| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
चतुक्कवारवण्णना
Catukkavāravaṇṇanā
३२४. चतूहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति…पे॰… कम्मवाचाय आपज्जतीति एत्थ यञ्हि आपत्तिं कम्मवाचाय आपज्जति, न तत्थ कायादयोति आपन्नं, ततो कम्मवाचाय सद्धिं आपत्तिकरा धम्मा सत्ताति आपज्जति, एवं सति ‘‘छ आपत्तिसमुट्ठानानी’’ति वचनविरोधो, तानि एव आपत्तिकरा धम्मा नाम। अथ तत्थापि कायादयो एकतो वा नानातो वा लब्भन्ति, चतूहाकारेहीति न युज्जतीति ‘‘छहाकारेहि आपत्तिं आपज्जती’’ति वत्तब्बं सियाति एवं एतानि सुत्तपदानि विरोधितानि होन्ति। कथं अविरोधितानि? सविञ्ञत्तिकाविञ्ञत्तिकभेदभिन्नत्ता। कायादीनं या किरिया आपत्ति, नं एकच्चं कायेन सविञ्ञत्तिकेन आपज्जति, एकच्चं सविञ्ञत्तिकाय वाचाय, एकच्चं सविञ्ञत्तिकाहि कायवाचाहि आपज्जति, या पन अकिरिया आपत्ति, तं एकच्चं कम्मवाचाय आपज्जति, तञ्च खो अवसिट्ठाहि अविञ्ञत्तिकाहि कायवाचाहियेव, न विना ‘‘नो चे कायेन वाचाय पटिनिस्सज्जति, कम्मवाचापरियोसाने आपत्ति सङ्घादिसेसस्सा’’ति (पारा॰ ४१४) वचनतो, अविसेसेन वा एकच्चं आपत्तिं कायेन आपज्जति, एकच्चं वाचाय , एकच्चं कायवाचाहि । यं पनेत्थ कायवाचाहि, तं एकच्चं केवलाहि कायवाचाहि आपज्जति, एकच्चं कम्मवाचाय आपज्जतीति अयमत्थो वेदितब्बोति एवं अविरोधितानि होन्ति।
324.Catūhākārehi āpattiṃ āpajjati…pe… kammavācāya āpajjatīti ettha yañhi āpattiṃ kammavācāya āpajjati, na tattha kāyādayoti āpannaṃ, tato kammavācāya saddhiṃ āpattikarā dhammā sattāti āpajjati, evaṃ sati ‘‘cha āpattisamuṭṭhānānī’’ti vacanavirodho, tāni eva āpattikarā dhammā nāma. Atha tatthāpi kāyādayo ekato vā nānāto vā labbhanti, catūhākārehīti na yujjatīti ‘‘chahākārehi āpattiṃ āpajjatī’’ti vattabbaṃ siyāti evaṃ etāni suttapadāni virodhitāni honti. Kathaṃ avirodhitāni? Saviññattikāviññattikabhedabhinnattā. Kāyādīnaṃ yā kiriyā āpatti, naṃ ekaccaṃ kāyena saviññattikena āpajjati, ekaccaṃ saviññattikāya vācāya, ekaccaṃ saviññattikāhi kāyavācāhi āpajjati, yā pana akiriyā āpatti, taṃ ekaccaṃ kammavācāya āpajjati, tañca kho avasiṭṭhāhi aviññattikāhi kāyavācāhiyeva, na vinā ‘‘no ce kāyena vācāya paṭinissajjati, kammavācāpariyosāne āpatti saṅghādisesassā’’ti (pārā. 414) vacanato, avisesena vā ekaccaṃ āpattiṃ kāyena āpajjati, ekaccaṃ vācāya , ekaccaṃ kāyavācāhi . Yaṃ panettha kāyavācāhi, taṃ ekaccaṃ kevalāhi kāyavācāhi āpajjati, ekaccaṃ kammavācāya āpajjatīti ayamattho veditabboti evaṃ avirodhitāni honti.
तत्रायं समासतो अत्थविभावना – कायेन आपज्जतीति कायेन सविञ्ञत्तिकेन अकत्तब्बं कत्वा एकच्चं आपज्जति, अविञ्ञत्तिकेन कत्तब्बं अकत्वा आपज्जति, तदुभयम्पि कायकम्मं नाम। अकतम्पि हि लोके ‘‘कत’’न्ति वुच्चति ‘‘दुक्कटं मया, यं मया पुञ्ञं न कत’’न्ति एवमादीसु, सासने च ‘‘इदं ते, आवुसो आनन्द, दुक्कटं, यं त्वं भगवन्तं न पुच्छी’’ति (चूळव॰ ४४३) एवमादीसु, एवमिध विनयपरियायेन कायेन अकरणम्पि ‘‘कायकम्म’’न्ति वुच्चति। अयमेव नयो ‘‘वाचाय आपज्जती’’तिआदीसु। पुरतीति पुरिसो, पुर अग्गगमने। पुरतीति पुरतो गच्छति सब्बकम्मेसु पुब्बङ्गमो होति। पठमुप्पन्नवसेनाति पठमकप्पियेसु हि पठमं पुरिसलिङ्गं उप्पज्जति, ‘‘पुरिम’’न्ति सङ्खं गतं पुरिसलिङ्गं जायतीति अत्थो। सतं तिंस चाति एत्थ असाधारणापि पाराजिका नो अन्तोगधायेव जाता पाराजिकापन्नानं भिक्खुभावाय अभब्बत्ता। ‘‘असाधारणवचनेन पन सामञ्ञेन उद्धटानी’’ति वदन्ति। ‘‘सतञ्चेव तिंसञ्च सिक्खापदानीति पाठो’’ति च वदन्ति। भिक्खुस्स च भिक्खुनिया च चतूसु पाराजिकेसूति साधारणेसु एव। अत्थि वत्थुनानत्तता नो आपत्तिनानत्तताति पठमपञ्हो इध दुतियो नाम। अत्थि आपत्तिसभागता नो वत्थुसभागताति एतेन विसेसो नत्थि। मन्ताभासाति मतिया भासा। ‘‘अभिवादनारहाति यथानिसिन्नाव सीसं उक्खिपित्वा वन्दन्ति। नवमभिक्खुनितो पट्ठाय अनुट्ठितब्बतो आसना न पच्चुट्ठेन्ति। अविसेसेनाति उपज्झायस्स, इतरस्स वा विप्पकतभोजनस्स, समीपगतो यो कोचि वुड्ढतरोति अत्थो। विप्पकतभोजनेनापि हि उट्ठहित्वा आसनं दातब्बं। इध न कप्पन्तीति वदन्तोपीति पच्चन्तिमजनपदेसु ठत्वा ‘‘इध न कप्पन्ती’’ति वदन्तो विनयातिसारदुक्कटं आपज्जति। कप्पियञ्हि ‘‘न कप्पती’’ति वदन्तो पञ्ञत्तं समुच्छिन्दति नाम। तथा इध कप्पन्तीतिआदीसुपि ठत्वा ‘‘इध कप्पन्ती’’ति वदन्तो विनयागतभिक्खु विनयो पुच्छितब्बोति अत्थो।
Tatrāyaṃ samāsato atthavibhāvanā – kāyena āpajjatīti kāyena saviññattikena akattabbaṃ katvā ekaccaṃ āpajjati, aviññattikena kattabbaṃ akatvā āpajjati, tadubhayampi kāyakammaṃ nāma. Akatampi hi loke ‘‘kata’’nti vuccati ‘‘dukkaṭaṃ mayā, yaṃ mayā puññaṃ na kata’’nti evamādīsu, sāsane ca ‘‘idaṃ te, āvuso ānanda, dukkaṭaṃ, yaṃ tvaṃ bhagavantaṃ na pucchī’’ti (cūḷava. 443) evamādīsu, evamidha vinayapariyāyena kāyena akaraṇampi ‘‘kāyakamma’’nti vuccati. Ayameva nayo ‘‘vācāya āpajjatī’’tiādīsu. Puratīti puriso, pura aggagamane. Puratīti purato gacchati sabbakammesu pubbaṅgamo hoti. Paṭhamuppannavasenāti paṭhamakappiyesu hi paṭhamaṃ purisaliṅgaṃ uppajjati, ‘‘purima’’nti saṅkhaṃ gataṃ purisaliṅgaṃ jāyatīti attho. Sataṃ tiṃsa cāti ettha asādhāraṇāpi pārājikā no antogadhāyeva jātā pārājikāpannānaṃ bhikkhubhāvāya abhabbattā. ‘‘Asādhāraṇavacanena pana sāmaññena uddhaṭānī’’ti vadanti. ‘‘Satañceva tiṃsañca sikkhāpadānīti pāṭho’’ti ca vadanti. Bhikkhussa ca bhikkhuniyā ca catūsu pārājikesūti sādhāraṇesu eva. Atthi vatthunānattatā no āpattinānattatāti paṭhamapañho idha dutiyo nāma. Atthi āpattisabhāgatā no vatthusabhāgatāti etena viseso natthi. Mantābhāsāti matiyā bhāsā. ‘‘Abhivādanārahāti yathānisinnāva sīsaṃ ukkhipitvā vandanti. Navamabhikkhunito paṭṭhāya anuṭṭhitabbato āsanā na paccuṭṭhenti. Avisesenāti upajjhāyassa, itarassa vā vippakatabhojanassa, samīpagato yo koci vuḍḍhataroti attho. Vippakatabhojanenāpi hi uṭṭhahitvā āsanaṃ dātabbaṃ. Idha na kappantīti vadantopīti paccantimajanapadesu ṭhatvā ‘‘idha na kappantī’’ti vadanto vinayātisāradukkaṭaṃ āpajjati. Kappiyañhi ‘‘na kappatī’’ti vadanto paññattaṃ samucchindati nāma. Tathā idha kappantītiādīsupi ṭhatvā ‘‘idha kappantī’’ti vadanto vinayāgatabhikkhu vinayo pucchitabboti attho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / ४. चतुक्कवारो • 4. Catukkavāro
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā / चतुक्कवारवण्णना • Catukkavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / चतुक्कवारवण्णना • Catukkavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / चतुक्कवारवण्णना • Catukkavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / एकुत्तरिकनयो चतुक्कवारवण्णना • Ekuttarikanayo catukkavāravaṇṇanā
