| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සම්‌මොහවිනොදනී-අට්‌ඨකථා • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(4.) චතුක්‌කනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
(4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
793. චතුබ්‌බිධෙන ඤාණවත්‌ථුනිද්‌දෙසෙ අත්‌ථි දින්‌නන්‌තිආදීසු දින්‌නපච්‌චයා ඵලං අත්‌ථීති ඉමිනා උපායෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. ඉදං වුච්‌චතීති යං ඤාණං ‘ඉදං කම්‌මං සකං, ඉදං නො සක’න්‌ති ජානාති – ඉදං කම්‌මස්‌සකතඤාණං නාම වුච්‌චතීති අත්‌ථො. තත්‌ථ තිවිධං කායදුච්‌චරිතං, චතුබ්‌බිධං වචීදුච්‌චරිතං, තිවිධං මනොදුච්‌චරිතන්‌ති ඉදං න සකකම්‌මං නාම. තීසු ද්‌වාරෙසු දසවිධම්‌පි සුචරිතං සකකම්‌මං නාම. අත්‌තනො වාපි හොතු පරස්‌ස වා සබ්‌බම්‌පි අකුසලං න සකකම්‌මං නාම. කස්‌මා? අත්‌ථභඤ්‌ජනතො අනත්‌ථජනනතො ච. අත්‌තනො වා හොතු පරස්‌ස වා සබ්‌බම්‌පි කුසලං සකකම්‌මං නාම. කස්‌මා? අනත්‌ථභඤ්‌ජනතො අත්‌ථජනනතො ච. එවං ජානනසමත්‌ථෙ ඉමස්‌මිං කම්‌මස්‌සකතඤාණෙ ඨත්‌වා බහුං දානං දත්‌වා සීලං පූරෙත්‌වා උපොසථං සමාදියිත්‌වා සුඛෙන සුඛං සම්‌පත්‌තියා සම්‌පත්‌තිං අනුභවිත්‌වා නිබ්‌බානං පත්‌තානං ගණනපරිච්‌ඡෙදො නත්‌ථි. යථා හි සධනො පුරිසො පඤ්‌චසු සකටසතෙසු සප්‌පිමධුඵාණිතාදීනි චෙව ලොණතිලතණ්‌ඩුලාදීනි ච ආරොපෙත්‌වා කන්‌තාරමග්‌ගං පටිපන්‌නො කෙනචිදෙව කරණීයෙන අත්‌ථෙ උප්‌පන්‌නෙ සබ්‌බෙසං උපකරණානං ගහිතත්‌තා න චින්‌තෙති, න පරිතස්‌සති, සුඛෙනෙව ඛෙමන්‌තං පාපුණාති; එවමෙව ඉමස්‌මිම්‌පි කම්‌මස්‌සකතඤාණෙ ඨත්‌වා බහුං දානං දත්‌වා…පෙ.… නිබ්‌බානං පත්‌තානං ගණනපථො නත්‌ථි. ඨපෙත්‌වා සච්‌චානුලොමිකං ඤාණන්‌ති මග්‌ගසච්‌චස්‌ස පරමත්‌ථසච්‌චස්‌ස ච අනුලොමනතො සච්‌චානුලොමිකන්‌ති ලද්‌ධනාමං විපස්‌සනාඤාණං ඨපෙත්‌වා අවසෙසා සබ්‌බාපි සාසවා කුසලා පඤ්‌ඤා කම්‌මස්‌සකතඤාණමෙවාති අත්‌ථො.
793. Catubbidhena ñāṇavatthuniddese atthi dinnantiādīsu dinnapaccayā phalaṃ atthīti iminā upāyena attho veditabbo. Idaṃ vuccatīti yaṃ ñāṇaṃ ‘idaṃ kammaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’nti jānāti – idaṃ kammassakatañāṇaṃ nāma vuccatīti attho. Tattha tividhaṃ kāyaduccaritaṃ, catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ, tividhaṃ manoduccaritanti idaṃ na sakakammaṃ nāma. Tīsu dvāresu dasavidhampi sucaritaṃ sakakammaṃ nāma. Attano vāpi hotu parassa vā sabbampi akusalaṃ na sakakammaṃ nāma. Kasmā? Atthabhañjanato anatthajananato ca. Attano vā hotu parassa vā sabbampi kusalaṃ sakakammaṃ nāma. Kasmā? Anatthabhañjanato atthajananato ca. Evaṃ jānanasamatthe imasmiṃ kammassakatañāṇe ṭhatvā bahuṃ dānaṃ datvā sīlaṃ pūretvā uposathaṃ samādiyitvā sukhena sukhaṃ sampattiyā sampattiṃ anubhavitvā nibbānaṃ pattānaṃ gaṇanaparicchedo natthi. Yathā hi sadhano puriso pañcasu sakaṭasatesu sappimadhuphāṇitādīni ceva loṇatilataṇḍulādīni ca āropetvā kantāramaggaṃ paṭipanno kenacideva karaṇīyena atthe uppanne sabbesaṃ upakaraṇānaṃ gahitattā na cinteti, na paritassati, sukheneva khemantaṃ pāpuṇāti; evameva imasmimpi kammassakatañāṇe ṭhatvā bahuṃ dānaṃ datvā…pe… nibbānaṃ pattānaṃ gaṇanapatho natthi. Ṭhapetvā saccānulomikaṃ ñāṇanti maggasaccassa paramatthasaccassa ca anulomanato saccānulomikanti laddhanāmaṃ vipassanāñāṇaṃ ṭhapetvā avasesā sabbāpi sāsavā kusalā paññā kammassakatañāṇamevāti attho.
794. මග්‌ගසමඞ්‌ගිස්‌ස ඤාණං දුක්‌ඛෙපෙතං ඤාණන්‌ති එත්‌ථ එකමෙව මග්‌ගඤාණං චතූසු සච්‌චෙසු එකපටිවෙධවසෙන චතූසු ඨානෙසු සඞ්‌ගහිතං.
794. Maggasamaṅgissañāṇaṃ dukkhepetaṃ ñāṇanti ettha ekameva maggañāṇaṃ catūsu saccesu ekapaṭivedhavasena catūsu ṭhānesu saṅgahitaṃ.
796. ධම්‌මෙ ඤාණන්‌ති එත්‌ථ මග්‌ගපඤ්‌ඤා තාව චතුන්‌නං සච්‌චානං එකපටිවෙධවසෙන ධම්‌මෙ ඤාණං නාම හොතු; ඵලපඤ්‌ඤා කථං ධම්‌මෙ ඤාණං නාමාති? නිරොධසච්‌චවසෙන. දුවිධාපි හෙසා පඤ්‌ඤා අපරප්‌පච්‌චයෙ අත්‌ථපච්‌චක්‌ඛෙ අරියසච්‌චධම්‌මෙ කිච්‌චතො ච ආරම්‌මණතො ච පවත්‌තත්‌තා ධම්‌මෙ ඤාණන්‌ති වෙදිතබ්‌බා. සො ඉමිනා ධම්‌මෙනාති එත්‌ථ මග්‌ගඤාණං ධම්‌මගොචරත්‌තා ගොචරවොහාරෙන ධම්‌මොති වුත්‌තං, උපයොගත්‌ථෙ වා කරණවචනං; ඉමං ධම්‌මං ඤාතෙනාති අත්‌ථො; චතුසච්‌චධම්‌මං ජානිත්‌වා ඨිතෙන මග්‌ගඤාණෙනාති වුත්‌තං හොති. දිට්‌ඨෙනාති දස්‌සනෙන; ධම්‌මං පස්‌සිත්‌වා ඨිතෙනාති අත්‌ථො. පත්‌තෙනාති චත්‌තාරි අරියසච්‌චානි පත්‌වා ඨිතත්‌තා ධම්‌මං පත්‌තෙන. විදිතෙනාති මග්‌ගඤාණෙන චත්‌තාරි අරියසච්‌චානි විදිතානි පාකටානි කතානි. තස්‌මා තං ධම්‌මං විදිතං නාම හොති. තෙන විදිතධම්‌මෙන. පරියොගාළ්‌හෙනාති චතුසච්‌චධම්‌මං පරියොගාහෙත්‌වා ඨිතෙන. නයං නෙතීති අතීතෙ ච අනාගතෙ ච නයං නෙති හරති පෙසෙති. ඉදං පන න මග්‌ගඤාණස්‌ස කිච්‌චං, පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණස්‌ස කිච්‌චං. සත්‌ථාරා පන මග්‌ගඤාණං අතීතානාගතෙ නයං නයනසදිසං කතං. කස්‌මා? මග්‌ගමූලකත්‌තා. භාවිතමග්‌ගස්‌ස හි පච්‌චවෙක්‌ඛණා නාම හොති. තස්‌මා සත්‌ථා මග්‌ගඤාණමෙව නයං නයනසදිසං අකාසි. අපිච එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො – යදෙතං ඉමිනා චතුසච්‌චගොචරං මග්‌ගඤාණං අධිගතං, තෙන ඤාණෙන කාරණභූතෙන අතීතානාගතෙ පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණසඞ්‌ඛාතං නයං නෙති.
796. Dhamme ñāṇanti ettha maggapaññā tāva catunnaṃ saccānaṃ ekapaṭivedhavasena dhamme ñāṇaṃ nāma hotu; phalapaññā kathaṃ dhamme ñāṇaṃ nāmāti? Nirodhasaccavasena. Duvidhāpi hesā paññā aparappaccaye atthapaccakkhe ariyasaccadhamme kiccato ca ārammaṇato ca pavattattā dhamme ñāṇanti veditabbā. So iminā dhammenāti ettha maggañāṇaṃ dhammagocarattā gocaravohārena dhammoti vuttaṃ, upayogatthe vā karaṇavacanaṃ; imaṃ dhammaṃ ñātenāti attho; catusaccadhammaṃ jānitvā ṭhitena maggañāṇenāti vuttaṃ hoti. Diṭṭhenāti dassanena; dhammaṃ passitvā ṭhitenāti attho. Pattenāti cattāri ariyasaccāni patvā ṭhitattā dhammaṃ pattena. Viditenāti maggañāṇena cattāri ariyasaccāni viditāni pākaṭāni katāni. Tasmā taṃ dhammaṃ viditaṃ nāma hoti. Tena viditadhammena. Pariyogāḷhenāti catusaccadhammaṃ pariyogāhetvā ṭhitena. Nayaṃ netīti atīte ca anāgate ca nayaṃ neti harati peseti. Idaṃ pana na maggañāṇassa kiccaṃ, paccavekkhaṇañāṇassa kiccaṃ. Satthārā pana maggañāṇaṃ atītānāgate nayaṃ nayanasadisaṃ kataṃ. Kasmā? Maggamūlakattā. Bhāvitamaggassa hi paccavekkhaṇā nāma hoti. Tasmā satthā maggañāṇameva nayaṃ nayanasadisaṃ akāsi. Apica evamettha attho daṭṭhabbo – yadetaṃ iminā catusaccagocaraṃ maggañāṇaṃ adhigataṃ, tena ñāṇena kāraṇabhūtena atītānāgate paccavekkhaṇañāṇasaṅkhātaṃ nayaṃ neti.
ඉදානි යථා තෙන නයං නෙති, තං ආකාරං දස්‌සෙතුං යෙ හි කෙචි අතීතමද්‌ධානන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ අබ්‌භඤ්‌ඤංසූති ජානිංසු පටිවිජ්‌ඣිංසු. ඉමඤ්‌ඤෙවාති යං දුක්‌ඛං අතීතෙ අබ්‌භඤ්‌ඤංසු, යඤ්‌ච අනාගතෙ අභිජානිස්‌සන්‌ති, න තඤ්‌ඤෙව ඉමං; සරික්‌ඛට්‌ඨෙන පන එවං වුත්‌තං. අතීතෙපි හි ඨපෙත්‌වා තණ්‌හං තෙභූමකක්‌ඛන්‌ධෙයෙව දුක්‌ඛසච්‌චන්‌ති පටිවිජ්‌ඣිංසු, තණ්‌හංයෙව සමුදයසච්‌චන්‌ති නිබ්‌බානමෙව නිරොධසච්‌චන්‌ති අරියමග්‌ගමෙව මග්‌ගසච්‌චන්‌ති පටිවිජ්‌ඣිංසු, අනාගතෙපි එවමෙව පටිවිජ්‌ඣිස්‌සන්‌ති, එතරහිපි එවමෙව පටිවිජ්‌ඣන්‌තීති සරික්‌ඛට්‌ඨෙන ‘‘ඉමඤ්‌ඤෙවා’’ති වුත්‌තං. ඉදං වුච්‌චති අන්‌වයෙ ඤාණන්‌ති ඉදං අනුගමනඤාණං නයනඤාණං කාරණඤාණන්‌ති වුච්‌චති.
Idāni yathā tena nayaṃ neti, taṃ ākāraṃ dassetuṃ ye hi keci atītamaddhānantiādimāha. Tattha abbhaññaṃsūti jāniṃsu paṭivijjhiṃsu. Imaññevāti yaṃ dukkhaṃ atīte abbhaññaṃsu, yañca anāgate abhijānissanti, na taññeva imaṃ; sarikkhaṭṭhena pana evaṃ vuttaṃ. Atītepi hi ṭhapetvā taṇhaṃ tebhūmakakkhandheyeva dukkhasaccanti paṭivijjhiṃsu, taṇhaṃyeva samudayasaccanti nibbānameva nirodhasaccanti ariyamaggameva maggasaccanti paṭivijjhiṃsu, anāgatepi evameva paṭivijjhissanti, etarahipi evameva paṭivijjhantīti sarikkhaṭṭhena ‘‘imaññevā’’ti vuttaṃ. Idaṃ vuccati anvaye ñāṇanti idaṃ anugamanañāṇaṃ nayanañāṇaṃ kāraṇañāṇanti vuccati.
පරියෙ ඤාණන්‌ති චිත්‌තපරිච්‌ඡෙදඤාණං. පරසත්‌තානන්‌ති ඨපෙත්‌වා අත්‌තානං සෙසසත්‌තානං. ඉතරං තස්‌සෙව වෙවචනං. චෙතසා චෙතො පරිච්‌ච පජානාතීති අත්‌තනො චිත්‌තෙන තෙසං චිත්‌තං සරාගාදිවසෙන පරිච්‌ඡින්‌දිත්‌වා නානප්‌පකාරතො ජානාති. සරාගං වාතිආදීසු යං වත්‌තබ්‌බං, තං හෙට්‌ඨා සතිපට්‌ඨානවිභඞ්‌ගෙ වුත්‌තමෙව. අයං පන විසෙසො – ඉධ අනුත්‌තරං වා චිත්‌තං විමුත්‌තං වා චිත්‌තන්‌ති එත්‌ථ ලොකුත්‌තරම්‌පි ලබ්‌භති. අවිපස්‌සනූපගම්‌පි හි පරචිත්‌තඤාණස්‌ස විසයො හොතියෙව.
Pariyeñāṇanti cittaparicchedañāṇaṃ. Parasattānanti ṭhapetvā attānaṃ sesasattānaṃ. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Cetasā ceto paricca pajānātīti attano cittena tesaṃ cittaṃ sarāgādivasena paricchinditvā nānappakārato jānāti. Sarāgaṃ vātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā satipaṭṭhānavibhaṅge vuttameva. Ayaṃ pana viseso – idha anuttaraṃ vā cittaṃ vimuttaṃ vā cittanti ettha lokuttarampi labbhati. Avipassanūpagampi hi paracittañāṇassa visayo hotiyeva.
අවසෙසා පඤ්‌ඤාති ධම්‌මෙ ඤාණාදිකා තිස්‌සො පඤ්‌ඤා ඨපෙත්‌වා සෙසා සබ්‌බාපි පඤ්‌ඤා ඤාණන්‌ති සම්‌මතත්‌තා සම්‌මුතිඤාණං නාම හොති. වචනත්‌ථො පනෙත්‌ථ සම්‌මුතිම්‌හි ඤාණන්‌ති සම්‌මුතිඤාණං.
Avasesā paññāti dhamme ñāṇādikā tisso paññā ṭhapetvā sesā sabbāpi paññā ñāṇanti sammatattā sammutiñāṇaṃ nāma hoti. Vacanattho panettha sammutimhi ñāṇanti sammutiñāṇaṃ.
797. කාමාවචරකුසලෙ පඤ්‌ඤාති අයඤ්‌හි එකන්‌තෙන වට්‌ටස්‌මිං චුතිපටිසන්‌ධිං ආචිනතෙව, තස්‌මා ‘‘ආචයාය නො අපචයායා’’ති වුත්‌තා. ලොකුත්‌තරමග්‌ගපඤ්‌ඤා පන යස්‌මා චුතිපටිසන්‌ධිං අපචිනතෙව, තස්‌මා ‘‘අපචයාය නො ආචයායා’’ති වුත්‌තා. රූපාවචරාරූපාවචරපඤ්‌ඤා චුතිපටිසන්‌ධිම්‌පි ආචිනති, වික්‌ඛම්‌භනවසෙන කිලෙසෙ චෙව කිලෙසමූලකෙ ච ධම්‌මෙ අපචිනති, තස්‌මා ‘‘ආචයාය චෙව අපචයාය චා’’ති වුත්‌තා. සෙසා නෙව චුතිපටිසන්‌ධිං ආචිනති න අපචිනති, තස්‌මා ‘‘නෙව ආචයාය නො අපචයායා’’ති වුත්‌තා.
797. Kāmāvacarakusale paññāti ayañhi ekantena vaṭṭasmiṃ cutipaṭisandhiṃ ācinateva, tasmā ‘‘ācayāya no apacayāyā’’ti vuttā. Lokuttaramaggapaññā pana yasmā cutipaṭisandhiṃ apacinateva, tasmā ‘‘apacayāya no ācayāyā’’ti vuttā. Rūpāvacarārūpāvacarapaññā cutipaṭisandhimpi ācinati, vikkhambhanavasena kilese ceva kilesamūlake ca dhamme apacinati, tasmā ‘‘ācayāya ceva apacayāya cā’’ti vuttā. Sesā neva cutipaṭisandhiṃ ācinati na apacinati, tasmā ‘‘neva ācayāya no apacayāyā’’ti vuttā.
798. න ච අභිඤ්‌ඤායො පටිවිජ්‌ඣතීති ඉදං පඨමජ්‌ඣානපඤ්‌ඤං සන්‌ධාය වුත්‌තං. සා හිස්‌ස කාමවිවෙකෙන පත්‌තබ්‌බත්‌තා කිලෙසනිබ්‌බිදාය සංවත්‌තති. තාය චෙස කාමෙසු වීතරාගො හොති, අභිඤ්‌ඤාපාදකභාවං පන අප්‌පත්‌තතාය නෙව පඤ්‌ච අභිඤ්‌ඤායො පටිවිජ්‌ඣති, නිමිත්‌තාරම්‌මණත්‌තා න සච්‌චානි පටිවිජ්‌ඣති. එවමයං පඤ්‌ඤා නිබ්‌බිදාය හොති නො පටිවෙධාය. ස්‌වෙවාති පඨමජ්‌ඣානං පත්‌වා ඨිතො. කාමෙසු වීතරාගො සමානොති තථා වික්‌ඛම්‌භිතානංයෙව කාමානං වසෙන වීතරාගො. අභිඤ්‌ඤායො පටිවිජ්‌ඣතීති පඤ්‌ච අභිඤ්‌ඤායො පටිවිජ්‌ඣති. ඉදං චතුත්‌ථජ්‌ඣානපඤ්‌ඤං සන්‌ධාය වුත්‌තං. චතුත්‌ථජ්‌ඣානපඤ්‌ඤා හි අභිඤ්‌ඤාපාදකභාවෙනාපි පඤ්‌ච අභිඤ්‌ඤායො පටිවිජ්‌ඣති, අභිඤ්‌ඤාභාවප්‌පත්‌තියාපි පටිවිජ්‌ඣති එව. තස්‌මා සා පටිවෙධාය හොති. පඨමජ්‌ඣානපඤ්‌ඤාය එව පන කිලෙසෙසුපි නිබ්‌බින්‌දත්‌තා නො නිබ්‌බිදාය. යා පනායං දුතියතතියජ්‌ඣානපඤ්‌ඤා, සා කතරකොට්‌ඨාසං භජතීති? සොමනස්‌සවසෙන පඨමජ්‌ඣානම්‌පි භජති, අවිතක්‌කවසෙන චතුත්‌ථජ්‌ඣානම්‌පි. එවමෙසා පඨමජ්‌ඣානසන්‌නිස්‌සිතා වා චතුත්‌ථජ්‌ඣානසන්‌නිස්‌සිතා වා කාතබ්‌බා. නිබ්‌බිදාය චෙව පටිවෙධාය චාති මග්‌ගපඤ්‌ඤා සබ්‌බස්‌මිම්‌පි වට්‌ටෙ නිබ්‌බින්‌දනතො නිබ්‌බිදාය, ඡට්‌ඨං අභිඤ්‌ඤං පටිවිජ්‌ඣනතො පටිවෙධාය ච හොති.
798. Na ca abhiññāyo paṭivijjhatīti idaṃ paṭhamajjhānapaññaṃ sandhāya vuttaṃ. Sā hissa kāmavivekena pattabbattā kilesanibbidāya saṃvattati. Tāya cesa kāmesu vītarāgo hoti, abhiññāpādakabhāvaṃ pana appattatāya neva pañca abhiññāyo paṭivijjhati, nimittārammaṇattā na saccāni paṭivijjhati. Evamayaṃ paññā nibbidāya hoti no paṭivedhāya. Svevāti paṭhamajjhānaṃ patvā ṭhito. Kāmesu vītarāgo samānoti tathā vikkhambhitānaṃyeva kāmānaṃ vasena vītarāgo. Abhiññāyo paṭivijjhatīti pañca abhiññāyo paṭivijjhati. Idaṃ catutthajjhānapaññaṃ sandhāya vuttaṃ. Catutthajjhānapaññā hi abhiññāpādakabhāvenāpi pañca abhiññāyo paṭivijjhati, abhiññābhāvappattiyāpi paṭivijjhati eva. Tasmā sā paṭivedhāya hoti. Paṭhamajjhānapaññāya eva pana kilesesupi nibbindattā no nibbidāya. Yā panāyaṃ dutiyatatiyajjhānapaññā, sā katarakoṭṭhāsaṃ bhajatīti? Somanassavasena paṭhamajjhānampi bhajati, avitakkavasena catutthajjhānampi. Evamesā paṭhamajjhānasannissitā vā catutthajjhānasannissitā vā kātabbā. Nibbidāyaceva paṭivedhāya cāti maggapaññā sabbasmimpi vaṭṭe nibbindanato nibbidāya, chaṭṭhaṃ abhiññaṃ paṭivijjhanato paṭivedhāya ca hoti.
799. පඨමස්‌ස ඣානස්‌ස ලාභීතිආදීසු ය්‌වායං අප්‌පගුණස්‌ස පඨමජ්‌ඣානස්‌ස ලාභී. තං තතො වුට්‌ඨිතං ආරම්‌මණවසෙන කාමසහගතා හුත්‌වා සඤ්‌ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්‌ති තුදන්‌ති චොදෙන්‌ති. තස්‌ස කාමානුපක්‌ඛන්‌දානං සඤ්‌ඤාමනසිකාරානං වසෙන සා පඨමජ්‌ඣානපඤ්‌ඤා හායති පරිහායති; තස්‌මා හානභාගිනීති වුත්‌තා. තදනුධම්‌මතාති තදනුරූපසභාවා. සති සන්‌තිට්‌ඨතීති ඉදං මිච්‌ඡාසතිං සන්‌ධාය වුත්‌තං, න සම්‌මාසතිං. යස්‌ස හි පඨමජ්‌ඣානානුරූපසභාවා පඨමජ්‌ඣානං සන්‌තතො පණීතතො දිස්‌වා අස්‌සාදයමානා අභිනන්‌දමානා නිකන්‌ති උප්‌පජ්‌ජති, තස්‌ස නිකන්‌තිවසෙන සා පඨමජ්‌ඣානපඤ්‌ඤා නෙව හායති, න වඩ්‌ඪති, ඨිතිකොට්‌ඨාසිකා හොති. තෙන වුත්‌තං ඨිතිභාගිනී පඤ්‌ඤාති. අවිතක්‌කසහගතාති අවිතක්‌කං දුතියජ්‌ඣානං සන්‌තතො පණීතතො මනසිකරොතො ආරම්‌මණවසෙන අවිතක්‌කසහගතා. සමුදාචරන්‌තීති පගුණතො පඨමජ්‌ඣානතො වුට්‌ඨිතං දුතියජ්‌ඣානාධිගමත්‌ථාය තුදන්‌ති චොදෙන්‌ති. තස්‌ස උපරි දුතියජ්‌ඣානානුපක්‌ඛන්‌දානං සඤ්‌ඤාමනසිකාරානං වසෙන සා පඨමජ්‌ඣානපඤ්‌ඤා විසෙසභූතස්‌ස දුතියජ්‌ඣානස්‌ස උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානතාය විසෙසභාගිනීති වුත්‌තා. නිබ්‌බිදාසහගතාති තමෙව පඨමජ්‌ඣානතො වුට්‌ඨිතං නිබ්‌බිදාසඞ්‌ඛාතෙන විපස්‌සනාඤාණෙන සහගතා. විපස්‌සනාඤාණඤ්‌හි ඣානඞ්‌ගභෙදෙ වත්‌තන්‌තෙ නිබ්‌බින්‌දති උක්‌කණ්‌ඨති, තස්‌මා නිබ්‌බිදාති වුච්‌චති. සමුදාචරන්‌තීති නිබ්‌බානසච්‌ඡිකිරියත්‌ථාය තුදන්‌ති චොදෙන්‌ති. විරාගූපසඤ්‌හිතාති විරාගසඞ්‌ඛාතෙන නිබ්‌බානෙන උපසංහිතා. විපස්‌සනාඤාණම්‌හි සක්‌කා ඉමිනා මග්‌ගෙන විරාගං නිබ්‌බානං සච්‌ඡිකාතුන්‌ති පවත්‌තිතො ‘‘විරාගූපසඤ්‌හිත’’න්‌ති වුච්‌චති. තංසම්‌පයුත්‌තා සඤ්‌ඤාමනසිකාරාපි විරාගූපසඤ්‌හිතා එව නාම. තස්‌ස තෙසං සඤ්‌ඤාමනසිකාරානං වසෙන සා පඨමජ්‌ඣානපඤ්‌ඤා අරියමග්‌ගපටිවෙධස්‌ස පදට්‌ඨානතාය නිබ්‌බෙධභාගිනීති වුත්‌තා. එවං චතූසු ඨානෙසු පඨමජ්‌ඣානපඤ්‌ඤාව කථිතා. දුතියජ්‌ඣානපඤ්‌ඤාදීසුපි ඉමිනාව නයෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
799. Paṭhamassa jhānassa lābhītiādīsu yvāyaṃ appaguṇassa paṭhamajjhānassa lābhī. Taṃ tato vuṭṭhitaṃ ārammaṇavasena kāmasahagatā hutvā saññāmanasikārā samudācaranti tudanti codenti. Tassa kāmānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā hāyati parihāyati; tasmā hānabhāginīti vuttā. Tadanudhammatāti tadanurūpasabhāvā. Sati santiṭṭhatīti idaṃ micchāsatiṃ sandhāya vuttaṃ, na sammāsatiṃ. Yassa hi paṭhamajjhānānurūpasabhāvā paṭhamajjhānaṃ santato paṇītato disvā assādayamānā abhinandamānā nikanti uppajjati, tassa nikantivasena sā paṭhamajjhānapaññā neva hāyati, na vaḍḍhati, ṭhitikoṭṭhāsikā hoti. Tena vuttaṃ ṭhitibhāginī paññāti. Avitakkasahagatāti avitakkaṃ dutiyajjhānaṃ santato paṇītato manasikaroto ārammaṇavasena avitakkasahagatā. Samudācarantīti paguṇato paṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ dutiyajjhānādhigamatthāya tudanti codenti. Tassa upari dutiyajjhānānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā visesabhūtassa dutiyajjhānassa uppattiṭṭhānatāya visesabhāginīti vuttā. Nibbidāsahagatāti tameva paṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ nibbidāsaṅkhātena vipassanāñāṇena sahagatā. Vipassanāñāṇañhi jhānaṅgabhede vattante nibbindati ukkaṇṭhati, tasmā nibbidāti vuccati. Samudācarantīti nibbānasacchikiriyatthāya tudanti codenti. Virāgūpasañhitāti virāgasaṅkhātena nibbānena upasaṃhitā. Vipassanāñāṇamhi sakkā iminā maggena virāgaṃ nibbānaṃ sacchikātunti pavattito ‘‘virāgūpasañhita’’nti vuccati. Taṃsampayuttā saññāmanasikārāpi virāgūpasañhitā eva nāma. Tassa tesaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā ariyamaggapaṭivedhassa padaṭṭhānatāya nibbedhabhāginīti vuttā. Evaṃ catūsu ṭhānesu paṭhamajjhānapaññāva kathitā. Dutiyajjhānapaññādīsupi imināva nayena attho veditabbo.
801. කිච්‌ඡෙන කසිරෙන සමාධිං උප්‌පාදෙන්‌තස්‌සාති ලොකුත්‌තරසමාධිං උප්‌පාදෙන්‌තස්‌ස පුබ්‌බභාගෙ ආගමනකාලෙ කිච්‌ඡෙන කසිරෙන දුක්‌ඛෙන සසඞ්‌ඛාරෙන සප්‌පයොගෙන කිලමන්‌තස්‌ස කිලෙසෙ වික්‌ඛම්‌භෙත්‌වා ආගතස්‌ස. දන්‌ධං තණ්‌ඨානං අභිජානන්‌තස්‌සාති වික්‌ඛම්‌භිතෙසු කිලෙසෙසු විපස්‌සනාපරිවාසෙ චිරං වසිත්‌වා තං ලොකුත්‌තරසමාධිසඞ්‌ඛාතං ඨානං දන්‌ධං සණිකං අභිජානන්‌තස්‌ස පටිවිජ්‌ඣන්‌තස්‌ස , පාපුණන්‌තස්‌සාති අත්‌ථො. අයං වුච්‌චතීති යා එසා එවං උප්‌පජ්‌ජති, අයං කිලෙසවික්‌ඛම්‌භනපටිපදාය දුක්‌ඛත්‌තා, විපස්‌සනාපරිවාසපඤ්‌ඤාය ච දන්‌ධත්‌තා මග්‌ගකාලෙ එකචිත්‌තක්‌ඛණෙ උප්‌පන්‌නාපි පඤ්‌ඤා ආගමනවසෙන දුක්‌ඛපටිපදා දන්‌ධාභිඤ්‌ඤා නාමාති වුච්‌චති. උපරි තීසු පදෙසුපි ඉමිනාව නයෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
801. Kicchena kasirena samādhiṃ uppādentassāti lokuttarasamādhiṃ uppādentassa pubbabhāge āgamanakāle kicchena kasirena dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilamantassa kilese vikkhambhetvā āgatassa. Dandhaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassāti vikkhambhitesu kilesesu vipassanāparivāse ciraṃ vasitvā taṃ lokuttarasamādhisaṅkhātaṃ ṭhānaṃ dandhaṃ saṇikaṃ abhijānantassa paṭivijjhantassa , pāpuṇantassāti attho. Ayaṃ vuccatīti yā esā evaṃ uppajjati, ayaṃ kilesavikkhambhanapaṭipadāya dukkhattā, vipassanāparivāsapaññāya ca dandhattā maggakāle ekacittakkhaṇe uppannāpi paññā āgamanavasena dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāmāti vuccati. Upari tīsu padesupi imināva nayena attho veditabbo.
802. සමාධිස්‌ස න නිකාමලාභිස්‌සාති යො සමාධිස්‌ස න නිකාමලාභී හොති, සො තස්‌ස න නිකාමලාභී නාම. යස්‌ස සමාධි උපරූපරි සමාපජ්‌ජනත්‌ථාය උස්‌සක්‌කිතුං පච්‌චයො න හොති, තස්‌ස අප්‌පගුණජ්‌ඣානලාභිස්‌සාති අත්‌ථො. ආරම්‌මණං ථොකං ඵරන්‌තස්‌සාති පරිත්‌තෙ සුප්‌පමත්‌තෙ වා සරාවමත්‌තෙ වා ආරම්‌මණෙ පරිකම්‌මං කත්‌වා තත්‌ථෙව අප්‌පනං පත්‌වා තං අවඩ්‌ඪිතං ථොකමෙව ආරම්‌මණං ඵරන්‌තස්‌සාති අත්‌ථො. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. නනිකාමලාභීපටිපක්‌ඛතො හි පගුණජ්‌ඣානලාභී එත්‌ථ නිකාමලාභීති වුත්‌තො. අවඩ්‌ඪිතාරම්‌මණපටිපක්‌ඛතො ච වඩ්‌ඪිතාරම්‌මණං විපුලන්‌ති වුත්‌තං. සෙසං තාදිසමෙව.
802. Samādhissa na nikāmalābhissāti yo samādhissa na nikāmalābhī hoti, so tassa na nikāmalābhī nāma. Yassa samādhi uparūpari samāpajjanatthāya ussakkituṃ paccayo na hoti, tassa appaguṇajjhānalābhissāti attho. Ārammaṇaṃ thokaṃ pharantassāti paritte suppamatte vā sarāvamatte vā ārammaṇe parikammaṃ katvā tattheva appanaṃ patvā taṃ avaḍḍhitaṃ thokameva ārammaṇaṃ pharantassāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Nanikāmalābhīpaṭipakkhato hi paguṇajjhānalābhī ettha nikāmalābhīti vutto. Avaḍḍhitārammaṇapaṭipakkhato ca vaḍḍhitārammaṇaṃ vipulanti vuttaṃ. Sesaṃ tādisameva.
ජරාමරණෙපෙතං ඤාණන්‌ති නිබ්‌බානමෙව ආරම්‌මණං කත්‌වා චතුන්‌නං සච්‌චානං එකපටිවෙධවසෙන එතං වුත්‌තං.
Jarāmaraṇepetaṃñāṇanti nibbānameva ārammaṇaṃ katvā catunnaṃ saccānaṃ ekapaṭivedhavasena etaṃ vuttaṃ.
ජරාමරණං ආරබ්‌භාතිආදීනි පන එකෙකං වත්‌ථුං ආරබ්‌භ පවත්‌තිකාලෙ පුබ්‌බභාගෙ සච්‌චවවත්‌ථාපනවසෙන වුත්‌තානි. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.
Jarāmaraṇaṃ ārabbhātiādīni pana ekekaṃ vatthuṃ ārabbha pavattikāle pubbabhāge saccavavatthāpanavasena vuttāni. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
චතුක්‌කනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා.
Catukkaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / විභඞ්‌ගපාළි • Vibhaṅgapāḷi / 16. ඤාණවිභඞ්‌ගො • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්‌ග-මූලටීකා • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / 16. ඤාණවිභඞ්‌ගො • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්‌ග-අනුටීකා • Vibhaṅga-anuṭīkā / 16. ඤාණවිභඞ්‌ගො • 16. Ñāṇavibhaṅgo
