| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
4. චතුත්‌ථසුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
4. Catutthasuttantaniddesavaṇṇanā
198. පුන පඨමසුත්‌තමෙව නික්‌ඛිපිත්‌වා අපරෙන ආකාරෙන ඉන්‌ද්‍රියානි නිද්‌දිසති. තත්‌ථ කතිහාකාරෙහි කෙනට්‌ඨෙන දට්‌ඨබ්‌බානීති කතිහි ආකාරෙහි දට්‌ඨබ්‌බානි. කෙනට්‌ඨෙන දට්‌ඨබ්‌බානීති දට්‌ඨබ්‌බාකාරෙ ච දට්‌ඨබ්‌බට්‌ඨඤ්‌ච පුච්‌ඡති. ඡහාකාරෙහි තෙනට්‌ඨෙන දට්‌ඨබ්‌බානීති ඡහි ආකාරෙහි දට්‌ඨබ්‌බානි, තෙනෙව ඡආකාරසඞ්‌ඛාතෙනට්‌ඨෙන දට්‌ඨබ්‌බානි. ආධිපතෙය්‍යට්‌ඨෙනාති අධිපතිභාවට්‌ඨෙන. ආදිවිසොධනට්‌ඨෙනාති කුසලානං ධම්‌මානං ආදිභූතස්‌ස සීලස්‌ස විසොධනට්‌ඨෙන. අධිමත්‌තට්‌ඨෙනාති බලවට්‌ඨෙන . බලවඤ්‌හි අධිකා මත්‌තා පමාණං අස්‌සාති අධිමත්‌තන්‌ති වුච්‌චති. අධිට්‌ඨානට්‌ඨෙනාති පතිට්‌ඨානට්‌ඨෙන. පරියාදානට්‌ඨෙනාති ඛෙපනට්‌ඨෙන. පතිට්‌ඨාපකට්‌ඨෙනාති පතිට්‌ඨාපනට්‌ඨෙන.
198. Puna paṭhamasuttameva nikkhipitvā aparena ākārena indriyāni niddisati. Tattha katihākārehi kenaṭṭhena daṭṭhabbānīti katihi ākārehi daṭṭhabbāni. Kenaṭṭhena daṭṭhabbānīti daṭṭhabbākāre ca daṭṭhabbaṭṭhañca pucchati. Chahākārehi tenaṭṭhena daṭṭhabbānīti chahi ākārehi daṭṭhabbāni, teneva chaākārasaṅkhātenaṭṭhena daṭṭhabbāni. Ādhipateyyaṭṭhenāti adhipatibhāvaṭṭhena. Ādivisodhanaṭṭhenāti kusalānaṃ dhammānaṃ ādibhūtassa sīlassa visodhanaṭṭhena. Adhimattaṭṭhenāti balavaṭṭhena . Balavañhi adhikā mattā pamāṇaṃ assāti adhimattanti vuccati. Adhiṭṭhānaṭṭhenāti patiṭṭhānaṭṭhena. Pariyādānaṭṭhenāti khepanaṭṭhena. Patiṭṭhāpakaṭṭhenāti patiṭṭhāpanaṭṭhena.
ක. ආධිපතෙය්‍යට්‌ඨනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
Ka. ādhipateyyaṭṭhaniddesavaṇṇanā
199. ආධිපතෙය්‍යට්‌ඨනිද්‌දෙසෙ අස්‌සද්‌ධියං පජහතොතිආදි එකෙකස්‌සෙව ඉන්‌ද්‍රියස්‌ස පටිපක්‌ඛපජහනවචනං එකක්‌ඛණෙපි අත්‌තනො අත්‌තනො පටිපක්‌ඛපහානකිච්‌චසාධනෙ අධිපතිභාවසාධනත්‌ථං වුත්‌තං. සෙසානි චත්‌තාරි ඉන්‌ද්‍රියානි තංසම්‌පයුත්‌තානෙව වුත්‌තානි. නානාක්‌ඛණෙසු වා එකෙකං ඉන්‌ද්‍රියං ධුරං කත්‌වා තස්‌ස තස්‌ස පටිපක්‌ඛස්‌ස තං තං ඉන්‌ද්‍රියං ජෙට්‌ඨකං කත්‌වා සෙසානි තදන්‌වයානි කත්‌වා වුත්‌තන්‌තිපි වෙදිතබ්‌බං. කාමච්‌ඡන්‌දං පජහතොතිආදි පන එකක්‌ඛණවසෙනෙව වුත්‌තං.
199. Ādhipateyyaṭṭhaniddese assaddhiyaṃ pajahatotiādi ekekasseva indriyassa paṭipakkhapajahanavacanaṃ ekakkhaṇepi attano attano paṭipakkhapahānakiccasādhane adhipatibhāvasādhanatthaṃ vuttaṃ. Sesāni cattāri indriyāni taṃsampayuttāneva vuttāni. Nānākkhaṇesu vā ekekaṃ indriyaṃ dhuraṃ katvā tassa tassa paṭipakkhassa taṃ taṃ indriyaṃ jeṭṭhakaṃ katvā sesāni tadanvayāni katvā vuttantipi veditabbaṃ. Kāmacchandaṃ pajahatotiādi pana ekakkhaṇavaseneva vuttaṃ.
ඛ. ආදිවිසොධනට්‌ඨනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
Kha. ādivisodhanaṭṭhaniddesavaṇṇanā
200. ආදිවිසොධනට්‌ඨනිද්‌දෙසෙ අස්‌සද්‌ධියසංවරට්‌ඨෙන සීලවිසුද්‌ධීති අස්‌සද්‌ධියස්‌ස නිවාරණට්‌ඨෙන විරතිඅත්‌ථෙන සීලමලවිසොධනතො සීලවිසුද්‌ධි නාම. සද්‌ධින්‌ද්‍රියස්‌ස ආදිවිසොධනාති සද්‌ධින්‌ද්‍රියස්‌ස උපනිස්‌සයවසෙන ආදිභූතස්‌ස සීලස්‌ස විසොධනා. ඉමිනාව නයෙන සෙසානිපි කාමච්‌ඡන්‌දාදිසංවරණමූලකානි ච ඉන්‌ද්‍රියානි වෙදිතබ්‌බානි.
200. Ādivisodhanaṭṭhaniddese assaddhiyasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhīti assaddhiyassa nivāraṇaṭṭhena viratiatthena sīlamalavisodhanato sīlavisuddhi nāma. Saddhindriyassa ādivisodhanāti saddhindriyassa upanissayavasena ādibhūtassa sīlassa visodhanā. Imināva nayena sesānipi kāmacchandādisaṃvaraṇamūlakāni ca indriyāni veditabbāni.
ග. අධිමත්‌තට්‌ඨනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
Ga. adhimattaṭṭhaniddesavaṇṇanā
201. අධිමත්‌තට්‌ඨනිද්‌දෙසෙ සද්‌ධින්‌ද්‍රියස්‌ස භාවනාය ඡන්‌දො උප්‌පජ්‌ජතීති සද්‌ධස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස සද්‌ධාපටිසංයුත්‌තං ධම්‌මං සුත්‌වා වා සද්‌ධින්‌ද්‍රියභාවනාය අස්‌සාදං දිස්‌වා වා සද්‌ධින්‌ද්‍රියෙ කුසලො ධම්‌මච්‌ඡන්‌දො ජායති. පාමොජ්‌ජං උප්‌පජ්‌ජතීති ඡන්‌දජාතත්‌තා දුබ්‌බලපීති උප්‌පජ්‌ජති. පීති උප්‌පජ්‌ජතීති පමුදිතත්‌තා බලවපීති උප්‌පජ්‌ජති. පස්‌සද්‌ධි උප්‌පජ්‌ජතීති පීතියා පීණිතත්‌තා කායචිත්‌තපස්‌සද්‌ධි උප්‌පජ්‌ජති. සුඛං උප්‌පජ්‌ජතීති පස්‌සද්‌ධකායචිත්‌තත්‌තා චෙතසිකං සුඛං උප්‌පජ්‌ජති . ඔභාසො උප්‌පජ්‌ජතීති සුඛෙන අභිසන්‌නත්‌තා ඤාණොභාසො උප්‌පජ්‌ජති. සංවෙගො උප්‌පජ්‌ජතීති ඤාණොභාසෙන විදිතසඞ්‌ඛාරාදීනවත්‌තා සඞ්‌ඛාරපවත්‌තියං සංවෙගො උප්‌පජ්‌ජති. සංවෙජෙත්‌වා චිත්‌තං සමාදහතීති සංවෙගං උප්‌පාදෙත්‌වා තෙනෙව සංවෙගෙන චිත්‌තං සමාහිතං කරොති. සාධුකං පග්‌ගණ්‌හාතීති ලීනුද්‌ධතභාවං මොචෙත්‌වා සුට්‌ඨු පග්‌ගණ්‌හාති. සාධුකං අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛතීති වීරියස්‌ස සමං හුත්‌වා පවත්‌තත්‌තා පුන වීරියසමතානියොජනෙ බ්‍යාපාරං අකරොන්‌තො තත්‍රමජ්‌ඣත්‌තුපෙක්‌ඛාවසෙන සාධුකං අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛති නාම. උපෙක්‌ඛාවසෙනාති සමවාහිතලක්‌ඛණාය තත්‍රමජ්‌ඣත්‌තුපෙක්‌ඛාය වසෙන. නානත්‌තකිලෙසෙහීති විපස්‌සනාය පටිපක්‌ඛභූතෙහි නානාසභාවෙහි කිලෙසෙහි. විමොක්‌ඛවසෙනාති භඞ්‌ගානුපස්‌සනතො පට්‌ඨාය නානත්‌තකිලෙසෙහි විමුච්‌චනවසෙන. විමුත්‌තත්‌තාති නානත්‌තකිලෙසෙහි විමුත්‌තත්‌තා.
201. Adhimattaṭṭhaniddese saddhindriyassa bhāvanāya chando uppajjatīti saddhassa puggalassa saddhāpaṭisaṃyuttaṃ dhammaṃ sutvā vā saddhindriyabhāvanāya assādaṃ disvā vā saddhindriye kusalo dhammacchando jāyati. Pāmojjaṃ uppajjatīti chandajātattā dubbalapīti uppajjati. Pīti uppajjatīti pamuditattā balavapīti uppajjati. Passaddhi uppajjatīti pītiyā pīṇitattā kāyacittapassaddhi uppajjati. Sukhaṃ uppajjatīti passaddhakāyacittattā cetasikaṃ sukhaṃ uppajjati . Obhāso uppajjatīti sukhena abhisannattā ñāṇobhāso uppajjati. Saṃvego uppajjatīti ñāṇobhāsena viditasaṅkhārādīnavattā saṅkhārapavattiyaṃ saṃvego uppajjati. Saṃvejetvā cittaṃ samādahatīti saṃvegaṃ uppādetvā teneva saṃvegena cittaṃ samāhitaṃ karoti. Sādhukaṃ paggaṇhātīti līnuddhatabhāvaṃ mocetvā suṭṭhu paggaṇhāti. Sādhukaṃ ajjhupekkhatīti vīriyassa samaṃ hutvā pavattattā puna vīriyasamatāniyojane byāpāraṃ akaronto tatramajjhattupekkhāvasena sādhukaṃ ajjhupekkhati nāma. Upekkhāvasenāti samavāhitalakkhaṇāya tatramajjhattupekkhāya vasena. Nānattakilesehīti vipassanāya paṭipakkhabhūtehi nānāsabhāvehi kilesehi. Vimokkhavasenāti bhaṅgānupassanato paṭṭhāya nānattakilesehi vimuccanavasena. Vimuttattāti nānattakilesehi vimuttattā.
තෙ ධම්‌මාති ඡන්‌දාදයො ධම්‌මා. එකරසා හොන්‌තීති විමුත්‌තිරසෙන එකරසා හොන්‌ති. භාවනාවසෙනාති එකරසභාවනාවසෙන. තතො පණීතතරෙ විවට්‌ටන්‌තීති තෙන කාරණෙන විපස්‌සනාරම්‌මණතො පණීතතරෙ නිබ්‌බානාරම්‌මණෙ විවට්‌ටනානුපස්‌සනාසඞ්‌ඛාතෙන ගොත්‍රභුඤාණෙන ඡන්‌දාදයො ධම්‌මා නිවත්‌තන්‌ති, සඞ්‌ඛාරාරම්‌මණතො අපගන්‌ත්‌වා නිබ්‌බානාරම්‌මණෙ පවත්‌තන්‌තීති අත්‌ථො. විවට්‌ටනාවසෙනාති එවං ගොත්‍රභුඛණෙ සඞ්‌ඛාරාරම්‌මණතො විවට්‌ටනවසෙන. විවට්‌ටිතත්‌තා තතො වොසජ්‌ජතීති මග්‌ගසමඞ්‌ගිපුග්‌ගලො මග්‌ගස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙයෙව දුභතොවුට්‌ඨානවසෙන විවට්‌ටිතත්‌තා තෙනෙව කාරණෙන කිලෙසෙ ච ඛන්‌ධෙ ච වොසජ්‌ජති. වොසජ්‌ජිතත්‌තා තතො නිරුජ්‌ඣන්‌තීති මග්‌ගස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙයෙව කිලෙසෙ ච ඛන්‌ධෙ ච වොසජ්‌ජිතත්‌තා තෙනෙව කාරණෙන කිලෙසා ච ඛන්‌ධා ච අනුප්‌පත්‌තිනිරොධවසෙන නිරුජ්‌ඣන්‌ති. වොසජ්‌ජිතත්‌තාති ච ආසංසායං භූතවචනං කතං. කිලෙසනිරොධෙ සති ඛන්‌ධනිරොධසබ්‌භාවතො ච ඛන්‌ධනිරොධො වුත්‌තො. නිරොධවසෙනාති යථාවුත්‌තනිරොධවසෙන. තස්‌සෙව මග්‌ගස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙ ද්‌වෙ වොසග්‌ගෙ දස්‌සෙතුකාමො නිරොධවසෙන ද්‌වෙ වොසග්‌ගාතිආදිමාහ. ද්‌වෙපි හෙට්‌ඨා වුත්‌තත්‌ථා එව. අස්‌සද්‌ධියස්‌ස පහානාය ඡන්‌දො උප්‌පජ්‌ජතීතිආදීසුපි ඉමිනාව නයෙන විත්‌ථාරතො අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. වීරියින්‌ද්‍රියාදිමූලකෙසුපි වාරෙසු එසෙව නයො. ඉමිනාව නයෙන අධිට්‌ඨානට්‌ඨනිද්‌දෙසොපි විත්‌ථාරතො වෙදිතබ්‌බො. කෙවලඤ්‌හෙත්‌ථ අධිට්‌ඨාතීති විසෙසො, පතිට්‌ඨාතීති අත්‌ථො.
Te dhammāti chandādayo dhammā. Ekarasā hontīti vimuttirasena ekarasā honti. Bhāvanāvasenāti ekarasabhāvanāvasena. Tato paṇītatare vivaṭṭantīti tena kāraṇena vipassanārammaṇato paṇītatare nibbānārammaṇe vivaṭṭanānupassanāsaṅkhātena gotrabhuñāṇena chandādayo dhammā nivattanti, saṅkhārārammaṇato apagantvā nibbānārammaṇe pavattantīti attho. Vivaṭṭanāvasenāti evaṃ gotrabhukhaṇe saṅkhārārammaṇato vivaṭṭanavasena. Vivaṭṭitattā tato vosajjatīti maggasamaṅgipuggalo maggassa uppādakkhaṇeyeva dubhatovuṭṭhānavasena vivaṭṭitattā teneva kāraṇena kilese ca khandhe ca vosajjati. Vosajjitattā tato nirujjhantīti maggassa uppādakkhaṇeyeva kilese ca khandhe ca vosajjitattā teneva kāraṇena kilesā ca khandhā ca anuppattinirodhavasena nirujjhanti. Vosajjitattāti ca āsaṃsāyaṃ bhūtavacanaṃ kataṃ. Kilesanirodhe sati khandhanirodhasabbhāvato ca khandhanirodho vutto. Nirodhavasenāti yathāvuttanirodhavasena. Tasseva maggassa uppādakkhaṇe dve vosagge dassetukāmo nirodhavasena dve vosaggātiādimāha. Dvepi heṭṭhā vuttatthā eva. Assaddhiyassa pahānāya chando uppajjatītiādīsupi imināva nayena vitthārato attho veditabbo. Vīriyindriyādimūlakesupi vāresu eseva nayo. Imināva nayena adhiṭṭhānaṭṭhaniddesopi vitthārato veditabbo. Kevalañhettha adhiṭṭhātīti viseso, patiṭṭhātīti attho.
ඝ-ඞ. පරියාදානට්‌ඨපතිට්‌ඨාපකට්‌ඨනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
Gha-ṅa. pariyādānaṭṭhapatiṭṭhāpakaṭṭhaniddesavaṇṇanā
202-203. පරියාදානට්‌ඨනිද්‌දෙසෙ පරියාදියතීති ඛෙපෙති. පතිට්‌ඨාපකට්‌ඨනිද්‌දෙසෙ සද්‌ධො සද්‌ධින්‌ද්‍රියං අධිමොක්‌ඛෙ පතිට්‌ඨාපෙතීති සද්‌ධාසම්‌පන්‌නො ‘‘සබ්‌බෙ සඞ්‌ඛාරා අනිච්‌චා දුක්‌ඛා අනත්‌තා’’ති අධිමුච්‌චන්‌තො සද්‌ධින්‌ද්‍රියං අධිමොක්‌ඛෙ පතිට්‌ඨාපෙති. ඉමිනා පුග්‌ගලවිසෙසෙන ඉන්‌ද්‍රියභාවනාවිසෙසො නිද්‌දිට්‌ඨො. සද්‌ධස්‌ස සද්‌ධින්‌ද්‍රියං අධිමොක්‌ඛෙ පතිට්‌ඨාපෙතීති සද්‌ධාසම්‌පන්‌නස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස සද්‌ධින්‌ද්‍රියං තංයෙව සද්‌ධං පතිට්‌ඨාපෙති. තථා අධිමුච්‌චන්‌තං අධිමොක්‌ඛෙ පතිට්‌ඨාපෙතීති. ඉමිනා ඉන්‌ද්‍රියභාවනාවිසෙසෙන පුග්‌ගලවිසෙසො නිද්‌දිට්‌ඨො. එවං චිත්‌තං පග්‌ගණ්‌හන්‌තො පග්‌ගහෙ පතිට්‌ඨාපෙති, සතිං උපට්‌ඨාපෙන්‌තො උපට්‌ඨානෙ පතිට්‌ඨාපෙති, චිත්‌තං සමාදහන්‌තො අවික්‌ඛෙපෙ පතිට්‌ඨාපෙති, අනිච්‌චං දුක්‌ඛං අනත්‌තාති පස්‌සන්‌තො දස්‌සනෙ පතිට්‌ඨාපෙතීති සෙසෙසුපි යොජනා වෙදිතබ්‌බා. යොගාවචරොති සමථයොගෙ, විපස්‌සනායොගෙ වා අවචරතීති යොගාවචරො. අවචරතීති පවිසිත්‌වා චරතීති.
202-203. Pariyādānaṭṭhaniddese pariyādiyatīti khepeti. Patiṭṭhāpakaṭṭhaniddese saddho saddhindriyaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpetīti saddhāsampanno ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā dukkhā anattā’’ti adhimuccanto saddhindriyaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpeti. Iminā puggalavisesena indriyabhāvanāviseso niddiṭṭho. Saddhassa saddhindriyaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpetīti saddhāsampannassa puggalassa saddhindriyaṃ taṃyeva saddhaṃ patiṭṭhāpeti. Tathā adhimuccantaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpetīti. Iminā indriyabhāvanāvisesena puggalaviseso niddiṭṭho. Evaṃ cittaṃ paggaṇhanto paggahe patiṭṭhāpeti, satiṃ upaṭṭhāpento upaṭṭhāne patiṭṭhāpeti, cittaṃ samādahanto avikkhepe patiṭṭhāpeti, aniccaṃ dukkhaṃ anattāti passanto dassane patiṭṭhāpetīti sesesupi yojanā veditabbā. Yogāvacaroti samathayoge, vipassanāyoge vā avacaratīti yogāvacaro. Avacaratīti pavisitvā caratīti.
චතුත්‌ථසුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Catutthasuttantaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 4. චතුත්‌ථසුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසො • 4. Catutthasuttantaniddeso
