Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဟာဝိဘင္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာ
Catutthajjhānakathā
သုခသ္သ စ ပဟာနာ ဒုက္ခသ္သ စ ပဟာနာတိ ကာယိကသုခသ္သ စ ကာယိကဒုက္ခသ္သ စ ပဟာနာ။ ပုဗ္ဗေဝာတိ တဉ္စ ခော ပုဗ္ဗေဝ, န စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ခဏေ ။ သောမနသ္သဒောမနသ္သာနံ အတ္ထင္ဂမာတိ စေတသိကသုခသ္သ စ စေတသိကဒုက္ခသ္သ စာတိ ဣမေသမ္ပိ ဒ္ဝိန္နံ ပုဗ္ဗေဝ အတ္ထင္ဂမာ ပဟာနာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကဒာ ပန နေသံ ပဟာနံ ဟောတိ? စတုန္နံ ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေ။ သောမနသ္သဉ္ဟိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသ္သ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယတိ, ဒုက္ခဒောမနသ္သသုခာနိ ပဌမဒုတိယတတိယာနံ ဥပစာရက္ခဏေသု။ ဧဝမေတေသံ ပဟာနက္ကမေန အဝုတ္တာနံ, ဣန္ဒ္ရိယဝိဘင္ဂေ ပန ဣန္ဒ္ရိယာနံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေနေဝ ဣဓာပိ ဝုတ္တာနံ သုခဒုက္ခသောမနသ္သ ဒောမနသ္သာနံ ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānāti kāyikasukhassa ca kāyikadukkhassa ca pahānā. Pubbevāti tañca kho pubbeva, na catutthajjhānakkhaṇe . Somanassadomanassānaṃ atthaṅgamāti cetasikasukhassa ca cetasikadukkhassa cāti imesampi dvinnaṃ pubbeva atthaṅgamā pahānā icceva vuttaṃ hoti. Kadā pana nesaṃ pahānaṃ hoti? Catunnaṃ jhānānaṃ upacārakkhaṇe. Somanassañhi catutthajjhānassa upacārakkhaṇeyeva pahīyati, dukkhadomanassasukhāni paṭhamadutiyatatiyānaṃ upacārakkhaṇesu. Evametesaṃ pahānakkamena avuttānaṃ, indriyavibhaṅge pana indriyānaṃ uddesakkameneva idhāpi vuttānaṃ sukhadukkhasomanassa domanassānaṃ pahānaṃ veditabbaṃ.
ယဒိ ပနေတာနိ တသ္သ တသ္သ ဈာနသ္သုပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယန္တိ, အထ ကသ္မာ ‘‘ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒ္ရိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ။ပေ.။ ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒ္ရိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ။ ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ။ သုခိန္ဒ္ရိယံ။ သောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သုခသ္သ စ ပဟာနာ။ပေ.။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ဧတ္ထုပ္ပန္နံ သောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၅၁၀) ဧဝံ ဈာနေသ္ဝေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ? အတိသယနိရောဓတ္တာ။ အတိသယနိရောဓော ဟိ နေသံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု, န နိရောဓောယေဝ; နိရောဓောယေဝ ပန ဥပစာရက္ခဏေ, နာတိသယနိရောဓော။ တထာ ဟိ နာနာဝဇ္ဇနေ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ နိရုဒ္ဓသ္သာပိ ဒုက္ခိန္ဒ္ရိယသ္သ ဍံသမကသာဒိသမ္ဖသ္သေန ဝာ ဝိသမာသနုပတာပေန ဝာ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တ္ဝေဝ အန္တောအပ္ပနာယံ။ ဥပစာရေ ဝာ နိရုဒ္ဓမ္ပေတံ န သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ; ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ။ အန္တောအပ္ပနာယံ ပန ပီတိဖရဏေန သဗ္ဗော ကာယော သုခောက္ကန္တော ဟောတိ။ သုခောက္ကန္တကာယသ္သ စ သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ ဒုက္ခိန္ဒ္ရိယံ; ပဋိပက္ခေန ဝိဟတတ္တာ။ နာနာဝဇ္ဇနေ ဧဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနသ္သ ဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယသ္သ ယသ္မာ ဧတံ ဝိတက္ကဝိစာရပ္ပစ္စယေပိ ကာယကိလမထေ စိတ္တုပဃာတေ စ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယတ္ထ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ။ အပ္ပဟီနာ ဧဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ တတ္ထသ္သ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ; အပ္ပဟီနပစ္စယတ္တာ။ န တ္ဝေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနေ; ပဟီနပစ္စယတ္တာ။ တထာ တတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနသ္သာပိ သုခိန္ဒ္ရိယသ္သ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋကာယသ္သ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တ္ဝေဝ တတိယဇ္ဈာနေ။ တတိယဇ္ဈာနေ ဟိ သုခသ္သ ပစ္စယဘူတာ ပီတိ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓာတိ။ တထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနသ္သာပိ သောမနသ္သိန္ဒ္ရိယသ္သ အာသန္နတ္တာ, အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ဥပေက္ခာယ အဘာဝေန သမ္မာ အနတိက္ကန္တတ္တာ စ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တ္ဝေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ။ တသ္မာ ဧဝ စ ‘‘ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒ္ရိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အပရိသေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ။
Yadi panetāni tassa tassa jhānassupacārakkhaṇeyeva pahīyanti, atha kasmā ‘‘kattha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati, etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati. Kattha cuppannaṃ domanassindriyaṃ… sukhindriyaṃ… somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā…pe… catutthajjhānaṃ upasampajja viharati, etthuppannaṃ somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’ti (saṃ. ni. 5.510) evaṃ jhānesveva nirodho vuttoti? Atisayanirodhattā. Atisayanirodho hi nesaṃ paṭhamajjhānādīsu, na nirodhoyeva; nirodhoyeva pana upacārakkhaṇe, nātisayanirodho. Tathā hi nānāvajjane paṭhamajjhānūpacāre niruddhassāpi dukkhindriyassa ḍaṃsamakasādisamphassena vā visamāsanupatāpena vā siyā uppatti, na tveva antoappanāyaṃ. Upacāre vā niruddhampetaṃ na suṭṭhu niruddhaṃ hoti; paṭipakkhena avihatattā. Antoappanāyaṃ pana pītipharaṇena sabbo kāyo sukhokkanto hoti. Sukhokkantakāyassa ca suṭṭhu niruddhaṃ hoti dukkhindriyaṃ; paṭipakkhena vihatattā. Nānāvajjane eva ca dutiyajjhānūpacāre pahīnassa domanassindriyassa yasmā etaṃ vitakkavicārappaccayepi kāyakilamathe cittupaghāte ca sati uppajjati, vitakkavicārābhāve neva uppajjati. Yattha pana uppajjati tattha vitakkavicārabhāve. Appahīnā eva ca dutiyajjhānūpacāre vitakkavicārāti tatthassa siyā uppatti; appahīnapaccayattā. Na tveva dutiyajjhāne; pahīnapaccayattā. Tathā tatiyajjhānūpacāre pahīnassāpi sukhindriyassa pītisamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭakāyassa siyā uppatti, na tveva tatiyajjhāne. Tatiyajjhāne hi sukhassa paccayabhūtā pīti sabbaso niruddhāti. Tathā catutthajjhānūpacāre pahīnassāpi somanassindriyassa āsannattā, appanāppattāya upekkhāya abhāvena sammā anatikkantattā ca siyā uppatti, na tveva catutthajjhāne. Tasmā eva ca ‘‘etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’ti tattha tattha aparisesaggahaṇaṃ katanti.
ဧတ္ထာဟ – ‘‘အထေဝံ တသ္သ တသ္သ ဈာနသ္သူပစာရေ ပဟီနာပိ ဧတာ ဝေဒနာ ဣဓ ကသ္မာ သမာဟရီ’’တိ? သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ ယာ ဟိ အယံ ‘‘အဒုက္ခမသုခ’’န္တိ ဧတ္ထ အဒုက္ခမသုခာ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, သာ သုခုမာ အတိဒုဗ္ဗိညေယ္ယာ န သက္ကာ သုခေန ဂဟေတုံ။ တသ္မာ ယထာ နာမ ဒုဋ္ဌသ္သ ယထာ ဝာ တထာ ဝာ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယသ္သ ဂောဏသ္သ ဂဟဏတ္ထံ ဂောပော ဧကသ္မိံ ဝဇေ သဗ္ဗေ ဂာဝော သမာဟရတိ, အထေကေကံ နီဟရန္တော ပဋိပာဋိယာ အာဂတံ ‘‘အယံ သော, ဂဏ္ဟထ န’’န္တိ တမ္ပိ ဂာဟာပယတိ; ဧဝမေဝ ဘဂဝာ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သဗ္ဗာ ဧတာ သမာဟရိ။ ဧဝဉ္ဟိ သမာဟဋာ ဧတာ ဒသ္သေတ္ဝာ ‘‘ယံ နေဝ သုခံ န ဒုက္ခံ န သောမနသ္သံ န ဒောမနသ္သံ, အယံ အဒုက္ခမသုခာ ဝေဒနာ’’တိ သက္ကာ ဟောတိ ဧသာ ဂာဟယိတုံ။
Etthāha – ‘‘athevaṃ tassa tassa jhānassūpacāre pahīnāpi etā vedanā idha kasmā samāharī’’ti? Sukhaggahaṇatthaṃ. Yā hi ayaṃ ‘‘adukkhamasukha’’nti ettha adukkhamasukhā vedanā vuttā, sā sukhumā atidubbiññeyyā na sakkā sukhena gahetuṃ. Tasmā yathā nāma duṭṭhassa yathā vā tathā vā upasaṅkamitvā gahetuṃ asakkuṇeyyassa goṇassa gahaṇatthaṃ gopo ekasmiṃ vaje sabbe gāvo samāharati, athekekaṃ nīharanto paṭipāṭiyā āgataṃ ‘‘ayaṃ so, gaṇhatha na’’nti tampi gāhāpayati; evameva bhagavā sukhaggahaṇatthaṃ sabbā etā samāhari. Evañhi samāhaṭā etā dassetvā ‘‘yaṃ neva sukhaṃ na dukkhaṃ na somanassaṃ na domanassaṃ, ayaṃ adukkhamasukhā vedanā’’ti sakkā hoti esā gāhayituṃ.
အပိစ အဒုက္ခမသုခာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ပစ္စယဒသ္သနတ္ထဉ္စာပိ ဧတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခပ္ပဟာနာဒယော ဟိ တသ္သာ ပစ္စယာ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရော ခော, အာဝုသော, ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ။ ဣဓာဝုသော, ဘိက္ခု, သုခသ္သ စ ပဟာနာ။ပေ.။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဣမေ ခော, အာဝုသော, စတ္တာရော ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၄၅၈)။ ယထာ ဝာ အညတ္ထ ပဟီနာပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော တတိယမဂ္ဂသ္သ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ တတ္ထ ပဟီနာတိ ဝုတ္တာ; ဧဝံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထမ္ပေတသ္သ ဈာနသ္သေတာ ဣဓ ဝုတ္တာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပစ္စယဃာတေန ဝာ ဧတ္ထ ရာဂဒောသာနံ အတိဒူရဘာဝံ ဒသ္သေတုမ္ပေတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတာသု ဟိ သုခံ သောမနသ္သသ္သ ပစ္စယော, သောမနသ္သံ ရာဂသ္သ, ဒုက္ခံ ဒောမနသ္သသ္သ, ဒောမနသ္သံ ဒောသသ္သ။ သုခာဒိဃာတေန စ တေ သပ္ပစ္စယာ ရာဂဒောသာ ဟတာတိ အတိဒူရေ ဟောန္တီတိ။
Apica adukkhamasukhāya cetovimuttiyā paccayadassanatthañcāpi etā vuttāti veditabbā. Sukhappahānādayo hi tassā paccayā. Yathāha – ‘‘cattāro kho, āvuso, paccayā adukkhamasukhāya cetovimuttiyā samāpattiyā. Idhāvuso, bhikkhu, sukhassa ca pahānā…pe… catutthajjhānaṃ upasampajja viharati. Ime kho, āvuso, cattāro paccayā adukkhamasukhāya cetovimuttiyā samāpattiyā’’ti (ma. ni. 1.458). Yathā vā aññattha pahīnāpi sakkāyadiṭṭhiādayo tatiyamaggassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ tattha pahīnāti vuttā; evaṃ vaṇṇabhaṇanatthampetassa jhānassetā idha vuttātipi veditabbā. Paccayaghātena vā ettha rāgadosānaṃ atidūrabhāvaṃ dassetumpetā vuttāti veditabbā. Etāsu hi sukhaṃ somanassassa paccayo, somanassaṃ rāgassa, dukkhaṃ domanassassa, domanassaṃ dosassa. Sukhādighātena ca te sappaccayā rāgadosā hatāti atidūre hontīti.
အဒုက္ခမသုခန္တိ ဒုက္ခာဘာဝေန အဒုက္ခံ, သုခာဘာဝေန အသုခံ။ ဧတေနေတ္ထ ဒုက္ခသုခပဋိပက္ခဘူတံ တတိယဝေဒနံ ဒီပေတိ, န ဒုက္ခသုခာဘာဝမတ္တံ။ တတိယဝေဒနာ နာမ – အဒုက္ခမသုခာ, ဥပေက္ခာတိပိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ, မဇ္ဈတ္တရသာ, အဝိဘူတပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သုခနိရောဓပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိန္တိ ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပာရိသုဒ္ဓိံ။ ဣမသ္မိဉ္ဟိ ဈာနေ သုပရိသုဒ္ဓာ သတိ။ ယာ စ တသ္သာ သတိယာ ပာရိသုဒ္ဓိ, သာ ဥပေက္ခာယ ကတာ န အညေန; တသ္မာ ဧတံ ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဘင္ဂေပိ ဝုတ္တံ – ‘‘အယံ သတိ ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဝိသဒာ ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓာ ပရိယောဒာတာ, တေန ဝုစ္စတိ – ‘ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိ’’’န္တိ (ဝိဘ. ၅၉၇)။ ယာယ စ ဥပေက္ခာယ ဧတ္ထ သတိယာ ပာရိသုဒ္ဓိ ဟောတိ, သာ အတ္ထတော တတ္ရမဇ္ဈတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ တာယ သတိယေဝ ပရိသုဒ္ဓာ, အပိစ ခော သဗ္ဗေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ; သတိသီသေန ပန ဒေသနာ ဝုတ္တာ။
Adukkhamasukhanti dukkhābhāvena adukkhaṃ, sukhābhāvena asukhaṃ. Etenettha dukkhasukhapaṭipakkhabhūtaṃ tatiyavedanaṃ dīpeti, na dukkhasukhābhāvamattaṃ. Tatiyavedanā nāma – adukkhamasukhā, upekkhātipi vuccati. Sā iṭṭhāniṭṭhaviparītānubhavanalakkhaṇā, majjhattarasā, avibhūtapaccupaṭṭhānā, sukhanirodhapadaṭṭhānāti veditabbā. Upekkhāsatipārisuddhinti upekkhāya janitasatipārisuddhiṃ. Imasmiñhi jhāne suparisuddhā sati. Yā ca tassā satiyā pārisuddhi, sā upekkhāya katā na aññena; tasmā etaṃ upekkhāsatipārisuddhinti vuccati. Vibhaṅgepi vuttaṃ – ‘‘ayaṃ sati imāya upekkhāya visadā hoti parisuddhā pariyodātā, tena vuccati – ‘upekkhāsatipārisuddhi’’’nti (vibha. 597). Yāya ca upekkhāya ettha satiyā pārisuddhi hoti, sā atthato tatramajjhattatā veditabbā. Na kevalañcettha tāya satiyeva parisuddhā, apica kho sabbepi sampayuttadhammā; satisīsena pana desanā vuttā.
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အယံ ဥပေက္ခာ ဟေဋ္ဌာပိ တီသု ဈာနေသု ဝိဇ္ဇတိ, ယထာ ပန ဒိဝာ သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝာ သောမ္မဘာဝေန စ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝာ သဘာဂာယ ရတ္တိယာ အလာဘာ ဒိဝာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ စန္ဒလေခာ အပရိသုဒ္ဓာ ဟောတိ အပရိယောဒာတာ; ဧဝမယမ္ပိ တတ္ရမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခာ ဝိတက္ကဝိစာရာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝာ သဘာဂာယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ အလာဘာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ ပဌမာဒိဇ္ဈာနဘေဒေသု အပရိသုဒ္ဓာ ဟောတိ။ တသ္သာ စ အပရိသုဒ္ဓာယ ဒိဝာ အပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခာယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော အပရိသုဒ္ဓာဝ ဟောန္တိ; တသ္မာ တေသု ဧကမ္ပိ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ န ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝာဘာဝာ သဘာဂာယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ ပဋိလာဘာ အယံ တတ္ရမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခာ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓာ, တသ္သာ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခာယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော ပရိသုဒ္ဓာ ဟောန္တိ ပရိယောဒာတာ, တသ္မာ ဣဒမေဝ ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Tattha kiñcāpi ayaṃ upekkhā heṭṭhāpi tīsu jhānesu vijjati, yathā pana divā sūriyappabhābhibhavā sommabhāvena ca attano upakārakattena vā sabhāgāya rattiyā alābhā divā vijjamānāpi candalekhā aparisuddhā hoti apariyodātā; evamayampi tatramajjhattupekkhācandalekhā vitakkavicārādipaccanīkadhammatejābhibhavā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā alābhā vijjamānāpi paṭhamādijjhānabhedesu aparisuddhā hoti. Tassā ca aparisuddhāya divā aparisuddhacandalekhāya pabhā viya sahajātāpi satiādayo aparisuddhāva honti; tasmā tesu ekampi ‘‘upekkhāsatipārisuddhi’’nti na vuttaṃ. Idha pana vitakkādipaccanīkadhammatejābhibhavābhāvā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā paṭilābhā ayaṃ tatramajjhattupekkhācandalekhā ativiya parisuddhā, tassā parisuddhattā parisuddhacandalekhāya pabhā viya sahajātāpi satiādayo parisuddhā honti pariyodātā, tasmā idameva upekkhāsatipārisuddhinti vuttanti veditabbaṃ.
စတုတ္ထန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတော စတုတ္ထံ။ ဣဒံ စတုတ္ထံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ စတုတ္ထံ။ ဈာနန္တိ ဧတ္ထ ယထာ တတိယံ ဥပေက္ခာဒီဟိ ပဉ္စင္ဂိကံ; ဧဝမိဒံ ဥပေက္ခာဒီဟိ တိဝင္ဂိကံ။ ယထာဟ – ‘‘ဈာနန္တိ ဥပေက္ခာ, သတိ စိတ္တသ္သေကဂ္ဂတာ’’တိ။ ပရိယာယော ဧဝ စေသော။ ဌပေတ္ဝာ ပန သတိံ ဥပေက္ခေကဂ္ဂတမေဝ ဂဟေတ္ဝာ နိပ္ပရိယာယေန ဒုဝင္ဂိကမေဝေတံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကတမံ တသ္မိံ သမယေ ဒုဝင္ဂိကံ ဈာနံ ဟောတိ? ဥပေက္ခာ, စိတ္တသ္သေကဂ္ဂတာ’’တိ (ဓ. သ. ၁၆၅)။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝာတိ။
Catutthanti gaṇanānupubbato catutthaṃ. Idaṃ catutthaṃ samāpajjatītipi catutthaṃ. Jhānanti ettha yathā tatiyaṃ upekkhādīhi pañcaṅgikaṃ; evamidaṃ upekkhādīhi tivaṅgikaṃ. Yathāha – ‘‘jhānanti upekkhā, sati cittassekaggatā’’ti. Pariyāyo eva ceso. Ṭhapetvā pana satiṃ upekkhekaggatameva gahetvā nippariyāyena duvaṅgikamevetaṃ hoti. Yathāha – ‘‘katamaṃ tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti? Upekkhā, cittassekaggatā’’ti (dha. sa. 165). Sesaṃ vuttanayamevāti.
စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Catutthajjhānakathā niṭṭhitā.