| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१८७] ७. चतुमट्ठजातकवण्णना
[187] 7. Catumaṭṭhajātakavaṇṇanā
उच्चे विटभिमारुय्हाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं महल्लकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। एकदिवसं किर द्वीसु अग्गसावकेसु अञ्ञमञ्ञं पञ्हपुच्छनविस्सज्जनकथाय निसिन्नेसु एको महल्लको भिक्खु तेसं सन्तिकं गन्त्वा ततियो हुत्वा निसीदित्वा ‘‘भन्ते, मयम्पि तुम्हे पञ्हं पुच्छिस्साम, तुम्हेपि अत्तनो कङ्खं अम्हे पुच्छथा’’ति आह। थेरा तं जिगुच्छित्वा उट्ठाय पक्कमिंसु। थेरानं धम्मं सोतुं निसिन्नपरिसा समागमस्स भिन्नकाले सत्थु सन्तिकं गन्त्वा ‘‘किं अकाले आगतत्था’’ति वुत्ते तं कारणं आरोचयिंसु। सत्था ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव सारिपुत्तमोग्गल्लाना एतं जिगुच्छित्वा अकथेत्वा पक्कमन्ति, पुब्बेपि पक्कमिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Ucceviṭabhimāruyhāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ mahallakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Ekadivasaṃ kira dvīsu aggasāvakesu aññamaññaṃ pañhapucchanavissajjanakathāya nisinnesu eko mahallako bhikkhu tesaṃ santikaṃ gantvā tatiyo hutvā nisīditvā ‘‘bhante, mayampi tumhe pañhaṃ pucchissāma, tumhepi attano kaṅkhaṃ amhe pucchathā’’ti āha. Therā taṃ jigucchitvā uṭṭhāya pakkamiṃsu. Therānaṃ dhammaṃ sotuṃ nisinnaparisā samāgamassa bhinnakāle satthu santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ akāle āgatatthā’’ti vutte taṃ kāraṇaṃ ārocayiṃsu. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva sāriputtamoggallānā etaṃ jigucchitvā akathetvā pakkamanti, pubbepi pakkamiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो अरञ्ञायतने रुक्खदेवता अहोसि। अथ द्वे हंसपोतका चित्तकूटपब्बता निक्खमित्वा तस्मिं रुक्खे निसीदित्वा गोचराय गन्त्वा निवत्तन्तापि तस्मिंयेव विस्समित्वा चित्तकूटं गच्छन्ति। गच्छन्ते गच्छन्ते काले तेसं बोधिसत्तेन सद्धिं विस्सासो अहोसि। गच्छन्ता च आगच्छन्ता च अञ्ञमञ्ञं सम्मोदित्वा धम्मकथं कथेत्वा पक्कमिंसु। अथेकदिवसं तेसु रुक्खग्गे निसीदित्वा बोधिसत्तेन सद्धिं कथेन्तेसु एको सिङ्गालो तस्स रुक्खस्स हेट्ठा ठत्वा तेहि हंसपोतकेहि सद्धिं मन्तेन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane rukkhadevatā ahosi. Atha dve haṃsapotakā cittakūṭapabbatā nikkhamitvā tasmiṃ rukkhe nisīditvā gocarāya gantvā nivattantāpi tasmiṃyeva vissamitvā cittakūṭaṃ gacchanti. Gacchante gacchante kāle tesaṃ bodhisattena saddhiṃ vissāso ahosi. Gacchantā ca āgacchantā ca aññamaññaṃ sammoditvā dhammakathaṃ kathetvā pakkamiṃsu. Athekadivasaṃ tesu rukkhagge nisīditvā bodhisattena saddhiṃ kathentesu eko siṅgālo tassa rukkhassa heṭṭhā ṭhatvā tehi haṃsapotakehi saddhiṃ mantento paṭhamaṃ gāthamāha –
७३.
73.
‘‘उच्चे विटभिमारुय्ह, मन्तयव्हो रहोगता।
‘‘Ucce viṭabhimāruyha, mantayavho rahogatā;
नीचे ओरुय्ह मन्तव्हो, मिगराजापि सोस्सती’’ति॥
Nīce oruyha mantavho, migarājāpi sossatī’’ti.
तत्थ उच्चे विटभिमारुय्हाति पकतिया च उच्चे इमस्मिं रुक्खे उच्चतरं एकं विटपं अभिरुहित्वा। मन्तयव्होति मन्तेथ कथेथ। नीचे ओरुय्हाति ओतरित्वा नीचे ठाने ठत्वा मन्तेथ। मिगराजापि सोस्सतीति अत्तानं मिगराजानं कत्वा आह। हंसपोतका जिगुच्छित्वा उट्ठाय चित्तकूटमेव गता।
Tattha ucce viṭabhimāruyhāti pakatiyā ca ucce imasmiṃ rukkhe uccataraṃ ekaṃ viṭapaṃ abhiruhitvā. Mantayavhoti mantetha kathetha. Nīce oruyhāti otaritvā nīce ṭhāne ṭhatvā mantetha. Migarājāpi sossatīti attānaṃ migarājānaṃ katvā āha. Haṃsapotakā jigucchitvā uṭṭhāya cittakūṭameva gatā.
तेसं गतकाले बोधिसत्तो सिङ्गालस्स दुतियं गाथमाह –
Tesaṃ gatakāle bodhisatto siṅgālassa dutiyaṃ gāthamāha –
७४.
74.
‘‘यं सुवण्णो सुवण्णेन, देवो देवेन मन्तये।
‘‘Yaṃ suvaṇṇo suvaṇṇena, devo devena mantaye;
किं तेत्थ चतुमट्ठस्स, बिलं पविस जम्बुका’’ति॥
Kiṃ tettha catumaṭṭhassa, bilaṃ pavisa jambukā’’ti.
तत्थ सुवण्णोति सुन्दरवण्णो। सुवण्णेनाति दुतियेन हंसपोतकेन। देवो देवेनाति तेयेव द्वे देवे कत्वा कथेति। चतुमट्ठस्साति सरीरेन जातिया सरेन गुणेनाति इमेहि चतूहि मट्ठस्स सुद्धस्साति अक्खरत्थो। असुद्धंयेव पन तं पसंसावचनेन निन्दन्तो एवमाह, चतूहि लामकस्स किं ते एत्थ सिङ्गालस्साति अयमेत्थ अधिप्पायो। ‘‘बिलं पविसा’’ति इदं बोधिसत्तो भेरवारम्मणं दस्सेत्वा तं पलापेन्तो आह।
Tattha suvaṇṇoti sundaravaṇṇo. Suvaṇṇenāti dutiyena haṃsapotakena. Devo devenāti teyeva dve deve katvā katheti. Catumaṭṭhassāti sarīrena jātiyā sarena guṇenāti imehi catūhi maṭṭhassa suddhassāti akkharattho. Asuddhaṃyeva pana taṃ pasaṃsāvacanena nindanto evamāha, catūhi lāmakassa kiṃ te ettha siṅgālassāti ayamettha adhippāyo. ‘‘Bilaṃ pavisā’’ti idaṃ bodhisatto bheravārammaṇaṃ dassetvā taṃ palāpento āha.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सिङ्गालो महल्लको अहोसि, द्वे हंसपोतका सारिपुत्तमोग्गल्लाना, रुक्खदेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā siṅgālo mahallako ahosi, dve haṃsapotakā sāriputtamoggallānā, rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
चतुमट्ठजातकवण्णना सत्तमा।
Catumaṭṭhajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १८७. चतुमट्ठजातकं • 187. Catumaṭṭhajātakaṃ
