| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā |
จตุตฺถชฺฌานกถาวณฺณนา
Catutthajjhānakathāvaṇṇanā
กตฺถ จุปฺปนฺนนฺติ เอตฺถ กตฺถาติ เหตุมฺหิ ภุมฺมํ, กสฺมิํ เหตุมฺหิ สตีติ อโตฺถฯ นานาวชฺชเนติ อปฺปนาวีถิอาวชฺชนโต นานา ภินฺนํ ปุริมวีถีสุ อาวชฺชนํ ยสฺส อุปจารสฺส, ตสฺมิํ นานาวชฺชเนฯ วิสมนิสชฺชาย อุปฺปนฺนกิลมโถ วิสมาสนุปตาโปฯ อุปจาเร วาติอาทิ ปกฺขนฺตรทสฺสนํ เอกาวชฺชนูปจาเรปิ วาติ อโตฺถฯ ปีติผรเณนาติ อิมินา อปฺปนาวีถิยา วิย เอกวีถิยมฺปิ กามาวจรปีติยา ผรณมตฺตสฺส อภาวํ ทเสฺสติฯ โทมนสฺสินฺทฺริยสฺส อสฺส สิยา อุปฺปตฺตีติ สมฺพโนฺธฯ เอตนฺติ โทมนสฺสินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชตีติ สมฺพโนฺธฯ วิตกฺกวิจารปฺปจฺจเยปีติ ปิ-สโทฺท อฎฺฐานปฺปยุโตฺตฯ โส ‘‘ปหีนสฺสา’’ติ เหฎฺฐา วุตฺตปทานนฺตรํ โยเชตโพฺพ ‘‘ปหีนสฺสาปิ โทมนสฺสินฺทฺริยสฺสา’’ติฯ วิตกฺกวิจารภาเวติ เอตฺถ ‘‘อุปฺปชฺชติ โทมนสฺสินฺทฺริย’’นฺติ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ นิมิตฺตเตฺถ เจตํ ภุมฺมํ, วิตกฺกวิจารภาวเหตูติ อโตฺถฯ วิตกฺกวิจาราติ เอตฺถ อิติ-สโทฺท ตสฺมาติ เอตสฺมิํ อเตฺถ ทฎฺฐโพฺพ, เตน ยสฺมา เอตํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ วิตกฺกวิจารปจฺจเย…เป.… เนว อุปฺปชฺชติ, ยตฺถ ปน อุปฺปชฺชติ, ตตฺถ วิตกฺกวิจารภาเวเยว อุปฺปชฺชติฯ ยสฺมา จ อปฺปหีนาเยว ทุติยชฺฌานูปจาเร วิตกฺกวิจารา, ตสฺมา ตตฺถสฺส สิยา อุปฺปตฺตีติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ
Kattha cuppannanti ettha katthāti hetumhi bhummaṃ, kasmiṃ hetumhi satīti attho. Nānāvajjaneti appanāvīthiāvajjanato nānā bhinnaṃ purimavīthīsu āvajjanaṃ yassa upacārassa, tasmiṃ nānāvajjane. Visamanisajjāya uppannakilamatho visamāsanupatāpo. Upacāre vātiādi pakkhantaradassanaṃ ekāvajjanūpacārepi vāti attho. Pītipharaṇenāti iminā appanāvīthiyā viya ekavīthiyampi kāmāvacarapītiyā pharaṇamattassa abhāvaṃ dasseti. Domanassindriyassa assa siyā uppattīti sambandho. Etanti domanassindriyaṃ uppajjatīti sambandho. Vitakkavicārappaccayepīti pi-saddo aṭṭhānappayutto. So ‘‘pahīnassā’’ti heṭṭhā vuttapadānantaraṃ yojetabbo ‘‘pahīnassāpi domanassindriyassā’’ti. Vitakkavicārabhāveti ettha ‘‘uppajjati domanassindriya’’nti ānetvā sambandhitabbaṃ. Nimittatthe cetaṃ bhummaṃ, vitakkavicārabhāvahetūti attho. Vitakkavicārāti ettha iti-saddo tasmāti etasmiṃ atthe daṭṭhabbo, tena yasmā etaṃ domanassindriyaṃ vitakkavicārapaccaye…pe… neva uppajjati, yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicārabhāveyeva uppajjati. Yasmā ca appahīnāyeva dutiyajjhānūpacāre vitakkavicārā, tasmā tatthassa siyā uppattīti evamettha yojanā veditabbā.
ตตฺถาติ ทุติยชฺฌานูปจาเรฯ อสฺสาติ โทมนสฺสินฺทฺริยสฺสฯ สิยา อุปฺปตฺตีติ อิทญฺจ ปจฺจยมตฺตทสฺสเนน สมฺภาวนมตฺตโต วุตฺตํฯ โทมนสฺสุปฺปตฺติสมฺภาวนาปิ หิ อุปจารกฺขเณเยว กาตุํ ยุตฺตา, วิตกฺกวิจารรหิเต ปน ทุติยชฺฌานกฺขเณ ตทุปฺปตฺติสมฺภาวนาปิ น ยุตฺตา กาตุนฺติฯ อิตรถา กุสลจิตฺตกฺขเณ อกุสลโทมนสฺสุปฺปตฺติยา อสมฺภวโต ‘‘ตตฺถสฺส สิยา อุปฺปตฺตี’’ติ น วตฺตพฺพํ สิยาฯ สมีปเตฺถ วา เอตํ ภุมฺมํ, อุปจารชฺฌานานนฺตรวีถีสูติ อโตฺถฯ ทุติยชฺฌาเนติ เอตฺถาปิ อนนฺตรวีถีสุปิ น เตฺวว อุปฺปชฺชตีติ อโตฺถ, เอวํ อุปริ สุขินฺทฺริเยปิฯ โสมนสฺสินฺทฺริยสฺส อุปฺปตฺตีติ สมฺพโนฺธฯ ปหีนาติ วุตฺตาติ อิทํ ‘‘ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา’’ติ วุตฺตตฺตา วุตฺตํฯ ทุกฺขาภาเวนาติ ทุกฺขตาภาเวนฯ เอวํ สุขาภาเวนาติ เอตฺถาปิฯ เอเตนาติ ทุกฺขสุขปฎิเกฺขปวจเนนฯ อิฎฺฐานิฎฺฐวิปรีตานุภวนลกฺขณาติ อติอิฎฺฐอติอนิฎฺฐานํ วิปรีตสฺส มชฺฌตฺตารมฺมณสฺส อนุภวนลกฺขณา, มชฺฌตฺตารมฺมณมฺปิ หิ อิฎฺฐานิเฎฺฐสุ เอว ปวิฎฺฐํ ตพฺพินิมุตฺตสฺส อภาวาฯ
Tatthāti dutiyajjhānūpacāre. Assāti domanassindriyassa. Siyā uppattīti idañca paccayamattadassanena sambhāvanamattato vuttaṃ. Domanassuppattisambhāvanāpi hi upacārakkhaṇeyeva kātuṃ yuttā, vitakkavicārarahite pana dutiyajjhānakkhaṇe taduppattisambhāvanāpi na yuttā kātunti. Itarathā kusalacittakkhaṇe akusaladomanassuppattiyā asambhavato ‘‘tatthassa siyā uppattī’’ti na vattabbaṃ siyā. Samīpatthe vā etaṃ bhummaṃ, upacārajjhānānantaravīthīsūti attho. Dutiyajjhāneti etthāpi anantaravīthīsupi na tveva uppajjatīti attho, evaṃ upari sukhindriyepi. Somanassindriyassa uppattīti sambandho. Pahīnāti vuttāti idaṃ ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā’’ti vuttattā vuttaṃ. Dukkhābhāvenāti dukkhatābhāvena. Evaṃ sukhābhāvenāti etthāpi. Etenāti dukkhasukhapaṭikkhepavacanena. Iṭṭhāniṭṭhaviparītānubhavanalakkhaṇāti atiiṭṭhaatianiṭṭhānaṃ viparītassa majjhattārammaṇassa anubhavanalakkhaṇā, majjhattārammaṇampi hi iṭṭhāniṭṭhesu eva paviṭṭhaṃ tabbinimuttassa abhāvā.
ฌานจตุกฺกกถาวณฺณนานโย นิฎฺฐิโตฯ
Jhānacatukkakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
