| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / කඞ්‌ඛාවිතරණී-අභිනව-ටීකා • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
4. චතුත්‌ථපාරාජිකවණ්‌ණනා
4. Catutthapārājikavaṇṇanā
අනභිජානන්‌ති න අභිජානං. යෙන හි යො ධම්‌මො අධිගතො, සො තස්‌ස පාකටො හොතීති ආහ ‘‘සකසන්‌තානෙ’’තිආදි. උත්‌තරිමනුස්‌සානන්‌ති පකතිමනුස්‌සෙහි උත්‌තරිතරානං මනුස්‌සානං, උක්‌කට්‌ඨමනුස්‌සානන්‌ති අත්‌ථො. ධම්‌මන්‌ති මහග්‌ගතලොකුත්‌තරභූතං අධිගතධම්‌මං. අථ වා උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මාති උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මො. මනුස්‌සධම්‌මො නාම විනා භාවනාමනසිකාරෙන පකතියා මනුස්‌සෙහි නිබ්‌බත්‌තෙතබ්‌බො දසකුසලකම්‌මපථධම්‌මො. සො හි මනුස්‌සානං චිත්‌තාධිට්‌ඨානමත්‌තෙන ඉජ්‌ඣනතො තෙසං සො භාවිතධම්‌මො විය ඨිතොති තථා වුත්‌තො, මනුස්‌සග්‌ගහණඤ්‌චෙත්‌ථ තෙසු බහුලං පවත්‌තනතො. ඣානාදිකං පන තබ්‌බිධුරන්‌ති තතුත්‌තරි, ඉති උත්‌තරි මනුස්‌සධම්‌මාති උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මො, තං උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මන්‌ති එවම්‌පෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. සමුදාචරන්‌තොති ආරොචෙන්‌තො.
Anabhijānanti na abhijānaṃ. Yena hi yo dhammo adhigato, so tassa pākaṭo hotīti āha ‘‘sakasantāne’’tiādi. Uttarimanussānanti pakatimanussehi uttaritarānaṃ manussānaṃ, ukkaṭṭhamanussānanti attho. Dhammanti mahaggatalokuttarabhūtaṃ adhigatadhammaṃ. Atha vā uttarimanussadhammāti uttarimanussadhammo. Manussadhammo nāma vinā bhāvanāmanasikārena pakatiyā manussehi nibbattetabbo dasakusalakammapathadhammo. So hi manussānaṃ cittādhiṭṭhānamattena ijjhanato tesaṃ so bhāvitadhammo viya ṭhitoti tathā vutto, manussaggahaṇañcettha tesu bahulaṃ pavattanato. Jhānādikaṃ pana tabbidhuranti tatuttari, iti uttari manussadhammāti uttarimanussadhammo, taṃ uttarimanussadhammanti evampettha attho daṭṭhabbo. Samudācarantoti ārocento.
කිඤ්‌චාපි ලොකියලොකුත්‌තරා සබ්‌බාව පඤ්‌ඤා ‘‘ඤාණ’’න්‌ති වුච්‌චති, ඉධ පන මහග්‌ගතලොකුත්‌තරාව වෙදිතබ්‌බාති ආහ ‘‘මහග්‌ගතලොකුත්‌තරපඤ්‌ඤා ජානනට්‌ඨෙන ඤාණ’’න්‌ති. කිලෙසෙහි ආරකත්‌තා පරිසුද්‌ධට්‌ඨෙන අරියන්‌ති ආහ ‘‘අරියං විසුද්‌ධං උත්‌තම’’න්‌ති. අරියසද්‌දො චෙත්‌ථ විසුද්‌ධපරියායො, න ලොකුත්‌තරපරියායො. ඣානාදිභෙදෙති ආදිසද්‌දෙන ‘‘විමොක්‌ඛො, සමාධි, සමාපත්‌ති, ඤාණදස්‌සනං, මග්‌ගභාවනා, ඵලසච්‌ඡිකිරියා, කිලෙසප්‌පහානං, විනීවරණතා චිත්‌තස්‌ස, සුඤ්‌ඤාගාරෙ අභිරතී’’ති (පාරා. 198) ඉමෙ සඞ්‌ගණ්‌හාති. විඤ්‌ඤුස්‌ස මනුස්‌සජාතිකස්‌සාති ආරොචෙතබ්‌බපුග්‌ගලනිදස්‌සනං. එතස්‌ස හි ආරොචිතෙ ආරොචිතං හොති, න දෙවබ්‍රහ්‌මානං, නාපි පෙතයක්‌ඛතිරච්‌ඡානගතානන්‌ති. ආරොචෙය්‍යාති වදෙය්‍ය, විඤ්‌ඤාපෙය්‍යාති වුත්‌තං හොති. විනා අඤ්‌ඤාපදෙසෙනාති ‘‘යො තෙ විහාරෙ වසති, සො භික්‌ඛු පඨමස්‌ස ඣානස්‌ස ලාභී’’තිආදිනා (පාරා. 220) නයෙන අඤ්‌ඤාපදෙසං විනාති අත්‌ථො. ඉධෙවාති ‘‘ඉති ජානාමි, ඉති පස්‌සාමී’’ති ඉමස්‌මිංයෙව පදෙ. ‘‘තෙන වුත්‌ත’’න්‌තිආදි නිගමනං.
Kiñcāpi lokiyalokuttarā sabbāva paññā ‘‘ñāṇa’’nti vuccati, idha pana mahaggatalokuttarāva veditabbāti āha ‘‘mahaggatalokuttarapaññā jānanaṭṭhena ñāṇa’’nti. Kilesehi ārakattā parisuddhaṭṭhena ariyanti āha ‘‘ariyaṃ visuddhaṃ uttama’’nti. Ariyasaddo cettha visuddhapariyāyo, na lokuttarapariyāyo. Jhānādibhedeti ādisaddena ‘‘vimokkho, samādhi, samāpatti, ñāṇadassanaṃ, maggabhāvanā, phalasacchikiriyā, kilesappahānaṃ, vinīvaraṇatā cittassa, suññāgāre abhiratī’’ti (pārā. 198) ime saṅgaṇhāti. Viññussa manussajātikassāti ārocetabbapuggalanidassanaṃ. Etassa hi ārocite ārocitaṃ hoti, na devabrahmānaṃ, nāpi petayakkhatiracchānagatānanti. Āroceyyāti vadeyya, viññāpeyyāti vuttaṃ hoti. Vinā aññāpadesenāti ‘‘yo te vihāre vasati, so bhikkhu paṭhamassa jhānassa lābhī’’tiādinā (pārā. 220) nayena aññāpadesaṃ vināti attho. Idhevāti ‘‘iti jānāmi, iti passāmī’’ti imasmiṃyeva pade. ‘‘Tena vutta’’ntiādi nigamanaṃ.
සමනුග්‌ගාහීයමානොති චොදියමානො, යං වත්‌ථු ආරොචිතං හොති, තස්‌මිං වත්‌ථුස්‌මිං ‘‘කිං තෙ අධිගතං, කින්‌ති තෙ අධිගතං, කදා තෙ අධිගතං, කත්‌ථ තෙ අධිගතං, කතමෙ තෙ කිලෙසා පහීනා, කතමෙසං ත්‌වං ධම්‌මානං ලාභී’ති කෙනචි වුච්‌චමානො’’ති වුත්‌තං හොති. අසමනුග්‌ගාහීයමානොති න කෙනචි වුච්‌චමානො.
Samanuggāhīyamānoti codiyamāno, yaṃ vatthu ārocitaṃ hoti, tasmiṃ vatthusmiṃ ‘‘kiṃ te adhigataṃ, kinti te adhigataṃ, kadā te adhigataṃ, kattha te adhigataṃ, katame te kilesā pahīnā, katamesaṃ tvaṃ dhammānaṃ lābhī’ti kenaci vuccamāno’’ti vuttaṃ hoti. Asamanuggāhīyamānoti na kenaci vuccamāno.
‘‘භික්‌ඛුභාවෙ ඨත්‌වා අභබ්‌බො ඣානාදීනි අධිගන්‌තු’’න්‌ති සික්‌ඛාපදාතික්‌කමස්‌ස අන්‌තරායකරත්‌තා වුත්‌තං. භික්‌ඛුභාවො හිස්‌ස සග්‌ගන්‌තරායො චෙව හොති මග්‌ගන්‌තරායො ච (පාරා. අට්‌ඨ. 2.198). වුත්‌තඤ්‌හෙතං ‘‘සාමඤ්‌ඤං දුප්‌පරාමට්‌ඨං, නිරයායුපකඩ්‌ඪතී’’ති (සං. නි. 1.89; ධ. ප. 311). අපරම්‌පි වුත්‌තං ‘‘සිථිලො හි පරිබ්‌බාජො, භිය්‍යො ආකිරතෙ රජ’’න්‌ති (සං. නි. 1.89; ධ. ප. 313). භික්‌ඛුභාවොති පාරාජිකං ආපජ්‌ජිත්‌වා ‘‘සමණො අහ’’න්‌ති පටිජානනතො වොහාරමත්‌තසිද්‌ධො භික්‌ඛුභාවො. දානාදීහීති දානසරණසීලසංවරාදීහි.
‘‘Bhikkhubhāve ṭhatvā abhabbo jhānādīni adhigantu’’nti sikkhāpadātikkamassa antarāyakarattā vuttaṃ. Bhikkhubhāvo hissa saggantarāyo ceva hoti maggantarāyo ca (pārā. aṭṭha. 2.198). Vuttañhetaṃ ‘‘sāmaññaṃ dupparāmaṭṭhaṃ, nirayāyupakaḍḍhatī’’ti (saṃ. ni. 1.89; dha. pa. 311). Aparampi vuttaṃ ‘‘sithilo hi paribbājo, bhiyyo ākirate raja’’nti (saṃ. ni. 1.89; dha. pa. 313). Bhikkhubhāvoti pārājikaṃ āpajjitvā ‘‘samaṇo aha’’nti paṭijānanato vohāramattasiddho bhikkhubhāvo. Dānādīhīti dānasaraṇasīlasaṃvarādīhi.
අජානමෙවාති එත්‌ථ එවාති අවධාරණත්‌ථෙ නිපාතො. ‘‘අජානමෙව’’න්‌තිපි පඨන්‌ති. තත්‌ථ පන ‘‘එවං ජානාමි, එවං පස්‌සාමී’’ති අවචන්‌ති යොජෙතබ්‌බං. වචනත්‌ථවිරහතොති ‘‘පඨමං ඣානං සමාපජ්‌ජි’’න්‌ති ආදිවචනස්‌ස (පාරා. 209) අත්‌ථභූතෙන ඣානාදිනා වජ්‌ජිතත්‌තා තුච්‌ඡං උදකාදිසුඤ්‌ඤං භාජනං විය. මුසාති විසංවාදනපුරෙක්‌ඛාරස්‌ස පරවිසංවාදකො වචීපයොගො, කායපයොගො වා. තෙනාහ ‘‘වඤ්‌චනාධිප්‌පායතො මුසා’’ති. මුසා ච වඤ්‌චනාධිප්‌පායො ච පුබ්‌බභාගක්‌ඛණෙ, තඞ්‌ඛණෙ ච. වුත්‌තඤ්‌හි ‘‘පුබ්‌බෙ වාස්‌ස හොති ‘මුසා භණිස්‌ස’න්‌ති, භණන්‌තස්‌ස හොති ‘මුසා භණාමී’’’ති (පාරා. 200). එතඤ්‌හි ද්‌වයං අඞ්‌ගභූතං, ඉතරං පන හොතු වා, මා වා, අකාරණමෙතං. අභණින්‌ති විඤ්‌ඤාපනං අකාසිං.
Ajānamevāti ettha evāti avadhāraṇatthe nipāto. ‘‘Ajānameva’’ntipi paṭhanti. Tattha pana ‘‘evaṃ jānāmi, evaṃ passāmī’’ti avacanti yojetabbaṃ. Vacanatthavirahatoti ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajji’’nti ādivacanassa (pārā. 209) atthabhūtena jhānādinā vajjitattā tucchaṃ udakādisuññaṃ bhājanaṃ viya. Musāti visaṃvādanapurekkhārassa paravisaṃvādako vacīpayogo, kāyapayogo vā. Tenāha ‘‘vañcanādhippāyato musā’’ti. Musā ca vañcanādhippāyo ca pubbabhāgakkhaṇe, taṅkhaṇe ca. Vuttañhi ‘‘pubbe vāssa hoti ‘musā bhaṇissa’nti, bhaṇantassa hoti ‘musā bhaṇāmī’’’ti (pārā. 200). Etañhi dvayaṃ aṅgabhūtaṃ, itaraṃ pana hotu vā, mā vā, akāraṇametaṃ. Abhaṇinti viññāpanaṃ akāsiṃ.
අඤ්‌ඤත්‍ර අධිමානාති අධිගතො මානො, අධිකො වා මානො අධිමානො, ථද්‌ධමානොති අත්‌ථො, තං විනාති අත්‌ථො. කස්‌ස පනායං අධිමානො උප්‌පජ්‌ජති, කස්‌ස නුප්‌පජ්‌ජති? අරියසාවකස්‌ස තාව නුප්‌පජ්‌ජති (පාරා. අට්‌ඨ. 2.196). සො හි මග්‌ගඵලනිබ්‌බානපහීනකිලෙසාවසිට්‌ඨකිලෙසපච්‌චවෙක්‌ඛණෙන සඤ්‌ජාතසොමනස්‌සො අරියගුණප්‌පටිවෙධෙ නික්‌කඞ්‌ඛො, තස්‌මා සොතාපන්‌නාදීනං ‘‘අහං සකදාගාමී’’තිආදිවසෙන මානො නුප්‌පජ්‌ජති. දුස්‌සීලස්‌ස නුප්‌පජ්‌ජති. සො හි අරියගුණාධිගමෙ නිරාසොව. සීලවතොපි පරිච්‌චත්‌තකම්‌මට්‌ඨානස්‌ස නිද්‌දාරාමතාදිමනුයුත්‌තස්‌ස නුප්‌පජ්‌ජති, සුපරිසුද්‌ධසීලස්‌ස පන කම්‌මට්‌ඨානෙ අප්‌පමත්‌තස්‌ස නාමරූපං වවත්‌ථපෙත්‌වා පච්‌චයපරිග්‌ගහෙන විතිණ්‌ණකඞ්‌ඛස්‌ස තිලක්‌ඛණං ආරොපෙත්‌වා සඞ්‌ඛාරෙ සම්‌මසන්‌තස්‌ස ආරද්‌ධවිපස්‌සකස්‌ස උප්‌පජ්‌ජති. තෙනාහ ‘‘ය්‌වාය’’න්‌තිආදි. තත්‌ථ තිලක්‌ඛණං ආරොපෙත්‌වාති (සාරත්‌ථ. ටී. 2.196) කලාපසම්‌මසනවසෙන අනිච්‌චාදිලක්‌ඛණත්‌තයං ආරොපෙත්‌වා. සම්‌මසන්‌තස්‌සාති විපස්‌සන්‌තස්‌ස. ආරද්‌ධවිපස්‌සකස්‌සාති උදයබ්‌බයානුපස්‌සනාය ආරද්‌ධවිපස්‌සකස්‌ස. අපත්‌තෙති අත්‌තනො සන්‌තානෙ උප්‌පත්‌තිවසෙන අපත්‌තෙ, අනධිගතෙති වුත්‌තං හොති. පත්‌තසඤ්‌ඤිතාසඞ්‌ඛාතොති ‘‘පත්‌තො මයා උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මො’’ති එවංසඤ්‌ඤිතාසඞ්‌ඛාතො අධිමානො උප්‌පජ්‌ජති. උප්‌පන්‌නො ච සුද්‌ධසමථලාභිං වා සුද්‌ධවිපස්‌සනාලාභිං වා අන්‌තරා ඨපෙති. සො හි දසපි වීසම්‌පි තිංසම්‌පි වස්‌සානි කිලෙසසමුදාචාරං අපස්‌සන්‌තො ‘‘අහං සොතාපන්‌නො’’ති වා ‘‘සකදාගාමී’’ති වා ‘‘අනාගාමී’’ති වා මඤ්‌ඤති. සමථවිපස්‌සනාලාභිං පන අරහත්‌තෙයෙව ඨපෙති. තස්‌ස හි සමාධිබලෙන කිලෙසා වික්‌ඛම්‌භිතා, විපස්‌සනාබලෙන සඞ්‌ඛාරා සුපරිග්‌ගහිතා, තස්‌මා සට්‌ඨිම්‌පි වස්‌සානි, අසීතිම්‌පි වස්‌සානි, වස්‌සසතම්‌පි කිලෙසා න සමුදාචරන්‌ති, ඛීණාසවස්‌සෙව චිත්‌තාචාරො හොති. සො එවං දීඝරත්‌තං කිලෙසසමුදාචාරං අපස්‌සන්‌තො අන්‌තරා අට්‌ඨත්‌වාව ‘‘අරහා අහ’’න්‌ති මඤ්‌ඤතීති. ‘‘තං අධිමානං ඨපෙත්‌වා’’ති ඉමිනා ‘‘අඤ්‌ඤත්‍රා’’ති පදං අපෙක්‌ඛිත්‌වා ‘‘අධිමානා’’ති උපයොගත්‌ථෙ නිස්‌සක්‌කවචනන්‌ති දස්‌සෙති.
Aññatra adhimānāti adhigato māno, adhiko vā māno adhimāno, thaddhamānoti attho, taṃ vināti attho. Kassa panāyaṃ adhimāno uppajjati, kassa nuppajjati? Ariyasāvakassa tāva nuppajjati (pārā. aṭṭha. 2.196). So hi maggaphalanibbānapahīnakilesāvasiṭṭhakilesapaccavekkhaṇena sañjātasomanasso ariyaguṇappaṭivedhe nikkaṅkho, tasmā sotāpannādīnaṃ ‘‘ahaṃ sakadāgāmī’’tiādivasena māno nuppajjati. Dussīlassa nuppajjati. So hi ariyaguṇādhigame nirāsova. Sīlavatopi pariccattakammaṭṭhānassa niddārāmatādimanuyuttassa nuppajjati, suparisuddhasīlassa pana kammaṭṭhāne appamattassa nāmarūpaṃ vavatthapetvā paccayapariggahena vitiṇṇakaṅkhassa tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasantassa āraddhavipassakassa uppajjati. Tenāha ‘‘yvāya’’ntiādi. Tattha tilakkhaṇaṃ āropetvāti (sārattha. ṭī. 2.196) kalāpasammasanavasena aniccādilakkhaṇattayaṃ āropetvā. Sammasantassāti vipassantassa. Āraddhavipassakassāti udayabbayānupassanāya āraddhavipassakassa. Apatteti attano santāne uppattivasena apatte, anadhigateti vuttaṃ hoti. Pattasaññitāsaṅkhātoti ‘‘patto mayā uttarimanussadhammo’’ti evaṃsaññitāsaṅkhāto adhimāno uppajjati. Uppanno ca suddhasamathalābhiṃ vā suddhavipassanālābhiṃ vā antarā ṭhapeti. So hi dasapi vīsampi tiṃsampi vassāni kilesasamudācāraṃ apassanto ‘‘ahaṃ sotāpanno’’ti vā ‘‘sakadāgāmī’’ti vā ‘‘anāgāmī’’ti vā maññati. Samathavipassanālābhiṃ pana arahatteyeva ṭhapeti. Tassa hi samādhibalena kilesā vikkhambhitā, vipassanābalena saṅkhārā supariggahitā, tasmā saṭṭhimpi vassāni, asītimpi vassāni, vassasatampi kilesā na samudācaranti, khīṇāsavasseva cittācāro hoti. So evaṃ dīgharattaṃ kilesasamudācāraṃ apassanto antarā aṭṭhatvāva ‘‘arahā aha’’nti maññatīti. ‘‘Taṃ adhimānaṃ ṭhapetvā’’ti iminā ‘‘aññatrā’’ti padaṃ apekkhitvā ‘‘adhimānā’’ti upayogatthe nissakkavacananti dasseti.
පාපිච්‌ඡතායාති පාපා ඉච්‌ඡා එතස්‌සාති පාපිච්‌ඡො, තස්‌ස භාවො පාපිච්‌ඡතා, තාය, පාපිකාය ඉච්‌ඡායාති අත්‌ථො. යා සා ‘‘ඉධෙකච්‌චො දුස්‌සීලොව සමානො ‘සීලවා’ති මං ජනො ජානාතූ’’තිආදිනා (විභ. 851) නයෙන වුත්‌තා, තාය අසන්‌තගුණසම්‌භාවනිච්‌ඡායාති වුත්‌තං හොති. ඉමිනා පන මන්‌දත්‌තා මොමූහත්‌තා සමුදාචරන්‌තස්‌ස අනාපත්‌තීති දස්‌සෙති. අයම්‌පීති පි-සද්‌දෙන න කෙවලං පුරිමා තයොවාති දස්‌සෙති.
Pāpicchatāyāti pāpā icchā etassāti pāpiccho, tassa bhāvo pāpicchatā, tāya, pāpikāya icchāyāti attho. Yā sā ‘‘idhekacco dussīlova samāno ‘sīlavā’ti maṃ jano jānātū’’tiādinā (vibha. 851) nayena vuttā, tāya asantaguṇasambhāvanicchāyāti vuttaṃ hoti. Iminā pana mandattā momūhattā samudācarantassa anāpattīti dasseti. Ayampīti pi-saddena na kevalaṃ purimā tayovāti dasseti.
අසන්‌තන්‌ති අභූතං. ඣානාදිධම්‌මන්‌ති ඣානං, විමොක්‌ඛො, සමාධි, සමාපත්‌ති, ඤාණදස්‌සනං, මග්‌ගභාවනා, ඵලසච්‌ඡිකිරියා, කිලෙසප්‌පහානං, විනීවරණතා චිත්‌තස්‌ස, සුඤ්‌ඤාගාරෙ අභිරතී’’ති (පාරා. 198) එවං වුත්‌තං උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මං. යස්‌ස ආරොචෙතීති (පාරා. අට්‌ඨ. 2.215) වාචාය වා හත්‌ථවිකාරාදීහි වා අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගචොපනෙහි විඤ්‌ඤත්‌තිපථෙ ඨිතස්‌ස යස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස ආරොචෙති. විඤ්‌ඤත්‌තිපථං පන අතික්‌කමිත්‌වා ඨිතො කොචි චෙ දිබ්‌බෙන චක්‌ඛුනා (සාරත්‌ථ. ටී. 2.215), දිබ්‌බාය ච සොතධාතුයා දිස්‌වා ච සුත්‌වා ච ජානාති, න පාරාජිකං. යොපි ‘‘කිං අයං භණතී’’ති සංසයං වා ආපජ්‌ජති, චිරං වීමංසිත්‌වා වා පච්‌ඡා ජානාති, ‘‘අවිජානන්‌තො’’ඉච්‌චෙව සඞ්‌ඛ්‍යං ගච්‌ඡති. යො පන ඣානාදීනි අත්‌තනො අධිගමවසෙන වා උග්‌ගහපරිපුච්‌ඡාදිවසෙන වා න ජානාති, කෙවලං ‘‘ඣාන’’න්‌ති වා ‘‘විමොක්‌ඛො’’ති වා වචනමත්‌තමෙව සුතං හොති, සොපි තෙන වුත්‌තෙ ‘‘ඣානං කිර සමාපජ්‌ජී’’ති එස වදතීති යදි එත්‌තකමත්‌තම්‌පි ජානාති, ‘‘ජානාති’’ච්‌චෙව සඞ්‌ඛ්‍යං ගච්‌ඡති, තස්‌ස වුත්‌තෙ පාරාජිකමෙව. සෙසො පන එකස්‌ස වා ද්‌වින්‌නං වා බහූනං වා නියමිතානියමිතවසෙන විසෙසො සබ්‌බො සික්‌ඛාපච්‌චක්‌ඛානකථායං වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බො. පරියායභාසනෙ පන ‘‘අහ’’න්‌ති අවුත්‌තත්‌තා පටිවිජානන්‌තස්‌ස වුත්‌තෙපි ථුල්‌ලච්‌චයං. විසංවාදනාධිප්‌පායෙන මුසාවාදපයොගස්‌ස කතත්‌තා අප්‌පටිවිජානන්‌තස්‌සාපි දුක්‌කටන්‌ති ආහ ‘‘යො තෙ විහාරෙ වසති…පෙ.… දුක්‌කට’’න්‌ති. අනුල්‌ලපනාධිප්‌පායස්‌සාති උල්‌ලපනාධිප්‌පායවිරහිතස්‌ස, අභූතාරොචනාධිප්‌පායවිරහිතස්‌සාති අත්‌ථො. උම්‌මත්‌තකාදයො පුබ්‌බෙ වුත්‌තනයා එව. ඉධ පන ආදිකම්‌මිකා වග්‌ගුමුදාතීරියභික්‌ඛූ, තෙසං අනාපත්‌ති.
Asantanti abhūtaṃ. Jhānādidhammanti jhānaṃ, vimokkho, samādhi, samāpatti, ñāṇadassanaṃ, maggabhāvanā, phalasacchikiriyā, kilesappahānaṃ, vinīvaraṇatā cittassa, suññāgāre abhiratī’’ti (pārā. 198) evaṃ vuttaṃ uttarimanussadhammaṃ. Yassa ārocetīti (pārā. aṭṭha. 2.215) vācāya vā hatthavikārādīhi vā aṅgapaccaṅgacopanehi viññattipathe ṭhitassa yassa puggalassa āroceti. Viññattipathaṃ pana atikkamitvā ṭhito koci ce dibbena cakkhunā (sārattha. ṭī. 2.215), dibbāya ca sotadhātuyā disvā ca sutvā ca jānāti, na pārājikaṃ. Yopi ‘‘kiṃ ayaṃ bhaṇatī’’ti saṃsayaṃ vā āpajjati, ciraṃ vīmaṃsitvā vā pacchā jānāti, ‘‘avijānanto’’icceva saṅkhyaṃ gacchati. Yo pana jhānādīni attano adhigamavasena vā uggahaparipucchādivasena vā na jānāti, kevalaṃ ‘‘jhāna’’nti vā ‘‘vimokkho’’ti vā vacanamattameva sutaṃ hoti, sopi tena vutte ‘‘jhānaṃ kira samāpajjī’’ti esa vadatīti yadi ettakamattampi jānāti, ‘‘jānāti’’cceva saṅkhyaṃ gacchati, tassa vutte pārājikameva. Seso pana ekassa vā dvinnaṃ vā bahūnaṃ vā niyamitāniyamitavasena viseso sabbo sikkhāpaccakkhānakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Pariyāyabhāsane pana ‘‘aha’’nti avuttattā paṭivijānantassa vuttepi thullaccayaṃ. Visaṃvādanādhippāyena musāvādapayogassa katattā appaṭivijānantassāpi dukkaṭanti āha ‘‘yo te vihāre vasati…pe… dukkaṭa’’nti. Anullapanādhippāyassāti ullapanādhippāyavirahitassa, abhūtārocanādhippāyavirahitassāti attho. Ummattakādayo pubbe vuttanayā eva. Idha pana ādikammikā vaggumudātīriyabhikkhū, tesaṃ anāpatti.
චතුත්‌ථපාරාජිකවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Catutthapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.
