| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
๔. จตุตฺถสุตฺตนฺตนิเทฺทสวณฺณนา
4. Catutthasuttantaniddesavaṇṇanā
๑๙๘. ปุน ปฐมสุตฺตเมว นิกฺขิปิตฺวา อปเรน อากาเรน อินฺทฺริยานิ นิทฺทิสติฯ ตตฺถ กติหากาเรหิ เกนเฎฺฐน ทฎฺฐพฺพานีติ กติหิ อากาเรหิ ทฎฺฐพฺพานิฯ เกนเฎฺฐน ทฎฺฐพฺพานีติ ทฎฺฐพฺพากาเร จ ทฎฺฐพฺพฎฺฐญฺจ ปุจฺฉติฯ ฉหากาเรหิ เตนเฎฺฐน ทฎฺฐพฺพานีติ ฉหิ อากาเรหิ ทฎฺฐพฺพานิ, เตเนว ฉอาการสงฺขาเตนเฎฺฐน ทฎฺฐพฺพานิฯ อาธิปเตยฺยเฎฺฐนาติ อธิปติภาวเฎฺฐนฯ อาทิวิโสธนเฎฺฐนาติ กุสลานํ ธมฺมานํ อาทิภูตสฺส สีลสฺส วิโสธนเฎฺฐนฯ อธิมตฺตเฎฺฐนาติ พลวเฎฺฐน ฯ พลวญฺหิ อธิกา มตฺตา ปมาณํ อสฺสาติ อธิมตฺตนฺติ วุจฺจติฯ อธิฎฺฐานเฎฺฐนาติ ปติฎฺฐานเฎฺฐนฯ ปริยาทานเฎฺฐนาติ เขปนเฎฺฐนฯ ปติฎฺฐาปกเฎฺฐนาติ ปติฎฺฐาปนเฎฺฐนฯ
198. Puna paṭhamasuttameva nikkhipitvā aparena ākārena indriyāni niddisati. Tattha katihākārehi kenaṭṭhena daṭṭhabbānīti katihi ākārehi daṭṭhabbāni. Kenaṭṭhena daṭṭhabbānīti daṭṭhabbākāre ca daṭṭhabbaṭṭhañca pucchati. Chahākārehi tenaṭṭhena daṭṭhabbānīti chahi ākārehi daṭṭhabbāni, teneva chaākārasaṅkhātenaṭṭhena daṭṭhabbāni. Ādhipateyyaṭṭhenāti adhipatibhāvaṭṭhena. Ādivisodhanaṭṭhenāti kusalānaṃ dhammānaṃ ādibhūtassa sīlassa visodhanaṭṭhena. Adhimattaṭṭhenāti balavaṭṭhena . Balavañhi adhikā mattā pamāṇaṃ assāti adhimattanti vuccati. Adhiṭṭhānaṭṭhenāti patiṭṭhānaṭṭhena. Pariyādānaṭṭhenāti khepanaṭṭhena. Patiṭṭhāpakaṭṭhenāti patiṭṭhāpanaṭṭhena.
ก. อาธิปเตยฺยฎฺฐนิเทฺทสวณฺณนา
Ka. ādhipateyyaṭṭhaniddesavaṇṇanā
๑๙๙. อาธิปเตยฺยฎฺฐนิเทฺทเส อสฺสทฺธิยํ ปชหโตติอาทิ เอเกกเสฺสว อินฺทฺริยสฺส ปฎิปกฺขปชหนวจนํ เอกกฺขเณปิ อตฺตโน อตฺตโน ปฎิปกฺขปหานกิจฺจสาธเน อธิปติภาวสาธนตฺถํ วุตฺตํฯ เสสานิ จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ ตํสมฺปยุตฺตาเนว วุตฺตานิฯ นานากฺขเณสุ วา เอเกกํ อินฺทฺริยํ ธุรํ กตฺวา ตสฺส ตสฺส ปฎิปกฺขสฺส ตํ ตํ อินฺทฺริยํ เชฎฺฐกํ กตฺวา เสสานิ ตทนฺวยานิ กตฺวา วุตฺตนฺติปิ เวทิตพฺพํฯ กามจฺฉนฺทํ ปชหโตติอาทิ ปน เอกกฺขณวเสเนว วุตฺตํฯ
199. Ādhipateyyaṭṭhaniddese assaddhiyaṃ pajahatotiādi ekekasseva indriyassa paṭipakkhapajahanavacanaṃ ekakkhaṇepi attano attano paṭipakkhapahānakiccasādhane adhipatibhāvasādhanatthaṃ vuttaṃ. Sesāni cattāri indriyāni taṃsampayuttāneva vuttāni. Nānākkhaṇesu vā ekekaṃ indriyaṃ dhuraṃ katvā tassa tassa paṭipakkhassa taṃ taṃ indriyaṃ jeṭṭhakaṃ katvā sesāni tadanvayāni katvā vuttantipi veditabbaṃ. Kāmacchandaṃ pajahatotiādi pana ekakkhaṇavaseneva vuttaṃ.
ข. อาทิวิโสธนฎฺฐนิเทฺทสวณฺณนา
Kha. ādivisodhanaṭṭhaniddesavaṇṇanā
๒๐๐. อาทิวิโสธนฎฺฐนิเทฺทเส อสฺสทฺธิยสํวรเฎฺฐน สีลวิสุทฺธีติ อสฺสทฺธิยสฺส นิวารณเฎฺฐน วิรติอเตฺถน สีลมลวิโสธนโต สีลวิสุทฺธิ นามฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส อาทิวิโสธนาติ สทฺธินฺทฺริยสฺส อุปนิสฺสยวเสน อาทิภูตสฺส สีลสฺส วิโสธนาฯ อิมินาว นเยน เสสานิปิ กามจฺฉนฺทาทิสํวรณมูลกานิ จ อินฺทฺริยานิ เวทิตพฺพานิฯ
200. Ādivisodhanaṭṭhaniddese assaddhiyasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhīti assaddhiyassa nivāraṇaṭṭhena viratiatthena sīlamalavisodhanato sīlavisuddhi nāma. Saddhindriyassa ādivisodhanāti saddhindriyassa upanissayavasena ādibhūtassa sīlassa visodhanā. Imināva nayena sesānipi kāmacchandādisaṃvaraṇamūlakāni ca indriyāni veditabbāni.
ค. อธิมตฺตฎฺฐนิเทฺทสวณฺณนา
Ga. adhimattaṭṭhaniddesavaṇṇanā
๒๐๑. อธิมตฺตฎฺฐนิเทฺทเส สทฺธินฺทฺริยสฺส ภาวนาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชตีติ สทฺธสฺส ปุคฺคลสฺส สทฺธาปฎิสํยุตฺตํ ธมฺมํ สุตฺวา วา สทฺธินฺทฺริยภาวนาย อสฺสาทํ ทิสฺวา วา สทฺธินฺทฺริเย กุสโล ธมฺมจฺฉโนฺท ชายติฯ ปาโมชฺชํ อุปฺปชฺชตีติ ฉนฺทชาตตฺตา ทุพฺพลปีติ อุปฺปชฺชติฯ ปีติ อุปฺปชฺชตีติ ปมุทิตตฺตา พลวปีติ อุปฺปชฺชติฯ ปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชตีติ ปีติยา ปีณิตตฺตา กายจิตฺตปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชติฯ สุขํ อุปฺปชฺชตีติ ปสฺสทฺธกายจิตฺตตฺตา เจตสิกํ สุขํ อุปฺปชฺชติ ฯ โอภาโส อุปฺปชฺชตีติ สุเขน อภิสนฺนตฺตา ญาโณภาโส อุปฺปชฺชติฯ สํเวโค อุปฺปชฺชตีติ ญาโณภาเสน วิทิตสงฺขาราทีนวตฺตา สงฺขารปวตฺติยํ สํเวโค อุปฺปชฺชติฯ สํเวเชตฺวา จิตฺตํ สมาทหตีติ สํเวคํ อุปฺปาเทตฺวา เตเนว สํเวเคน จิตฺตํ สมาหิตํ กโรติฯ สาธุกํ ปคฺคณฺหาตีติ ลีนุทฺธตภาวํ โมเจตฺวา สุฎฺฐุ ปคฺคณฺหาติฯ สาธุกํ อชฺฌุเปกฺขตีติ วีริยสฺส สมํ หุตฺวา ปวตฺตตฺตา ปุน วีริยสมตานิโยชเน พฺยาปารํ อกโรโนฺต ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขาวเสน สาธุกํ อชฺฌุเปกฺขติ นามฯ อุเปกฺขาวเสนาติ สมวาหิตลกฺขณาย ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขาย วเสนฯ นานตฺตกิเลเสหีติ วิปสฺสนาย ปฎิปกฺขภูเตหิ นานาสภาเวหิ กิเลเสหิฯ วิโมกฺขวเสนาติ ภงฺคานุปสฺสนโต ปฎฺฐาย นานตฺตกิเลเสหิ วิมุจฺจนวเสนฯ วิมุตฺตตฺตาติ นานตฺตกิเลเสหิ วิมุตฺตตฺตาฯ
201. Adhimattaṭṭhaniddese saddhindriyassa bhāvanāya chando uppajjatīti saddhassa puggalassa saddhāpaṭisaṃyuttaṃ dhammaṃ sutvā vā saddhindriyabhāvanāya assādaṃ disvā vā saddhindriye kusalo dhammacchando jāyati. Pāmojjaṃ uppajjatīti chandajātattā dubbalapīti uppajjati. Pīti uppajjatīti pamuditattā balavapīti uppajjati. Passaddhi uppajjatīti pītiyā pīṇitattā kāyacittapassaddhi uppajjati. Sukhaṃ uppajjatīti passaddhakāyacittattā cetasikaṃ sukhaṃ uppajjati . Obhāso uppajjatīti sukhena abhisannattā ñāṇobhāso uppajjati. Saṃvego uppajjatīti ñāṇobhāsena viditasaṅkhārādīnavattā saṅkhārapavattiyaṃ saṃvego uppajjati. Saṃvejetvā cittaṃ samādahatīti saṃvegaṃ uppādetvā teneva saṃvegena cittaṃ samāhitaṃ karoti. Sādhukaṃ paggaṇhātīti līnuddhatabhāvaṃ mocetvā suṭṭhu paggaṇhāti. Sādhukaṃ ajjhupekkhatīti vīriyassa samaṃ hutvā pavattattā puna vīriyasamatāniyojane byāpāraṃ akaronto tatramajjhattupekkhāvasena sādhukaṃ ajjhupekkhati nāma. Upekkhāvasenāti samavāhitalakkhaṇāya tatramajjhattupekkhāya vasena. Nānattakilesehīti vipassanāya paṭipakkhabhūtehi nānāsabhāvehi kilesehi. Vimokkhavasenāti bhaṅgānupassanato paṭṭhāya nānattakilesehi vimuccanavasena. Vimuttattāti nānattakilesehi vimuttattā.
เต ธมฺมาติ ฉนฺทาทโย ธมฺมาฯ เอกรสา โหนฺตีติ วิมุตฺติรเสน เอกรสา โหนฺติฯ ภาวนาวเสนาติ เอกรสภาวนาวเสนฯ ตโต ปณีตตเร วิวฎฺฎนฺตีติ เตน การเณน วิปสฺสนารมฺมณโต ปณีตตเร นิพฺพานารมฺมเณ วิวฎฺฎนานุปสฺสนาสงฺขาเตน โคตฺรภุญาเณน ฉนฺทาทโย ธมฺมา นิวตฺตนฺติ, สงฺขารารมฺมณโต อปคนฺตฺวา นิพฺพานารมฺมเณ ปวตฺตนฺตีติ อโตฺถฯ วิวฎฺฎนาวเสนาติ เอวํ โคตฺรภุขเณ สงฺขารารมฺมณโต วิวฎฺฎนวเสนฯ วิวฎฺฎิตตฺตา ตโต โวสชฺชตีติ มคฺคสมงฺคิปุคฺคโล มคฺคสฺส อุปฺปาทกฺขเณเยว ทุภโตวุฎฺฐานวเสน วิวฎฺฎิตตฺตา เตเนว การเณน กิเลเส จ ขเนฺธ จ โวสชฺชติฯ โวสชฺชิตตฺตา ตโต นิรุชฺฌนฺตีติ มคฺคสฺส อุปฺปาทกฺขเณเยว กิเลเส จ ขเนฺธ จ โวสชฺชิตตฺตา เตเนว การเณน กิเลสา จ ขนฺธา จ อนุปฺปตฺตินิโรธวเสน นิรุชฺฌนฺติฯ โวสชฺชิตตฺตาติ จ อาสํสายํ ภูตวจนํ กตํฯ กิเลสนิโรเธ สติ ขนฺธนิโรธสพฺภาวโต จ ขนฺธนิโรโธ วุโตฺตฯ นิโรธวเสนาติ ยถาวุตฺตนิโรธวเสนฯ ตเสฺสว มคฺคสฺส อุปฺปาทกฺขเณ เทฺว โวสเคฺค ทเสฺสตุกาโม นิโรธวเสน เทฺว โวสคฺคาติอาทิมาหฯ เทฺวปิ เหฎฺฐา วุตฺตตฺถา เอวฯ อสฺสทฺธิยสฺส ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชตีติอาทีสุปิ อิมินาว นเยน วิตฺถารโต อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ วีริยินฺทฺริยาทิมูลเกสุปิ วาเรสุ เอเสว นโยฯ อิมินาว นเยน อธิฎฺฐานฎฺฐนิเทฺทโสปิ วิตฺถารโต เวทิตโพฺพฯ เกวลเญฺหตฺถ อธิฎฺฐาตีติ วิเสโส, ปติฎฺฐาตีติ อโตฺถฯ
Te dhammāti chandādayo dhammā. Ekarasā hontīti vimuttirasena ekarasā honti. Bhāvanāvasenāti ekarasabhāvanāvasena. Tato paṇītatare vivaṭṭantīti tena kāraṇena vipassanārammaṇato paṇītatare nibbānārammaṇe vivaṭṭanānupassanāsaṅkhātena gotrabhuñāṇena chandādayo dhammā nivattanti, saṅkhārārammaṇato apagantvā nibbānārammaṇe pavattantīti attho. Vivaṭṭanāvasenāti evaṃ gotrabhukhaṇe saṅkhārārammaṇato vivaṭṭanavasena. Vivaṭṭitattā tato vosajjatīti maggasamaṅgipuggalo maggassa uppādakkhaṇeyeva dubhatovuṭṭhānavasena vivaṭṭitattā teneva kāraṇena kilese ca khandhe ca vosajjati. Vosajjitattā tato nirujjhantīti maggassa uppādakkhaṇeyeva kilese ca khandhe ca vosajjitattā teneva kāraṇena kilesā ca khandhā ca anuppattinirodhavasena nirujjhanti. Vosajjitattāti ca āsaṃsāyaṃ bhūtavacanaṃ kataṃ. Kilesanirodhe sati khandhanirodhasabbhāvato ca khandhanirodho vutto. Nirodhavasenāti yathāvuttanirodhavasena. Tasseva maggassa uppādakkhaṇe dve vosagge dassetukāmo nirodhavasena dve vosaggātiādimāha. Dvepi heṭṭhā vuttatthā eva. Assaddhiyassa pahānāya chando uppajjatītiādīsupi imināva nayena vitthārato attho veditabbo. Vīriyindriyādimūlakesupi vāresu eseva nayo. Imināva nayena adhiṭṭhānaṭṭhaniddesopi vitthārato veditabbo. Kevalañhettha adhiṭṭhātīti viseso, patiṭṭhātīti attho.
ฆ-ง. ปริยาทานฎฺฐปติฎฺฐาปกฎฺฐนิเทฺทสวณฺณนา
Gha-ṅa. pariyādānaṭṭhapatiṭṭhāpakaṭṭhaniddesavaṇṇanā
๒๐๒-๒๐๓. ปริยาทานฎฺฐนิเทฺทเส ปริยาทิยตีติ เขเปติฯ ปติฎฺฐาปกฎฺฐนิเทฺทเส สโทฺธ สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมเกฺข ปติฎฺฐาเปตีติ สทฺธาสมฺปโนฺน ‘‘สเพฺพ สงฺขารา อนิจฺจา ทุกฺขา อนตฺตา’’ติ อธิมุจฺจโนฺต สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมเกฺข ปติฎฺฐาเปติฯ อิมินา ปุคฺคลวิเสเสน อินฺทฺริยภาวนาวิเสโส นิทฺทิโฎฺฐฯ สทฺธสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมเกฺข ปติฎฺฐาเปตีติ สทฺธาสมฺปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส สทฺธินฺทฺริยํ ตํเยว สทฺธํ ปติฎฺฐาเปติฯ ตถา อธิมุจฺจนฺตํ อธิโมเกฺข ปติฎฺฐาเปตีติฯ อิมินา อินฺทฺริยภาวนาวิเสเสน ปุคฺคลวิเสโส นิทฺทิโฎฺฐฯ เอวํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหโนฺต ปคฺคเห ปติฎฺฐาเปติ, สติํ อุปฎฺฐาเปโนฺต อุปฎฺฐาเน ปติฎฺฐาเปติ, จิตฺตํ สมาทหโนฺต อวิเกฺขเป ปติฎฺฐาเปติ, อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ ปสฺสโนฺต ทสฺสเน ปติฎฺฐาเปตีติ เสเสสุปิ โยชนา เวทิตพฺพาฯ โยคาวจโรติ สมถโยเค, วิปสฺสนาโยเค วา อวจรตีติ โยคาวจโรฯ อวจรตีติ ปวิสิตฺวา จรตีติฯ
202-203. Pariyādānaṭṭhaniddese pariyādiyatīti khepeti. Patiṭṭhāpakaṭṭhaniddese saddho saddhindriyaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpetīti saddhāsampanno ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā dukkhā anattā’’ti adhimuccanto saddhindriyaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpeti. Iminā puggalavisesena indriyabhāvanāviseso niddiṭṭho. Saddhassa saddhindriyaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpetīti saddhāsampannassa puggalassa saddhindriyaṃ taṃyeva saddhaṃ patiṭṭhāpeti. Tathā adhimuccantaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpetīti. Iminā indriyabhāvanāvisesena puggalaviseso niddiṭṭho. Evaṃ cittaṃ paggaṇhanto paggahe patiṭṭhāpeti, satiṃ upaṭṭhāpento upaṭṭhāne patiṭṭhāpeti, cittaṃ samādahanto avikkhepe patiṭṭhāpeti, aniccaṃ dukkhaṃ anattāti passanto dassane patiṭṭhāpetīti sesesupi yojanā veditabbā. Yogāvacaroti samathayoge, vipassanāyoge vā avacaratīti yogāvacaro. Avacaratīti pavisitvā caratīti.
จตุตฺถสุตฺตนฺตนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Catutthasuttantaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๔. จตุตฺถสุตฺตนฺตนิเทฺทโส • 4. Catutthasuttantaniddeso
