tattha tattha gamanaṃ . Pahīṇagamanaṃ vuccati paragharaṃ pesitassa khuddakagamanaṃ. Anuyogo nāma tadubhayakaraṇaṃ. Tasmā dūteyyapahīṇagamanānaṃ anugoti evamettha attho daṭṭhabbo. Kayavikkayāti kayā ca vikkayā ca. Tulākūṭādīsu – kūṭanti vañcanaṃ. Tattha tulākūṭaṃ nāma rūpakūṭaṃ, aṅgakūṭaṃ gahaṇakūṭaṃ, paṭicchannakūṭanti catubbidhaṃ hoti. Tattha rūpakūṭaṃ nāma dve tulā samarūpā katvā gaṇhanto mahatiyā gaṇhāti, dadanto khuddikāya deti. Aṅgakūṭaṃ nāma gaṇhanto pacchābhāge hatthena tulaṃ akkamati, dadanto pubbabhāge. Gahaṇakūṭaṃ nāma gaṇhanto mūle rajjuṃ gaṇhāti, dadanto agge. Paṭicchannakūṭaṃ nāma tulaṃ susiraṃ katvā anto ayacuṇṇaṃ pakkhipitvā gaṇhanto taṃ pacchābhāge karoti, dadanto aggabhāge.
කංසො වුච්‌චති සුවණ්‌ණපාති. තාය වඤ්‌චනං කංසකූටං. කථං? එකං සුවණ්‌ණපාතිං කත්‌වා අඤ්‌ඤා ද්‌වෙ තිස්‌සො ලොහපාතියො සුවණ්‌ණවණ්‌ණා කරොන්‌ති, තතො ජනපදං ගන්‌ත්‌වා කිඤ්‌චිදෙව අඩ්‌ඪකුලං පවිසිත්‌වා සුවණ්‌ණභාජනානි කිණථා’ති වත්‌වා අග්‌ඝෙ පුච්‌ඡිතෙ සමග්‌ඝතරං දාතුකාමා හොන්‌ති. තතො තෙහි ‘කථං ඉමෙසං සුවණ්‌ණභාවො ජානිතබ්‌බො’ති වුත්‌තෙ ‘වීමංසිත්‌වා ගණ්‌හථා’ති සුවණ්‌ණපාතිං පාසාණෙ ඝංසිත්‌වා සබ්‌බපාතියො දත්‌වා ගච්‌ඡන්‌ති.
Kaṃso vuccati suvaṇṇapāti. Tāya vañcanaṃ kaṃsakūṭaṃ. Kathaṃ? Ekaṃ suvaṇṇapātiṃ katvā aññā dve tisso lohapātiyo suvaṇṇavaṇṇā karonti, tato janapadaṃ gantvā kiñcideva aḍḍhakulaṃ pavisitvā suvaṇṇabhājanāni kiṇathā’ti vatvā agghe pucchite samagghataraṃ dātukāmā honti. Tato tehi ‘kathaṃ imesaṃ suvaṇṇabhāvo jānitabbo’ti vutte ‘vīmaṃsitvā gaṇhathā’ti suvaṇṇapātiṃ pāsāṇe ghaṃsitvā sabbapātiyo datvā gacchanti.
මානකූටං නාම හදයභෙදසිඛාභෙදරජ්‌ජුභෙදවසෙන තිවිධං හොති. තත්‌ථ හදයභෙදො සප්‌පිතෙලාදිමිනනකාලෙ ලබ්‌භති. තානි හි ගණ්‌හන්‌තො හෙට්‌ඨා ඡිද්‌දෙන මානෙන ‘සණිකං ආසිඤ්‌චා’ති වත්‌වා අන්‌තොභාජනෙ බහුං පග්‌ඝරාපෙත්‌වා ගණ්‌හාති. දදන්‌තො ඡිද්‌දං පිධාය සීඝං පූරෙත්‌වා දෙති. සිඛාභෙදො තිලතණ්‌ඩුලාදිමිනනකාලෙ ලබ්‌භති. තානි හි ගණ්‌හන්‌තො සණිකං සිඛං උස්‌සාපෙත්‌වා ගණ්‌හාති. දදන්‌තො වෙගෙන පූරෙත්‌වා සිඛං ඡින්‌දන්‌තො දෙති. රජ්‌ජුභෙදො ඛෙත්‌තවත්‌ථුමිනනකාලෙ ලබ්‌භති. ලඤ්‌ජං අලභන්‌තා හි ඛෙත්‌තං අමහන්‌තම්‌පි මහන්‌තං කත්‌වා මිනන්‌ති.
Mānakūṭaṃ nāma hadayabhedasikhābhedarajjubhedavasena tividhaṃ hoti. Tattha hadayabhedo sappitelādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto heṭṭhā chiddena mānena ‘saṇikaṃ āsiñcā’ti vatvā antobhājane bahuṃ paggharāpetvā gaṇhāti. Dadanto chiddaṃ pidhāya sīghaṃ pūretvā deti. Sikhābhedo tilataṇḍulādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto saṇikaṃ sikhaṃ ussāpetvā gaṇhāti. Dadanto vegena pūretvā sikhaṃ chindanto deti. Rajjubhedo khettavatthuminanakāle labbhati. Lañjaṃ alabhantā hi khettaṃ amahantampi mahantaṃ katvā minanti.
උක්‌කොටනාදීසු – උක්‌කොටනන්‌ති අස්‌සාමිකෙ සාමිකෙ කාතුං ලඤ්‌ජග්‌ගහණං. වඤ්‌චනන්‌ති තෙහි තෙහි උපායෙහි පරෙසං වඤ්‌චනං. තත්‍රිදමෙකං වත්‌ථු – එකො කිර ලුද්‌දකො මිගඤ්‌ච මිගපොතකඤ්‌ච ගහෙත්‌වා ආගච්‌ඡති. තමෙකො ධුත්‌තො – ‘‘කිං භො මිගො අග්‌ඝති, කිං මිගපොතකො’’ති ආහ. ‘‘මිගො ද්‌වෙ කහාපණෙ, මිගපොතකො එක’’න්‌ති ච වුත්‌තෙ කහාපණං දත්‌වා මිගපොතකං ගහෙත්‌වා ථොකං ගන්‌ත්‌වා නිවත්‌තො , ‘‘න මෙ භො මිගපොතකෙන අත්‌ථො, මිගං මෙ දෙහී’’ති ආහ. තෙන හි ‘‘ද්‌වෙ කහාපණෙ දෙහී’’ති. සො ආහ – ‘‘නනු තෙ, භො, මයා පඨමං එකො කහාපණො දින්‌නො’’ති? ‘‘ආම දින්‌නො’’ති. ඉදම්‌පි මිගපොතකං ගණ්‌හ, එවං සො ච කහාපණො අයඤ්‌ච කහාපණග්‌ඝණකො මිගපොතකොති ද්‌වෙ කහාපණා භවිස්‌සන්‌තීති. සො ‘‘කාරණං වදතී’’ති සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා මිගපොතකං ගහෙත්‌වා මිගං අදාසීති.
Ukkoṭanādīsu – ukkoṭananti assāmike sāmike kātuṃ lañjaggahaṇaṃ. Vañcananti tehi tehi upāyehi paresaṃ vañcanaṃ. Tatridamekaṃ vatthu – eko kira luddako migañca migapotakañca gahetvā āgacchati. Tameko dhutto – ‘‘kiṃ bho migo agghati, kiṃ migapotako’’ti āha. ‘‘Migo dve kahāpaṇe, migapotako eka’’nti ca vutte kahāpaṇaṃ datvā migapotakaṃ gahetvā thokaṃ gantvā nivatto , ‘‘na me bho migapotakena attho, migaṃ me dehī’’ti āha. Tena hi ‘‘dve kahāpaṇe dehī’’ti. So āha – ‘‘nanu te, bho, mayā paṭhamaṃ eko kahāpaṇo dinno’’ti? ‘‘Āma dinno’’ti. Idampi migapotakaṃ gaṇha, evaṃ so ca kahāpaṇo ayañca kahāpaṇagghaṇako migapotakoti dve kahāpaṇā bhavissantīti. So ‘‘kāraṇaṃ vadatī’’ti sallakkhetvā migapotakaṃ gahetvā migaṃ adāsīti.
නිකතීති යොගවසෙන වා මායාවසෙන වා අපාමඞ්‌ගං පාමඞ්‌ගන්‌ති, අමණිං මණීති, අසුවණ්‌ණං සුවණ්‌ණන්‌ති කත්‌වා පතිරූපකෙන වඤ්‌චනං. සාචියොගොති කුටිලයොගො. එතෙසංයෙව උක්‌කොටනාදීනමෙතං නාමං. තස්‌මා උක්‌කොටනසාචියොගො වඤ්‌චනසාචියොගො නිකතිසාචියොගොති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. කෙචි අඤ්‌ඤං දස්‌සෙත්‌වා අඤ්‌ඤස්‌ස පරිවත්‌තනං ‘සාචියොගො’ති වදන්‌ති. තං පන වඤ්‌චනෙනෙව සඞ්‌ගහිතං.
Nikatīti yogavasena vā māyāvasena vā apāmaṅgaṃ pāmaṅganti, amaṇiṃ maṇīti, asuvaṇṇaṃ suvaṇṇanti katvā patirūpakena vañcanaṃ. Sāciyogoti kuṭilayogo. Etesaṃyeva ukkoṭanādīnametaṃ nāmaṃ. Tasmā ukkoṭanasāciyogo vañcanasāciyogo nikatisāciyogoti evamettha attho daṭṭhabbo. Keci aññaṃ dassetvā aññassa parivattanaṃ ‘sāciyogo’ti vadanti. Taṃ pana vañcaneneva saṅgahitaṃ.
ඡෙදනාදීසු – ඡෙදනන්‌ති හත්‌ථච්‌ඡෙදනාදි. වධොති මාරණං. බන්‌ධොති රජ්‌ජුබන්‌ධනාදීහි බන්‌ධනං. විපරාමොසොති හිමවිපරාමොසො, ගුම්‌බවිපරාමොසොති දුවිධො. යඤ්‌හි හිමපාතසමයෙ හිමෙන පටිච්‌ඡන්‌නා හුත්‌වා මග්‌ගප්‌පටිපන්‌නං ජනං මුසන්‌ති, අයං හිමවිපරාමොසො. යං ගුම්‌බාදීහි පටිච්‌ඡන්‌නා මුසන්‌ති, අයං ගුම්‌බවිපරාමොසො. ආලොපො වුච්‌චති ගාමනිගමාදීනං විලොපකරණං. සහසාකාරොති සාහසිකකිරියා. ගෙහං පවිසිත්‌වා මනුස්‌සානං උරෙ සත්‌ථං ඨපෙත්‌වා ඉච්‌ඡිතභණ්‌ඩග්‌ගහණං. එවමෙතස්‌මා ඡෙදන…පෙ.… සහසාකාරා පටිවිරතො හොති.
Chedanādīsu – chedananti hatthacchedanādi. Vadhoti māraṇaṃ. Bandhoti rajjubandhanādīhi bandhanaṃ. Viparāmosoti himaviparāmoso, gumbaviparāmosoti duvidho. Yañhi himapātasamaye himena paṭicchannā hutvā maggappaṭipannaṃ janaṃ musanti, ayaṃ himaviparāmoso. Yaṃ gumbādīhi paṭicchannā musanti, ayaṃ gumbaviparāmoso. Ālopo vuccati gāmanigamādīnaṃ vilopakaraṇaṃ. Sahasākāroti sāhasikakiriyā. Gehaṃ pavisitvā manussānaṃ ure satthaṃ ṭhapetvā icchitabhaṇḍaggahaṇaṃ. Evametasmā chedana…pe… sahasākārā paṭivirato hoti.
180. සො සන්‌තුට්‌ඨො හොතීති සො චතූසු පච්‌චයෙසු ද්‌වාදසවිධෙන ඉතරීතරපච්‌චයසන්‌තොසෙන සමන්‌නාගතො හොති. කායපරිහාරිකෙනාති කායං පරිහරණමත්‌තකෙන. කුච්‌ඡිපරිහාරිකෙනාති කුච්‌ඡිපරිහරණමත්‌තකෙන. සමාදායෙව පක්‌කමතීති අට්‌ඨවිධං භික්‌ඛු පරික්‌ඛාරමත්‌තකං සබ්‌බං ගහෙත්‌වාව කායපටිබද්‌ධං කත්‌වාව ගච්‌ඡති. ‘‘මම විහාරො පරිවෙණං උපට්‌ඨාකො’’ති සඞ්‌ගො වා බද්‌ධො වා න හොති. සො ජියා මුත්‌තසරො විය යූථා පක්‌කන්‌තො, මත්‌තහත්‌ථී විය ඉච්‌ඡිතිච්‌ඡිතං සෙනාසනං වනසණ්‌ඩං රුක්‌ඛමූලං වනපත්‌ථං පබ්‌භාරං පරිභුඤ්‌ජන්‌තො එකොව තිට්‌ඨති, එකොව නිසීදති. සබ්‌බිරියාපථෙසු එකොව අදුතියො.
180. So santuṭṭho hotīti so catūsu paccayesu dvādasavidhena itarītarapaccayasantosena samannāgato hoti. Kāyaparihārikenāti kāyaṃ pariharaṇamattakena. Kucchiparihārikenāti kucchipariharaṇamattakena. Samādāyeva pakkamatīti aṭṭhavidhaṃ bhikkhu parikkhāramattakaṃ sabbaṃ gahetvāva kāyapaṭibaddhaṃ katvāva gacchati. ‘‘Mama vihāro pariveṇaṃ upaṭṭhāko’’ti saṅgo vā baddho vā na hoti. So jiyā muttasaro viya yūthā pakkanto, mattahatthī viya icchiticchitaṃ senāsanaṃ vanasaṇḍaṃ rukkhamūlaṃ vanapatthaṃ pabbhāraṃ paribhuñjanto ekova tiṭṭhati, ekova nisīdati. Sabbiriyāpathesu ekova adutiyo.
‘‘චාතුද්‌දිසො අප්‌පටිඝො ච හොති,
‘‘Cātuddiso appaṭigho ca hoti,
සන්‌තුස්‌සමානො ඉතරීතරෙන;
Santussamāno itarītarena;
පරිස්‌සයානං සහිතා අඡම්‌භී,
Parissayānaṃ sahitā achambhī,
එකො චරෙ ඛග්‌ගවිසාණකප්‌පො’’ති. (සු. නි. 42);
Eko care khaggavisāṇakappo’’ti. (su. ni. 42);
එවං වණ්‌ණිතං ඛග්‌ගවිසාණකප්‌පතං ආපජ්‌ජති.
Evaṃ vaṇṇitaṃ khaggavisāṇakappataṃ āpajjati.
ඉදානි තමත්‌ථං උපමාය සාධෙන්‌තො, ‘‘සෙය්‍යථාපී’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ පක්‌ඛී සකුණොති පක්‌ඛයුත්‌තො සකුණො. ඩෙතීති උප්‌පතති. අයං පනෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො – සකුණො නාම ‘‘අසුකස්‌මිං පදෙසෙ රුක්‌ඛො පරිපක්‌කඵලො’’ති ඤත්‌වා නානාදිසාහි ආගන්‌ත්‌වා නඛපක්‌ඛතුණ්‌ඩාදීහි තස්‌ස ඵලානි විජ්‌ඣන්‌තා විධුනන්‌තා ඛාදන්‌ති. ‘‘ඉදං අජ්‌ජතනාය, ඉදං ස්‌වාතනාය භවිස්‌සතී’’ති තෙසං න හොති. ඵලෙ පන ඛීණෙ නෙව රුක්‌ඛස්‌ස ආරක්‌ඛං ඨපෙන්‌ති, න තත්‌ථ පත්‌තං වා නඛං වා තුණ්‌ඩං වා ඨපෙන්‌ති. අථ ඛො තස්‌මිං රුක්‌ඛෙ අනපෙක්‌ඛො හුත්‌වා යො යං දිසාභාගං ඉච්‌ඡති, සො තෙන සපත්‌තභාරොව උප්‌පතිත්‌වා ගච්‌ඡති. එවමෙව අයං භික්‌ඛු නිස්‌සඞ්‌ගො නිරපෙක්‌ඛොයෙව පක්‌කමති, තෙන වුත්‌තං සමාදායෙව පක්‌කමතීති. අරියෙනාති නිද්‌දොසෙන. අජ්‌ඣත්‌තන්‌ති සකෙ අත්‌තභාවෙ. අනවජ්‌ජසුඛන්‌ති නිද්‌දොසසුඛං.
Idāni tamatthaṃ upamāya sādhento, ‘‘seyyathāpī’’tiādimāha. Tattha pakkhī sakuṇoti pakkhayutto sakuṇo. Ḍetīti uppatati. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – sakuṇo nāma ‘‘asukasmiṃ padese rukkho paripakkaphalo’’ti ñatvā nānādisāhi āgantvā nakhapakkhatuṇḍādīhi tassa phalāni vijjhantā vidhunantā khādanti. ‘‘Idaṃ ajjatanāya, idaṃ svātanāya bhavissatī’’ti tesaṃ na hoti. Phale pana khīṇe neva rukkhassa ārakkhaṃ ṭhapenti, na tattha pattaṃ vā nakhaṃ vā tuṇḍaṃ vā ṭhapenti. Atha kho tasmiṃ rukkhe anapekkho hutvā yo yaṃ disābhāgaṃ icchati, so tena sapattabhārova uppatitvā gacchati. Evameva ayaṃ bhikkhu nissaṅgo nirapekkhoyeva pakkamati, tena vuttaṃ samādāyeva pakkamatīti. Ariyenāti niddosena. Ajjhattanti sake attabhāve. Anavajjasukhanti niddosasukhaṃ.
181. සො චක්‌ඛුනා රූපං දිස්‌වාති සො ඉමිනා අරියෙන සීලක්‌ඛන්‌ධෙන සමන්‌නාගතො භික්‌ඛු චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණෙන රූපං පස්‌සිත්‌වාති අත්‌ථො. සෙසපදෙසුපි යං වත්‌තබ්‌බං, තං සබ්‌බං හෙට්‌ඨා වුත්‌තමෙව. අබ්‍යාසෙකසුඛන්‌ති කිලෙසෙහි අනවසිත්‌තසුඛං. අවිකිණ්‌ණසුඛන්‌තිපි වුත්‌තං. ඉන්‌ද්‍රියසංවරසුඛඤ්‌හි දිට්‌ඨාදීසු දිට්‌ඨමත්‌තාදිවසෙන පවත්‌තතාය අවිකිණ්‌ණං හොති.
181. So cakkhunā rūpaṃ disvāti so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhu cakkhuviññāṇena rūpaṃ passitvāti attho. Sesapadesupi yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttameva. Abyāsekasukhanti kilesehi anavasittasukhaṃ. Avikiṇṇasukhantipi vuttaṃ. Indriyasaṃvarasukhañhi diṭṭhādīsu diṭṭhamattādivasena pavattatāya avikiṇṇaṃ hoti.
182. සො අභික්‌කන්‌තෙ පටික්‌කන්‌තෙති සො මනච්‌ඡට්‌ඨානං ඉන්‌ද්‍රියානං සංවරෙන සමන්‌නාගතො භික්‌ඛු ඉමෙසු අභික්‌කන්‌තපටික්‌කන්‌තාදීසු සත්‌තසු ඨානෙසු සතිසම්‌පජඤ්‌ඤවසෙන සම්‌පජානකාරී හොති. තත්‌ථ යං වත්‌තබ්‌බං සියා, තං ඣානවිභඞ්‌ගෙ වුත්‌තමෙව.
182. Soabhikkante paṭikkanteti so manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ saṃvarena samannāgato bhikkhu imesu abhikkantapaṭikkantādīsu sattasu ṭhānesu satisampajaññavasena sampajānakārī hoti. Tattha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ jhānavibhaṅge vuttameva.
සො ඉමිනා චාතිආදිනා කිං දස්‌සෙති? අරඤ්‌ඤවාසස්‌ස පච්‌චයසම්‌පත්‌තිං දස්‌සෙති. යස්‌ස හි ඉමෙ චත්‌තාරො පච්‌චයා නත්‌ථි , තස්‌ස අරඤ්‌ඤවාසො න ඉජ්‌ඣති, තිරච්‌ඡානගතෙහි වා වනචරකෙහි වා සද්‌ධිං වත්‌තබ්‌බතං ආපජ්‌ජති. අරඤ්‌ඤෙ අධිවත්‌ථා දෙවතා ‘‘කිං එවරූපස්‌ස පාපභික්‌ඛුනො අරඤ්‌ඤවාසෙනා’’ති භෙරවං සද්‌දං සාවෙන්‌ති. හත්‌ථෙහි සීසං පහරිත්‌වා පලායනාකාරං කරොන්‌ති . ‘‘අසුකො භික්‌ඛු අරඤ්‌ඤං පවිසිත්‌වා ඉදඤ්‌චිදඤ්‌ච පාපකම්‌මං අකාසී’’ති අයසො පත්‌ථරති. යස්‌ස පනෙතෙ චත්‌තාරො පච්‌චයා අත්‌ථි, තස්‌ස අරඤ්‌ඤවාසො ඉජ්‌ඣති. සො හි අත්‌තනො සීලං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තො කිඤ්‌චි කාළකං වා තිලකං වා අපස්‌සන්‌තො පීතිං උප්‌පාදෙත්‌වා තං ඛයතො වයතො සම්‌මසන්‌තො අරියභූමිං ඔක්‌කමති. අරඤ්‌ඤෙ අධිවත්‌ථා දෙවතා අත්‌තමනා වණ්‌ණං භාසන්‌ති. ඉතිස්‌ස උදකෙ පක්‌ඛිත්‌තතෙලබින්‌දු විය යසො විත්‌ථාරිකො හොති. විවිත්‌තන්‌තිආදීනි හෙට්‌ඨා වුත්‌තත්‌ථානෙව. සො එවං සමාහිතෙ චිත්‌තෙ…පෙ.… යථාකම්‌මූපගෙ සත්‌තෙ පජානාතීති එත්‌තකෙ ඨානෙ යං වත්‌තබ්‌බං සියා, තං සබ්‌බං විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ වුත්‌තමෙව.
So iminā cātiādinā kiṃ dasseti? Araññavāsassa paccayasampattiṃ dasseti. Yassa hi ime cattāro paccayā natthi , tassa araññavāso na ijjhati, tiracchānagatehi vā vanacarakehi vā saddhiṃ vattabbataṃ āpajjati. Araññe adhivatthā devatā ‘‘kiṃ evarūpassa pāpabhikkhuno araññavāsenā’’ti bheravaṃ saddaṃ sāventi. Hatthehi sīsaṃ paharitvā palāyanākāraṃ karonti . ‘‘Asuko bhikkhu araññaṃ pavisitvā idañcidañca pāpakammaṃ akāsī’’ti ayaso pattharati. Yassa panete cattāro paccayā atthi, tassa araññavāso ijjhati. So hi attano sīlaṃ paccavekkhanto kiñci kāḷakaṃ vā tilakaṃ vā apassanto pītiṃ uppādetvā taṃ khayato vayato sammasanto ariyabhūmiṃ okkamati. Araññe adhivatthā devatā attamanā vaṇṇaṃ bhāsanti. Itissa udake pakkhittatelabindu viya yaso vitthāriko hoti. Vivittantiādīni heṭṭhā vuttatthāneva. So evaṃ samāhite citte…pe… yathākammūpage satte pajānātīti ettake ṭhāne yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttameva.
185. තතියවිජ්‌ජාය සො එවං සමාහිතෙ චිත්‌තෙති විපස්‌සනාපාදකං චතුත්‌ථජ්‌ඣානචිත්‌තං වෙදිතබ්‌බං. ආසවානං ඛයඤාණායාති අරහත්‌තමග්‌ගඤාණත්‌ථාය. අරහත්‌තමග්‌ගො හි ආසවානං විනාසනතො ආසවානං ඛයොති වුච්‌චති. තත්‍ර චෙතං ඤාණං තප්‌පරියාපන්‌නත්‌තාති. චිත්‌තං අභිනින්‌නාමෙතීති විපස්‌සනාචිත්‌තං අභිනීහරති. සො ඉදං දුක්‌ඛන්‌ති එවමාදීසු – ‘‘එත්‌තකං දුක්‌ඛං, න ඉතො භිය්‍යො’’ති සබ්‌බම්‌පි දුක්‌ඛසච්‌චං සරසලක්‌ඛණප්‌පටිවෙධෙන යථාභූතං පජානාති, පටිවිජ්‌ඣති. තස්‌ස ච දුක්‌ඛස්‌ස නිබ්‌බත්‌තිකං තණ්‌හං – අයං දුක්‌ඛසමුදයොති; තදුභයම්‌පි යං ඨානං පත්‌වා නිරුජ්‌ඣති, තං තෙසං අප්‌පවත්‌තිං නිබ්‌බානං – අයං දුක්‌ඛනිරොධොති; තස්‌ස ච සම්‌පාපකං අරියමග්‌ගං – අයං දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදාති සරසලක්‌ඛණපටිවෙධෙන යථාභූතං පජානාති, පටිවිජ්‌ඣතීති – එවමත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
185. Tatiyavijjāya so evaṃ samāhite citteti vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ veditabbaṃ. Āsavānaṃ khayañāṇāyāti arahattamaggañāṇatthāya. Arahattamaggo hi āsavānaṃ vināsanato āsavānaṃ khayoti vuccati. Tatra cetaṃ ñāṇaṃ tappariyāpannattāti. Cittaṃ abhininnāmetīti vipassanācittaṃ abhinīharati. So idaṃ dukkhanti evamādīsu – ‘‘ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti sabbampi dukkhasaccaṃ sarasalakkhaṇappaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti, paṭivijjhati. Tassa ca dukkhassa nibbattikaṃ taṇhaṃ – ayaṃ dukkhasamudayoti; tadubhayampi yaṃ ṭhānaṃ patvā nirujjhati, taṃ tesaṃ appavattiṃ nibbānaṃ – ayaṃ dukkhanirodhoti; tassa ca sampāpakaṃ ariyamaggaṃ – ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti, paṭivijjhatīti – evamattho veditabbo.
එවං සරූපතො සච්‌චානි දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි කිලෙසවසෙන පරියායතො දස්‌සෙන්‌තො ඉමෙ ආසවාතිආදිමාහ. තස්‌ස එවං ජානතො එවං පස්‌සතොති තස්‌ස එවං ජානන්‌තස්‌ස එවං පස්‌සන්‌තස්‌ස සහ විපස්‌සනාය කොටිප්‌පත්‌තං මග්‌ගං කථෙති. කාමාසවාති කාමාසවතො. විමුච්‌චතීති ඉමිනා මග්‌ගක්‌ඛණං දස්‌සෙති. විමුත්‌තස්‌මින්‌ති ඉමිනා ඵලක්‌ඛණං දස්‌සෙති. මග්‌ගක්‌ඛණෙ හි චිත්‌තං විමුච්‌චති, ඵලක්‌ඛණෙ විමුත්‌තං හොති. විමුත්‌තස්‌මිං විමුත්‌තමිති ඤාණන්‌ති ඉමිනා පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණං දස්‌සෙති. ඛීණා ජාතීතිආදීහි තස්‌ස භූමිං. තෙන හි ඤාණෙන සො පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තො ‘ඛීණා ජාතී’තිආදීනි පජානාති. වුසිතන්‌ති වුට්‌ඨං පරිවුට්‌ඨං කතං චරිතං නිට්‌ඨිතන්‌ති අත්‌ථො. බ්‍රහ්‌මචරියන්‌ති මග්‌ගබ්‍රහ්‌මචරියං. පුථුජ්‌ජනකල්‍යාණකෙන හි සද්‌ධිං සත්‌ත සෙක්‌ඛා බ්‍රහ්‌මචරියවාසං වසන්‌ති නාම. ඛීණාසවො වුට්‌ඨවාසො. තස්‌මා සො අත්‌තනො බ්‍රහ්‌මචරියවාසං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තො වුසිතං බ්‍රහ්‌මචරියන්‌ති පජානාති. කතං කරණීයන්‌ති චතූසු සච්‌චෙසු චතූහි මග්‌ගෙහි පරිඤ්‌ඤාපහානසච්‌ඡිකිරියාභාවනාවසෙන සොළසවිධම්‌පි කිච්‌චං නිට්‌ඨාපිතන්‌ති අත්‌ථො. පුථුජ්‌ජනකල්‍යාණකාදයො හි තං කිච්‌චං කරොන්‌ති; ඛීණාසවො කතකරණීයො. තස්‌මා සො අත්‌තනො කරණීයං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තො. ‘‘කතං කරණීය’’න්‌ති පජානාති. නාපරං ඉත්‌ථත්‌තායාති ‘‘ඉදානි පුන එත්‌ථභාවාය එවං සොළසකිච්‌චභාවාය කිලෙසක්‌ඛයාය වා මග්‌ගභාවනාකිච්‌චං නත්‌ථී’’ති පජානාති.
Evaṃ sarūpato saccāni dassetvā idāni kilesavasena pariyāyato dassento ime āsavātiādimāha. Tassa evaṃ jānato evaṃpassatoti tassa evaṃ jānantassa evaṃ passantassa saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ katheti. Kāmāsavāti kāmāsavato. Vimuccatīti iminā maggakkhaṇaṃ dasseti. Vimuttasminti iminā phalakkhaṇaṃ dasseti. Maggakkhaṇe hi cittaṃ vimuccati, phalakkhaṇe vimuttaṃ hoti. Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇanti iminā paccavekkhaṇañāṇaṃ dasseti. Khīṇā jātītiādīhi tassa bhūmiṃ. Tena hi ñāṇena so paccavekkhanto ‘khīṇā jātī’tiādīni pajānāti. Vusitanti vuṭṭhaṃ parivuṭṭhaṃ kataṃ caritaṃ niṭṭhitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā brahmacariyavāsaṃ vasanti nāma. Khīṇāsavo vuṭṭhavāso. Tasmā so attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto vusitaṃ brahmacariyanti pajānāti. Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti; khīṇāsavo katakaraṇīyo. Tasmā so attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto. ‘‘Kataṃ karaṇīya’’nti pajānāti. Nāparaṃ itthattāyāti ‘‘idāni puna etthabhāvāya evaṃ soḷasakiccabhāvāya kilesakkhayāya vā maggabhāvanākiccaṃ natthī’’ti pajānāti.
186. සරාගාදීසු – අප්‌පහීනොති වික්‌ඛම්‌භනප්‌පහානෙන වා තදඞ්‌ගප්‌පහානෙන වා සමුච්‌ඡෙදප්‌පහානෙන වා අප්‌පහීනො.
186. Sarāgādīsu – appahīnoti vikkhambhanappahānena vā tadaṅgappahānena vā samucchedappahānena vā appahīno.
187. ලාභී හොතීතිආදීසු – ලාභීති ලාභවා පටිලභිත්‌වා ඨිතො. අජ්‌ඣත්‌තං චෙතොසමථස්‌සාති නියකජ්‌ඣත්‌තසඞ්‌ඛාතෙ අත්‌තනො චිත්‌තෙ උප්‌පන්‌නස්‌ස චෙතොසමථස්‌ස. අධිපඤ්‌ඤාධම්‌මවිපස්‌සනායාති අධිපඤ්‌ඤාසඞ්‌ඛාතාය ඛන්‌ධධම්‌මෙසු අනිච්‌චාදිවසෙන පවත්‌තාය විපස්‌සනාය. රූපසහගතානන්‌ති රූපනිමිත්‌තාරම්‌මණානං රූපාවචරසමාපත්‌තීනං. අරූපසහගතානන්‌ති න රූපනිමිත්‌තාරම්‌මණානං අරූපසමාපත්‌තීනං. එත්‌ථ ච පඨමො අට්‌ඨසමාපත්‌තිලාභී පුථුජ්‌ජනො. දුතියො සුක්‌ඛවිපස්‌සකඅරියසාවකො. තතියො අට්‌ඨසමාපත්‌තිලාභී අරියසාවකො. චතුත්‌ථො ලොකියමහාජනො වෙදිතබ්‌බො.
187. Lābhī hotītiādīsu – lābhīti lābhavā paṭilabhitvā ṭhito. Ajjhattaṃ cetosamathassāti niyakajjhattasaṅkhāte attano citte uppannassa cetosamathassa. Adhipaññādhammavipassanāyāti adhipaññāsaṅkhātāya khandhadhammesu aniccādivasena pavattāya vipassanāya. Rūpasahagatānanti rūpanimittārammaṇānaṃ rūpāvacarasamāpattīnaṃ. Arūpasahagatānanti na rūpanimittārammaṇānaṃ arūpasamāpattīnaṃ. Ettha ca paṭhamo aṭṭhasamāpattilābhī puthujjano. Dutiyo sukkhavipassakaariyasāvako. Tatiyo aṭṭhasamāpattilābhī ariyasāvako. Catuttho lokiyamahājano veditabbo.
188. අනුසොතගාමීආදීසු – අනුසොතගාමීති වට්‌ටසොතං අනුගතො, වට්‌ටසොතෙ නිමුග්‌ගො පුථුජ්‌ජනො වෙදිතබ්‌බො. පටිසොතගාමීති පටිසොතගමනො . අනුසොතං අගන්‌ත්‌වා පටිසොතං ගච්‌ඡන්‌තස්‌සෙතං අධිවචනං. පාපඤ්‌ච කම්‌මං න කරොතීති පඤ්‌ඤත්‌තං වීතික්‌කමන්‌තො න කරොති. සහාපි දුක්‌ඛෙන සහාපි දොමනස්‌සෙනාති කිලෙසපරියුට්‌ඨානෙ සති උප්‌පන්‌නෙන දුක්‌ඛදොමනස්‌සෙන සද්‌ධිම්‌පි. පරිපුණ්‌ණන්‌ති තිස්‌සන්‌නං සික්‌ඛානං එකායපි අනූනං. පරිසුද්‌ධන්‌ති නිරුපක්‌කිලෙසං. බ්‍රහ්‌මචරියන්‌ති සෙට්‌ඨචරියං. ඉමිනා වාරෙන සොතාපන්‌නසකදාගාමිනො කථිතා. කිං පන තෙ රුදන්‌තා බ්‍රහ්‌මචරියං චරන්‌තීති? ආම. කිලෙසරොදනෙන රුදන්‌තා චරන්‌ති නාම. සීලසම්‌පන්‌නො පුථුජ්‌ජනභික්‌ඛුපි එත්‌ථෙව සඞ්‌ගහිතො.
188. Anusotagāmīādīsu – anusotagāmīti vaṭṭasotaṃ anugato, vaṭṭasote nimuggo puthujjano veditabbo. Paṭisotagāmīti paṭisotagamano . Anusotaṃ agantvā paṭisotaṃ gacchantassetaṃ adhivacanaṃ. Pāpañca kammaṃ na karotīti paññattaṃ vītikkamanto na karoti. Sahāpi dukkhena sahāpi domanassenāti kilesapariyuṭṭhāne sati uppannena dukkhadomanassena saddhimpi. Paripuṇṇanti tissannaṃ sikkhānaṃ ekāyapi anūnaṃ. Parisuddhanti nirupakkilesaṃ. Brahmacariyanti seṭṭhacariyaṃ. Iminā vārena sotāpannasakadāgāmino kathitā. Kiṃ pana te rudantā brahmacariyaṃ carantīti? Āma. Kilesarodanena rudantā caranti nāma. Sīlasampanno puthujjanabhikkhupi ettheva saṅgahito.
ඨිතත්‌තොති ඨිතසභාවො. අනාගාමීති කාමරාගබ්‍යාපාදෙහි අකම්‌පනීයචිත්‌තතාය ච තම්‌හා ලොකා අනාවත්‌තිධම්‌මතාය ච ඨිතසභාවො නාම. තිණ්‌ණොති තණ්‌හාසොතං උත්‌තිණ්‌ණො. පාරඞ්‌ගතොති නිබ්‌බානපාරං ගතො. ථලෙ තිට්‌ඨතීති අරහත්‌තඵලසමාපත්‌තිථලෙ තිට්‌ඨති. චෙතොවිමුත්‌තින්‌ති ඵලසමාධිං. පඤ්‌ඤාවිමුත්‌තින්‌ති ඵලඤාණං. අයං වුච්‌චතීති අයං ඛීණාසවො ‘‘තිණ්‌ණො පාරඞ්‌ගතො ථලෙ තිට්‌ඨති බ්‍රාහ්‌මණො’’ති වුච්‌චති. බාහිතපාපතාය හි එස බ්‍රාහ්‌මණො නාම.
Ṭhitattoti ṭhitasabhāvo. Anāgāmīti kāmarāgabyāpādehi akampanīyacittatāya ca tamhā lokā anāvattidhammatāya ca ṭhitasabhāvo nāma. Tiṇṇoti taṇhāsotaṃ uttiṇṇo. Pāraṅgatoti nibbānapāraṃ gato. Thale tiṭṭhatīti arahattaphalasamāpattithale tiṭṭhati. Cetovimuttinti phalasamādhiṃ. Paññāvimuttinti phalañāṇaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ khīṇāsavo ‘‘tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo’’ti vuccati. Bāhitapāpatāya hi esa brāhmaṇo nāma.
189. අප්‌පස්‌සුතාදීසු – අප්‌පකං සුතං හොතීති නවඞ්‌ගෙ සත්‌ථුසාසනෙ කිඤ්‌චිදෙව ථොකං සුතං හොති. න අත්‌ථමඤ්‌ඤාය, න ධම්‌මමඤ්‌ඤාය ධම්‌මානුධම්‌මපටිපන්‌නො හොතීති අට්‌ඨකථඤ්‌ච පාළිඤ්‌ච ජානිත්‌වා ලොකුත්‌තරධම්‌මස්‌ස අනුරූපධම්‌මං පුබ්‌බභාගපටිපදං පටිපන්‌නො න හොති. ඉමිනා නයෙන සබ්‌බත්‌ථ අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
189. Appassutādīsu – appakaṃ sutaṃ hotīti navaṅge satthusāsane kiñcideva thokaṃ sutaṃ hoti. Na atthamaññāya, na dhammamaññāya dhammānudhammapaṭipanno hotīti aṭṭhakathañca pāḷiñca jānitvā lokuttaradhammassa anurūpadhammaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ paṭipanno na hoti. Iminā nayena sabbattha attho veditabbo.
190. සමණමචලාදීසු – සමණමචලොති සමණඅචලො, මකාරො පදසන්‌ධිකරො. නිච්‌චලසමණො, ථිරසමණොති අත්‌ථො . අයං වුච්‌චතීති අයං සොතාපන්‌නො සාසනෙ මූලජාතාය සද්‌ධාය පතිට්‌ඨිතත්‌තා ‘සමණමචලො’ති වුච්‌චති. සකදාගාමී පන රජ්‌ජනකිලෙසස්‌ස අත්‌ථිතාය සමණපදුමොති වුත්‌තො. රත්‌තට්‌ඨො හි ඉධ පදුමට්‌ඨො නාමාති වුත්‌තං. අනාගාමී කාමරාගසඞ්‌ඛාතස්‌ස රජ්‌ජනකිලෙසස්‌ස නත්‌ථිතාය සමණපුණ්‌ඩරීකොති වුත්‌තො. පණ්‌ඩරට්‌ඨො හි ඉධ පුණ්‌ඩරීකට්‌ඨො නාමාති වුත්‌තං . ඛීණාසවො ච ථද්‌ධභාවකරානං කිලෙසානං අභාවෙන සමණෙසු සමණසුඛුමාලො නාමාති වුත්‌තො. අප්‌පදුක්‌ඛට්‌ඨෙනපි චෙස සමණසුඛුමාලොයෙවාති.
190. Samaṇamacalādīsu – samaṇamacaloti samaṇaacalo, makāro padasandhikaro. Niccalasamaṇo, thirasamaṇoti attho . Ayaṃ vuccatīti ayaṃ sotāpanno sāsane mūlajātāya saddhāya patiṭṭhitattā ‘samaṇamacalo’ti vuccati. Sakadāgāmī pana rajjanakilesassa atthitāya samaṇapadumoti vutto. Rattaṭṭho hi idha padumaṭṭho nāmāti vuttaṃ. Anāgāmī kāmarāgasaṅkhātassa rajjanakilesassa natthitāya samaṇapuṇḍarīkoti vutto. Paṇḍaraṭṭho hi idha puṇḍarīkaṭṭho nāmāti vuttaṃ . Khīṇāsavo ca thaddhabhāvakarānaṃ kilesānaṃ abhāvena samaṇesu samaṇasukhumālo nāmāti vutto. Appadukkhaṭṭhenapi cesa samaṇasukhumāloyevāti.
චතුක්‌කනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා.
Catukkaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / පුග්‌ගලපඤ්‌ඤත්‌තිපාළි • Puggalapaññattipāḷi / 4. චතුක්‌කපුග්‌ගලපඤ්‌ඤත්‌ති • 4. Catukkapuggalapaññatti
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 4. චතුක්‌කනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා • 4. Catukkaniddesavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 4. චතුක්‌කනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා • 4. Catukkaniddesavaṇṇanā
