| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
४. चतुत्थनयो सङ्गहितेनसङ्गहितपदवण्णना
4. Catutthanayo saṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā
१९१. तिण्णं सङ्गहानन्ति खन्धायतनधातुसङ्गहानं। सङ्गहणपुब्बं असङ्गहणं, असङ्गहणपुब्बं सङ्गहणञ्च वुच्चमानं सङ्गहणासङ्गहणानं पवत्तिविसेसेन वुत्तं होतीति आह ‘‘सङ्गहणा…पे॰… उद्दिट्ठा’’ति। सङ्गहाभावकतो असङ्गहो सङ्गहहेतुको सङ्गहस्स पवत्तिविसेसोयेव नाम होतीति आह ‘‘सङ्गहणप्पवत्तिविसेसविरहे’’ति। केनचि समुदयसच्चादिना तीहिपि सङ्गहेहि सङ्गहितेन सङ्खारक्खन्धपरियापन्नेन धम्मविसेसेन पुन तथेव सङ्गहितो सो एव समुदयसच्चादिको धम्मविसेसो सङ्गहितेन सङ्गहितो। सङ्गाहकत्ताभावसब्भावा सङ्गाहकभावेन न उद्धटा, न असङ्गाहकत्ता एव। यथा हि तीहि सङ्गहेहि न सङ्गाहका, एवं द्वीहि, एकेनपि सङ्गहेन न सङ्गाहका इध न उद्धटा। तेहि सङ्गहिताति तेहि तीहि सङ्गहेहि सङ्गहिता धम्मा। यस्साति यस्स अत्तनो सङ्गाहकस्स।
191. Tiṇṇaṃsaṅgahānanti khandhāyatanadhātusaṅgahānaṃ. Saṅgahaṇapubbaṃ asaṅgahaṇaṃ, asaṅgahaṇapubbaṃ saṅgahaṇañca vuccamānaṃ saṅgahaṇāsaṅgahaṇānaṃ pavattivisesena vuttaṃ hotīti āha ‘‘saṅgahaṇā…pe… uddiṭṭhā’’ti. Saṅgahābhāvakato asaṅgaho saṅgahahetuko saṅgahassa pavattivisesoyeva nāma hotīti āha ‘‘saṅgahaṇappavattivisesavirahe’’ti. Kenaci samudayasaccādinā tīhipi saṅgahehi saṅgahitena saṅkhārakkhandhapariyāpannena dhammavisesena puna tatheva saṅgahito so eva samudayasaccādiko dhammaviseso saṅgahitena saṅgahito. Saṅgāhakattābhāvasabbhāvā saṅgāhakabhāvena na uddhaṭā, na asaṅgāhakattā eva. Yathā hi tīhi saṅgahehi na saṅgāhakā, evaṃ dvīhi, ekenapi saṅgahena na saṅgāhakā idha na uddhaṭā. Tehi saṅgahitāti tehi tīhi saṅgahehi saṅgahitā dhammā. Yassāti yassa attano saṅgāhakassa.
सकलवाचकेनाति अनवसेसं खन्धादिअत्थं वदन्तेन। तेन खन्धादिपदेनाति ‘‘तेनेव सङ्गहं गच्छेय्या’’ति एत्थ तेन खन्धादिपदेनाति एवं योजेतब्बं। एवं पन अयोजेत्वा ‘‘यं अत्तनो सङ्गाहकं सङ्गण्हित्वा पुन तेनेव सङ्गहं गच्छेय्य, तं अञ्ञं सङ्गहितं नाम नत्थी’’ति एवं न सक्का वत्तुं। कस्माति चे? न हि येन समुदयसच्चादिना यं सङ्खारक्खन्धपरियापन्नं धम्मजातं खन्धादिसङ्गहेहि सङ्गहितं, तेनेव समुदयसच्चादिना तस्स तदवसिट्ठस्स सङ्खारक्खन्धधम्मस्स, न च तस्सेव केवलस्स समुदयसच्चादिकस्स सङ्गहो पुच्छितो विस्सज्जितोति योजना, अथ खो तेन सङ्खारक्खन्धधम्मेन फस्सादिना। सङ्गहितस्साति सङ्गहितताविसिट्ठस्साति अत्थो। तस्मा अत्तनो सङ्गाहकं सकलक्खणादिं सङ्गण्हित्वा पुन तेन खन्धादिपदेन यं सङ्गहं गच्छेय्य, तं तादिसं नत्थीति अत्थो वेदितब्बो। वेदना सद्दो च खन्धो आयतनञ्चाति वेदना विसुं खन्धो, सद्दो च विसुं आयतनन्ति अत्थो। अञ्ञेन खन्धन्तरादिना। असम्मिस्सन्ति अब्याकतदुक्खसच्चादि विय अमिस्सितं। न हि…पे॰… एत्थाति सङ्गहितताविसिट्ठेन धम्मेन यो धम्मो सङ्गहितो, तस्स सङ्गहितताविसिट्ठोयेव यो सङ्गहो, सो न एत्थ वारे पुच्छितो विस्सज्जितो च। सङ्गहोवाति केवलो सङ्गहो , न कत्तापेक्खोति अत्थो। न सङ्गाहकेनाति इदं यथावुत्तेन अत्थेन निवत्तितस्स दस्सनं। न हीतिआदि तंसमत्थनं।
Sakalavācakenāti anavasesaṃ khandhādiatthaṃ vadantena. Tena khandhādipadenāti ‘‘teneva saṅgahaṃ gaccheyyā’’ti ettha tena khandhādipadenāti evaṃ yojetabbaṃ. Evaṃ pana ayojetvā ‘‘yaṃ attano saṅgāhakaṃ saṅgaṇhitvā puna teneva saṅgahaṃ gaccheyya, taṃ aññaṃ saṅgahitaṃ nāma natthī’’ti evaṃ na sakkā vattuṃ. Kasmāti ce? Na hi yena samudayasaccādinā yaṃ saṅkhārakkhandhapariyāpannaṃ dhammajātaṃ khandhādisaṅgahehi saṅgahitaṃ, teneva samudayasaccādinā tassa tadavasiṭṭhassa saṅkhārakkhandhadhammassa, na ca tasseva kevalassa samudayasaccādikassa saṅgaho pucchito vissajjitoti yojanā, atha kho tena saṅkhārakkhandhadhammena phassādinā. Saṅgahitassāti saṅgahitatāvisiṭṭhassāti attho. Tasmā attano saṅgāhakaṃ sakalakkhaṇādiṃ saṅgaṇhitvā puna tena khandhādipadena yaṃ saṅgahaṃ gaccheyya, taṃ tādisaṃ natthīti attho veditabbo. Vedanā saddo ca khandho āyatanañcāti vedanā visuṃ khandho, saddo ca visuṃ āyatananti attho. Aññena khandhantarādinā. Asammissanti abyākatadukkhasaccādi viya amissitaṃ. Na hi…pe… etthāti saṅgahitatāvisiṭṭhena dhammena yo dhammo saṅgahito, tassa saṅgahitatāvisiṭṭhoyeva yo saṅgaho, so na ettha vāre pucchito vissajjito ca. Saṅgahovāti kevalo saṅgaho , na kattāpekkhoti attho. Na saṅgāhakenāti idaṃ yathāvuttena atthena nivattitassa dassanaṃ. Na hītiādi taṃsamatthanaṃ.
चतुत्थनयसङ्गहितेनसङ्गहितपदवण्णना निट्ठिता।
Catutthanayasaṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धातुकथापाळि • Dhātukathāpāḷi / ४. सङ्गहितेनसङ्गहितपदनिद्देसो • 4. Saṅgahitenasaṅgahitapadaniddeso
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ४. चतुत्थनयो सङ्गहितेनसङ्गहितपदवण्णना • 4. Catutthanayo saṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ४. चतुत्थनयो सङ्गहितेनसङ्गहितपदवण्णना • 4. Catutthanayo saṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā
