| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
๔. จตุตฺถสุตฺตนฺตนิเทฺทโส
4. Catutthasuttantaniddeso
๑๙๘. ปุริมนิทานํ 1ฯ ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อินฺทฺริยานิฯ กตมานิ ปญฺจ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปญฺญินฺทฺริยํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจินฺทฺริยานิฯ อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ กติหากาเรหิ เกนเฎฺฐน ทฎฺฐพฺพานิ? อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ ฉหากาเรหิ เตนเฎฺฐน ทฎฺฐพฺพานิ – อาธิปเตยฺยเฎฺฐน อาทิวิโสธนเฎฺฐน อธิมตฺตเฎฺฐน, อธิฎฺฐานเฎฺฐน, ปริยาทานเฎฺฐน, ปติฎฺฐาปกเฎฺฐน’’ฯ
198. Purimanidānaṃ 2. ‘‘Pañcimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni pañca? Saddhindriyaṃ, vīriyindriyaṃ, satindriyaṃ, samādhindriyaṃ, paññindriyaṃ – imāni kho, bhikkhave, pañcindriyāni. Imāni pañcindriyāni katihākārehi kenaṭṭhena daṭṭhabbāni? Imāni pañcindriyāni chahākārehi tenaṭṭhena daṭṭhabbāni – ādhipateyyaṭṭhena ādivisodhanaṭṭhena adhimattaṭṭhena, adhiṭṭhānaṭṭhena, pariyādānaṭṭhena, patiṭṭhāpakaṭṭhena’’.
ก. อาธิปเตยฺยฎฺฐนิเทฺทโส
Ka. ādhipateyyaṭṭhaniddeso
๑๙๙. กถํ อาธิปเตยฺยเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิ? อสฺสทฺธิยํ ปชหโต อธิโมกฺขาธิปเตยฺยเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํฯ โกสชฺชํ ปชหโต ปคฺคหาธิปเตยฺยเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, วีริยินฺทฺริยสฺส วเสน อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํฯ ปมาทํ ปชหโต อุปฎฺฐานาธิปเตยฺยเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, สตินฺทฺริยสฺส วเสน อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํฯ อุทฺธจฺจํ ปชหโต อวิเกฺขปาธิปเตยฺยเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํฯ อวิชฺชํ ปชหโต ทสฺสนาธิปเตยฺยเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อธิโมกฺขเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํฯ
199. Kathaṃ ādhipateyyaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Assaddhiyaṃ pajahato adhimokkhādhipateyyaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, saddhindriyassa vasena paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kosajjaṃ pajahato paggahādhipateyyaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, vīriyindriyassa vasena upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Pamādaṃ pajahato upaṭṭhānādhipateyyaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, satindriyassa vasena avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Uddhaccaṃ pajahato avikkhepādhipateyyaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, samādhindriyassa vasena dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Avijjaṃ pajahato dassanādhipateyyaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paññindriyassa vasena adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ.
กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน อธิโมกฺขาธิปเตยฺยเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํฯ กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน ปคฺคหาธิปเตยฺยเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, วีริยินฺทฺริยสฺส วเสน อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํฯ กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน อุปฎฺฐานาธิปเตยฺยเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, สตินฺทฺริยสฺส วเสน อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํฯ กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน อวิเกฺขปาธิปเตยฺยเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํฯ กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน ทสฺสนาธิปเตยฺยเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อธิโมกฺขเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํฯ
Kāmacchandaṃ pajahato nekkhammavasena adhimokkhādhipateyyaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, saddhindriyassa vasena paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kāmacchandaṃ pajahato nekkhammavasena paggahādhipateyyaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, vīriyindriyassa vasena upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kāmacchandaṃ pajahato nekkhammavasena upaṭṭhānādhipateyyaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, satindriyassa vasena avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kāmacchandaṃ pajahato nekkhammavasena avikkhepādhipateyyaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, samādhindriyassa vasena dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kāmacchandaṃ pajahato nekkhammavasena dassanādhipateyyaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paññindriyassa vasena adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ.
พฺยาปาทํ ปชหโต อพฺยาปาทวเสน…เป.… ถินมิทฺธํ ปชหโต อาโลกสญฺญาวเสน…เป.… สพฺพกิเลเส ปชหโต อรหตฺตมคฺควเสน อธิโมกฺขาธิปเตยฺยเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ…เป.… สพฺพกิเลเส ปชหโต อรหตฺตมคฺควเสน ทสฺสนาธิปเตยฺยเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อธิโมกฺขเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํ, อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฎฺฐพฺพํฯ เอวํ อาธิปเตยฺยเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิฯ
Byāpādaṃ pajahato abyāpādavasena…pe… thinamiddhaṃ pajahato ālokasaññāvasena…pe… sabbakilese pajahato arahattamaggavasena adhimokkhādhipateyyaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, saddhindriyassa vasena paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ…pe… sabbakilese pajahato arahattamaggavasena dassanādhipateyyaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paññindriyassa vasena adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Evaṃ ādhipateyyaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
ข. อาทิวิโสธนฎฺฐนิเทฺทโส
Kha. ādivisodhanaṭṭhaniddeso
๒๐๐. กถํ อาทิวิโสธนเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิ? อธิโมกฺขเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ, อสฺสทฺธิยสํวรเฎฺฐน 3 สีลวิสุทฺธิ – สทฺธินฺทฺริยสฺส อาทิวิโสธนาฯ ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ, โกสชฺชสํวรเฎฺฐน สีลวิสุทฺธิ – วีริยินฺทฺริยสฺส อาทิวิโสธนาฯ อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ, ปมาทสํวรเฎฺฐน สีลวิสุทฺธิ – สตินฺทฺริยสฺส อาทิวิโสธนาฯ อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ, อุทฺธจฺจสํวรเฎฺฐน สีลวิสุทฺธิ – สมาธินฺทฺริยสฺส อาทิวิโสธนาฯ ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ, อวิชฺชาสํวรเฎฺฐน สีลวิสุทฺธิ – ปญฺญินฺทฺริยสฺส อาทิวิโสธนาฯ เนกฺขเมฺม ปญฺจินฺทฺริยานิ, กามจฺฉนฺทสํวรเฎฺฐน สีลวิสุทฺธิ – ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ อาทิวิโสธนาฯ อพฺยาปาเท ปญฺจินฺทฺริยานิ, พฺยาปาทสํวรเฎฺฐน สีลวิสุทฺธิ – ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ อาทิวิโสธนา…เป.… อรหตฺตมเคฺค ปญฺจินฺทฺริยานิ, สพฺพกิเลสสํวรเฎฺฐน สีลวิสุทฺธิ – ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ อาทิวิโสธนาฯ เอวํ อาทิวิโสธนเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิฯ
200. Kathaṃ ādivisodhanaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ, assaddhiyasaṃvaraṭṭhena 4 sīlavisuddhi – saddhindriyassa ādivisodhanā. Paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ, kosajjasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – vīriyindriyassa ādivisodhanā. Upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ, pamādasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – satindriyassa ādivisodhanā. Avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ, uddhaccasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – samādhindriyassa ādivisodhanā. Dassanaṭṭhena paññindriyaṃ, avijjāsaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – paññindriyassa ādivisodhanā. Nekkhamme pañcindriyāni, kāmacchandasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – pañcannaṃ indriyānaṃ ādivisodhanā. Abyāpāde pañcindriyāni, byāpādasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – pañcannaṃ indriyānaṃ ādivisodhanā…pe… arahattamagge pañcindriyāni, sabbakilesasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – pañcannaṃ indriyānaṃ ādivisodhanā. Evaṃ ādivisodhanaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
ค. อธิมตฺตฎฺฐนิเทฺทโส
Ga. adhimattaṭṭhaniddeso
๒๐๑. กถํ อธิมตฺตเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิ? สทฺธินฺทฺริยสฺส ภาวนาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ – ฉนฺทวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ ฯ ฉนฺทวเสน ปาโมชฺชํ อุปฺปชฺชติ – ปาโมชฺชวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปาโมชฺชวเสน ปีติ อุปฺปชฺชติ – ปีติวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปีติวเสน ปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชติ – ปสฺสทฺธิวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปสฺสทฺธิวเสน สุขํ อุปฺปชฺชติ – สุขวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สุขวเสน โอภาโส อุปฺปชฺชติ – โอภาสวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ โอภาสวเสน สํเวโค อุปฺปชฺชติ – สํเวควเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สํเวเชตฺวา จิตฺตํ สมาทหติ – สมาธิวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ตถา สมาหิตํ จิตฺตํ สาธุกํ ปคฺคณฺหาติ – ปคฺคหวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ตถาปคฺคหิตํ จิตฺตํ สาธุกํ อชฺฌุเปกฺขติ – อุเปกฺขาวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ อุเปกฺขาวเสน นานตฺตกิเลเสหิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ – วิโมกฺขวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ วิมุตฺตตฺตา เต ธมฺมา เอกรสา โหนฺติ – เอกรสเฎฺฐน ภาวนาวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ภาวิตตฺตา ตโต ปณีตตเร วิวฎฺฎนฺติ – วิวฎฺฎนาวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ วิวฎฺฎิตตฺตา ตโต โวสชฺชติ 5 – โวสคฺควเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ โวสชฺชิตตฺตา ตโต นิรุชฺฌนฺติ – นิโรธวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ นิโรธวเสน เทฺว โวสคฺคา – ปริจฺจาคโวสโคฺค จ, ปกฺขนฺทนโวสโคฺค จฯ กิเลเส จ ขเนฺธ จ ปริจฺจชตีติ – ปริจฺจาคโวสโคฺคฯ นิโรธนิพฺพานธาตุยา จิตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ – ปกฺขนฺทนโวสโคฺคฯ นิโรธวเสน อิเม เทฺว โวสคฺคาฯ
201. Kathaṃ adhimattaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Saddhindriyassa bhāvanāya chando uppajjati – chandavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti . Chandavasena pāmojjaṃ uppajjati – pāmojjavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Pāmojjavasena pīti uppajjati – pītivasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Pītivasena passaddhi uppajjati – passaddhivasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Passaddhivasena sukhaṃ uppajjati – sukhavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Sukhavasena obhāso uppajjati – obhāsavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Obhāsavasena saṃvego uppajjati – saṃvegavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saṃvejetvā cittaṃ samādahati – samādhivasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Tathā samāhitaṃ cittaṃ sādhukaṃ paggaṇhāti – paggahavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Tathāpaggahitaṃ cittaṃ sādhukaṃ ajjhupekkhati – upekkhāvasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Upekkhāvasena nānattakilesehi cittaṃ vimuccati – vimokkhavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vimuttattā te dhammā ekarasā honti – ekarasaṭṭhena bhāvanāvasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Bhāvitattā tato paṇītatare vivaṭṭanti – vivaṭṭanāvasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vivaṭṭitattā tato vosajjati 6 – vosaggavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vosajjitattā tato nirujjhanti – nirodhavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Nirodhavasena dve vosaggā – pariccāgavosaggo ca, pakkhandanavosaggo ca. Kilese ca khandhe ca pariccajatīti – pariccāgavosaggo. Nirodhanibbānadhātuyā cittaṃ pakkhandatīti – pakkhandanavosaggo. Nirodhavasena ime dve vosaggā.
อสฺสทฺธิยสฺส ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ…เป.… อสฺสทฺธิยปริฬาหสฺส ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… ทิเฎฺฐกฎฺฐานํ กิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… โอฬาริกานํ กิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… อนุสหคตานํ กิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… สพฺพกิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ – ฉนฺทวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ…เป.… วีริยินฺทฺริยสฺส ภาวนาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ…เป.… โกสชฺชสฺส ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… โกสชฺชปริฬาหสฺส ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… ทิเฎฺฐกฎฺฐานํ กิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ…เป.… สพฺพกิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… สตินฺทฺริยสฺส ภาวนาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ…เป.… ปมาทสฺส ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… ปมาทปริฬาหสฺส ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ…เป.… สพฺพกิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… สมาธินฺทฺริยสฺส ภาวนาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ…เป.… อุทฺธจฺจสฺส ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ อุทฺธจฺจปริฬาหสฺส ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ…เป.… สพฺพกิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… ปญฺญินฺทฺริยสฺส ภาวนาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ…เป.… อวิชฺชาย ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… อวิชฺชาปริฬาหสฺส ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… ทิเฎฺฐกฎฺฐานํ กิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… โอฬาริกานํ กิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… อนุสหคตานํ กิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ… สพฺพกิเลสานํ ปหานาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ – ฉนฺทวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ฉนฺทวเสน ปาโมชฺชํ อุปฺปชฺชติ – ปาโมชฺชวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปาโมชฺชวเสน ปีติ อุปฺปชฺชติ – ปีติวเสน ปญฺญา วเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปีติวเสน ปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชติ – ปสฺสทฺธิวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปสฺสทฺธิวเสน สุขํ อุปฺปชฺชติ – สุขวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สุขวเสน โอภาโส อุปฺปชฺชติ – โอภาสวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ โอภาสวเสน สํเวโค อุปฺปชฺชติ – สํเวควเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สํเวเชตฺวา จิตฺตํ สมาทหติ – สมาธิวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ตถาสมาหิตํ จิตฺตํ สาธุกํ ปคฺคณฺหาติ – ปคฺคหวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ตถาปคฺคหิตํ จิตฺตํ สาธุกํ อชฺฌุเปกฺขติ – อุเปกฺขาวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ อุเปกฺขาวเสน นานตฺตกิเลเสหิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ – วิโมกฺขวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ วิมุตฺตตฺตา เต ธมฺมา เอกรสา โหนฺติ – ภาวนาวเสน 7 ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ภาวิตตฺตา ตโต ปณีตตเร วิวฎฺฎนฺติ – วิวฎฺฎนาวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ วิวฎฺฎิตตฺตา ตโต โวสชฺชติ – โวสคฺควเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ โวสชฺชิตตฺตา ตโต นิรุชฺฌนฺติ – นิโรธวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ นิโรธวเสน เทฺว โวสคฺคา – ปริจฺจาคโวสโคฺค จ, ปกฺขนฺทนโวสโคฺค จฯ กิเลเส จ ขเนฺธ จ ปริจฺจชตีติ – ปริจฺจาคโวสโคฺคฯ นิโรธนิพฺพานธาตุยา จิตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ – ปกฺขนฺทนโวสโคฺคฯ นิโรธวเสน อิเม เทฺว โวสคฺคาฯ เอวํ อธิมตฺตเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิฯ
Assaddhiyassa pahānāya chando uppajjati…pe… assaddhiyapariḷāhassa pahānāya chando uppajjati… diṭṭhekaṭṭhānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… oḷārikānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… anusahagatānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… sabbakilesānaṃ pahānāya chando uppajjati – chandavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti…pe… vīriyindriyassa bhāvanāya chando uppajjati…pe… kosajjassa pahānāya chando uppajjati… kosajjapariḷāhassa pahānāya chando uppajjati… diṭṭhekaṭṭhānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati…pe… sabbakilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… satindriyassa bhāvanāya chando uppajjati…pe… pamādassa pahānāya chando uppajjati… pamādapariḷāhassa pahānāya chando uppajjati…pe… sabbakilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… samādhindriyassa bhāvanāya chando uppajjati…pe… uddhaccassa pahānāya chando uppajjati uddhaccapariḷāhassa pahānāya chando uppajjati…pe… sabbakilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… paññindriyassa bhāvanāya chando uppajjati…pe… avijjāya pahānāya chando uppajjati… avijjāpariḷāhassa pahānāya chando uppajjati… diṭṭhekaṭṭhānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… oḷārikānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… anusahagatānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… sabbakilesānaṃ pahānāya chando uppajjati – chandavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Chandavasena pāmojjaṃ uppajjati – pāmojjavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Pāmojjavasena pīti uppajjati – pītivasena paññā vasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Pītivasena passaddhi uppajjati – passaddhivasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Passaddhivasena sukhaṃ uppajjati – sukhavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Sukhavasena obhāso uppajjati – obhāsavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Obhāsavasena saṃvego uppajjati – saṃvegavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saṃvejetvā cittaṃ samādahati – samādhivasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Tathāsamāhitaṃ cittaṃ sādhukaṃ paggaṇhāti – paggahavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Tathāpaggahitaṃ cittaṃ sādhukaṃ ajjhupekkhati – upekkhāvasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Upekkhāvasena nānattakilesehi cittaṃ vimuccati – vimokkhavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vimuttattā te dhammā ekarasā honti – bhāvanāvasena 8 paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Bhāvitattā tato paṇītatare vivaṭṭanti – vivaṭṭanāvasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vivaṭṭitattā tato vosajjati – vosaggavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vosajjitattā tato nirujjhanti – nirodhavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Nirodhavasena dve vosaggā – pariccāgavosaggo ca, pakkhandanavosaggo ca. Kilese ca khandhe ca pariccajatīti – pariccāgavosaggo. Nirodhanibbānadhātuyā cittaṃ pakkhandatīti – pakkhandanavosaggo. Nirodhavasena ime dve vosaggā. Evaṃ adhimattaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
ทุติยภาณวาโรฯ
Dutiyabhāṇavāro.
ฆ. อธิฎฺฐานฎฺฐนิเทฺทโส
Gha. adhiṭṭhānaṭṭhaniddeso
๒๐๒. กถํ อธิฎฺฐานเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิ? สทฺธินฺทฺริยสฺส ภาวนาย ฉโนฺท อุปฺปชฺชติ – ฉนฺทวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิฎฺฐาติฯ ฉนฺทวเสน ปาโมชฺชํ อุปฺปชฺชติ – ปาโมชฺชวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิฎฺฐาติ…เป.… เอวํ อธิฎฺฐานเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิฯ
202. Kathaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Saddhindriyassa bhāvanāya chando uppajjati – chandavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhiṭṭhāti. Chandavasena pāmojjaṃ uppajjati – pāmojjavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhiṭṭhāti…pe… evaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
ง. ปริยาทานฎฺฐนิเทฺทโส
Ṅa. pariyādānaṭṭhaniddeso
กถํ ปริยาทานเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิ? อธิโมกฺขเฎฺฐน สทฺธินฺทฺริยํ อสฺสทฺธิยํ ปริยาทิยติ , อสฺสทฺธิยปริฬาหํ ปริยาทิยติฯ ปคฺคหเฎฺฐน วีริยินฺทฺริยํ โกสชฺชํ ปริยาทิยติ, โกสชฺชปริฬาหํ ปริยาทิยติฯ อุปฎฺฐานเฎฺฐน สตินฺทฺริยํ ปมาทํ ปริยาทิยติ, ปมาทปริฬาหํ ปริยาทิยติฯ อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธินฺทฺริยํ อุทฺธจฺจํ ปริยาทิยติ, อุทฺธจฺจปริฬาหํ ปริยาทิยติฯ ทสฺสนเฎฺฐน ปญฺญินฺทฺริยํ อวิชฺชํ ปริยาทิยติ, อวิชฺชาปริฬาหํ ปริยาทิยติฯ เนกฺขเมฺม ปญฺจินฺทฺริยานิ กามจฺฉนฺทํ ปริยาทิยนฺติฯ อพฺยาปาเท ปญฺจินฺทฺริยานิ พฺยาปาทํ ปริยาทิยนฺติฯ อาโลกสญฺญาย ปญฺจินฺทฺริยานิ ถินมิทฺธํ ปริยาทิยนฺติฯ อวิเกฺขเป ปญฺจินฺทฺริยานิ อุทฺธจฺจํ ปริยาทิยนฺติ…เป.… อรหตฺตมเคฺค ปญฺจินฺทฺริยานิ สพฺพกิเลเส ปริยาทิยนฺติฯ เอวํ ปริยาทานเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิฯ
Kathaṃ pariyādānaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ assaddhiyaṃ pariyādiyati , assaddhiyapariḷāhaṃ pariyādiyati. Paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ kosajjaṃ pariyādiyati, kosajjapariḷāhaṃ pariyādiyati. Upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ pamādaṃ pariyādiyati, pamādapariḷāhaṃ pariyādiyati. Avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ uddhaccaṃ pariyādiyati, uddhaccapariḷāhaṃ pariyādiyati. Dassanaṭṭhena paññindriyaṃ avijjaṃ pariyādiyati, avijjāpariḷāhaṃ pariyādiyati. Nekkhamme pañcindriyāni kāmacchandaṃ pariyādiyanti. Abyāpāde pañcindriyāni byāpādaṃ pariyādiyanti. Ālokasaññāya pañcindriyāni thinamiddhaṃ pariyādiyanti. Avikkhepe pañcindriyāni uddhaccaṃ pariyādiyanti…pe… arahattamagge pañcindriyāni sabbakilese pariyādiyanti. Evaṃ pariyādānaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
จ. ปติฎฺฐาปกฎฺฐนิเทฺทโส
Ca. patiṭṭhāpakaṭṭhaniddeso
๒๐๓. กถํ ปติฎฺฐาปกเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิ? สโทฺธ สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมเกฺข ปติฎฺฐาเปติ, สทฺธสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมเกฺข ปติฎฺฐาเปติฯ วีริยวา วีริยินฺทฺริยํ ปคฺคเห ปติฎฺฐาเปติ, วีริยวโต วีริยินฺทฺริยํ ปคฺคเห ปติฎฺฐาเปติฯ สติมา สตินฺทฺริยํ อุปฎฺฐาเน ปติฎฺฐาเปติ, สติมโต สตินฺทฺริยํ อุปฎฺฐาเน ปติฎฺฐาเปติฯ สมาหิโต สมาธินฺทฺริยํ อวิเกฺขเป ปติฎฺฐาเปติ, สมาหิตสฺส สมาธินฺทฺริยํ อวิเกฺขเป ปติฎฺฐาเปติฯ ปญฺญวา ปญฺญินฺทฺริยํ ทสฺสเน ปติฎฺฐาเปติ, ปญฺญวโต ปญฺญินฺทฺริยํ ทสฺสเน ปติฎฺฐาเปติฯ โยคาวจโร ปญฺจินฺทฺริยานิ เนกฺขเมฺม ปติฎฺฐาเปติ, โยคาวจรสฺส ปญฺจินฺทฺริยานิ เนกฺขเมฺม ปติฎฺฐาเปนฺติฯ โยคาวจโร ปญฺจินฺทฺริยานิ อพฺยาปาเท ปติฎฺฐาเปติ, โยคาวจรสฺส ปญฺจินฺทฺริยานิ อพฺยาปาเท ปติฎฺฐาเปนฺติฯ โยคาวจโร ปญฺจินฺทฺริยานิ อาโลกสญฺญาย ปติฎฺฐาเปติ, โยคาวจรสฺส ปญฺจินฺทฺริยานิ อาโลกสญฺญาย ปติฎฺฐาเปนฺติฯ โยคาวจโร ปญฺจินฺทฺริยานิ อวิเกฺขเป ปติฎฺฐาเปติ , โยคาวจรสฺส ปญฺจินฺทฺริยานิ อวิเกฺขเป ปติฎฺฐาเปนฺติ…เป.… โยคาวจโร ปญฺจินฺทฺริยานิ อรหตฺตมเคฺค ปติฎฺฐาเปติ, โยคาวจรสฺส ปญฺจินฺทฺริยานิ อรหตฺตมเคฺค ปติฎฺฐาเปนฺติฯ เอวํ ปติฎฺฐาปกเฎฺฐน อินฺทฺริยานิ ทฎฺฐพฺพานิฯ
203. Kathaṃ patiṭṭhāpakaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Saddho saddhindriyaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpeti, saddhassa saddhindriyaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpeti. Vīriyavā vīriyindriyaṃ paggahe patiṭṭhāpeti, vīriyavato vīriyindriyaṃ paggahe patiṭṭhāpeti. Satimā satindriyaṃ upaṭṭhāne patiṭṭhāpeti, satimato satindriyaṃ upaṭṭhāne patiṭṭhāpeti. Samāhito samādhindriyaṃ avikkhepe patiṭṭhāpeti, samāhitassa samādhindriyaṃ avikkhepe patiṭṭhāpeti. Paññavā paññindriyaṃ dassane patiṭṭhāpeti, paññavato paññindriyaṃ dassane patiṭṭhāpeti. Yogāvacaro pañcindriyāni nekkhamme patiṭṭhāpeti, yogāvacarassa pañcindriyāni nekkhamme patiṭṭhāpenti. Yogāvacaro pañcindriyāni abyāpāde patiṭṭhāpeti, yogāvacarassa pañcindriyāni abyāpāde patiṭṭhāpenti. Yogāvacaro pañcindriyāni ālokasaññāya patiṭṭhāpeti, yogāvacarassa pañcindriyāni ālokasaññāya patiṭṭhāpenti. Yogāvacaro pañcindriyāni avikkhepe patiṭṭhāpeti , yogāvacarassa pañcindriyāni avikkhepe patiṭṭhāpenti…pe… yogāvacaro pañcindriyāni arahattamagge patiṭṭhāpeti, yogāvacarassa pañcindriyāni arahattamagge patiṭṭhāpenti. Evaṃ patiṭṭhāpakaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
สุตฺตนฺตนิเทฺทโส จตุโตฺถฯ
Suttantaniddeso catuttho.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ๔. จตุตฺถสุตฺตนฺตนิเทฺทสวณฺณนา • 4. Catutthasuttantaniddesavaṇṇanā
