| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
चतुत्थज्झानकथावण्णना
Catutthajjhānakathāvaṇṇanā
कत्थ चुप्पन्नन्ति एत्थ कत्थाति हेतुम्हि भुम्मं, कस्मिं हेतुम्हि सतीति अत्थो। नानावज्जनेति अप्पनावीथिआवज्जनतो नाना भिन्नं पुरिमवीथीसु आवज्जनं यस्स उपचारस्स, तस्मिं नानावज्जने। विसमनिसज्जाय उप्पन्नकिलमथो विसमासनुपतापो। उपचारे वातिआदि पक्खन्तरदस्सनं एकावज्जनूपचारेपि वाति अत्थो। पीतिफरणेनाति इमिना अप्पनावीथिया विय एकवीथियम्पि कामावचरपीतिया फरणमत्तस्स अभावं दस्सेति। दोमनस्सिन्द्रियस्स अस्स सिया उप्पत्तीति सम्बन्धो। एतन्ति दोमनस्सिन्द्रियं उप्पज्जतीति सम्बन्धो। वितक्कविचारप्पच्चयेपीति पि-सद्दो अट्ठानप्पयुत्तो। सो ‘‘पहीनस्सा’’ति हेट्ठा वुत्तपदानन्तरं योजेतब्बो ‘‘पहीनस्सापि दोमनस्सिन्द्रियस्सा’’ति। वितक्कविचारभावेति एत्थ ‘‘उप्पज्जति दोमनस्सिन्द्रिय’’न्ति आनेत्वा सम्बन्धितब्बं। निमित्तत्थे चेतं भुम्मं, वितक्कविचारभावहेतूति अत्थो। वितक्कविचाराति एत्थ इति-सद्दो तस्माति एतस्मिं अत्थे दट्ठब्बो, तेन यस्मा एतं दोमनस्सिन्द्रियं वितक्कविचारपच्चये…पे॰… नेव उप्पज्जति, यत्थ पन उप्पज्जति, तत्थ वितक्कविचारभावेयेव उप्पज्जति। यस्मा च अप्पहीनायेव दुतियज्झानूपचारे वितक्कविचारा, तस्मा तत्थस्स सिया उप्पत्तीति एवमेत्थ योजना वेदितब्बा।
Kattha cuppannanti ettha katthāti hetumhi bhummaṃ, kasmiṃ hetumhi satīti attho. Nānāvajjaneti appanāvīthiāvajjanato nānā bhinnaṃ purimavīthīsu āvajjanaṃ yassa upacārassa, tasmiṃ nānāvajjane. Visamanisajjāya uppannakilamatho visamāsanupatāpo. Upacāre vātiādi pakkhantaradassanaṃ ekāvajjanūpacārepi vāti attho. Pītipharaṇenāti iminā appanāvīthiyā viya ekavīthiyampi kāmāvacarapītiyā pharaṇamattassa abhāvaṃ dasseti. Domanassindriyassa assa siyā uppattīti sambandho. Etanti domanassindriyaṃ uppajjatīti sambandho. Vitakkavicārappaccayepīti pi-saddo aṭṭhānappayutto. So ‘‘pahīnassā’’ti heṭṭhā vuttapadānantaraṃ yojetabbo ‘‘pahīnassāpi domanassindriyassā’’ti. Vitakkavicārabhāveti ettha ‘‘uppajjati domanassindriya’’nti ānetvā sambandhitabbaṃ. Nimittatthe cetaṃ bhummaṃ, vitakkavicārabhāvahetūti attho. Vitakkavicārāti ettha iti-saddo tasmāti etasmiṃ atthe daṭṭhabbo, tena yasmā etaṃ domanassindriyaṃ vitakkavicārapaccaye…pe… neva uppajjati, yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicārabhāveyeva uppajjati. Yasmā ca appahīnāyeva dutiyajjhānūpacāre vitakkavicārā, tasmā tatthassa siyā uppattīti evamettha yojanā veditabbā.
तत्थाति दुतियज्झानूपचारे। अस्साति दोमनस्सिन्द्रियस्स। सिया उप्पत्तीति इदञ्च पच्चयमत्तदस्सनेन सम्भावनमत्ततो वुत्तं। दोमनस्सुप्पत्तिसम्भावनापि हि उपचारक्खणेयेव कातुं युत्ता, वितक्कविचाररहिते पन दुतियज्झानक्खणे तदुप्पत्तिसम्भावनापि न युत्ता कातुन्ति। इतरथा कुसलचित्तक्खणे अकुसलदोमनस्सुप्पत्तिया असम्भवतो ‘‘तत्थस्स सिया उप्पत्ती’’ति न वत्तब्बं सिया। समीपत्थे वा एतं भुम्मं, उपचारज्झानानन्तरवीथीसूति अत्थो। दुतियज्झानेति एत्थापि अनन्तरवीथीसुपि न त्वेव उप्पज्जतीति अत्थो, एवं उपरि सुखिन्द्रियेपि। सोमनस्सिन्द्रियस्स उप्पत्तीति सम्बन्धो। पहीनाति वुत्ताति इदं ‘‘पञ्चन्नं ओरम्भागियानं संयोजनानं परिक्खया’’ति वुत्तत्ता वुत्तं। दुक्खाभावेनाति दुक्खताभावेन। एवं सुखाभावेनाति एत्थापि। एतेनाति दुक्खसुखपटिक्खेपवचनेन। इट्ठानिट्ठविपरीतानुभवनलक्खणाति अतिइट्ठअतिअनिट्ठानं विपरीतस्स मज्झत्तारम्मणस्स अनुभवनलक्खणा, मज्झत्तारम्मणम्पि हि इट्ठानिट्ठेसु एव पविट्ठं तब्बिनिमुत्तस्स अभावा।
Tatthāti dutiyajjhānūpacāre. Assāti domanassindriyassa. Siyā uppattīti idañca paccayamattadassanena sambhāvanamattato vuttaṃ. Domanassuppattisambhāvanāpi hi upacārakkhaṇeyeva kātuṃ yuttā, vitakkavicārarahite pana dutiyajjhānakkhaṇe taduppattisambhāvanāpi na yuttā kātunti. Itarathā kusalacittakkhaṇe akusaladomanassuppattiyā asambhavato ‘‘tatthassa siyā uppattī’’ti na vattabbaṃ siyā. Samīpatthe vā etaṃ bhummaṃ, upacārajjhānānantaravīthīsūti attho. Dutiyajjhāneti etthāpi anantaravīthīsupi na tveva uppajjatīti attho, evaṃ upari sukhindriyepi. Somanassindriyassa uppattīti sambandho. Pahīnāti vuttāti idaṃ ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā’’ti vuttattā vuttaṃ. Dukkhābhāvenāti dukkhatābhāvena. Evaṃ sukhābhāvenāti etthāpi. Etenāti dukkhasukhapaṭikkhepavacanena. Iṭṭhāniṭṭhaviparītānubhavanalakkhaṇāti atiiṭṭhaatianiṭṭhānaṃ viparītassa majjhattārammaṇassa anubhavanalakkhaṇā, majjhattārammaṇampi hi iṭṭhāniṭṭhesu eva paviṭṭhaṃ tabbinimuttassa abhāvā.
झानचतुक्ककथावण्णनानयो निट्ठितो।
Jhānacatukkakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
