| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ចតុមគ្គនយសហស្សំ
Catumagganayasahassaṃ
សព្ពមគ្គេសុ បទបដិបាដិយា សមសដ្ឋិបទានិ, ចតូហិ អបណ្ណកង្គេហិ សទ្ធិំ ចតុសដ្ឋិ ហោន្តិ។ អសម្ភិន្នតោ បន តេត្តិំស។ កោដ្ឋាសវារសុញ្ញតវារា បាកតិកា ឯវ។ យថា ច បន បឋមមគ្គេ ឯវំ ទុតិយាទីសុបិ នយសហស្សមេវាតិ ចត្តារោ មគ្គេ ចតូហិ នយសហស្សេហិ ភាជេត្វា ទស្សេសិ ធម្មរាជា។
Sabbamaggesu padapaṭipāṭiyā samasaṭṭhipadāni, catūhi apaṇṇakaṅgehi saddhiṃ catusaṭṭhi honti. Asambhinnato pana tettiṃsa. Koṭṭhāsavārasuññatavārā pākatikā eva. Yathā ca pana paṭhamamagge evaṃ dutiyādīsupi nayasahassamevāti cattāro magge catūhi nayasahassehi bhājetvā dassesi dhammarājā.
សច្ចវិភង្គេ បន សដ្ឋិ នយសហស្សានិ លោកុត្តរានិ ឥមេសំ ឯវ វសេន និក្ខិត្តានិ។ សតិបដ្ឋានវិភង្គេ វីសតិ នយសហស្សានិ លោកុត្តរានិ, សម្មប្បធានវិភង្គេ វីសតិ, ឥទ្ធិបាទវិភង្គេ ទ្វត្តិំស, ពោជ្ឈង្គវិភង្គេ ទ្វត្តិំស, មគ្គង្គវិភង្គេ អដ្ឋវីសតិ នយសហស្សានិ លោកុត្តរានិ ឥមេសំ ឯវ វសេន និក្ខិត្តានិ។
Saccavibhaṅge pana saṭṭhi nayasahassāni lokuttarāni imesaṃ eva vasena nikkhittāni. Satipaṭṭhānavibhaṅge vīsati nayasahassāni lokuttarāni, sammappadhānavibhaṅge vīsati, iddhipādavibhaṅge dvattiṃsa, bojjhaṅgavibhaṅge dvattiṃsa, maggaṅgavibhaṅge aṭṭhavīsati nayasahassāni lokuttarāni imesaṃ eva vasena nikkhittāni.
ឥធ បន ចតូសុ មគ្គេសុ ចត្តារិយេវ នយសហស្សានិ។ តេសុ បឋមជ្ឈានិកេ បឋមមគ្គេ អដ្ឋង្គានិ ភាជិតានិ; តថា ទុតិយាទីសុ។ តត្ថ បឋមមគ្គេ សម្មាទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិំ បជហតីតិ សម្មាទិដ្ឋិ។ សម្មាសង្កប្បាទយោបិ មិច្ឆាសង្កប្បាទីនំ បជហនដ្ឋេនេវ វេទិតព្ពា។ ឯវំ សន្តេ ‘បឋមមគ្គេនេវ ទ្វាសដ្ឋិយា ទិដ្ឋិគតានំ បហីនត្តា ឧបរិមគ្គត្តយេន បហាតព្ពា ទិដ្ឋិ នាម នត្ថិ។ តត្ថ សម្មាទិដ្ឋីតិ នាមំ កថំ ហោតី’តិ? ‘យថា វិសំ អត្ថិ វា, ហោតុ មា វា, អគទោ អគទោ ត្វេវ វុច្ចតិ, ឯវំ មិច្ឆាទិដ្ឋិ អត្ថិ វា, ហោតុ មា វា, អយំ សម្មាទិដ្ឋិ ឯវ នាម’។
Idha pana catūsu maggesu cattāriyeva nayasahassāni. Tesu paṭhamajjhānike paṭhamamagge aṭṭhaṅgāni bhājitāni; tathā dutiyādīsu. Tattha paṭhamamagge sammādiṭṭhi micchādiṭṭhiṃ pajahatīti sammādiṭṭhi. Sammāsaṅkappādayopi micchāsaṅkappādīnaṃ pajahanaṭṭheneva veditabbā. Evaṃ sante ‘paṭhamamaggeneva dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ pahīnattā uparimaggattayena pahātabbā diṭṭhi nāma natthi. Tattha sammādiṭṭhīti nāmaṃ kathaṃ hotī’ti? ‘Yathā visaṃ atthi vā, hotu mā vā, agado agado tveva vuccati, evaṃ micchādiṭṭhi atthi vā, hotu mā vā, ayaṃ sammādiṭṭhi eva nāma’.
‘យទិ ឯវំ នាមមត្តមេវេតំ ហោតិ, ឧបរិមគ្គត្តយេ បន សម្មាទិដ្ឋិយា កិច្ចាភាវោ អាបជ្ជតិ, មគ្គង្គានិ ន បរិបូរេន្តិ, តស្មា សម្មាទិដ្ឋិ សកិច្ចកា កាតព្ពា មគ្គង្គានិ បូរេតព្ពានី’តិ។ សកិច្ចកា ចេត្ថ សម្មាទិដ្ឋិ យថាលាភនិយមេន ទីបេតព្ពា។ ឧបរិមគ្គត្តយវជ្ឈោ ហិ ឯកោ មានោ អត្ថិ, សោ ទិដ្ឋិដ្ឋានេ តិដ្ឋតិ។ សា តំ មានំ បជហតីតិ សម្មាទិដ្ឋិ។ សោតាបត្តិមគ្គស្មិញ្ហិ សម្មាទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិំ បជហតិ។ សោតាបន្នស្ស បន សកទាគាមិមគ្គវជ្ឈោ មានោ អត្ថិ, សោ ទិដ្ឋិដ្ឋានេ តិដ្ឋតិ សា តំ មានំ បជហតីតិ សម្មាទិដ្ឋិ។ តស្សេវ សត្តអកុសលចិត្តសហជាតោ សង្កប្បោ អត្ថិ។ តេហេវ ចិត្តេហិ វាចង្គចោបនំ អត្ថិ, កាយង្គចោបនំ អត្ថិ , បច្ចយបរិភោគោ អត្ថិ, សហជាតវាយាមោ អត្ថិ, អសតិភាវោ អត្ថិ, សហជាតចិត្តេកគ្គតា អត្ថិ។ ឯតេ មិច្ឆាសង្កប្បាទយោ នាម សកទាគាមិមគ្គេ សម្មាសង្កប្បាទយោ។ តេសំ បហានេន សម្មាសង្កប្បាទយោតិ វេទិតព្ពា។ ឯវំ សកទាគាមិមគ្គេ អដ្ឋង្គានិ សកិច្ចកានិ កត្វា អាគតានិ។ សកទាគាមិស្ស អនាគាមិមគ្គវជ្ឈោ មានោ អត្ថិ។ សោ ទិដ្ឋិដ្ឋានេ តិដ្ឋតិ។ តស្សេវ សត្តហិ ចិត្តេហិ សហជាតា សង្កប្បាទយោ។ តេសំ បហានេន អនាគាមិមគ្គេ អដ្ឋន្នំ អង្គានំ សកិច្ចកតា វេទិតព្ពា។ អនាគាមិស្ស អរហត្តមគ្គវជ្ឈោ មានោ អត្ថិ។ សោ ទិដ្ឋិដ្ឋានេ តិដ្ឋតិ។ យានិ បនស្ស បញ្ច អកុសលចិត្តានិ, តេហិ សហជាតា សង្កប្បាទយោ។ តេសំ បហានេន អរហត្តមគ្គេ អដ្ឋន្នំ អង្គានំ សកិច្ចកតា វេទិតព្ពា។
‘Yadi evaṃ nāmamattamevetaṃ hoti, uparimaggattaye pana sammādiṭṭhiyā kiccābhāvo āpajjati, maggaṅgāni na paripūrenti, tasmā sammādiṭṭhi sakiccakā kātabbā maggaṅgāni pūretabbānī’ti. Sakiccakā cettha sammādiṭṭhi yathālābhaniyamena dīpetabbā. Uparimaggattayavajjho hi eko māno atthi, so diṭṭhiṭṭhāne tiṭṭhati. Sā taṃ mānaṃ pajahatīti sammādiṭṭhi. Sotāpattimaggasmiñhi sammādiṭṭhi micchādiṭṭhiṃ pajahati. Sotāpannassa pana sakadāgāmimaggavajjho māno atthi, so diṭṭhiṭṭhāne tiṭṭhati sā taṃ mānaṃ pajahatīti sammādiṭṭhi. Tasseva sattaakusalacittasahajāto saṅkappo atthi. Teheva cittehi vācaṅgacopanaṃ atthi, kāyaṅgacopanaṃ atthi , paccayaparibhogo atthi, sahajātavāyāmo atthi, asatibhāvo atthi, sahajātacittekaggatā atthi. Ete micchāsaṅkappādayo nāma sakadāgāmimagge sammāsaṅkappādayo. Tesaṃ pahānena sammāsaṅkappādayoti veditabbā. Evaṃ sakadāgāmimagge aṭṭhaṅgāni sakiccakāni katvā āgatāni. Sakadāgāmissa anāgāmimaggavajjho māno atthi. So diṭṭhiṭṭhāne tiṭṭhati. Tasseva sattahi cittehi sahajātā saṅkappādayo. Tesaṃ pahānena anāgāmimagge aṭṭhannaṃ aṅgānaṃ sakiccakatā veditabbā. Anāgāmissa arahattamaggavajjho māno atthi. So diṭṭhiṭṭhāne tiṭṭhati. Yāni panassa pañca akusalacittāni, tehi sahajātā saṅkappādayo. Tesaṃ pahānena arahattamagge aṭṭhannaṃ aṅgānaṃ sakiccakatā veditabbā.
ឥមេសុ ចតូសុ មគ្គេសុ បឋមមគ្គេន ចត្តារិ សច្ចានិ ទិដ្ឋានិ។ ‘ឧបរិមគ្គត្តយំ ទិដ្ឋកមេវ បស្សតិ, អទិដ្ឋកំ បស្សតី’តិ ទិដ្ឋកមេវ បស្សតីតិ អយំ អាចរិយានំ សមានត្ថកថា។ វិតណ្ឌវាទី បនាហ ‘អទិដ្ឋំ បស្សតី’តិ។ សោ វត្តព្ពោ – ‘បឋមមគ្គេ កតមំ ឥន្ទ្រិយំ ភាជេសី’តិ? ជានមានោ ‘អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយ’ន្តិ វក្ខតិ។ ‘ឧបរិមគ្គេសុ កតរ’ន្តិ? វុត្តេបិ ‘អញ្ញិន្ទ្រិយ’ន្តិ វក្ខតិ។ សោ វត្តព្ពោ – ‘អទិដ្ឋសច្ចទស្សនេ សតិ ឧបរិមគ្គេសុបិ អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយមេវ ភាជេហិ។ ឯវំ តេ បញ្ហោ សមេស្សតី’តិ។ ‘កិលេសេ បន អញ្ញេ អញ្ញោ បជហតិ; បហីនេ ឯវ បជហតី’តិ? ‘អញ្ញេ អញ្ញោ បជហតី’តិ។ ‘យទិ អញ្ញេ អញ្ញោ, អប្បហីនេ កិលេសេ បជហតិ។ សច្ចានិបិ អទិដ្ឋានេវ បស្សតី’តិ ឯវំវាទី បុគ្គលោ បុច្ឆិតព្ពោ – ‘សច្ចានិ នាម កតី’តិ? ជានន្តោ ‘ចត្តារី’តិ វក្ខតិ។ សោ វត្តព្ពោ – ‘តវ វាទេ សោឡស សច្ចានិ អាបជ្ជន្តិ។ ត្វំ ពុទ្ធេហិបិ អទិដ្ឋំ បស្សសិ។ ពហុសច្ចកោ នាម ត្វំ។ ឯវំ មា គណ្ហ។ សច្ចទស្សនំ នាម អបុព្ពំ នត្ថិ, កិលេសេ បន អប្បហីនេ បជហតី’តិ។
Imesu catūsu maggesu paṭhamamaggena cattāri saccāni diṭṭhāni. ‘Uparimaggattayaṃ diṭṭhakameva passati, adiṭṭhakaṃ passatī’ti diṭṭhakameva passatīti ayaṃ ācariyānaṃ samānatthakathā. Vitaṇḍavādī panāha ‘adiṭṭhaṃ passatī’ti. So vattabbo – ‘paṭhamamagge katamaṃ indriyaṃ bhājesī’ti? Jānamāno ‘anaññātaññassāmītindriya’nti vakkhati. ‘Uparimaggesu katara’nti? Vuttepi ‘aññindriya’nti vakkhati. So vattabbo – ‘adiṭṭhasaccadassane sati uparimaggesupi anaññātaññassāmītindriyameva bhājehi. Evaṃ te pañho samessatī’ti. ‘Kilese pana aññe añño pajahati; pahīne eva pajahatī’ti? ‘Aññe añño pajahatī’ti. ‘Yadi aññe añño, appahīne kilese pajahati. Saccānipi adiṭṭhāneva passatī’ti evaṃvādī puggalo pucchitabbo – ‘saccāni nāma katī’ti? Jānanto ‘cattārī’ti vakkhati. So vattabbo – ‘tava vāde soḷasa saccāni āpajjanti. Tvaṃ buddhehipi adiṭṭhaṃ passasi. Bahusaccako nāma tvaṃ. Evaṃ mā gaṇha. Saccadassanaṃ nāma apubbaṃ natthi, kilese pana appahīne pajahatī’ti.
តត្ថ សច្ចទស្សនស្ស អបុព្ពាភាវេ បេឡោបមំ នាម គហិតំ – ឯកស្ស កិរ ចត្តារោ រតនបេឡា សារគព្ភេ ឋបិតា។ សោ រត្តិភាគេ បេឡាសុ ឧប្បន្នកិច្ចោ ទ្វារំ វិវរិត្វា, ទីបំ ជាលេត្វា, ទីបេន វិហតេ អន្ធការេ, បេឡាសុ បាកដភាវំ គតាសុ, តាសុ កិច្ចំ កត្វា ទ្វារំ បិទហិត្វា គតោ។ បុន អន្ធការំ អវត្ថរិ។ ទុតិយវារេបិ តតិយវារេបិ តថេវ អកាសិ។ ចតុត្ថវារេ ទ្វារេ វិវដេ អន្ធការេ បេឡា ន បញ្ញាយន្តីតិ វីមំសន្តស្សេវ សូរិយោ ឧគ្គញ្ឆិ, សូរិយោភាសេន វិហតេ អន្ធការេ បេឡាសុ កិច្ចំ កត្វា បក្កាមិ។
Tattha saccadassanassa apubbābhāve peḷopamaṃ nāma gahitaṃ – ekassa kira cattāro ratanapeḷā sāragabbhe ṭhapitā. So rattibhāge peḷāsu uppannakicco dvāraṃ vivaritvā, dīpaṃ jāletvā, dīpena vihate andhakāre, peḷāsu pākaṭabhāvaṃ gatāsu, tāsu kiccaṃ katvā dvāraṃ pidahitvā gato. Puna andhakāraṃ avatthari. Dutiyavārepi tatiyavārepi tatheva akāsi. Catutthavāre dvāre vivaṭe andhakāre peḷā na paññāyantīti vīmaṃsantasseva sūriyo uggañchi, sūriyobhāsena vihate andhakāre peḷāsu kiccaṃ katvā pakkāmi.
តត្ថ ចត្តារោ បេឡា វិយ ចត្តារិ សច្ចានិ។ តាសុ កិច្ចេ ឧប្បន្នេ ទ្វារវិវរណកាលោ វិយ សោតាបត្តិមគ្គស្ស វិបស្សនាភិនីហរណកាលោ។ អន្ធការំ វិយ សច្ចបដិច្ឆាទកតមំ។ ទីបោ ភាសោ វិយ សោតាបត្តិមគ្គោភាសោ។ វិហតេ អន្ធការេ តស្ស បុរិសស្ស បេឡានំ បាកដភាវោ វិយ មគ្គញាណស្ស សច្ចានំ បាកដភាវោ។ មគ្គញាណស្ស បាកដានិ បន មគ្គសមង្គិស្ស បុគ្គលស្ស បាកដានេវ ហោន្តិ។ បេឡាសុ កិច្ចំ កត្វា គតកាលោ វិយ សោតាបត្តិមគ្គស្ស អត្តនា បហាតព្ពកិលេសេ បជហិត្វា និរុទ្ធកាលោ។ បុន អន្ធការាវត្ថរណំ វិយ ឧបរិមគ្គត្តយវជ្ឈសច្ចបដិច្ឆាទកតមំ។
Tattha cattāro peḷā viya cattāri saccāni. Tāsu kicce uppanne dvāravivaraṇakālo viya sotāpattimaggassa vipassanābhinīharaṇakālo. Andhakāraṃ viya saccapaṭicchādakatamaṃ. Dīpo bhāso viya sotāpattimaggobhāso. Vihate andhakāre tassa purisassa peḷānaṃ pākaṭabhāvo viya maggañāṇassa saccānaṃ pākaṭabhāvo. Maggañāṇassa pākaṭāni pana maggasamaṅgissa puggalassa pākaṭāneva honti. Peḷāsu kiccaṃ katvā gatakālo viya sotāpattimaggassa attanā pahātabbakilese pajahitvā niruddhakālo. Puna andhakārāvattharaṇaṃ viya uparimaggattayavajjhasaccapaṭicchādakatamaṃ.
ទុតិយវារេ ទ្វារវិវរណកាលោ វិយ សកទាគាមិមគ្គស្ស វិបស្សនាភិនីហរណកាលោ។ ទីបោភាសោ វិយ សកទាគាមិមគ្គោភាសោ។ បេឡាសុ កិច្ចំ កត្វា គតកាលោ វិយ សកទាគាមិមគ្គស្ស អត្តនា បហាតព្ពកិលេសេ បជហិត្វា និរុទ្ធកាលោ។ បុន អន្ធការាវត្ថរណំ វិយ ឧបរិមគ្គទ្វយវជ្ឈសច្ចបដិច្ឆាទកតមំ។
Dutiyavāre dvāravivaraṇakālo viya sakadāgāmimaggassa vipassanābhinīharaṇakālo. Dīpobhāso viya sakadāgāmimaggobhāso. Peḷāsu kiccaṃ katvā gatakālo viya sakadāgāmimaggassa attanā pahātabbakilese pajahitvā niruddhakālo. Puna andhakārāvattharaṇaṃ viya uparimaggadvayavajjhasaccapaṭicchādakatamaṃ.
តតិយវារេ ទ្វារវិវរណកាលោ វិយ អនាគាមិមគ្គស្ស វិបស្សនាភិនីហរណកាលោ។ ទីបោភាសោ វិយ អនាគាមិមគ្គោភាសោ។ បេឡាសុ កិច្ចំ កត្វា គតកាលោ វិយ អនាគាមិមគ្គស្ស អត្តនា បហាតព្ពកិលេសេ បជហិត្វា និរុទ្ធកាលោ។ បុន អន្ធការាវត្ថរណំ វិយ ឧបរិអរហត្តមគ្គវជ្ឈសច្ចបដិច្ឆាទកតមំ។
Tatiyavāre dvāravivaraṇakālo viya anāgāmimaggassa vipassanābhinīharaṇakālo. Dīpobhāso viya anāgāmimaggobhāso. Peḷāsu kiccaṃ katvā gatakālo viya anāgāmimaggassa attanā pahātabbakilese pajahitvā niruddhakālo. Puna andhakārāvattharaṇaṃ viya upariarahattamaggavajjhasaccapaṭicchādakatamaṃ.
ចតុត្ថវារេ ទ្វារវិវរណកាលោ វិយ អរហត្តមគ្គស្ស វិបស្សនាភិនីហរណកាលោ។ សូរិយុគ្គមនំ វិយ អរហត្តមគ្គុប្បាទោ។ អន្ធការវិធមនំ វិយ អរហត្តមគ្គស្ស សច្ចបដិច្ឆាទកតមវិនោទនំ ។ វិហតេ អន្ធការេ តស្ស បេឡានំ បាកដភាវោ វិយ អរហត្តមគ្គញាណស្ស ចតុន្នំ សច្ចានំ បាកដភាវោ។ ញាណស្ស បាកដានិ បន បុគ្គលស្ស បាកដានេវ ហោន្តិ។ បេឡាសុ កិច្ចំ កត្វា គតកាលោ វិយ អរហត្តមគ្គស្ស សព្ពកិលេសខេបនំ។ សូរិយុគ្គមនតោ បដ្ឋាយ អាលោកស្សេវ បវត្តិកាលោ វិយ អរហត្តមគ្គស្ស ឧប្បន្នកាលតោ បដ្ឋាយ បុន សច្ចបដិច្ឆាទកតមាភាវោ ។ ឥទំ តាវ សច្ចទស្សនស្ស អបុព្ពាភាវេ ឱបម្មំ។
Catutthavāre dvāravivaraṇakālo viya arahattamaggassa vipassanābhinīharaṇakālo. Sūriyuggamanaṃ viya arahattamagguppādo. Andhakāravidhamanaṃ viya arahattamaggassa saccapaṭicchādakatamavinodanaṃ . Vihate andhakāre tassa peḷānaṃ pākaṭabhāvo viya arahattamaggañāṇassa catunnaṃ saccānaṃ pākaṭabhāvo. Ñāṇassa pākaṭāni pana puggalassa pākaṭāneva honti. Peḷāsu kiccaṃ katvā gatakālo viya arahattamaggassa sabbakilesakhepanaṃ. Sūriyuggamanato paṭṭhāya ālokasseva pavattikālo viya arahattamaggassa uppannakālato paṭṭhāya puna saccapaṭicchādakatamābhāvo . Idaṃ tāva saccadassanassa apubbābhāve opammaṃ.
ទិដ្ឋកមេវ ហិ បស្សតិ។ ‘កិលេសេ បន អញ្ញេ អញ្ញោ បជហតី’តិ ឯត្ថ ខារោបមំ នាម គហិតំ។ ឯកោ បុរិសោ កិលិដ្ឋំ វត្ថំ រជកស្ស អទាសិ។ រជកោ ឩសខារំ ឆារិកខារំ គោមយខារន្តិ តយោ ខារេ ទត្វា ខារេហិ ខាទិតភាវំ ញត្វា ឧទកេ វិក្ខាលេត្វា ឱឡារិកោឡារិកំ មលំ បវាហេសិ។ តតោ ន តាវ បរិសុទ្ធន្តិ ទុតិយម្បិ តថេវ ខារេ ទត្វា, ឧទកេ វិក្ខាលេត្វា, តតោ នាតិសណ្ហតរំ មលំ បវាហេសិ។ តតោ ន តាវ បរិសុទ្ធន្តិ តតិយម្បិ តេ ខារេ ទត្វា ឧទកេ វិក្ខាលេត្វា តតោ សណ្ហតរំ មលំ បវាហេសិ។ តតោ ន តាវ បរិសុទ្ធន្តិ ចតុត្ថម្បិ តេ ខារេ ទត្វា, ឧទកេ វិក្ខាលេត្វា អំសុអព្ភន្តរគតម្បិ និស្សេសំ មលំ បវាហេត្វា សាមិកស្ស អទាសិ។ សោ គន្ធករណ្ឌកេ បក្ខិបិត្វា ឥច្ឆិតិច្ឆិតកាលេ បរិទហតិ។
Diṭṭhakameva hi passati. ‘Kilese pana aññe añño pajahatī’ti ettha khāropamaṃ nāma gahitaṃ. Eko puriso kiliṭṭhaṃ vatthaṃ rajakassa adāsi. Rajako ūsakhāraṃ chārikakhāraṃ gomayakhāranti tayo khāre datvā khārehi khāditabhāvaṃ ñatvā udake vikkhāletvā oḷārikoḷārikaṃ malaṃ pavāhesi. Tato na tāva parisuddhanti dutiyampi tatheva khāre datvā, udake vikkhāletvā, tato nātisaṇhataraṃ malaṃ pavāhesi. Tato na tāva parisuddhanti tatiyampi te khāre datvā udake vikkhāletvā tato saṇhataraṃ malaṃ pavāhesi. Tato na tāva parisuddhanti catutthampi te khāre datvā, udake vikkhāletvā aṃsuabbhantaragatampi nissesaṃ malaṃ pavāhetvā sāmikassa adāsi. So gandhakaraṇḍake pakkhipitvā icchiticchitakāle paridahati.
តត្ថ កិលិដ្ឋវត្ថំ វិយ កិលេសានុគតំ ចិត្តំ។ តិវិធខារទានកាលោ វិយ តីសុ អនុបស្សនាសុ កម្មស្ស បវត្តនកាលោ។ ឧទកេ វិក្ខាលេត្វា ឱឡារិកោឡារិកមលប្បវាហនំ វិយ សោតាបត្តិមគ្គេន បញ្ចកិលេសខេបនំ។ ទុតិយម្បិ តេសំ ខារានំ អនុប្បទានំ វិយ ‘ន តាវ បរិសុទ្ធំ ឥទំ ចិត្ត’ន្តិ តាសុយេវ តីសុ អនុបស្សនាសុ កម្មប្បវត្តនំ។ តតោ នាតិសណ្ហតរមលប្បវាហនំ វិយ សកទាគាមិមគ្គេន ឱឡារិកសំយោជនទ្វយខេបនំ។ តតោ ‘ន តាវ បរិសុទ្ធំ វត្ថ’ន្តិ បុន ខារត្តយទានំ វិយ ‘ន តាវ បរិសុទ្ធំ ឥទំ ចិត្ត’ន្តិ តាសុយេវ តីសុ អនុបស្សនាសុ កម្មប្បវត្តនំ។ តតោ សណ្ហតរមលប្បវាហនំ វិយ អនាគាមិមគ្គេន អណុសហគតសំយោជនទ្វយខេបនំ។ ‘ន តាវ បរិសុទ្ធំ វត្ថ’ន្តិ បុន ខារត្តយទានំ វិយ ‘ន តាវ បរិសុទ្ធំ ឥទំ ចិត្ត’ន្តិ តាសុយេវ តីសុ អនុបស្សនាសុ កម្មប្បវត្តនំ។ តតោ វិក្ខាលនេន អំសុអព្ភន្តរគតេ មលេ បវាហេត្វា បរិសុទ្ធស្ស រជតបដ្ដសទិសស្ស គន្ធករណ្ឌកេ និក្ខិត្តស្ស វត្ថស្ស ឥច្ឆិតិច្ឆិតក្ខណេ បរិទហនំ វិយ អរហត្តមគ្គេន អដ្ឋន្នំ កិលេសានំ ខេបិតត្តា បរិសុទ្ធស្ស ខីណាសវចិត្តស្ស ឥច្ឆិតិច្ឆិតក្ខណេ ផលសមាបត្តិវិហារេន វីតិនាមនំ។ ឥទំ ‘អញ្ញេ អញ្ញោ កិលេសេ បជហតី’តិ ឯត្ថ ឱបម្មំ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –
Tattha kiliṭṭhavatthaṃ viya kilesānugataṃ cittaṃ. Tividhakhāradānakālo viya tīsu anupassanāsu kammassa pavattanakālo. Udake vikkhāletvā oḷārikoḷārikamalappavāhanaṃ viya sotāpattimaggena pañcakilesakhepanaṃ. Dutiyampi tesaṃ khārānaṃ anuppadānaṃ viya ‘na tāva parisuddhaṃ idaṃ citta’nti tāsuyeva tīsu anupassanāsu kammappavattanaṃ. Tato nātisaṇhataramalappavāhanaṃ viya sakadāgāmimaggena oḷārikasaṃyojanadvayakhepanaṃ. Tato ‘na tāva parisuddhaṃ vattha’nti puna khārattayadānaṃ viya ‘na tāva parisuddhaṃ idaṃ citta’nti tāsuyeva tīsu anupassanāsu kammappavattanaṃ. Tato saṇhataramalappavāhanaṃ viya anāgāmimaggena aṇusahagatasaṃyojanadvayakhepanaṃ. ‘Na tāva parisuddhaṃ vattha’nti puna khārattayadānaṃ viya ‘na tāva parisuddhaṃ idaṃ citta’nti tāsuyeva tīsu anupassanāsu kammappavattanaṃ. Tato vikkhālanena aṃsuabbhantaragate male pavāhetvā parisuddhassa rajatapaṭṭasadisassa gandhakaraṇḍake nikkhittassa vatthassa icchiticchitakkhaṇe paridahanaṃ viya arahattamaggena aṭṭhannaṃ kilesānaṃ khepitattā parisuddhassa khīṇāsavacittassa icchiticchitakkhaṇe phalasamāpattivihārena vītināmanaṃ. Idaṃ ‘aññe añño kilese pajahatī’ti ettha opammaṃ. Vuttampi cetaṃ –
‘‘សេយ្យថាបិ , អាវុសោ, វត្ថំ សំកិលិដ្ឋំ មលគ្គហិតំ, តមេនំ សាមិកា រជកស្ស អនុបទជ្ជេយ្យុំ។ តមេនំ រជកោ ឩសេ វា ខារេ វា គោមយេ វា សម្មទ្ទិត្វា អច្ឆេ ឧទកេ វិក្ខាលេតិ។ កិញ្ចាបិ តំ ហោតិ វត្ថំ បរិសុទ្ធំ បរិយោទាតំ, អថ ខ្វស្ស ហោតិយេវ ‘អណុសហគតោ ឩសគន្ធោ វា ខារគន្ធោ វា គោមយគន្ធោ វា អសមូហតោ’។ តមេនំ រជកោ សាមិកានំ ទេតិ។ តមេនំ សាមិកា គន្ធបរិភាវិតេ ករណ្ឌកេ និក្ខិបន្តិ។ យោបិស្ស ហោតិ អណុសហគតោ ឩសគន្ធោ វា ខារគន្ធោ វា គោមយគន្ធោ វា អសមូហតោ, សោបិ សមុគ្ឃាតំ គច្ឆតិ។ ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, កិញ្ចាបិ អរិយសាវកស្ស បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានិ បហីនានិ ភវន្តិ, អថ ខ្វស្ស ហោតិយេវ បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ អណុសហគតោ ‘អស្មី’តិ មានោ, ‘អស្មី’តិ ឆន្ទោ, ‘អស្មី’តិ អនុសយោ អសមូហតោ, សោ អបរេន សមយេន បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ ឧទយព្ពយានុបស្សី វិហរតិ – ‘ឥតិ រូបំ, ឥតិ រូបស្ស សមុទយោ, ឥតិ រូបស្ស អត្ថង្គមោ; ឥតិ វេទនា ឥតិ សញ្ញា ឥតិ សង្ខារា ឥតិ វិញ្ញាណំ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស សមុទយោ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស អត្ថង្គមោ’តិ។ តស្សិមេសុ បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ ឧទយព្ពយានុបស្សិនោ វិហរតោ យោបិស្ស ហោតិ បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ អណុសហគតោ ‘អស្មី’តិ មានោ, ‘អស្មី’តិ ឆន្ទោ, ‘អស្មី’តិ អនុសយោ អសមូហតោ, សោបិ សមុគ្ឃាតំ គច្ឆតី’’តិ (សំ. និ. ៣.៨៩)។
‘‘Seyyathāpi , āvuso, vatthaṃ saṃkiliṭṭhaṃ malaggahitaṃ, tamenaṃ sāmikā rajakassa anupadajjeyyuṃ. Tamenaṃ rajako ūse vā khāre vā gomaye vā sammadditvā acche udake vikkhāleti. Kiñcāpi taṃ hoti vatthaṃ parisuddhaṃ pariyodātaṃ, atha khvassa hotiyeva ‘aṇusahagato ūsagandho vā khāragandho vā gomayagandho vā asamūhato’. Tamenaṃ rajako sāmikānaṃ deti. Tamenaṃ sāmikā gandhaparibhāvite karaṇḍake nikkhipanti. Yopissa hoti aṇusahagato ūsagandho vā khāragandho vā gomayagandho vā asamūhato, sopi samugghātaṃ gacchati. Evameva kho, āvuso, kiñcāpi ariyasāvakassa pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni pahīnāni bhavanti, atha khvassa hotiyeva pañcasu upādānakkhandhesu aṇusahagato ‘asmī’ti māno, ‘asmī’ti chando, ‘asmī’ti anusayo asamūhato, so aparena samayena pañcasu upādānakkhandhesu udayabbayānupassī viharati – ‘iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā iti saññā iti saṅkhārā iti viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo’ti. Tassimesu pañcasu upādānakkhandhesu udayabbayānupassino viharato yopissa hoti pañcasu upādānakkhandhesu aṇusahagato ‘asmī’ti māno, ‘asmī’ti chando, ‘asmī’ti anusayo asamūhato, sopi samugghātaṃ gacchatī’’ti (saṃ. ni. 3.89).
តត្ថ សោតាបត្តិមគ្គេន បញ្ច អកុសលចិត្តានិ បហីយន្តិ សទ្ធិំ ចិត្តង្គវសេន ឧប្បជ្ជនកបាបធម្មេហិ។ សកទាគាមិមគ្គេន ទ្វេ ទោមនស្សសហគតចិត្តានិ តនុកានិ ភវន្តិ សទ្ធិំ ចិត្តង្គវសេន ឧប្បជ្ជនកបាបធម្មេហិ។ អនាគាមិមគ្គេន តានិយេវ បហីយន្តិ សទ្ធិំ សម្បយុត្តធម្មេហិ។ អរហត្តមគ្គេន បញ្ច អកុសលចិត្តានិ បហីយន្តិ សទ្ធិំ ចិត្តង្គវសេន ឧប្បជ្ជនកបាបធម្មេហិ។ ឥមេសំ ទ្វាទសន្នំ អកុសលចិត្តានំ បហីនកាលតោ បដ្ឋាយ ខីណាសវស្ស ចិត្តង្គវសេន បុន បច្ឆតោបវត្តនកកិលេសោ នាម ន ហោតិ។
Tattha sotāpattimaggena pañca akusalacittāni pahīyanti saddhiṃ cittaṅgavasena uppajjanakapāpadhammehi. Sakadāgāmimaggena dve domanassasahagatacittāni tanukāni bhavanti saddhiṃ cittaṅgavasena uppajjanakapāpadhammehi. Anāgāmimaggena tāniyeva pahīyanti saddhiṃ sampayuttadhammehi. Arahattamaggena pañca akusalacittāni pahīyanti saddhiṃ cittaṅgavasena uppajjanakapāpadhammehi. Imesaṃ dvādasannaṃ akusalacittānaṃ pahīnakālato paṭṭhāya khīṇāsavassa cittaṅgavasena puna pacchatopavattanakakileso nāma na hoti.
តត្រិទំ ឱបម្មំ – ឯកោ កិរ មហារាជា បច្ចន្តេ អារក្ខំ ទត្វា មហានគរេ ឥស្សរិយំ អនុភវន្តោ វសតិ។ អថស្ស បច្ចន្តោ កុប្បិ។ តស្មិំ សមយេ ទ្វាទស ចោរជេដ្ឋកា អនេកេហិ បុរិសសហស្សេហិ សទ្ធិំ រដ្ឋំ វិលុម្បន្តិ។ បច្ចន្តវាសិនោ មហាមត្តា ‘បច្ចន្តោ កុបិតោ’តិ រញ្ញោ បហិណិំសុ។ រាជា ‘វិស្សដ្ឋា គណ្ហថ, អហំ តុម្ហាកំ កត្តព្ពំ ករិស្សាមី’តិ សាសនំ បហិណិ ។ តេ បឋមសម្បហារេនេវ អនេកេហិ បុរិសសហស្សេហិ សទ្ធិំ បញ្ច ចោរជេដ្ឋកេ ឃាតយិំសុ។ សេសា សត្ត ជនា អត្តនោ អត្តនោ បរិវារេ គហេត្វា បព្ពតំ បវិសិំសុ។ អមច្ចា តំ បវត្តិំ រញ្ញោ បេសយិំសុ។
Tatridaṃ opammaṃ – eko kira mahārājā paccante ārakkhaṃ datvā mahānagare issariyaṃ anubhavanto vasati. Athassa paccanto kuppi. Tasmiṃ samaye dvādasa corajeṭṭhakā anekehi purisasahassehi saddhiṃ raṭṭhaṃ vilumpanti. Paccantavāsino mahāmattā ‘paccanto kupito’ti rañño pahiṇiṃsu. Rājā ‘vissaṭṭhā gaṇhatha, ahaṃ tumhākaṃ kattabbaṃ karissāmī’ti sāsanaṃ pahiṇi . Te paṭhamasampahāreneva anekehi purisasahassehi saddhiṃ pañca corajeṭṭhake ghātayiṃsu. Sesā satta janā attano attano parivāre gahetvā pabbataṃ pavisiṃsu. Amaccā taṃ pavattiṃ rañño pesayiṃsu.
រាជា ‘តុម្ហាកំ កត្តព្ពយុត្តំ អហំ ជានិស្សាមិ, តេបិ គណ្ហថា’តិ ធនំ បហិណិ។ តេ ទុតិយសម្បហារេន ទ្វេ ចោរជេដ្ឋកេ បហរិំសុ, បរិវារេបិ តេសំ ទុព្ពលេ អកំសុ។ តេ សព្ពេបិ បលាយិត្វា បព្ពតំ បវិសិំសុ។ តម្បិ បវត្តិំ អមច្ចា រញ្ញោ បេសយិំសុ។
Rājā ‘tumhākaṃ kattabbayuttaṃ ahaṃ jānissāmi, tepi gaṇhathā’ti dhanaṃ pahiṇi. Te dutiyasampahārena dve corajeṭṭhake pahariṃsu, parivārepi tesaṃ dubbale akaṃsu. Te sabbepi palāyitvā pabbataṃ pavisiṃsu. Tampi pavattiṃ amaccā rañño pesayiṃsu.
បុន រាជា ‘វិស្សដ្ឋា គណ្ហន្តូ’តិ ធនំ បហិណិ។ តេ តតិយសម្បហារេន សទ្ធិំ សហាយបុរិសេហិ ទ្វេ ចោរជេដ្ឋកេ ឃាតយិត្វា តំ បវត្តិំ រញ្ញោ បេសយិំសុ។
Puna rājā ‘vissaṭṭhā gaṇhantū’ti dhanaṃ pahiṇi. Te tatiyasampahārena saddhiṃ sahāyapurisehi dve corajeṭṭhake ghātayitvā taṃ pavattiṃ rañño pesayiṃsu.
បុន រាជា ‘អវសេសេ វិស្សដ្ឋា គណ្ហន្តូ’តិ ធនំ បហិណិ។ តេ ចតុត្ថសម្បហារេន សបរិវារេ បញ្ច ចោរជេដ្ឋកេ ឃាតយិំសុ។ ទ្វាទសន្នំ ចោរជេដ្ឋកានំ ឃាតិតកាលតោ បដ្ឋាយ កោចិ ចោរោ នាម នត្ថិ។ ខេមា ជនបទា ឧរេ បុត្តេ នច្ចេន្តា មញ្ញេ វិហរន្តិ។ រាជា វិជិតសង្គាមេហិ យោធេហិ បរិវុតោ វរបាសាទគតោ មហាសម្បត្តិំ អនុភវិ។
Puna rājā ‘avasese vissaṭṭhā gaṇhantū’ti dhanaṃ pahiṇi. Te catutthasampahārena saparivāre pañca corajeṭṭhake ghātayiṃsu. Dvādasannaṃ corajeṭṭhakānaṃ ghātitakālato paṭṭhāya koci coro nāma natthi. Khemā janapadā ure putte naccentā maññe viharanti. Rājā vijitasaṅgāmehi yodhehi parivuto varapāsādagato mahāsampattiṃ anubhavi.
តត្ថ មហន្តោ រាជា វិយ ធម្មរាជា។ បច្ចន្តវាសិនោ អមច្ចា វិយ យោគាវចរា កុលបុត្តា។ ទ្វាទស ចោរជេដ្ឋកា វិយ ទ្វាទស អកុសលចិត្តានិ។ តេសំ សហាយា អនេកសហស្សបុរិសា វិយ ចិត្តង្គវសេន ឧប្បជ្ជនកបាបធម្មា។ រញ្ញោ បច្ចន្តោ កុបិតោតិ បហិតកាលោ វិយ អារម្មណេ កិលេសេសុ ឧប្បន្នេសុ ‘ភន្តេ, កិលេសោ មេ ឧប្បន្នោ’តិ សត្ថុ អារោចនកាលោ។ ‘វិស្សដ្ឋា គណ្ហន្តូ’តិ ធនទានំ វិយ ‘កិលេសេ និគ្គណ្ហ ភិក្ខូ’តិ ធម្មរញ្ញោ កម្មដ្ឋានាចិក្ខនំ។ សបរិវារានំ បញ្ចន្នំ ចោរជេដ្ឋកានំ ឃាតិតកាលោ វិយ សោតាបត្តិមគ្គេន សម្បយុត្តានំ បញ្ចន្នំ អកុសលចិត្តានំ បហានំ។
Tattha mahanto rājā viya dhammarājā. Paccantavāsino amaccā viya yogāvacarā kulaputtā. Dvādasa corajeṭṭhakā viya dvādasa akusalacittāni. Tesaṃ sahāyā anekasahassapurisā viya cittaṅgavasena uppajjanakapāpadhammā. Rañño paccanto kupitoti pahitakālo viya ārammaṇe kilesesu uppannesu ‘bhante, kileso me uppanno’ti satthu ārocanakālo. ‘Vissaṭṭhā gaṇhantū’ti dhanadānaṃ viya ‘kilese niggaṇha bhikkhū’ti dhammarañño kammaṭṭhānācikkhanaṃ. Saparivārānaṃ pañcannaṃ corajeṭṭhakānaṃ ghātitakālo viya sotāpattimaggena sampayuttānaṃ pañcannaṃ akusalacittānaṃ pahānaṃ.
បុន រញ្ញោ បវត្តិបេសនំ វិយ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស បដិលទ្ធគុណារោចនំ។ ‘សេសកេ ច គណ្ហន្តូ’តិ បុន ធនទានំ វិយ ភគវតោ សកទាគាមិមគ្គស្ស វិបស្សនាចិក្ខនំ។ ទុតិយសម្បហារេន សបរិវារានំ ទ្វិន្នំ ចោរជេដ្ឋកានំ ទុព្ពលីករណំ វិយ សកទាគាមិមគ្គេន សសម្បយុត្តានំ ទ្វិន្នំ ទោមនស្សចិត្តានំ តនុភាវករណំ។
Puna rañño pavattipesanaṃ viya sammāsambuddhassa paṭiladdhaguṇārocanaṃ. ‘Sesake ca gaṇhantū’ti puna dhanadānaṃ viya bhagavato sakadāgāmimaggassa vipassanācikkhanaṃ. Dutiyasampahārena saparivārānaṃ dvinnaṃ corajeṭṭhakānaṃ dubbalīkaraṇaṃ viya sakadāgāmimaggena sasampayuttānaṃ dvinnaṃ domanassacittānaṃ tanubhāvakaraṇaṃ.
បុន រញ្ញោ បវត្តិបេសនំ វិយ សត្ថុ បដិលទ្ធគុណារោចនំ។ ‘វិស្សដ្ឋា គណ្ហន្តូ’តិ បុន ធនទានំ វិយ ភគវតោ អនាគាមិមគ្គស្ស វិបស្សនាចិក្ខនំ។ តតិយសម្បហារេន សបរិវារានំ ទ្វិន្នំ ចោរជេដ្ឋកានំ ឃាតនំ វិយ អនាគាមិមគ្គេន សសម្បយុត្តានំ ទ្វិន្នំ ទោមនស្សចិត្តានំ បហានំ។
Puna rañño pavattipesanaṃ viya satthu paṭiladdhaguṇārocanaṃ. ‘Vissaṭṭhā gaṇhantū’ti puna dhanadānaṃ viya bhagavato anāgāmimaggassa vipassanācikkhanaṃ. Tatiyasampahārena saparivārānaṃ dvinnaṃ corajeṭṭhakānaṃ ghātanaṃ viya anāgāmimaggena sasampayuttānaṃ dvinnaṃ domanassacittānaṃ pahānaṃ.
បុន រញ្ញោ បវត្តិបេសនំ វិយ តថាគតស្ស បដិលទ្ធគុណារោចនំ។ ‘វិស្សដ្ឋា គណ្ហន្តូ’តិ បុន ធនទានំ វិយ ភគវតោ អរហត្តមគ្គស្ស វិបស្សនាចិក្ខនំ។ ចតុត្ថសម្បហារេន សបរិវារានំ បញ្ចន្នំ ចោរជេដ្ឋកានំ ឃាតិតកាលតោ បដ្ឋាយ ជនបទស្ស ខេមកាលោ វិយ អរហត្តមគ្គេន សសម្បយុត្តេសុ បញ្ចសុ អកុសលចិត្តេសុ បហីនេសុ ទ្វាទសន្នំ អកុសលចិត្តានំ បហីនកាលតោ បដ្ឋាយ បុន ចិត្តង្គវសេន ឧប្បជ្ជនកស្ស អកុសលធម្មស្ស អភាវោ។ រញ្ញោ វិជិតសង្គាមស្ស អមច្ចគណបរិវុតស្ស វរបាសាទេ មហាសម្បត្តិអនុភវនំ វិយ ខីណាសវបរិវុតស្ស ធម្មរញ្ញោ សុញ្ញតអនិមិត្តអប្បណិហិតភេទេសុ សមាបត្តិសុខេសុ ឥច្ឆិតិច្ឆិតផលសមាបត្តិសុខានុភវនំ វេទិតព្ពន្តិ។
Puna rañño pavattipesanaṃ viya tathāgatassa paṭiladdhaguṇārocanaṃ. ‘Vissaṭṭhā gaṇhantū’ti puna dhanadānaṃ viya bhagavato arahattamaggassa vipassanācikkhanaṃ. Catutthasampahārena saparivārānaṃ pañcannaṃ corajeṭṭhakānaṃ ghātitakālato paṭṭhāya janapadassa khemakālo viya arahattamaggena sasampayuttesu pañcasu akusalacittesu pahīnesu dvādasannaṃ akusalacittānaṃ pahīnakālato paṭṭhāya puna cittaṅgavasena uppajjanakassa akusaladhammassa abhāvo. Rañño vijitasaṅgāmassa amaccagaṇaparivutassa varapāsāde mahāsampattianubhavanaṃ viya khīṇāsavaparivutassa dhammarañño suññataanimittaappaṇihitabhedesu samāpattisukhesu icchiticchitaphalasamāpattisukhānubhavanaṃ veditabbanti.
កុសលា ធម្មាតិបទស្ស វណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Kusalā dhammātipadassa vaṇṇanā niṭṭhitā.
