| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๑๘๗] ๗. จตุมฎฺฐชาตกวณฺณนา
[187] 7. Catumaṭṭhajātakavaṇṇanā
อุเจฺจ วิฎภิมารุยฺหาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต อญฺญตรํ มหลฺลกภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ เอกทิวสํ กิร ทฺวีสุ อคฺคสาวเกสุ อญฺญมญฺญํ ปญฺหปุจฺฉนวิสฺสชฺชนกถาย นิสิเนฺนสุ เอโก มหลฺลโก ภิกฺขุ เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ตติโย หุตฺวา นิสีทิตฺวา ‘‘ภเนฺต, มยมฺปิ ตุเมฺห ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสาม, ตุเมฺหปิ อตฺตโน กงฺขํ อเมฺห ปุจฺฉถา’’ติ อาหฯ เถรา ตํ ชิคุจฺฉิตฺวา อุฎฺฐาย ปกฺกมิํสุฯ เถรานํ ธมฺมํ โสตุํ นิสินฺนปริสา สมาคมสฺส ภินฺนกาเล สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘กิํ อกาเล อาคตตฺถา’’ติ วุเตฺต ตํ การณํ อาโรจยิํสุฯ สตฺถา ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา เอตํ ชิคุจฺฉิตฺวา อกเถตฺวา ปกฺกมนฺติ, ปุเพฺพปิ ปกฺกมิํสู’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Ucceviṭabhimāruyhāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ mahallakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Ekadivasaṃ kira dvīsu aggasāvakesu aññamaññaṃ pañhapucchanavissajjanakathāya nisinnesu eko mahallako bhikkhu tesaṃ santikaṃ gantvā tatiyo hutvā nisīditvā ‘‘bhante, mayampi tumhe pañhaṃ pucchissāma, tumhepi attano kaṅkhaṃ amhe pucchathā’’ti āha. Therā taṃ jigucchitvā uṭṭhāya pakkamiṃsu. Therānaṃ dhammaṃ sotuṃ nisinnaparisā samāgamassa bhinnakāle satthu santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ akāle āgatatthā’’ti vutte taṃ kāraṇaṃ ārocayiṃsu. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva sāriputtamoggallānā etaṃ jigucchitvā akathetvā pakkamanti, pubbepi pakkamiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต อรญฺญายตเน รุกฺขเทวตา อโหสิฯ อถ เทฺว หํสโปตกา จิตฺตกูฎปพฺพตา นิกฺขมิตฺวา ตสฺมิํ รุเกฺข นิสีทิตฺวา โคจราย คนฺตฺวา นิวตฺตนฺตาปิ ตสฺมิํเยว วิสฺสมิตฺวา จิตฺตกูฎํ คจฺฉนฺติฯ คจฺฉเนฺต คจฺฉเนฺต กาเล เตสํ โพธิสเตฺตน สทฺธิํ วิสฺสาโส อโหสิฯ คจฺฉนฺตา จ อาคจฺฉนฺตา จ อญฺญมญฺญํ สโมฺมทิตฺวา ธมฺมกถํ กเถตฺวา ปกฺกมิํสุฯ อเถกทิวสํ เตสุ รุกฺขเคฺค นิสีทิตฺวา โพธิสเตฺตน สทฺธิํ กเถเนฺตสุ เอโก สิงฺคาโล ตสฺส รุกฺขสฺส เหฎฺฐา ฐตฺวา เตหิ หํสโปตเกหิ สทฺธิํ มเนฺตโนฺต ปฐมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane rukkhadevatā ahosi. Atha dve haṃsapotakā cittakūṭapabbatā nikkhamitvā tasmiṃ rukkhe nisīditvā gocarāya gantvā nivattantāpi tasmiṃyeva vissamitvā cittakūṭaṃ gacchanti. Gacchante gacchante kāle tesaṃ bodhisattena saddhiṃ vissāso ahosi. Gacchantā ca āgacchantā ca aññamaññaṃ sammoditvā dhammakathaṃ kathetvā pakkamiṃsu. Athekadivasaṃ tesu rukkhagge nisīditvā bodhisattena saddhiṃ kathentesu eko siṅgālo tassa rukkhassa heṭṭhā ṭhatvā tehi haṃsapotakehi saddhiṃ mantento paṭhamaṃ gāthamāha –
๗๓.
73.
‘‘อุเจฺจ วิฎภิมารุยฺห, มนฺตยโวฺห รโหคตา;
‘‘Ucce viṭabhimāruyha, mantayavho rahogatā;
นีเจ โอรุยฺห มนฺตโวฺห, มิคราชาปิ โสสฺสตี’’ติฯ
Nīce oruyha mantavho, migarājāpi sossatī’’ti.
ตตฺถ อุเจฺจ วิฎภิมารุยฺหาติ ปกติยา จ อุเจฺจ อิมสฺมิํ รุเกฺข อุจฺจตรํ เอกํ วิฎปํ อภิรุหิตฺวาฯ มนฺตยโวฺหติ มเนฺตถ กเถถฯ นีเจ โอรุยฺหาติ โอตริตฺวา นีเจ ฐาเน ฐตฺวา มเนฺตถฯ มิคราชาปิ โสสฺสตีติ อตฺตานํ มิคราชานํ กตฺวา อาหฯ หํสโปตกา ชิคุจฺฉิตฺวา อุฎฺฐาย จิตฺตกูฎเมว คตาฯ
Tattha ucce viṭabhimāruyhāti pakatiyā ca ucce imasmiṃ rukkhe uccataraṃ ekaṃ viṭapaṃ abhiruhitvā. Mantayavhoti mantetha kathetha. Nīce oruyhāti otaritvā nīce ṭhāne ṭhatvā mantetha. Migarājāpi sossatīti attānaṃ migarājānaṃ katvā āha. Haṃsapotakā jigucchitvā uṭṭhāya cittakūṭameva gatā.
เตสํ คตกาเล โพธิสโตฺต สิงฺคาลสฺส ทุติยํ คาถมาห –
Tesaṃ gatakāle bodhisatto siṅgālassa dutiyaṃ gāthamāha –
๗๔.
74.
‘‘ยํ สุวโณฺณ สุวเณฺณน, เทโว เทเวน มนฺตเย;
‘‘Yaṃ suvaṇṇo suvaṇṇena, devo devena mantaye;
กิํ เตตฺถ จตุมฎฺฐสฺส, พิลํ ปวิส ชมฺพุกา’’ติฯ
Kiṃ tettha catumaṭṭhassa, bilaṃ pavisa jambukā’’ti.
ตตฺถ สุวโณฺณติ สุนฺทรวโณฺณฯ สุวเณฺณนาติ ทุติเยน หํสโปตเกนฯ เทโว เทเวนาติ เตเยว เทฺว เทเว กตฺวา กเถติฯ จตุมฎฺฐสฺสาติ สรีเรน ชาติยา สเรน คุเณนาติ อิเมหิ จตูหิ มฎฺฐสฺส สุทฺธสฺสาติ อกฺขรโตฺถฯ อสุทฺธํเยว ปน ตํ ปสํสาวจเนน นินฺทโนฺต เอวมาห, จตูหิ ลามกสฺส กิํ เต เอตฺถ สิงฺคาลสฺสาติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโยฯ ‘‘พิลํ ปวิสา’’ติ อิทํ โพธิสโตฺต เภรวารมฺมณํ ทเสฺสตฺวา ตํ ปลาเปโนฺต อาหฯ
Tattha suvaṇṇoti sundaravaṇṇo. Suvaṇṇenāti dutiyena haṃsapotakena. Devo devenāti teyeva dve deve katvā katheti. Catumaṭṭhassāti sarīrena jātiyā sarena guṇenāti imehi catūhi maṭṭhassa suddhassāti akkharattho. Asuddhaṃyeva pana taṃ pasaṃsāvacanena nindanto evamāha, catūhi lāmakassa kiṃ te ettha siṅgālassāti ayamettha adhippāyo. ‘‘Bilaṃ pavisā’’ti idaṃ bodhisatto bheravārammaṇaṃ dassetvā taṃ palāpento āha.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา สิงฺคาโล มหลฺลโก อโหสิ, เทฺว หํสโปตกา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา, รุกฺขเทวตา ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā siṅgālo mahallako ahosi, dve haṃsapotakā sāriputtamoggallānā, rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
จตุมฎฺฐชาตกวณฺณนา สตฺตมาฯ
Catumaṭṭhajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๑๘๗. จตุมฎฺฐชาตกํ • 187. Catumaṭṭhajātakaṃ
