| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
७. चतुमहाराजसुत्तवण्णना
7. Catumahārājasuttavaṇṇanā
३७. सत्तमे अमच्चा पारिसज्जाति परिचारिकदेवता। इमं लोकं अनुविचरन्तीति अट्ठमीदिवसे किर सक्को देवराजा चत्तारो महाराजानो आणापेति – ‘‘ताता, अज्ज अट्ठमीदिवसे मनुस्सलोकं अनुविचरित्वा पुञ्ञानि करोन्तानं नामगोत्तं उग्गण्हित्वा आगच्छथा’’ति। ते गन्त्वा अत्तनो परिचारके पेसेन्ति – ‘‘गच्छथ, ताता, मनुस्सलोकं विचरित्वा पुञ्ञकारकानं नामगोत्तानि सुवण्णपट्टे लिखित्वा आनेथा’’ति। ते तथा करोन्ति। तेन वुत्तं – ‘‘इमं लोकं अनुविचरन्ती’’ति। कच्चि बहूतिआदि तेसं उपपरिक्खाकारदस्सनत्थं वुत्तं। एवं उपपरिक्खन्ता हि ते अनुविचरन्ति। तत्थ उपोसथं उपवसन्तीति मासस्स अट्ठवारे उपोसथङ्गानि अधिट्ठहन्ति। पटिजागरोन्तीति पटिजागरउपोसथकम्मं नाम करोन्ति। तं करोन्ता एकस्मिं अद्धमासे चतुन्नं उपोसथदिवसानं पच्चुग्गमनानुग्गमनवसेन करोन्ति। पञ्चमीउपोसथं पच्चुग्गच्छन्ता चतुत्थियं उपोसथिका होन्ति, अनुगच्छन्ता छट्ठियं। अट्ठमीउपोसथं पच्चुग्गच्छन्ता सत्तमियं, अनुगच्छन्ता नवमियं। चातुद्दसिं पच्चुग्गच्छन्ता तेरसियं, पन्नरसीउपोसथं अनुगच्छन्ता पाटिपदे उपोसथिका होन्ति। पुञ्ञानि करोन्तीति सरणगमननिच्चसीलपुप्फपूजाधम्मस्सवनपदीपसहस्सआरोपनविहारकरणादीनि नानप्पकारानि पुञ्ञानि करोन्ति। ते एवं अनुविचरित्वा पुञ्ञकम्मकारकानं नामगोत्तानि सोवण्णमये पट्टे लिखित्वा आहरित्वा चतुन्नं महाराजानं देन्ति। पुत्ता इमं लोकं अनुविचरन्तीति चतूहि महाराजेहि पुरिमनयेनेव पहितत्ता अनुविचरन्ति। तदहूति तंदिवसं। उपोसथेति उपोसथदिवसे।
37. Sattame amaccā pārisajjāti paricārikadevatā. Imaṃ lokaṃ anuvicarantīti aṭṭhamīdivase kira sakko devarājā cattāro mahārājāno āṇāpeti – ‘‘tātā, ajja aṭṭhamīdivase manussalokaṃ anuvicaritvā puññāni karontānaṃ nāmagottaṃ uggaṇhitvā āgacchathā’’ti. Te gantvā attano paricārake pesenti – ‘‘gacchatha, tātā, manussalokaṃ vicaritvā puññakārakānaṃ nāmagottāni suvaṇṇapaṭṭe likhitvā ānethā’’ti. Te tathā karonti. Tena vuttaṃ – ‘‘imaṃ lokaṃ anuvicarantī’’ti. Kaccibahūtiādi tesaṃ upaparikkhākāradassanatthaṃ vuttaṃ. Evaṃ upaparikkhantā hi te anuvicaranti. Tattha uposathaṃ upavasantīti māsassa aṭṭhavāre uposathaṅgāni adhiṭṭhahanti. Paṭijāgarontīti paṭijāgarauposathakammaṃ nāma karonti. Taṃ karontā ekasmiṃ addhamāse catunnaṃ uposathadivasānaṃ paccuggamanānuggamanavasena karonti. Pañcamīuposathaṃ paccuggacchantā catutthiyaṃ uposathikā honti, anugacchantā chaṭṭhiyaṃ. Aṭṭhamīuposathaṃ paccuggacchantā sattamiyaṃ, anugacchantā navamiyaṃ. Cātuddasiṃ paccuggacchantā terasiyaṃ, pannarasīuposathaṃ anugacchantā pāṭipade uposathikā honti. Puññāni karontīti saraṇagamananiccasīlapupphapūjādhammassavanapadīpasahassaāropanavihārakaraṇādīni nānappakārāni puññāni karonti. Te evaṃ anuvicaritvā puññakammakārakānaṃ nāmagottāni sovaṇṇamaye paṭṭe likhitvā āharitvā catunnaṃ mahārājānaṃ denti. Puttā imaṃ lokaṃ anuvicarantīti catūhi mahārājehi purimanayeneva pahitattā anuvicaranti. Tadahūti taṃdivasaṃ. Uposatheti uposathadivase.
सचे, भिक्खवे, अप्पका होन्तीति चतुन्नं महाराजानं अमच्चा पारिसज्जा ता ता गामनिगमराजधानियो उपसङ्कमन्ति, ततो तं उपनिस्साय अधिवत्था देवता ‘‘महाराजानं अमच्चा आगता’’ति पण्णाकारं गहेत्वा तेसं सन्तिकं गच्छन्ति। ते पण्णाकारं गहेत्वा ‘‘कच्चि नु खो मारिसा बहू मनुस्सा मत्तेय्या’’ति वुत्तनयेन मनुस्सानं पुञ्ञपटिपत्तिं पुच्छित्वा ‘‘आम, मारिस, इमस्मिं गामे असुको च असुको च पुञ्ञानि करोन्ती’’ति वुत्ते तेसं नामगोत्तं लिखित्वा अञ्ञत्थ गच्छन्ति। अथ चातुद्दसियं चतुन्नं महाराजानं पुत्तापि तमेव सुवण्णपट्टं गहेत्वा तेनेव नयेन अनुविचरन्ता नामगोत्तानि लिखन्ति। तदहुपोसथे पन्नरसे चत्तारोपि महाराजानो तेनेव नयेन तस्मिंयेव सुवण्णपट्टे नामगोत्तानि लिखन्ति। ते सुवण्णपट्टपरिमाणेनेव – ‘‘इमस्मिं काले मनुस्सा अप्पका, इमस्मिं काले बहुका’’ति जानन्ति। तं सन्धाय ‘‘सचे, भिक्खवे, अप्पका होन्ति मनुस्सा’’तिआदि वुत्तं। देवानं तावतिंसानन्ति पठमं अभिनिब्बत्ते तेत्तिंस देवपुत्ते उपादाय एवंलद्धनामानं। तेसं पन उप्पत्तिकथा दीघनिकाये सक्कपञ्हसुत्तवण्णनाय वित्थारिता। तेनाति तेन आरोचनेन, तेन वा पुञ्ञकारकानं अप्पकभावेन। दिब्बा वत, भो, काया परिहायिस्सन्तीति नवनवानं देवपुत्तानं अपातुभावेन देवकाया परिहायिस्सन्ति, रमणीयं दसयोजनसहस्सं देवनगरं सुञ्ञं भविस्सति। परिपूरिस्सन्ति असुरकायाति चत्तारो अपाया परिपूरिस्सन्ति। इमिना ‘‘मयं परिपुण्णे देवनगरे देवसङ्घमज्झे नक्खत्तं कीळितुं न लभिस्सामा’’ति अनत्तमना होन्ति। सुक्कपक्खेपि इमिनाव उपायेन अत्थो वेदितब्बो।
Sace, bhikkhave, appakā hontīti catunnaṃ mahārājānaṃ amaccā pārisajjā tā tā gāmanigamarājadhāniyo upasaṅkamanti, tato taṃ upanissāya adhivatthā devatā ‘‘mahārājānaṃ amaccā āgatā’’ti paṇṇākāraṃ gahetvā tesaṃ santikaṃ gacchanti. Te paṇṇākāraṃ gahetvā ‘‘kacci nu kho mārisā bahū manussā matteyyā’’ti vuttanayena manussānaṃ puññapaṭipattiṃ pucchitvā ‘‘āma, mārisa, imasmiṃ gāme asuko ca asuko ca puññāni karontī’’ti vutte tesaṃ nāmagottaṃ likhitvā aññattha gacchanti. Atha cātuddasiyaṃ catunnaṃ mahārājānaṃ puttāpi tameva suvaṇṇapaṭṭaṃ gahetvā teneva nayena anuvicarantā nāmagottāni likhanti. Tadahuposathe pannarase cattāropi mahārājāno teneva nayena tasmiṃyeva suvaṇṇapaṭṭe nāmagottāni likhanti. Te suvaṇṇapaṭṭaparimāṇeneva – ‘‘imasmiṃ kāle manussā appakā, imasmiṃ kāle bahukā’’ti jānanti. Taṃ sandhāya ‘‘sace, bhikkhave, appakā honti manussā’’tiādi vuttaṃ. Devānaṃ tāvatiṃsānanti paṭhamaṃ abhinibbatte tettiṃsa devaputte upādāya evaṃladdhanāmānaṃ. Tesaṃ pana uppattikathā dīghanikāye sakkapañhasuttavaṇṇanāya vitthāritā. Tenāti tena ārocanena, tena vā puññakārakānaṃ appakabhāvena. Dibbā vata, bho, kāyā parihāyissantīti navanavānaṃ devaputtānaṃ apātubhāvena devakāyā parihāyissanti, ramaṇīyaṃ dasayojanasahassaṃ devanagaraṃ suññaṃ bhavissati. Paripūrissanti asurakāyāti cattāro apāyā paripūrissanti. Iminā ‘‘mayaṃ paripuṇṇe devanagare devasaṅghamajjhe nakkhattaṃ kīḷituṃ na labhissāmā’’ti anattamanā honti. Sukkapakkhepi imināva upāyena attho veditabbo.
भूतपुब्बं, भिक्खवे, सक्को देवानमिन्दोति अत्तनो सक्कदेवराजकालं सन्धाय कथेति। एकस्स वा सक्कस्स अज्झासयं गहेत्वा कथेतीति वुत्तं। अनुनयमानोति अनुबोधयमानो। तायं वेलायन्ति तस्मिं काले।
Bhūtapubbaṃ, bhikkhave, sakko devānamindoti attano sakkadevarājakālaṃ sandhāya katheti. Ekassa vā sakkassa ajjhāsayaṃ gahetvā kathetīti vuttaṃ. Anunayamānoti anubodhayamāno. Tāyaṃ velāyanti tasmiṃ kāle.
पाटिहारियपक्खञ्चाति एत्थ पाटिहारियपक्खो नाम अन्तोवस्से तेमासं निबद्धुपोसथो, तं असक्कोन्तस्स द्विन्नं पवारणानं अन्तरे एकमासं निबद्धुपोसथो, तम्पि असक्कोन्तस्स पठमपवारणतो पट्ठाय एको अद्धमासो पाटिहारियपक्खोयेव नाम। अट्ठङ्गसुसमागतन्ति अट्ठहि गुणङ्गेहि समन्नागतं। योपिस्स मादिसो नरोति योपि सत्तो मादिसो भवेय्य। सक्कोपि किर वुत्तप्पकारस्स उपोसथकम्मस्स गुणं जानित्वा द्वे देवलोकसम्पत्तियो पहाय मासस्स अट्ठ वारे उपोसथं उपवसति। तस्मा एवमाह। अपरो नयो – योपिस्स मादिसो नरोति योपि सत्तो मादिसो अस्स, मया पत्तं सम्पत्तिं पापुणितुं इच्छेय्याति अत्थो। सक्का हि एवरूपेन उपोसथकम्मेन सक्कसम्पत्तिं पापुणितुन्ति अयमेत्थ अधिप्पायो।
Pāṭihāriyapakkhañcāti ettha pāṭihāriyapakkho nāma antovasse temāsaṃ nibaddhuposatho, taṃ asakkontassa dvinnaṃ pavāraṇānaṃ antare ekamāsaṃ nibaddhuposatho, tampi asakkontassa paṭhamapavāraṇato paṭṭhāya eko addhamāso pāṭihāriyapakkhoyeva nāma. Aṭṭhaṅgasusamāgatanti aṭṭhahi guṇaṅgehi samannāgataṃ. Yopissamādiso naroti yopi satto mādiso bhaveyya. Sakkopi kira vuttappakārassa uposathakammassa guṇaṃ jānitvā dve devalokasampattiyo pahāya māsassa aṭṭha vāre uposathaṃ upavasati. Tasmā evamāha. Aparo nayo – yopissa mādiso naroti yopi satto mādiso assa, mayā pattaṃ sampattiṃ pāpuṇituṃ iccheyyāti attho. Sakkā hi evarūpena uposathakammena sakkasampattiṃ pāpuṇitunti ayamettha adhippāyo.
वुसितवाति वुत्थवासो। कतकरणीयोति चतूहि मग्गेहि कत्तब्बकिच्चं कत्वा ठितो। ओहितभारोति खन्धभारकिलेसभारअभिसङ्खारभारे ओतारेत्वा ठितो। अनुप्पत्तसदत्थोति सदत्थो वुच्चति अरहत्तं, तं अनुप्पत्तो। परिक्खीणभवसंयोजनोति येन संयोजनेन बद्धो भवेसु आकड्ढीयति, तस्स खीणत्ता परिक्खीणभवसंयोजनो। सम्मदञ्ञा विमुत्तोति हेतुना नयेन कारणेन जानित्वा विमुत्तो। कल्लं वचनायाति युत्तं वत्तुं।
Vusitavāti vutthavāso. Katakaraṇīyoti catūhi maggehi kattabbakiccaṃ katvā ṭhito. Ohitabhāroti khandhabhārakilesabhāraabhisaṅkhārabhāre otāretvā ṭhito. Anuppattasadatthoti sadattho vuccati arahattaṃ, taṃ anuppatto. Parikkhīṇabhavasaṃyojanoti yena saṃyojanena baddho bhavesu ākaḍḍhīyati, tassa khīṇattā parikkhīṇabhavasaṃyojano. Sammadaññā vimuttoti hetunā nayena kāraṇena jānitvā vimutto. Kallaṃ vacanāyāti yuttaṃ vattuṃ.
योपिस्स मादिसो नरोति योपि मादिसो खीणासवो अस्स, सोपि एवरूपं उपोसथं उपवसेय्याति उपोसथकम्मस्स गुणं जानन्तो एवं वदेय्य। अपरो नयो योपिस्स मादिसो नरोति योपि सत्तो मादिसो अस्स, मया पत्तं सम्पत्तिं पापुणितुं इच्छेय्याति अत्थो। सक्का हि एवरूपेन उपोसथकम्मेन खीणासवसम्पत्तिं पापुणितुन्ति अयमेत्थ अधिप्पायो। अट्ठमं उत्तानत्थमेव।
Yopissa mādiso naroti yopi mādiso khīṇāsavo assa, sopi evarūpaṃ uposathaṃ upavaseyyāti uposathakammassa guṇaṃ jānanto evaṃ vadeyya. Aparo nayo yopissa mādiso naroti yopi satto mādiso assa, mayā pattaṃ sampattiṃ pāpuṇituṃ iccheyyāti attho. Sakkā hi evarūpena uposathakammena khīṇāsavasampattiṃ pāpuṇitunti ayamettha adhippāyo. Aṭṭhamaṃ uttānatthameva.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ७. चतुमहाराजसुत्तं • 7. Catumahārājasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ७. चतुमहाराजसुत्तवण्णना • 7. Catumahārājasuttavaṇṇanā
