| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
੪. ਚਤੁਤ੍ਥવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
4. Catutthavaggavaṇṇanā
੧੫੧. ਚਤੁਤ੍ਥવਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਠਮੇ ਰਸੇਸੂਤਿ ਅਮ੍ਬਿਲਮਧੁਰਤਿਤ੍ਤਕਕਟੁਕਲੋਣਿਕਖਾਰਿਕਕਸਾવਾਦਿਭੇਦੇਸੁ ਸਾਯਨੀਯੇਸੁ। ਗੇਧਂ ਅਕਰਨ੍ਤਿ ਗਿਦ੍ਧਿਂ ਅਕਰੋਨ੍ਤੋ, ਤਣ੍ਹਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਲੋਲੋਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਸਾਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਇਦਂ ਸਾਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਰਸવਿਸੇਸੇਸੁ ਅਨਾਕੁਲੋ। ਅਨਞ੍ਞਪੋਸੀਤਿ ਪੋਸੇਤਬ੍ਬਕਸਦ੍ਧਿવਿਹਾਰਿਕਾਦਿવਿਰਹਿਤੋ, ਕਾਯਸਨ੍ਧਾਰਣਮਤ੍ਤੇਨ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਰਸੇਸੁ ਗੇਧਕਰਣਲੋਲੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਪੋਸੀ ਆਸਿਂ, ਏવਂ ਅਹੁਤ੍વਾ ਯਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਲੋਲੋ ਹੁਤ੍વਾ ਰਸੇਸੁ ਗੇਧਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਂ ਤਣ੍ਹਂ ਹਿਤ੍વਾ ਆਯਤਿਂ ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਅਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨੇਨ ਅਨਞ੍ਞਪੋਸੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਥ વਾ ਅਤ੍ਥਭਞ੍ਜਨਕਟ੍ਠੇਨ ਕਿਲੇਸਾ ‘‘ਅਞ੍ਞੇ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਅਪੋਸਨੇਨ ਅਨਞ੍ਞਪੋਸੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਪਦਾਨਚਾਰੀਤਿ ਅવੋਕ੍ਕਮ੍ਮਚਾਰੀ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਚਾਰੀ, ਘਰਪਟਿਪਾਟਿਂ ਅਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਅਡ੍ਢਕੁਲਞ੍ਚ ਦਲਿਦ੍ਦਕੁਲਞ੍ਚ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਮਾਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੁਲੇ ਕੁਲੇ ਅਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲਾਦੀਸੁ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਅਲਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੋ, ਚਨ੍ਦੂਪਮੋ ਨਿਚ੍ਚਨવਕੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬੫; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧੨੧)।
151. Catutthavaggassa paṭhame rasesūti ambilamadhuratittakakaṭukaloṇikakhārikakasāvādibhedesu sāyanīyesu. Gedhaṃ akaranti giddhiṃ akaronto, taṇhaṃ anuppādentoti vuttaṃ hoti. Aloloti ‘‘idaṃ sāyissāmi, idaṃ sāyissāmī’’ti evaṃ rasavisesesu anākulo. Anaññaposīti posetabbakasaddhivihārikādivirahito, kāyasandhāraṇamattena santuṭṭhoti vuttaṃ hoti. Yathā vā pubbe uyyāne rasesu gedhakaraṇalolo hutvā aññaposī āsiṃ, evaṃ ahutvā yāya taṇhāya lolo hutvā rasesu gedhaṃ karoti, taṃ taṇhaṃ hitvā āyatiṃ taṇhāmūlakassa aññassa attabhāvassa anibbattanena anaññaposīti dasseti. Atha vā atthabhañjanakaṭṭhena kilesā ‘‘aññe’’ti vuccanti, tesaṃ aposanena anaññaposīti ayamettha attho. Sapadānacārīti avokkammacārī anupubbacārī, gharapaṭipāṭiṃ achaḍḍetvā aḍḍhakulañca daliddakulañca nirantaraṃ piṇḍāya pavisamānoti attho. Kule kule appaṭibaddhacittoti khattiyakulādīsu yattha katthaci kilesavasena alaggacitto, candūpamo niccanavako hutvāti attho. Sesaṃ vuttanayamevāti (su. ni. aṭṭha. 1.65; apa. aṭṭha. 1.1.121).
ਪਠਮਂ।
Paṭhamaṃ.
੧੫੨. ਦੁਤਿਯੇ ਆવਰਣਾਨੀਤਿ ਨੀવਰਣਾਨੇવ, ਤਾਨਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਉਰਗਸੁਤ੍ਤੇ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਅਬ੍ਭਾਦਯੋ વਿਯ ਚਨ੍ਦਂ ਸੂਰਿਯਂ વਾ ਚੇਤੋ ਆવਰਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਆવਰਣਾਨਿ ਚੇਤਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਉਪਚਾਰੇਨ વਾ ਅਪ੍ਪਨਾਯ વਾ ਪਹਾਯ। ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਤਿ ਉਪਗਮ੍ਮ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਬਾਧੇਨ੍ਤੇ ਅਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇ, વਤ੍ਥੋਪਮਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੦ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦਯੋ વਾ। ਬ੍ਯਪਨੁਜ੍ਜਾਤਿ ਪਨੁਦਿਤ੍વਾ વਿਨਾਸੇਤ੍વਾ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗੇਨ ਪਜਹਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਸਬ੍ਬੇਤਿ ਅਨવਸੇਸੇ। ਏવਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪਠਮਮਗ੍ਗੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ। ਸੇਸਮਗ੍ਗੇਹਿ ਛੇਤ੍વਾ ਤੇਧਾਤੁਕਗਤਂ ਸਿਨੇਹਦੋਸਂ, ਤਣ੍ਹਾਰਾਗਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਿਨੇਹੋ ਏવ ਹਿ ਗੁਣਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਸਿਨੇਹਦੋਸੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬੬)।
152. Dutiye āvaraṇānīti nīvaraṇāneva, tāni atthato uragasutte (su. ni. 1 ādayo) vuttāni. Tāni pana yasmā abbhādayo viya candaṃ sūriyaṃ vā ceto āvaranti, tasmā ‘‘āvaraṇāni cetaso’’ti vuttāni. Tāni upacārena vā appanāya vā pahāya. Upakkileseti upagamma cittaṃ vibādhente akusale dhamme, vatthopamādīsu (ma. ni. 1.70 ādayo) vutte abhijjhādayo vā. Byapanujjāti panuditvā vināsetvā, vipassanāmaggena pajahitvāti attho . Sabbeti anavasese. Evaṃ samathavipassanāsampanno paṭhamamaggena diṭṭhinissayassa pahīnattā anissito. Sesamaggehi chetvā tedhātukagataṃ sinehadosaṃ, taṇhārāganti vuttaṃ hoti. Sineho eva hi guṇapaṭipakkhato sinehadosoti vutto. Sesaṃ vuttanayameva (su. ni. aṭṭha. 1.66).
ਦੁਤਿਯਂ।
Dutiyaṃ.
੧੫੩. ਤਤਿਯੇ વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾਨਾਤਿ ਪਿਟ੍ਠਿਤੋ ਕਤ੍વਾ, ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਜਹਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਖਂ ਦੁਖਞ੍ਚਾਤਿ ਕਾਯਿਕਂ ਸਾਤਾਸਾਤਂ। ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਚੇਤਸਿਕਂ ਸਾਤਾਸਾਤਂ। ਉਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੁਪੇਕ੍ਖਂ। ਸਮਥਨ੍ਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਥਮੇવ। વਿਸੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਨੀવਰਣવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਪੀਤਿਸੁਖਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ ਨવਹਿ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਤਿਸੁਦ੍ਧਂ, ਨਿਦ੍ਧਨ੍ਤਸੁવਣ੍ਣਮਿવ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
153. Tatiye vipiṭṭhikatvānāti piṭṭhito katvā, chaḍḍetvā jahitvāti attho. Sukhaṃ dukhañcāti kāyikaṃ sātāsātaṃ. Somanassadomanassanti cetasikaṃ sātāsātaṃ. Upekkhanti catutthajjhānupekkhaṃ. Samathanti catutthajjhānasamathameva. Visuddhanti pañcanīvaraṇavitakkavicārapītisukhasaṅkhātehi navahi paccanīkadhammehi vimuttattā atisuddhaṃ, niddhantasuvaṇṇamiva vigatūpakkilesanti attho.
ਅਯਂ ਪਨ ਯੋਜਨਾ – વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾਨ ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ ਪੁਬ੍ਬੇવ, ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੂਪਚਾਰਭੂਮਿਯਂਯੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨੂਪਚਾਰਭੂਮਿਯਞ੍ਚ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪੁਨ ਆਦਿਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ਚ-ਕਾਰਂ ਪਰਤੋ ਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਞ੍ਚ વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾਨ ਪੁਬ੍ਬੇવਾ’’ਤਿ ਅਧਿਕਾਰੋ। ਤੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੂਪਚਾਰੇ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਞ੍ਚ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੂਪਚਾਰੇਯੇવਾਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਏਤਾਨਿ ਹਿ ਏਤੇਸਂ ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਹਾਨਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਂ, ਸੁਖਸ੍ਸ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਂ, ਸੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਪਹਾਨਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ ਏਤ੍ਥੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਪਰਿਸੇਸਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੫੧੦)। ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਪਰਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇવਾਤਿ ਤੀਸੁ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਦੀਸੁ ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਸੁਖਾਨਿ વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾ ਏਤ੍ਥੇવ ਚ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੇ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾ ਇਮਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਲਦ੍ਧਾਨੁਪੇਕ੍ਖਂ ਸਮਥਂ વਿਸੁਦ੍ਧਂ ਏਕੋ ਚਰੇ ਇਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬੭; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧੨੩)।
Ayaṃ pana yojanā – vipiṭṭhikatvāna sukhaṃ dukkhañca pubbeva, paṭhamajjhānūpacārabhūmiyaṃyeva dukkhaṃ, tatiyajjhānūpacārabhūmiyañca sukhanti adhippāyo. Puna ādito vuttaṃ ca-kāraṃ parato netvā ‘‘somanassaṃ domanassañca vipiṭṭhikatvāna pubbevā’’ti adhikāro. Tena somanassaṃ catutthajjhānūpacāre, domanassañca dutiyajjhānūpacāreyevāti dīpeti. Etāni hi etesaṃ pariyāyato pahānaṭṭhānāni. Nippariyāyato pana dukkhassa paṭhamajjhānaṃ, domanassassa dutiyajjhānaṃ, sukhassa tatiyajjhānaṃ, somanassassa catutthajjhānaṃ pahānaṭṭhānaṃ. Yathāha – ‘‘paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’tiādi (saṃ. ni. 5.510). Taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayena gahetabbaṃ. Parato pubbevāti tīsu paṭhamajjhānadīsu dukkhadomanassasukhāni vipiṭṭhikatvā ettheva ca catutthajjhāne somanassaṃ vipiṭṭhikatvā imāya paṭipadāya laddhānupekkhaṃ samathaṃ visuddhaṃ eko care iti. Sesaṃ vuttanayamevāti (su. ni. aṭṭha. 1.67; apa. aṭṭha. 1.1.123).
ਤਤਿਯਂ।
Tatiyaṃ.
੧੫੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਆਰਦ੍ਧਂ વੀਰਿਯਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਆਰਦ੍ਧવਿਰਿਯੋ। ਏਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਂ ਆਦਿવੀਰਿਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਰਮਤ੍ਥੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਤ੍ਥ ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਮਤ੍ਥਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਏਤੇਨ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੇਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਫਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਲੀਨਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਏਤੇਨ વੀਰਿਯੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਅਲੀਨਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਕੁਸੀਤવੁਤ੍ਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਠਾਨਾਸਨਚਙ੍ਕਮਾਦੀਸੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਅਨવਸੀਦਨਂ। ਦਲ਼੍ਹਨਿਕ੍ਕਮੋਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘ਕਾਮਂ ਤਚੋ ਚ ਨ੍ਹਾਰੁ ਚਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੪; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ੨.੫; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੬) ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਂ ਪਦਹਨવੀਰਿਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਂ ਤਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਪਦਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਾਯੇਨ ਚੇવ ਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਨਂ ਅਤਿવਿਜ੍ਝ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਥ વਾ ਏਤੇਨ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવੀਰਿਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਦਲ਼੍ਹਞ੍ਚ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਗਤਤ੍ਤਾ, ਨਿਕ੍ਕਮੋ ਚ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲੋਪਿ ਦਲ਼੍ਹੋ ਨਿਕ੍ਕਮੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਦਲ਼੍ਹਨਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਥਾਮਬਲੂਪਪਨ੍ਨੋਤਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਕਾਯਥਾਮੇਨ ਞਾਣਬਲੇਨ ਚ ਉਪਪਨ੍ਨੋ। ਅਥ વਾ ਥਾਮਭੂਤੇਨ ਬਲੇਨ ਉਪਪਨ੍ਨੋਤਿ ਥਾਮਬਲੂਪਪਨ੍ਨੋ, ਥਿਰਞਾਣਬਲੂਪਪਨ੍ਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਤੇਨ ਤਸ੍ਸ વੀਰਿਯਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਸਮ੍ਪਯੋਗਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਪਦਹਨਭਾવਂ ਸਾਧੇਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਮਜ੍ਝਿਮਉਕ੍ਕਟ੍ਠવੀਰਿਯવਸੇਨ વਾ ਤਯੋਪਿ ਪਾਦਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬੮)।
154. Catutthe āraddhaṃ vīriyaṃ assāti āraddhaviriyo. Etena attano vīriyārambhaṃ ādivīriyaṃ dasseti. Paramattho vuccati nibbānaṃ, tattha pattiyā paramatthapattiyā. Etena vīriyārambhena pattabbaphalaṃ dasseti. Alīnacittoti etena vīriyupatthambhānaṃ cittacetasikānaṃ alīnataṃ dasseti. Akusītavuttīti etena ṭhānāsanacaṅkamādīsu kāyassa anavasīdanaṃ. Daḷhanikkamoti etena ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru cā’’ti (ma. ni. 1.184; saṃ. ni. 2.22; a. ni. 2.5; mahāni. 196) evaṃ pavattaṃ padahanavīriyaṃ dasseti. Yaṃ taṃ anupubbasikkhādīsu padahanto ‘‘kāyena ceva paramatthasaccaṃ sacchikaroti, paññāya ca naṃ ativijjha passatī’’ti vuccati. Atha vā etena maggasampayuttavīriyaṃ dasseti. Tañhi daḷhañca bhāvanāpāripūrigatattā, nikkamo ca sabbaso paṭipakkhā nikkhantattā, tasmā taṃsamaṅgīpuggalopi daḷho nikkamo assāti ‘‘daḷhanikkamo’’ti vuccati. Thāmabalūpapannoti maggakkhaṇe kāyathāmena ñāṇabalena ca upapanno. Atha vā thāmabhūtena balena upapannoti thāmabalūpapanno, thirañāṇabalūpapannoti vuttaṃ hoti. Etena tassa vīriyassa vipassanāñāṇasampayogaṃ dīpento yoniso padahanabhāvaṃ sādheti. Pubbabhāgamajjhimaukkaṭṭhavīriyavasena vā tayopi pādā yojetabbā. Sesaṃ vuttanayamevāti (su. ni. aṭṭha. 1.68).
ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
Catutthaṃ.
੧੫੫. ਪਞ੍ਚਮੇ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਨ੍ਤਿ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਸਲ੍ਲੀਨਂ, ਏਕਤ੍ਤਸੇવਿਤਾ ਏਕੀਭਾવੋ ਕਾਯવਿવੇਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਨੀਕਝਾਪਨਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਤੋ ਚ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨੀવਰਣਾਦਿਪਚ੍ਚਨੀਕਝਾਪਨਤੋ ਕਸਿਣਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਤੋ ਚ ‘‘ਝਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਫਲਾਨਿ ਸਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਦਿਪਚ੍ਚਨੀਕਝਾਪਨਤੋ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਤੋ ਚ ‘‘ਝਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ । ਏવਮੇਤਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਞ੍ਚ ਝਾਨਞ੍ਚ ਅਰਿਞ੍ਚਮਾਨੋਤਿ ਅਜਹਮਾਨੋ ਅਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਮਾਨੋ। ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪਗੇਸੁ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਸਤਤਂ ਸਮਿਤਂ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਂ। ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਾਰੀਤਿ ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਨ ਅਨੁਗਤਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮਂ ਚਰਮਾਨੋ। ਅਥ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਨવ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾ, ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਲੋਮੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਅਨੁਧਮ੍ਮੋ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਯੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਾਰੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧਸੁਖਤ੍ਥਂ વਿਭਤ੍ਤਿਬ੍ਯਤ੍ਤਯੇਨ ‘‘ਧਮ੍ਮੇਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ। ਆਦੀਨવਂ ਸਮ੍ਮਸਿਤਾ ਭવੇਸੂਤਿ ਤਾਯ ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਾਰਿਤਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਾਕਾਰਾਦਿਦੋਸਂ ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਏવਂ ਇਮਾਯ ਕਾਯવਿવੇਕਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕਂ ਅਰਿਞ੍ਚਮਾਨੋ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਅਧਿਗਤੋਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਏਕੋ ਚਰੇਤਿ ਏવਂ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬੯; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧੨੫)।
155. Pañcame paṭisallānanti tehi tehi sattasaṅkhārehi paṭinivattitvā sallīnaṃ, ekattasevitā ekībhāvo kāyavivekoti attho. Jhānanti paccanīkajhāpanato ārammaṇalakkhaṇūpanijjhānato ca cittaviveko vuccati. Tattha aṭṭha samāpattiyo nīvaraṇādipaccanīkajhāpanato kasiṇādiārammaṇūpanijjhānato ca ‘‘jhāna’’nti vuccati. Vipassanāmaggaphalāni sattasaññādipaccanīkajhāpanato lakkhaṇūpanijjhānato ca ‘‘jhāna’’nti vuccati. Idha pana ārammaṇūpanijjhānameva adhippetaṃ . Evametaṃ paṭisallānañca jhānañca ariñcamānoti ajahamāno anissajjamāno. Dhammesūti vipassanupagesu pañcakkhandhādidhammesu. Niccanti satataṃ samitaṃ abbokiṇṇaṃ. Anudhammacārīti te dhamme ārabbha pavattamānena anugataṃ vipassanādhammaṃ caramāno. Atha vā dhammesūti ettha dhammāti nava lokuttaradhammā, tesaṃ dhammānaṃ anulomo dhammoti anudhammo, vipassanāyetaṃ adhivacanaṃ. Tattha ‘‘dhammānaṃ niccaṃ anudhammacārī’’ti vattabbe gāthābandhasukhatthaṃ vibhattibyattayena ‘‘dhammesū’’ti vuttaṃ siyā. Ādīnavaṃ sammasitā bhavesūti tāya anudhammacāritāsaṅkhātāya vipassanāya aniccākārādidosaṃ tīsu bhavesu samanupassanto evaṃ imāya kāyavivekacittavivekaṃ ariñcamāno sikhāppattavipassanāsaṅkhātāya paṭipadāya adhigatoti vattabbo eko careti evaṃ yojanā veditabbā (su. ni. aṭṭha. 1.69; apa. aṭṭha. 1.1.125).
ਪਞ੍ਚਮਂ।
Pañcamaṃ.
੧੫੬. ਛਟ੍ਠੇ ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨવਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਏવ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ। ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋਤਿ ਸਾਤਚ੍ਚਕਾਰੀ। ਅਨੇਲ਼ਮੂਗੋਤਿ ਅਲਾਲਾਮੁਖੋ। ਅਥ વਾ ਅਨੇਲ਼ੋ ਚ ਅਮੂਗੋ ਚ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਹਿਤਸੁਖਸਮ੍ਪਾਪਕਂ ਸੁਤਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸੁਤવਾ, ਆਗਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਤੀਮਾਤਿ ਚਿਰਕਤਾਦੀਨਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤਾ। ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮੋਤਿ ਧਮ੍ਮੂਪਪਰਿਕ੍ਖਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਧਮ੍ਮੋ। ਨਿਯਤੋਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਨਿਯਾਮਂ ਪਤ੍ਤੋ। ਪਧਾਨવਾਤਿ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવੀਰਿਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਏਸ ਪਾਠੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਏવਮੇਤੇਹਿ ਅਪ੍ਪਮਾਦਾਦੀਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਨਿਯਾਮਸਮ੍ਪਾਪਕੇਨ ਪਧਾਨੇਨ ਪਧਾਨવਾ, ਤੇਨ ਪਧਾਨੇਨ ਪਤ੍ਤਨਿਯਾਮਤ੍ਤਾ ਨਿਯਤੋ, ਤਤੋ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮੋ। ਅਰਹਾ ਹਿ ਪੁਨ ਸਙ੍ਖਾਤਬ੍ਬਾਭਾવਤੋ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਯੇ ਚ ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮਾਸੇ, ਯੇ ਚ ਸੇਕ੍ਖਾ ਪੁਥੂ ਇਧਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੧; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੦੪੪; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਅਜਿਤਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾ ੬੩, ਅਜਿਤਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੭; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੪; ਪੇਟਕੋ॰ ੪੫)। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭੦)।
156. Chaṭṭhe taṇhakkhayanti nibbānaṃ, evaṃ diṭṭhādīnavāya taṇhāya eva appavattiṃ. Appamattoti sātaccakārī. Aneḷamūgoti alālāmukho. Atha vā aneḷo ca amūgo ca, paṇḍito byattoti vuttaṃ hoti. Hitasukhasampāpakaṃ sutamassa atthīti sutavā, āgamasampannoti vuttaṃ hoti. Satīmāti cirakatādīnaṃ anussaritā. Saṅkhātadhammoti dhammūpaparikkhāya pariññātadhammo. Niyatoti ariyamaggena niyāmaṃ patto. Padhānavāti sammappadhānavīriyasampanno. Uppaṭipāṭiyā esa pāṭho yojetabbo. Evametehi appamādādīhi samannāgato niyāmasampāpakena padhānena padhānavā, tena padhānena pattaniyāmattā niyato, tato arahattappattiyā saṅkhātadhammo. Arahā hi puna saṅkhātabbābhāvato ‘‘saṅkhātadhammo’’ti vuccati. Yathāha – ‘‘ye ca saṅkhātadhammāse, ye ca sekkhā puthū idhā’’ti (saṃ. ni. 2.31; su. ni. 1044; cūḷani. ajitamāṇavapucchā 63, ajitamāṇavapucchāniddesa 7; netti. 14; peṭako. 45). Sesaṃ vuttanayamevāti (su. ni. aṭṭha. 1.70).
ਛਟ੍ਠਂ।
Chaṭṭhaṃ.
੧੫੭. ਸਤ੍ਤਮੇ ਸੀਹੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸੀਹਾ – ਤਿਣਸੀਹੋ, ਪਣ੍ਡੁਸੀਹੋ, ਕਾਲ਼ਸੀਹੋ, ਕੇਸਰਸੀਹੋਤਿ। ਤੇਸਂ ਕੇਸਰਸੀਹੋ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ, ਏਸੋ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। વਾਤੋ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੇਕવਿਧੋ। ਪਦੁਮਂ ਰਤ੍ਤਸੇਤਾਦਿવਸੇਨ। ਤੇਸੁ ਯੋ ਕੋਚਿ વਾਤੋ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਦੁਮਂ વਟ੍ਟਤਿਯੇવ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਸਨ੍ਤਾਸੋ ਅਤ੍ਤਸਿਨੇਹੇਨ ਹੋਤਿ, ਅਤ੍ਤਸਿਨੇਹੋ ਚ ਤਣ੍ਹਾਲੇਪੋ, ਸੋਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ વਾ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ વਾ ਲੋਭੇਨ ਹੋਤਿ, ਸੋਪਿ ਚ ਤਣ੍ਹਾਯੇવ। ਸਜ੍ਜਨਂ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾવਿਰਹਿਤਸ੍ਸ ਮੋਹੇਨ ਹੋਤਿ, ਮੋਹੋ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਥੇਨ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਥੇਨ ਅਤ੍ਤਸਿਨੇਹਂ ਪਹਾਯ ਸੀਹੋ વਿਯ ਸਦ੍ਦੇਸੁ ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁਅਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤੋ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮੋਹਂ ਪਹਾਯ વਾਤੋવ ਜਾਲਮ੍ਹਿ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਸੁ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ, ਸਮਥੇਨੇવ ਲੋਭਂ, ਲੋਭਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਏવ ਦਿਟ੍ਠਿਞ੍ਚ ਪਹਾਯ, ਪਦੁਮਂવ ਤੋਯੇਨ ਸਬ੍ਬਭવਭੋਗਲੋਭੇਨ ਅਲਿਪ੍ਪਮਾਨੋ।
157. Sattame sīhoti cattāro sīhā – tiṇasīho, paṇḍusīho, kāḷasīho, kesarasīhoti. Tesaṃ kesarasīho aggamakkhāyati, eso idha adhippeto. Vāto puratthimādivasena anekavidho. Padumaṃ rattasetādivasena. Tesu yo koci vāto yaṃ kiñci padumaṃ vaṭṭatiyeva. Tattha yasmā santāso attasinehena hoti, attasineho ca taṇhālepo, sopi diṭṭhisampayuttena vā diṭṭhivippayuttena vā lobhena hoti, sopi ca taṇhāyeva. Sajjanaṃ pana tattha upaparikkhāvirahitassa mohena hoti, moho ca avijjā. Tattha samathena taṇhāya pahānaṃ hoti, vipassanāya avijjāya. Tasmā samathena attasinehaṃ pahāya sīho viya saddesu aniccadukkhādīsuasantasanto, vipassanāya mohaṃ pahāya vātova jālamhi khandhāyatanādīsu asajjamāno, samatheneva lobhaṃ, lobhasampayuttaṃ eva diṭṭhiñca pahāya, padumaṃva toyena sabbabhavabhogalobhena alippamāno.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਮਥਸ੍ਸ ਸੀਲਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ, ਸਮਥੋ ਸਮਾਧਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਏવਂ ਤੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਿਦ੍ਧੇਸੁ ਤਯੋਪਿ ਖਨ੍ਧਾ ਸਿਦ੍ਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸੁਰਤੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਸੀਹੋવ ਸਦ੍ਧੇਸੁ ਆਘਾਤવਤ੍ਥੂਸੁ ਅਕੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਤਾਯ ਨ ਸਨ੍ਤਸਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਸਭਾવੋ વਾਤੋવ ਜਾਲਮ੍ਹਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਧਮ੍ਮਭੇਦੇ ਨ ਸਜ੍ਜਤਿ, ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ વੀਤਰਾਗੋ ਪਦੁਮਂવ ਤੋਯੇਨ ਰਾਗੇਨ ਨ ਲਿਪ੍ਪਤਿ। ਏવਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਹਿ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਚ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਨਂ, ਤਿਣ੍ਣਞ੍ਚ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਂ ਪਹਾਨવਸੇਨ ਅਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤੋ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ ਅਲਿਪ੍ਪਮਾਨੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭੧; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧੨੭)।
Ettha ca samathassa sīlaṃ padaṭṭhānaṃ, samatho samādhi, vipassanā paññāti evaṃ tesu dvīsu dhammesu siddhesu tayopi khandhā siddhā honti. Tattha sīlakkhandhena surato hoti, so sīhova saddhesu āghātavatthūsu akujjhitukāmatāya na santasati, paññākkhandhena paṭividdhasabhāvo vātova jālamhi khandhādidhammabhede na sajjati, samādhikkhandhena vītarāgo padumaṃva toyena rāgena na lippati. Evaṃ samathavipassanāhi sīlasamādhipaññākkhandhehi ca yathāsambhavaṃ avijjātaṇhānaṃ, tiṇṇañca akusalamūlānaṃ pahānavasena asantasanto asajjamāno alippamāno ca veditabbo. Sesaṃ vuttanayamevāti (su. ni. aṭṭha. 1.71; apa. aṭṭha. 1.1.127).
ਸਤ੍ਤਮਂ।
Sattamaṃ.
੧੫੮. ਅਟ੍ਠਮੇ ਸਹਨਾ ਚ ਹਨਨਾ ਚ ਸੀਘਜવਤ੍ਤਾ ਚ ਸੀਹੋ। ਕੇਸਰਸੀਹੋવ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਦਾਠਾ ਬਲਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਦਾਠਬਲੀ। ਪਸਯ੍ਹ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਾਤਿ ਉਭਯਂ ਚਾਰੀਸਦ੍ਦੇਨ ਸਹ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ ਪਸਯ੍ਹਚਾਰੀ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਚਾਰੀਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਸਯ੍ਹ ਨਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਪવਾਹੇਤ੍વਾ ਚਰਣੇਨ ਪਸਯ੍ਹਚਾਰੀ । ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤਾਸੇਤ੍વਾ વਸੀਕਤ੍વਾ ਚਰਣੇਨ ਅਭਿਭੁਯ੍ਹਚਾਰੀ। ਸ੍વਾਯਂ ਕਾਯਬਲੇਨ ਪਸਯ੍ਹਚਾਰੀ, ਤੇਜਸਾ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਚਾਰੀ। ਤਤ੍ਥ ਸਚੇ ਕੋਚਿ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਕਿਂ ਪਸਯ੍ਹ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਚਾਰੀ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਮਿਗਾਨਨ੍ਤਿ ਸਾਮਿવਚਨਂ ਉਪਯੋਗਤ੍ਥੇ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਮਿਗੇ ਪਸਯ੍ਹ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਚਾਰੀ’’ਤਿ ਪਟਿવਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਪਨ੍ਤਾਨੀਤਿ ਦੂਰਾਨਿ। ਸੇਨਾਸਨਾਨੀਤਿ વਸਨਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਸੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਸਕ੍ਕਾ ਜਾਨਿਤੁਨ੍ਤਿ ਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਂ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭੨)।
158. Aṭṭhame sahanā ca hananā ca sīghajavattā ca sīho. Kesarasīhova idha adhippeto. Dāṭhā balamassa atthīti dāṭhabalī. Pasayha abhibhuyyāti ubhayaṃ cārīsaddena saha yojetabbaṃ pasayhacārī abhibhuyyacārīti. Tattha pasayha niggayha pavāhetvā caraṇena pasayhacārī . Abhibhavitvā santāsetvā vasīkatvā caraṇena abhibhuyhacārī. Svāyaṃ kāyabalena pasayhacārī, tejasā abhibhuyyacārī. Tattha sace koci vadeyya ‘‘kiṃ pasayha abhibhuyyacārī’’ti. Tato migānanti sāmivacanaṃ upayogatthe katvā ‘‘mige pasayha abhibhuyyacārī’’ti paṭivattabbaṃ. Pantānīti dūrāni. Senāsanānīti vasanaṭṭhānāni. Sesaṃ pubbe vuttanayeneva sakkā jānitunti na vitthāritaṃ (su. ni. aṭṭha. 1.72).
ਅਟ੍ਠਮਂ।
Aṭṭhamaṃ.
੧੫੯. ਨવਮੇ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਸੁਖਿਤਾ ਭવਨ੍ਤੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਹਿਤਸੁਖੂਪਨਯਨਕਾਮਤਾ ਮੇਤ੍ਤਾ। ‘‘ਅਹੋ વਤ ਇਮਮ੍ਹਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વਿਮੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਹਿਤਦੁਕ੍ਖਾਪਨਯਨਕਾਮਤਾ ਕਰੁਣਾ। ‘‘ਮੋਦਨ੍ਤਿ વਤ ਭੋਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਾ, ਮੋਦਨ੍ਤਿ ਸਾਧੁ ਸੁਟ੍ਠੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਹਿਤਸੁਖਾવਿਪ੍ਪਯੋਗਕਾਮਤਾ ਮੁਦਿਤਾ। ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਸਕੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨਾ’’ਤਿ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖੇਸੁ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ। ਗਾਥਾਬਨ੍ਧਸੁਖਤ੍ਥਂ ਪਨ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਮੇਤ੍ਤਂ વਤ੍વਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਮੁਦਿਤਾ ਚ ਪਚ੍ਛਾ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਚਤਸ੍ਸੋਪਿ ਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤੀ। ਏਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਮੇਤ੍ਤਂ ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੁਣਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਂ, ਆਸੇવਮਾਨੋ ਮੁਦਿਤਞ੍ਚ ਕਾਲੇ’’ਤਿ।
159. Navame ‘‘sabbe sattā sukhitā bhavantū’’tiādinā nayena hitasukhūpanayanakāmatā mettā. ‘‘Aho vata imamhā dukkhā vimucceyyu’’ntiādinā nayena ahitadukkhāpanayanakāmatā karuṇā. ‘‘Modanti vata bhonto sattā, modanti sādhu suṭṭhū’’tiādinā nayena hitasukhāvippayogakāmatā muditā. ‘‘Paññāyissanti sakena kammenā’’ti sukhadukkhesu ajjhupekkhanatā upekkhā. Gāthābandhasukhatthaṃ pana uppaṭipāṭiyā mettaṃ vatvā upekkhā vuttā, muditā ca pacchā. Vimuttinti catassopi hi vimuttī. Etā attano paccanīkadhammehi vimuttattā vimuttiyo. Tena vuttaṃ – ‘‘mettaṃ upekkhaṃ karuṇaṃ vimuttiṃ, āsevamāno muditañca kāle’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਆਸੇવਮਾਨੋਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਭਾવਯਮਾਨੋ, ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਭਾવਯਮਾਨੋ। ਕਾਲੇਤਿ ਮੇਤ੍ਤਂ ਆਸੇવਿਤ੍વਾ ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਕਰੁਣਂ, ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਮੁਦਿਤਂ, ਤਤੋ ਇਤਰਤੋ વਾ ਨਿਪ੍ਪੀਤਿਕਜ੍ਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਆਸੇવਮਾਨੋવ ‘‘ਕਾਲੇ ਆਸੇવਮਾਨੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਆਸੇવਿਤੁਂ ਫਾਸੁਕਾਲੇ વਾ। ਸਬ੍ਬੇਨ ਲੋਕੇਨ ਅવਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨੋਤਿ ਦਸਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇਨ ਅવਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨੋ। ਮੇਤ੍ਤਾਦੀਨਞ੍ਹਿ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਤ੍ਤੇਸੁਪਿ વਿਰੋਧਭੂਤੋ ਪਟਿਘੋ વੂਪਸਮ੍ਮਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸਬ੍ਬੇਨ ਲੋਕੇਨ ਅવਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨੋ’’ਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવਾਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭੩)।
Tattha āsevamānoti tisso tikacatukkajjhānavasena bhāvayamāno, upekkhaṃ catutthajjhānavasena bhāvayamāno. Kāleti mettaṃ āsevitvā tato vuṭṭhāya karuṇaṃ, tato vuṭṭhāya muditaṃ, tato itarato vā nippītikajjhānato vuṭṭhāya upekkhaṃ āsevamānova ‘‘kāle āsevamāno’’ti vuccati, āsevituṃ phāsukāle vā. Sabbena lokena avirujjhamānoti dasasu disāsu sabbena sattalokena avirujjhamāno. Mettādīnañhi bhāvitattā sattā appaṭikkūlā honti, sattesupi virodhabhūto paṭigho vūpasammati. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbena lokena avirujjhamāno’’ti. Sesaṃ vuttasadisamevāti (su. ni. aṭṭha. 1.73).
ਨવਮਂ।
Navamaṃ.
੧੬੦. ਦਸਮੇ ਸਂਯੋਜਨਾਨੀਤਿ ਦਸ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਚ ਤੇਨ ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਨ੍ਦਾਲਯਿਤ੍વਾਨ। ਅਸਨ੍ਤਸਂ ਜੀવਿਤਸਙ੍ਖਯਮ੍ਹੀਤਿ ਜੀવਿਤਸਙ੍ਖਯੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਭੇਦੋ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਜੀવਿਤਸਙ੍ਖਯੇ ਜੀવਿਤਨਿਕਨ੍ਤਿਯਾ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਅਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਉਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਗਾਥਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭੪)।
160. Dasame saṃyojanānīti dasa saṃyojanāni, tāni ca tena tena maggena sandālayitvāna. Asantasaṃ jīvitasaṅkhayamhīti jīvitasaṅkhayo vuccati cuticittassa paribhedo, tasmiñca jīvitasaṅkhaye jīvitanikantiyā pahīnattā asantasanti. Ettāvatā saupādisesanibbānadhātuṃ attano dassetvā gāthāpariyosāne anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyīti (su. ni. aṭṭha. 1.74).
ਦਸਮਂ।
Dasamaṃ.
੧੬੧. ਏਕਾਦਸਮੇ ਭਜਨ੍ਤੀਤਿ ਸਰੀਰੇਨ ਅਲ੍ਲੀਯਿਤ੍વਾ ਪਯਿਰੁਪਾਸਨ੍ਤਿ। ਸੇવਨ੍ਤੀਤਿ ਅਞ੍ਜਲਿਕਮ੍ਮਾਦੀਹਿ ਕਿਂਕਾਰਪਟਿਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਚ ਪਰਿਚਰਨ੍ਤਿ। ਕਾਰਣਂ ਅਤ੍ਥੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣਤ੍ਥਾ, ਭਜਨਾਯ ਸੇવਨਾਯ ਚ ਨਾਞ੍ਞਂ ਕਾਰਣਮਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਥੋ ਏવ ਤੇਸਂ ਕਾਰਣਂ, ਅਤ੍ਥਹੇਤੁ ਸੇવਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਨਿਕ੍ਕਾਰਣਾ ਦੁਲ੍ਲਭਾ ਅਜ੍ਜ ਮਿਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਇਤੋ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਅਤ੍ਤਪਟਿਲਾਭਕਾਰਣੇਨ ਨਿਕ੍ਕਾਰਣਾ, ਕੇવਲਂ –
161. Ekādasame bhajantīti sarīrena allīyitvā payirupāsanti. Sevantīti añjalikammādīhi kiṃkārapaṭissāvitāya ca paricaranti. Kāraṇaṃ attho etesanti kāraṇatthā, bhajanāya sevanāya ca nāññaṃ kāraṇamatthi, attho eva tesaṃ kāraṇaṃ, atthahetu sevantīti vuttaṃ hoti. Nikkāraṇā dullabhā ajja mittāti ‘‘ito kiñci lacchāmā’’ti evaṃ attapaṭilābhakāraṇena nikkāraṇā, kevalaṃ –
‘‘ਉਪਕਾਰੋ ਚ ਯੋ ਮਿਤ੍ਤੋ, ਸੁਖੇ ਦੁਕ੍ਖੇ ਚ ਯੋ ਸਖਾ।
‘‘Upakāro ca yo mitto, sukhe dukkhe ca yo sakhā;
ਅਤ੍ਥਕ੍ਖਾਯੀ ਚ ਯੋ ਮਿਤ੍ਤੋ, ਯੋ ਚ ਮਿਤ੍ਤਾਨੁਕਮ੍ਪਕੋ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭੫; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧੩੧; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੬੫) –
Atthakkhāyī ca yo mitto, yo ca mittānukampako’’ti. (su. ni. aṭṭha. 1.75; apa. aṭṭha. 1.1.131; dī. ni. 3.265) –
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਨ ਅਰਿਯੇਨ ਮਿਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਦੁਲ੍ਲਭਾ ਅਜ੍ਜ ਮਿਤ੍ਤਾ। ਅਤ੍ਤਨਿ ਠਿਤਾ ਏਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਾ, ਅਤ੍ਤਾਨਂਯੇવ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਟ੍ਠਪਞ੍ਞਾ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਥਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਕਿਰ ਪੋਰਾਣਪਾਠੋ । ਸਮ੍ਪਤਿ ਦਿਟ੍ਠੇਯੇવ ਅਤ੍ਥੇ ਏਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਾ, ਆਯਤਿਂ ਨ ਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਸੁਚੀਤਿ ਅਸੁਚਿਨਾ ਅਨਰਿਯੇਨ ਕਾਯવਚੀਮਨੋਕਮ੍ਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ। ਸੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਂ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਅਤਿવਿਤ੍ਥਾਰਭਯੇਨ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਾਠਾਨੁਸਾਰੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭੫; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧੩੧)। ਏਕਾਦਸਮਂ।
Evaṃ vuttena ariyena mittabhāvena samannāgatā dullabhā ajja mittā. Attani ṭhitā etesaṃ paññā, attānaṃyeva olokenti, na aññanti attaṭṭhapaññā. ‘‘Diṭṭhatthapaññā’’ti ayampi kira porāṇapāṭho . Sampati diṭṭheyeva atthe etesaṃ paññā, āyatiṃ na pekkhantīti vuttaṃ hoti. Asucīti asucinā anariyena kāyavacīmanokammena samannāgatāti. Sesaṃ pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ. Yaṃ antarantarā ativitthārabhayena na vuttaṃ, taṃ sabbaṃ pāṭhānusāreneva veditabbaṃ (su. ni. aṭṭha. 1.75; apa. aṭṭha. 1.1.131). Ekādasamaṃ.
ਚਤੁਤ੍ਥવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Catutthavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਜ੍ਜੋਤਿਕਾਯ ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Khaggavisāṇasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿ • Cūḷaniddesapāḷi / ਚਤੁਤ੍ਥવਗ੍ਗੋ • Catutthavaggo
