| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā |
චතුත්‌ථජ්‌ඣානකථාවණ්‌ණනා
Catutthajjhānakathāvaṇṇanā
කත්‌ථ චුප්‌පන්‌නන්‌ති එත්‌ථ කත්‌ථාති හෙතුම්‌හි භුම්‌මං, කස්‌මිං හෙතුම්‌හි සතීති අත්‌ථො. නානාවජ්‌ජනෙති අප්‌පනාවීථිආවජ්‌ජනතො නානා භින්‌නං පුරිමවීථීසු ආවජ්‌ජනං යස්‌ස උපචාරස්‌ස, තස්‌මිං නානාවජ්‌ජනෙ. විසමනිසජ්‌ජාය උප්‌පන්‌නකිලමථො විසමාසනුපතාපො. උපචාරෙ වාතිආදි පක්‌ඛන්‌තරදස්‌සනං එකාවජ්‌ජනූපචාරෙපි වාති අත්‌ථො. පීතිඵරණෙනාති ඉමිනා අප්‌පනාවීථියා විය එකවීථියම්‌පි කාමාවචරපීතියා ඵරණමත්‌තස්‌ස අභාවං දස්‌සෙති. දොමනස්‌සින්‌ද්‍රියස්‌ස අස්‌ස සියා උප්‌පත්‌තීති සම්‌බන්‌ධො. එතන්‌ති දොමනස්‌සින්‌ද්‍රියං උප්‌පජ්‌ජතීති සම්‌බන්‌ධො. විතක්‌කවිචාරප්‌පච්‌චයෙපීති පි-සද්‌දො අට්‌ඨානප්‌පයුත්‌තො. සො ‘‘පහීනස්‌සා’’ති හෙට්‌ඨා වුත්‌තපදානන්‌තරං යොජෙතබ්‌බො ‘‘පහීනස්‌සාපි දොමනස්‌සින්‌ද්‍රියස්‌සා’’ති. විතක්‌කවිචාරභාවෙති එත්‌ථ ‘‘උප්‌පජ්‌ජති දොමනස්‌සින්‌ද්‍රිය’’න්‌ති ආනෙත්‌වා සම්‌බන්‌ධිතබ්‌බං. නිමිත්‌තත්‌ථෙ චෙතං භුම්‌මං, විතක්‌කවිචාරභාවහෙතූති අත්‌ථො. විතක්‌කවිචාරාති එත්‌ථ ඉති-සද්‌දො තස්‌මාති එතස්‌මිං අත්‌ථෙ දට්‌ඨබ්‌බො, තෙන යස්‌මා එතං දොමනස්‌සින්‌ද්‍රියං විතක්‌කවිචාරපච්‌චයෙ…පෙ.… නෙව උප්‌පජ්‌ජති, යත්‌ථ පන උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ විතක්‌කවිචාරභාවෙයෙව උප්‌පජ්‌ජති. යස්‌මා ච අප්‌පහීනායෙව දුතියජ්‌ඣානූපචාරෙ විතක්‌කවිචාරා, තස්‌මා තත්‌ථස්‌ස සියා උප්‌පත්‌තීති එවමෙත්‌ථ යොජනා වෙදිතබ්‌බා.
Kattha cuppannanti ettha katthāti hetumhi bhummaṃ, kasmiṃ hetumhi satīti attho. Nānāvajjaneti appanāvīthiāvajjanato nānā bhinnaṃ purimavīthīsu āvajjanaṃ yassa upacārassa, tasmiṃ nānāvajjane. Visamanisajjāya uppannakilamatho visamāsanupatāpo. Upacāre vātiādi pakkhantaradassanaṃ ekāvajjanūpacārepi vāti attho. Pītipharaṇenāti iminā appanāvīthiyā viya ekavīthiyampi kāmāvacarapītiyā pharaṇamattassa abhāvaṃ dasseti. Domanassindriyassa assa siyā uppattīti sambandho. Etanti domanassindriyaṃ uppajjatīti sambandho. Vitakkavicārappaccayepīti pi-saddo aṭṭhānappayutto. So ‘‘pahīnassā’’ti heṭṭhā vuttapadānantaraṃ yojetabbo ‘‘pahīnassāpi domanassindriyassā’’ti. Vitakkavicārabhāveti ettha ‘‘uppajjati domanassindriya’’nti ānetvā sambandhitabbaṃ. Nimittatthe cetaṃ bhummaṃ, vitakkavicārabhāvahetūti attho. Vitakkavicārāti ettha iti-saddo tasmāti etasmiṃ atthe daṭṭhabbo, tena yasmā etaṃ domanassindriyaṃ vitakkavicārapaccaye…pe… neva uppajjati, yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicārabhāveyeva uppajjati. Yasmā ca appahīnāyeva dutiyajjhānūpacāre vitakkavicārā, tasmā tatthassa siyā uppattīti evamettha yojanā veditabbā.
තත්‌ථාති දුතියජ්‌ඣානූපචාරෙ. අස්‌සාති දොමනස්‌සින්‌ද්‍රියස්‌ස. සියා උප්‌පත්‌තීති ඉදඤ්‌ච පච්‌චයමත්‌තදස්‌සනෙන සම්‌භාවනමත්‌තතො වුත්‌තං. දොමනස්‌සුප්‌පත්‌තිසම්‌භාවනාපි හි උපචාරක්‌ඛණෙයෙව කාතුං යුත්‌තා, විතක්‌කවිචාරරහිතෙ පන දුතියජ්‌ඣානක්‌ඛණෙ තදුප්‌පත්‌තිසම්‌භාවනාපි න යුත්‌තා කාතුන්‌ති. ඉතරථා කුසලචිත්‌තක්‌ඛණෙ අකුසලදොමනස්‌සුප්‌පත්‌තියා අසම්‌භවතො ‘‘තත්‌ථස්‌ස සියා උප්‌පත්‌තී’’ති න වත්‌තබ්‌බං සියා. සමීපත්‌ථෙ වා එතං භුම්‌මං, උපචාරජ්‌ඣානානන්‌තරවීථීසූති අත්‌ථො. දුතියජ්‌ඣානෙති එත්‌ථාපි අනන්‌තරවීථීසුපි න ත්‌වෙව උප්‌පජ්‌ජතීති අත්‌ථො, එවං උපරි සුඛින්‌ද්‍රියෙපි. සොමනස්‌සින්‌ද්‍රියස්‌ස උප්‌පත්‌තීති සම්‌බන්‌ධො. පහීනාති වුත්‌තාති ඉදං ‘‘පඤ්‌චන්‌නං ඔරම්‌භාගියානං සංයොජනානං පරික්‌ඛයා’’ති වුත්‌තත්‌තා වුත්‌තං. දුක්‌ඛාභාවෙනාති දුක්‌ඛතාභාවෙන. එවං සුඛාභාවෙනාති එත්‌ථාපි. එතෙනාති දුක්‌ඛසුඛපටික්‌ඛෙපවචනෙන. ඉට්‌ඨානිට්‌ඨවිපරීතානුභවනලක්‌ඛණාති අතිඉට්‌ඨඅතිඅනිට්‌ඨානං විපරීතස්‌ස මජ්‌ඣත්‌තාරම්‌මණස්‌ස අනුභවනලක්‌ඛණා, මජ්‌ඣත්‌තාරම්‌මණම්‌පි හි ඉට්‌ඨානිට්‌ඨෙසු එව පවිට්‌ඨං තබ්‌බිනිමුත්‌තස්‌ස අභාවා.
Tatthāti dutiyajjhānūpacāre. Assāti domanassindriyassa. Siyā uppattīti idañca paccayamattadassanena sambhāvanamattato vuttaṃ. Domanassuppattisambhāvanāpi hi upacārakkhaṇeyeva kātuṃ yuttā, vitakkavicārarahite pana dutiyajjhānakkhaṇe taduppattisambhāvanāpi na yuttā kātunti. Itarathā kusalacittakkhaṇe akusaladomanassuppattiyā asambhavato ‘‘tatthassa siyā uppattī’’ti na vattabbaṃ siyā. Samīpatthe vā etaṃ bhummaṃ, upacārajjhānānantaravīthīsūti attho. Dutiyajjhāneti etthāpi anantaravīthīsupi na tveva uppajjatīti attho, evaṃ upari sukhindriyepi. Somanassindriyassa uppattīti sambandho. Pahīnāti vuttāti idaṃ ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā’’ti vuttattā vuttaṃ. Dukkhābhāvenāti dukkhatābhāvena. Evaṃ sukhābhāvenāti etthāpi. Etenāti dukkhasukhapaṭikkhepavacanena. Iṭṭhāniṭṭhaviparītānubhavanalakkhaṇāti atiiṭṭhaatianiṭṭhānaṃ viparītassa majjhattārammaṇassa anubhavanalakkhaṇā, majjhattārammaṇampi hi iṭṭhāniṭṭhesu eva paviṭṭhaṃ tabbinimuttassa abhāvā.
ඣානචතුක්‌කකථාවණ්‌ණනානයො නිට්‌ඨිතො.
Jhānacatukkakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
