| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
චතුත්‌ථජ්‌ඣානකථා
Catutthajjhānakathā
සුඛස්‌ස ච පහානා දුක්‌ඛස්‌ස ච පහානාති කායිකසුඛස්‌ස ච කායිකදුක්‌ඛස්‌ස ච පහානා. පුබ්‌බෙවාති තඤ්‌ච ඛො පුබ්‌බෙව, න චතුත්‌ථජ්‌ඣානක්‌ඛණෙ . සොමනස්‌සදොමනස්‌සානං අත්‌ථඞ්‌ගමාති චෙතසිකසුඛස්‌ස ච චෙතසිකදුක්‌ඛස්‌ස චාති ඉමෙසම්‌පි ද්‌වින්‌නං පුබ්‌බෙව අත්‌ථඞ්‌ගමා පහානා ඉච්‌චෙව වුත්‌තං හොති. කදා පන නෙසං පහානං හොති? චතුන්‌නං ඣානානං උපචාරක්‌ඛණෙ. සොමනස්‌සඤ්‌හි චතුත්‌ථජ්‌ඣානස්‌ස උපචාරක්‌ඛණෙයෙව පහීයති, දුක්‌ඛදොමනස්‌සසුඛානි පඨමදුතියතතියානං උපචාරක්‌ඛණෙසු. එවමෙතෙසං පහානක්‌කමෙන අවුත්‌තානං, ඉන්‌ද්‍රියවිභඞ්‌ගෙ පන ඉන්‌ද්‍රියානං උද්‌දෙසක්‌කමෙනෙව ඉධාපි වුත්‌තානං සුඛදුක්‌ඛසොමනස්‌ස දොමනස්‌සානං පහානං වෙදිතබ්‌බං.
Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānāti kāyikasukhassa ca kāyikadukkhassa ca pahānā. Pubbevāti tañca kho pubbeva, na catutthajjhānakkhaṇe . Somanassadomanassānaṃ atthaṅgamāti cetasikasukhassa ca cetasikadukkhassa cāti imesampi dvinnaṃ pubbeva atthaṅgamā pahānā icceva vuttaṃ hoti. Kadā pana nesaṃ pahānaṃ hoti? Catunnaṃ jhānānaṃ upacārakkhaṇe. Somanassañhi catutthajjhānassa upacārakkhaṇeyeva pahīyati, dukkhadomanassasukhāni paṭhamadutiyatatiyānaṃ upacārakkhaṇesu. Evametesaṃ pahānakkamena avuttānaṃ, indriyavibhaṅge pana indriyānaṃ uddesakkameneva idhāpi vuttānaṃ sukhadukkhasomanassa domanassānaṃ pahānaṃ veditabbaṃ.
යදි පනෙතානි තස්‌ස තස්‌ස ඣානස්‌සුපචාරක්‌ඛණෙයෙව පහීයන්‌ති, අථ කස්‌මා ‘‘කත්‌ථ චුප්‌පන්‌නං දුක්‌ඛින්‌ද්‍රියං අපරිසෙසං නිරුජ්‌ඣති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු විවිච්‌චෙව කාමෙහි…පෙ.… පඨමජ්‌ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති, එත්‌ථුප්‌පන්‌නං දුක්‌ඛින්‌ද්‍රියං අපරිසෙසං නිරුජ්‌ඣති. කත්‌ථ චුප්‌පන්‌නං දොමනස්‌සින්‌ද්‍රියං… සුඛින්‌ද්‍රියං… සොමනස්‌සින්‌ද්‍රියං අපරිසෙසං නිරුජ්‌ඣති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සුඛස්‌ස ච පහානා…පෙ.… චතුත්‌ථජ්‌ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති, එත්‌ථුප්‌පන්‌නං සොමනස්‌සින්‌ද්‍රියං අපරිසෙසං නිරුජ්‌ඣතී’’ති (සං. නි. 5.510) එවං ඣානෙස්‌වෙව නිරොධො වුත්‌තොති? අතිසයනිරොධත්‌තා. අතිසයනිරොධො හි නෙසං පඨමජ්‌ඣානාදීසු, න නිරොධොයෙව; නිරොධොයෙව පන උපචාරක්‌ඛණෙ, නාතිසයනිරොධො. තථා හි නානාවජ්‌ජනෙ පඨමජ්‌ඣානූපචාරෙ නිරුද්‌ධස්‌සාපි දුක්‌ඛින්‌ද්‍රියස්‌ස ඩංසමකසාදිසම්‌ඵස්‌සෙන වා විසමාසනුපතාපෙන වා සියා උප්‌පත්‌ති, න ත්‌වෙව අන්‌තොඅප්‌පනායං. උපචාරෙ වා නිරුද්‌ධම්‌පෙතං න සුට්‌ඨු නිරුද්‌ධං හොති; පටිපක්‌ඛෙන අවිහතත්‌තා. අන්‌තොඅප්‌පනායං පන පීතිඵරණෙන සබ්‌බො කායො සුඛොක්‌කන්‌තො හොති. සුඛොක්‌කන්‌තකායස්‌ස ච සුට්‌ඨු නිරුද්‌ධං හොති දුක්‌ඛින්‌ද්‍රියං; පටිපක්‌ඛෙන විහතත්‌තා. නානාවජ්‌ජනෙ එව ච දුතියජ්‌ඣානූපචාරෙ පහීනස්‌ස දොමනස්‌සින්‌ද්‍රියස්‌ස යස්‌මා එතං විතක්‌කවිචාරප්‌පච්‌චයෙපි කායකිලමථෙ චිත්‌තුපඝාතෙ ච සති උප්‌පජ්‌ජති, විතක්‌කවිචාරාභාවෙ නෙව උප්‌පජ්‌ජති. යත්‌ථ පන උප්‌පජ්‌ජති තත්‌ථ විතක්‌කවිචාරභාවෙ. අප්‌පහීනා එව ච දුතියජ්‌ඣානූපචාරෙ විතක්‌කවිචාරාති තත්‌ථස්‌ස සියා උප්‌පත්‌ති; අප්‌පහීනපච්‌චයත්‌තා. න ත්‌වෙව දුතියජ්‌ඣානෙ; පහීනපච්‌චයත්‌තා. තථා තතියජ්‌ඣානූපචාරෙ පහීනස්‌සාපි සුඛින්‌ද්‍රියස්‌ස පීතිසමුට්‌ඨානපණීතරූපඵුටකායස්‌ස සියා උප්‌පත්‌ති, න ත්‌වෙව තතියජ්‌ඣානෙ. තතියජ්‌ඣානෙ හි සුඛස්‌ස පච්‌චයභූතා පීති සබ්‌බසො නිරුද්‌ධාති. තථා චතුත්‌ථජ්‌ඣානූපචාරෙ පහීනස්‌සාපි සොමනස්‌සින්‌ද්‍රියස්‌ස ආසන්‌නත්‌තා, අප්‌පනාප්‌පත්‌තාය උපෙක්‌ඛාය අභාවෙන සම්‌මා අනතික්‌කන්‌තත්‌තා ච සියා උප්‌පත්‌ති, න ත්‌වෙව චතුත්‌ථජ්‌ඣානෙ. තස්‌මා එව ච ‘‘එත්‌ථුප්‌පන්‌නං දුක්‌ඛින්‌ද්‍රියං අපරිසෙසං නිරුජ්‌ඣතී’’ති තත්‌ථ තත්‌ථ අපරිසෙසග්‌ගහණං කතන්‌ති.
Yadi panetāni tassa tassa jhānassupacārakkhaṇeyeva pahīyanti, atha kasmā ‘‘kattha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati, etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati. Kattha cuppannaṃ domanassindriyaṃ… sukhindriyaṃ… somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā…pe… catutthajjhānaṃ upasampajja viharati, etthuppannaṃ somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’ti (saṃ. ni. 5.510) evaṃ jhānesveva nirodho vuttoti? Atisayanirodhattā. Atisayanirodho hi nesaṃ paṭhamajjhānādīsu, na nirodhoyeva; nirodhoyeva pana upacārakkhaṇe, nātisayanirodho. Tathā hi nānāvajjane paṭhamajjhānūpacāre niruddhassāpi dukkhindriyassa ḍaṃsamakasādisamphassena vā visamāsanupatāpena vā siyā uppatti, na tveva antoappanāyaṃ. Upacāre vā niruddhampetaṃ na suṭṭhu niruddhaṃ hoti; paṭipakkhena avihatattā. Antoappanāyaṃ pana pītipharaṇena sabbo kāyo sukhokkanto hoti. Sukhokkantakāyassa ca suṭṭhu niruddhaṃ hoti dukkhindriyaṃ; paṭipakkhena vihatattā. Nānāvajjane eva ca dutiyajjhānūpacāre pahīnassa domanassindriyassa yasmā etaṃ vitakkavicārappaccayepi kāyakilamathe cittupaghāte ca sati uppajjati, vitakkavicārābhāve neva uppajjati. Yattha pana uppajjati tattha vitakkavicārabhāve. Appahīnā eva ca dutiyajjhānūpacāre vitakkavicārāti tatthassa siyā uppatti; appahīnapaccayattā. Na tveva dutiyajjhāne; pahīnapaccayattā. Tathā tatiyajjhānūpacāre pahīnassāpi sukhindriyassa pītisamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭakāyassa siyā uppatti, na tveva tatiyajjhāne. Tatiyajjhāne hi sukhassa paccayabhūtā pīti sabbaso niruddhāti. Tathā catutthajjhānūpacāre pahīnassāpi somanassindriyassa āsannattā, appanāppattāya upekkhāya abhāvena sammā anatikkantattā ca siyā uppatti, na tveva catutthajjhāne. Tasmā eva ca ‘‘etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’ti tattha tattha aparisesaggahaṇaṃ katanti.
එත්‌ථාහ – ‘‘අථෙවං තස්‌ස තස්‌ස ඣානස්‌සූපචාරෙ පහීනාපි එතා වෙදනා ඉධ කස්‌මා සමාහරී’’ති? සුඛග්‌ගහණත්‌ථං. යා හි අයං ‘‘අදුක්‌ඛමසුඛ’’න්‌ති එත්‌ථ අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා වුත්‌තා, සා සුඛුමා අතිදුබ්‌බිඤ්‌ඤෙය්‍යා න සක්‌කා සුඛෙන ගහෙතුං. තස්‌මා යථා නාම දුට්‌ඨස්‌ස යථා වා තථා වා උපසඞ්‌කමිත්‌වා ගහෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යස්‌ස ගොණස්‌ස ගහණත්‌ථං ගොපො එකස්‌මිං වජෙ සබ්‌බෙ ගාවො සමාහරති, අථෙකෙකං නීහරන්‌තො පටිපාටියා ආගතං ‘‘අයං සො, ගණ්‌හථ න’’න්‌ති තම්‌පි ගාහාපයති; එවමෙව භගවා සුඛග්‌ගහණත්‌ථං සබ්‌බා එතා සමාහරි. එවඤ්‌හි සමාහටා එතා දස්‌සෙත්‌වා ‘‘යං නෙව සුඛං න දුක්‌ඛං න සොමනස්‌සං න දොමනස්‌සං, අයං අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා’’ති සක්‌කා හොති එසා ගාහයිතුං.
Etthāha – ‘‘athevaṃ tassa tassa jhānassūpacāre pahīnāpi etā vedanā idha kasmā samāharī’’ti? Sukhaggahaṇatthaṃ. Yā hi ayaṃ ‘‘adukkhamasukha’’nti ettha adukkhamasukhā vedanā vuttā, sā sukhumā atidubbiññeyyā na sakkā sukhena gahetuṃ. Tasmā yathā nāma duṭṭhassa yathā vā tathā vā upasaṅkamitvā gahetuṃ asakkuṇeyyassa goṇassa gahaṇatthaṃ gopo ekasmiṃ vaje sabbe gāvo samāharati, athekekaṃ nīharanto paṭipāṭiyā āgataṃ ‘‘ayaṃ so, gaṇhatha na’’nti tampi gāhāpayati; evameva bhagavā sukhaggahaṇatthaṃ sabbā etā samāhari. Evañhi samāhaṭā etā dassetvā ‘‘yaṃ neva sukhaṃ na dukkhaṃ na somanassaṃ na domanassaṃ, ayaṃ adukkhamasukhā vedanā’’ti sakkā hoti esā gāhayituṃ.
අපිච අදුක්‌ඛමසුඛාය චෙතොවිමුත්‌තියා පච්‌චයදස්‌සනත්‌ථඤ්‌චාපි එතා වුත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා. සුඛප්‌පහානාදයො හි තස්‌සා පච්‌චයා. යථාහ – ‘‘චත්‌තාරො ඛො, ආවුසො, පච්‌චයා අදුක්‌ඛමසුඛාය චෙතොවිමුත්‌තියා සමාපත්‌තියා. ඉධාවුසො, භික්‌ඛු, සුඛස්‌ස ච පහානා…පෙ.… චතුත්‌ථජ්‌ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. ඉමෙ ඛො, ආවුසො, චත්‌තාරො පච්‌චයා අදුක්‌ඛමසුඛාය චෙතොවිමුත්‌තියා සමාපත්‌තියා’’ති (ම. නි. 1.458). යථා වා අඤ්‌ඤත්‌ථ පහීනාපි සක්‌කායදිට්‌ඨිආදයො තතියමග්‌ගස්‌ස වණ්‌ණභණනත්‌ථං තත්‌ථ පහීනාති වුත්‌තා; එවං වණ්‌ණභණනත්‌ථම්‌පෙතස්‌ස ඣානස්‌සෙතා ඉධ වුත්‌තාතිපි වෙදිතබ්‌බා. පච්‌චයඝාතෙන වා එත්‌ථ රාගදොසානං අතිදූරභාවං දස්‌සෙතුම්‌පෙතා වුත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා. එතාසු හි සුඛං සොමනස්‌සස්‌ස පච්‌චයො, සොමනස්‌සං රාගස්‌ස, දුක්‌ඛං දොමනස්‌සස්‌ස, දොමනස්‌සං දොසස්‌ස. සුඛාදිඝාතෙන ච තෙ සප්‌පච්‌චයා රාගදොසා හතාති අතිදූරෙ හොන්‌තීති.
Apica adukkhamasukhāya cetovimuttiyā paccayadassanatthañcāpi etā vuttāti veditabbā. Sukhappahānādayo hi tassā paccayā. Yathāha – ‘‘cattāro kho, āvuso, paccayā adukkhamasukhāya cetovimuttiyā samāpattiyā. Idhāvuso, bhikkhu, sukhassa ca pahānā…pe… catutthajjhānaṃ upasampajja viharati. Ime kho, āvuso, cattāro paccayā adukkhamasukhāya cetovimuttiyā samāpattiyā’’ti (ma. ni. 1.458). Yathā vā aññattha pahīnāpi sakkāyadiṭṭhiādayo tatiyamaggassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ tattha pahīnāti vuttā; evaṃ vaṇṇabhaṇanatthampetassa jhānassetā idha vuttātipi veditabbā. Paccayaghātena vā ettha rāgadosānaṃ atidūrabhāvaṃ dassetumpetā vuttāti veditabbā. Etāsu hi sukhaṃ somanassassa paccayo, somanassaṃ rāgassa, dukkhaṃ domanassassa, domanassaṃ dosassa. Sukhādighātena ca te sappaccayā rāgadosā hatāti atidūre hontīti.
අදුක්‌ඛමසුඛන්‌ති දුක්‌ඛාභාවෙන අදුක්‌ඛං, සුඛාභාවෙන අසුඛං. එතෙනෙත්‌ථ දුක්‌ඛසුඛපටිපක්‌ඛභූතං තතියවෙදනං දීපෙති, න දුක්‌ඛසුඛාභාවමත්‌තං. තතියවෙදනා නාම – අදුක්‌ඛමසුඛා, උපෙක්‌ඛාතිපි වුච්‌චති. සා ඉට්‌ඨානිට්‌ඨවිපරීතානුභවනලක්‌ඛණා, මජ්‌ඣත්‌තරසා, අවිභූතපච්‌චුපට්‌ඨානා, සුඛනිරොධපදට්‌ඨානාති වෙදිතබ්‌බා. උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධින්‌ති උපෙක්‌ඛාය ජනිතසතිපාරිසුද්‌ධිං. ඉමස්‌මිඤ්‌හි ඣානෙ සුපරිසුද්‌ධා සති. යා ච තස්‌සා සතියා පාරිසුද්‌ධි, සා උපෙක්‌ඛාය කතා න අඤ්‌ඤෙන; තස්‌මා එතං උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධින්‌ති වුච්‌චති. විභඞ්‌ගෙපි වුත්‌තං – ‘‘අයං සති ඉමාය උපෙක්‌ඛාය විසදා හොති පරිසුද්‌ධා පරියොදාතා, තෙන වුච්‌චති – ‘උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධි’’’න්‌ති (විභ. 597). යාය ච උපෙක්‌ඛාය එත්‌ථ සතියා පාරිසුද්‌ධි හොති, සා අත්‌ථතො තත්‍රමජ්‌ඣත්‌තතා වෙදිතබ්‌බා. න කෙවලඤ්‌චෙත්‌ථ තාය සතියෙව පරිසුද්‌ධා, අපිච ඛො සබ්‌බෙපි සම්‌පයුත්‌තධම්‌මා; සතිසීසෙන පන දෙසනා වුත්‌තා.
Adukkhamasukhanti dukkhābhāvena adukkhaṃ, sukhābhāvena asukhaṃ. Etenettha dukkhasukhapaṭipakkhabhūtaṃ tatiyavedanaṃ dīpeti, na dukkhasukhābhāvamattaṃ. Tatiyavedanā nāma – adukkhamasukhā, upekkhātipi vuccati. Sā iṭṭhāniṭṭhaviparītānubhavanalakkhaṇā, majjhattarasā, avibhūtapaccupaṭṭhānā, sukhanirodhapadaṭṭhānāti veditabbā. Upekkhāsatipārisuddhinti upekkhāya janitasatipārisuddhiṃ. Imasmiñhi jhāne suparisuddhā sati. Yā ca tassā satiyā pārisuddhi, sā upekkhāya katā na aññena; tasmā etaṃ upekkhāsatipārisuddhinti vuccati. Vibhaṅgepi vuttaṃ – ‘‘ayaṃ sati imāya upekkhāya visadā hoti parisuddhā pariyodātā, tena vuccati – ‘upekkhāsatipārisuddhi’’’nti (vibha. 597). Yāya ca upekkhāya ettha satiyā pārisuddhi hoti, sā atthato tatramajjhattatā veditabbā. Na kevalañcettha tāya satiyeva parisuddhā, apica kho sabbepi sampayuttadhammā; satisīsena pana desanā vuttā.
තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි අයං උපෙක්‌ඛා හෙට්‌ඨාපි තීසු ඣානෙසු විජ්‌ජති, යථා පන දිවා සූරියප්‌පභාභිභවා සොම්‌මභාවෙන ච අත්‌තනො උපකාරකත්‌තෙන වා සභාගාය රත්‌තියා අලාභා දිවා විජ්‌ජමානාපි චන්‌දලෙඛා අපරිසුද්‌ධා හොති අපරියොදාතා; එවමයම්‌පි තත්‍රමජ්‌ඣත්‌තුපෙක්‌ඛාචන්‌දලෙඛා විතක්‌කවිචාරාදිපච්‌චනීකධම්‌මතෙජාභිභවා සභාගාය ච උපෙක්‌ඛාවෙදනාරත්‌තියා අලාභා විජ්‌ජමානාපි පඨමාදිජ්‌ඣානභෙදෙසු අපරිසුද්‌ධා හොති. තස්‌සා ච අපරිසුද්‌ධාය දිවා අපරිසුද්‌ධචන්‌දලෙඛාය පභා විය සහජාතාපි සතිආදයො අපරිසුද්‌ධාව හොන්‌ති; තස්‌මා තෙසු එකම්‌පි ‘‘උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධි’’න්‌ති න වුත්‌තං. ඉධ පන විතක්‌කාදිපච්‌චනීකධම්‌මතෙජාභිභවාභාවා සභාගාය ච උපෙක්‌ඛාවෙදනාරත්‌තියා පටිලාභා අයං තත්‍රමජ්‌ඣත්‌තුපෙක්‌ඛාචන්‌දලෙඛා අතිවිය පරිසුද්‌ධා, තස්‌සා පරිසුද්‌ධත්‌තා පරිසුද්‌ධචන්‌දලෙඛාය පභා විය සහජාතාපි සතිආදයො පරිසුද්‌ධා හොන්‌ති පරියොදාතා, තස්‌මා ඉදමෙව උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධින්‌ති වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.
Tattha kiñcāpi ayaṃ upekkhā heṭṭhāpi tīsu jhānesu vijjati, yathā pana divā sūriyappabhābhibhavā sommabhāvena ca attano upakārakattena vā sabhāgāya rattiyā alābhā divā vijjamānāpi candalekhā aparisuddhā hoti apariyodātā; evamayampi tatramajjhattupekkhācandalekhā vitakkavicārādipaccanīkadhammatejābhibhavā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā alābhā vijjamānāpi paṭhamādijjhānabhedesu aparisuddhā hoti. Tassā ca aparisuddhāya divā aparisuddhacandalekhāya pabhā viya sahajātāpi satiādayo aparisuddhāva honti; tasmā tesu ekampi ‘‘upekkhāsatipārisuddhi’’nti na vuttaṃ. Idha pana vitakkādipaccanīkadhammatejābhibhavābhāvā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā paṭilābhā ayaṃ tatramajjhattupekkhācandalekhā ativiya parisuddhā, tassā parisuddhattā parisuddhacandalekhāya pabhā viya sahajātāpi satiādayo parisuddhā honti pariyodātā, tasmā idameva upekkhāsatipārisuddhinti vuttanti veditabbaṃ.
චතුත්‌ථන්‌ති ගණනානුපුබ්‌බතො චතුත්‌ථං. ඉදං චතුත්‌ථං සමාපජ්‌ජතීතිපි චතුත්‌ථං. ඣානන්‌ති එත්‌ථ යථා තතියං උපෙක්‌ඛාදීහි පඤ්‌චඞ්‌ගිකං; එවමිදං උපෙක්‌ඛාදීහි තිවඞ්‌ගිකං. යථාහ – ‘‘ඣානන්‌ති උපෙක්‌ඛා, සති චිත්‌තස්‌සෙකග්‌ගතා’’ති. පරියායො එව චෙසො. ඨපෙත්‌වා පන සතිං උපෙක්‌ඛෙකග්‌ගතමෙව ගහෙත්‌වා නිප්‌පරියායෙන දුවඞ්‌ගිකමෙවෙතං හොති. යථාහ – ‘‘කතමං තස්‌මිං සමයෙ දුවඞ්‌ගිකං ඣානං හොති? උපෙක්‌ඛා, චිත්‌තස්‌සෙකග්‌ගතා’’ති (ධ. ස. 165). සෙසං වුත්‌තනයමෙවාති.
Catutthanti gaṇanānupubbato catutthaṃ. Idaṃ catutthaṃ samāpajjatītipi catutthaṃ. Jhānanti ettha yathā tatiyaṃ upekkhādīhi pañcaṅgikaṃ; evamidaṃ upekkhādīhi tivaṅgikaṃ. Yathāha – ‘‘jhānanti upekkhā, sati cittassekaggatā’’ti. Pariyāyo eva ceso. Ṭhapetvā pana satiṃ upekkhekaggatameva gahetvā nippariyāyena duvaṅgikamevetaṃ hoti. Yathāha – ‘‘katamaṃ tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti? Upekkhā, cittassekaggatā’’ti (dha. sa. 165). Sesaṃ vuttanayamevāti.
චතුත්‌ථජ්‌ඣානකථා නිට්‌ඨිතා.
Catutthajjhānakathā niṭṭhitā.
